K »3. I JUSTI . FONTANINI FOROJULIENSIS D E ANTIQUITATIBUS HORTAE COLONIAE . ETRUSCORUM Liber tertius CUM Figuris ^ A^^endice mcnumei^toTum. Digitized by the Internet Archive in 2011 with funding from Research Library, The Getty Research Institute http://www.archive.org/details/justifontaninifoOOfont / • JUSTIFONTANINI POROJULIENSIS D E ANTIQUITATIBUS H O R T A E COLONIAE . ETRUSCORUM L IB RI . T RES Vbi pr qua in eiogio Cardinalis Nuptii fada eft mcntio . Dc liis lcftor benevolus in hac tertia <4itione monendus fuerat . Addenda libro 1 1. cap.wi. ifiitio pagina 297. pAiteii. libro i. capitc xi.vii. & Lucas Waddingus A.D. 1210. JS". XL. Petrus Hortanus cpilcopus deceflit A.D.1284. quo tempore Martinus IV. literas dedit Foteftati , ConfiHoy 6" Comrnv.ni Hortam pro rebus annonam fpedantibus, pro- ferendas in Appendice . XXV. CoNRADUM Archidiaconum Viterbienfem , defundo Petro, abHortano Capitulo eleclum confirmavit Marti- nus IV. A.D.1284. quditofui pontificatus, xiv.Kal.Janua- rias , ex epiftola lxvi. regefti Varicani , quum Prior Sandi Andrcac iii paroecia Urbevetana , & Henricus Canonicus Tudertinus eledioni de fe fadae adfentiri noluiflent . xxvi. Bartolus , quem Ugliellus Bartholomaetim vocat , a Bonifacio VIII. cledus fuit A. D. \-i.^6. In literis enim ad calccm vulgandis , v. KaU Febr. anno feziindo pontifex ait , fe nnper Ortanae ecclefiae , tunc lacanti , eum epifcopuiiLj praefecifle . lifdem literis caftrum KieOrtanaedioecefis ad Romanam ecclefiiam pertinens ftib annuo cenfu ttnius floreni auri ei degratia concejjit fpeciali , quattdiu eum ecclefiae Qrta- nae praeeffe comigerit . FER- INDEX C APITUM LIRRI. TERTII CAput. I. Hu]us lihrl tertu occafio.IL Ecchjijff variiC civitatii Hortana , & multa San&orumpigmra in ijs adfervata enumerantuv . ///. Vetera monumenta nu' ■per Horta reperta brevi explicatione illufrata profe- runtur . p^g'^- Caput. II. Ferdinandi Nuptii Horlani S. R. E. Cardinalis vitis breviarium , pag' i ^» A p p E N D I X lulii Rofcij Epigramma adXyJium F, de pontcfuper Tibe- rim ejus Hheralitate erigendo . 29. Ejufdem Narratio de inftaurando ponte Hortino vetuftif- fmo . 3 I. Ejufdem Epigrammata XII. in laudem Xyfi V. 52. San&i Cajjiani epifcopi Hortenfis ABa hrevia . 59. AlexandrilV. Font. Max. Epifola ad Virgines Jacras Ordinis Sanfli Damianicivitatis Hortana . 6q Ferdinandi Cardinalis Nuptii Differtatio Jtalica de cultu agri Romani . 6y IM- IMP RIMATV R, Si videbitur Reverendifs. Patri Sac.Palatii Apoftolici Magiftro . 'Nunclus Baccarius Epifcopus Bojanenjis Vicefgerens, ADPR.OBATIO. AUAoritate Reverendidimi Patris SacriPalarii Apoftolici Magiftri diligenter ac jucunde per- le(flo libro , cui titulus '^uftt Fomamm Foru-^ulienjis de Antiquitatibus Hortce Colom<£ Etrafconim iiber II L cmnfiguris ^ Jppendice momtmentorum t nihil in eo, quod Ecclefia^ Catholicse dogmatihas , honilque mo- ribus adverfetur, oftendi j imo cum percclcbris Auifto- ris, penitiorifque cruditionis promi condi dodrina ftu- diofis omnibus profutura lit , dignilfimuai librum cenfco, qui pra:lo committatur . Romas hac die 4. De- cembris 1722. Frmcifcus Fahjt.is . IMPRIMATU R . Fr. Grcgorius Sclleri Ordfnis Prxdicat. SacPalatii Apoftolici Magifter. "; FERDINANDO N U P T I O ' ARCHIEPISCOPO . NICAENO VIRO. ILLUSTRISSIMO. ET.REVERENDISSIMO JuSTUS. FONTANINUS Ortanis Antiquita- tibus , temporum ca- lamitate & majorum incuria laceris atque difperfis , te aufpice , medicas manus admo^ vi, Ferdinande Nupti, vir illuftrif^ fime , eafque magno quafi naufragio fuperflites tabulas in unum congefli. a i; ut iv^ E P 1 S T O L A . ut Coloniae Auguftae , olim iii_^ Tufcia fuburbicaria florentiflimae , imaginem quandam pro virili expreP (am , tibi uni primum, deinde erudi- to orbi IpecSandam proponerem . Ve- reor tamen , ne apud fapientes viros inconfultus appaream , utpote qui in retegenda clariffimae urbis facie haud fatis pro dignitate animo repu- taverim quantum recentior ejus am- plitudo prifcae illi , omni licet lau- dum genere ornatiflimae , te uno ci- ve antecellat . Tu enim in Urbe re- rum domina quatuor Summis Ponti- ficibus diuturna rerum experientia probatus, praecipuifque muneribus liibeundis adhibitus , univerfae Au- lae ELomanae , ceterarum omnium_> emundliffimae , oculos in te conver- fbs , nullis externis opibus fubnixus ita fuflinuifti , ut ad fingula , quac tuae prudentiae iidem optimi Ponti- fices incumbere voluerunt , natus , EPISTOLA. V 6c a quodam veluti numine fadlus > omnium confenfu credereris . Quare, praeftantilTime Ferdinande , te per varios eofque arduos munerum gra- dus fupremo nutu traduftum , ut in- de patefieret animi tui magnitudo mira quadam virtute munita , omnes non immerito exiftimant . DicSu vero difficile eft quantum ifta morum tuo- rum gravitas , verfatile ad omnia in- genium & fingularis humanitasom- nes devinxerint , ufque eo fane, ut plurimi occurrant, qui certatim ftudia omnia fe tibi deberefateantur: inter quos ob tua in me merita primas jure mihi deferri hic lubens oitenderem , nifi declinanda effet fiifpicio , mul- tiplices laudes tuas privatis officiis meis potius fore adfcribendas , quam publicae famae , in cujus ore verfan- tur . Has equidem neceffe non habeo fufiori ftilo perfequi, tum quod fplen- dore ipfae fuo fine aliena oratione fa- tis vj E P I S T O L A . tis eniteant , tum ne eas enarrando videar pudorem tuum onerare vo- luiffe . Illud tamen filentio neuti- quam eft praetereundum , immo ve- ro 6c omnium ore celebrandum ma- gnopere eft , quod ipfe non raro fu- fpexi ; te nimirum inter feveriora_» divini humanique juris ftudia , in quorum fanftiori iarario juftitiae & religioni diu nodtuque litare confue- vifti , faepenumero aevi retroacSi il- luftres faftos , tanquam (acros Tripo- das confulere : undc ex mentis tuae hinc inftrudlae ditiflimo aerario ni- hil non luculentum, perfecSum, com- mendatumque prodire omnes prac- dicant, & palam compertum eft . In his vero tot tantaque praecelfae indo- lis tuae fpecimina protulifti , doftri- na, integritate, animoque in omnes ef- fufb, utCLEMENS XI. Pont. Max. infignium virorum acerrimus judex ad honoris culmen ampliftimo ordini pro- E P I S T O L A . vi; proximum , te pro ea , qua fulges mo deftia , de hoc minime cogitantem , cvexerit. Quae quum ita fint,ut novis ornamentorum acceflionibus quam- primum floreas & tuorum meritorum cumulus in excelfo loco jam pofitus , & vota publica flagitare non cefTant . Neque profefto is , qui rerum poti- tur , fapientia juxta ac audloritatis fafligio fiimmus , fruftra id nos fpe- rare jubet . Romae prid. KaL Februa- riasMDCCViiL IMP RI/Tl ATVR Si videbitur Revercndiflfimo Patri Magiftro Sacri Pa- latii Apoftolici . Doyninlcm de ZauUs Epifc, Verulanus Vicesgerem . REverendifllmi Patris Paulini Bernardinii Sac. Apoft. Pal, Magiftri nutu opus , cui titulus : ^///?/ Fontanini de ^nti- tiuitatibiis Hortae Coloniae Etriifcorum libri dno c^f.niagna animi voluptate perlegi: & Cl. Viriftudiuni in eruendis perluftran- disque veteribus monumentis tanta diligentia & accurato la- bore , mirabar . Sicut vero in reliquis jam ftimmo litte- ratorum plaufu editis lucubrationibus , quibus multa fupple- vit , illuftravit , & critica virgula notavit , debicam doArinae & honoris palmam eft promeritus; ita evulgatis hifce Antiqui- tatibus , tum noftrae Itah"ae , tum pofteritati maximum emolu- mentum , quin etiam Audori amplam gloriae fegetem acceflu- ram cenfeo . Quamobrem cum opus ipfum nulla Fidei Catho- licae bonisque moribus adverfa contineat , & ex ejus ledione omnigenae eruditionis feracilfima , ecclcliafticae hiftoriae & profanae bona pluraredundatura fint , feliciter inlucempro- dire poterit . Dabam iu Collegio Urbano de Propaganda i-ide die 2^.Januarii 1707. £0-0 Francifcus Dominicus Bencini S. T. D. & Le£lor ^ in eodem Colkgio Bibliotbccae Praefe6lus . IMPRIMATVR Fr. Paulinus Bernardinius Ordinis Praedicatorum_» Sacri Apoftolici Palatii Magifter . INDEX IX I N D E X C A P I T U M IIBER. PRIMUS C A P U T . I URbium o- populorum origines a magnis viris de- feriptae . II. Hortae urhis fitus & variae appel- lationes .III. Condita a Pelafgis. IV. ^^uando Pelafgi in Etruriam migraverint. Hortae cives contra Aeneam praeliati . Tiherisnavigabilis juxta Hortam. V. Qens Hortenfia ex eadem urbe dcduBa. VI. Horta male cum Ortona confufa . VII. Horta una ex duodecim urbibus Etntriae, non autem Veii . VIII. Tres Etruriae a Lu- cumonibus rediae pag. j C A P U T . I I Horta Colonia militaris ab Augufo deduBa . Tem- plum Alartis Vltoris ab eodem ere&um . Horta iti^ Tribu ,^uirina & Arnienf defcripta . II. Odia- vianus plures in Italia Colonias militares deduxit : quando Augufi cognomentum adfumpferit . III. Ea- rundem militarium Coloniarum numerus . IV. Duum- ^iratus v^agni habitus . V. Seviri Augufeales noiL^ magifratus , fed facerdotes fuerunt . A Tiberio infi- tuti . A fodalibus Augufalibus difinBi . Sex tan- tum . VI. Interfe ordinem fervarunt . Pontifcatus a t^uinquennalitate diverfus 24 t CA- X INDEXCAPITUM. C A P U T . III JDomitiani mmen cum titulis ex publicis monumentis erafum . Noniina item aliorum . II. Liturae Arcuum Septimii Severi a nonnullis perperam explicatae . III. Fuhii Plautiani (^ Plautillae Augujlae nomina in aliquot faxis deleta . IV. Infcriptionis Hortanae rejlitutio tentata . V. PerfeSii/Jimorum genera df^ antiquitas . Capenates Foederati . ^upt Pentapoles in Italia l VI. Curatores Reipublicae . VII. Ordo df fopulus in Colouiis 4% C A P U T . IV Falifci Etruriae cum aliis male confuf . II. Varia no- mina (^ftus Coloniae Falifcorum . III. Fefcennium , 0* poefs inde diSIa . Veiis locits fuus adfignatus . IV. Opidum Falifcorum non efl GaUepum ^fed Civitas Cajlellana . V. ,^uando interierit . Strabo expUca- tus . VI. Graciliani & Felici/pmae martyrum aBa perpenfa . VII. Caflrum Amerinum a via Amerina^ denominattm . Ameriae antiquitas . ,^uid Cafiel- Jum in confitutione Ludovici Pii i 75 C A P U T . V Zlnica urbs aliquando Colonia &> mimicipium appel- lata . II. Aequi Falifci haud diverfi ab Etrufcorum Falifcis contra Salmafium . III. Antonii Majfac Hortam in Falifcorum agro fatuentis opinio rejeBa . IV. Lacus Vadimonis cum aliis inepte confufus : ejuf dem fitus : male per ^ofephum Scaligerum locatus in TJmbria , (^ per Annium a Deo Vadimone denomina- tus . De eo Plinii junioris tcfiimonium . Res apui illwin I N D E X C A P I T U M. x; illum patratae , Abrahamus Orielius contra Lticam Holjlenium defenfus . V. Carolus Sigonius ab An- niano Catone deceptus . Sotion emendatus . Ejufdem lacus fingulares virtutes p^ C A P U T . VI SanUi Landi martyris aUa examinantur . II. Inferi- ptiones Herculi facrae . III. Hcrcules Sojmialis . IV. Hefperidss tres cum Hercule in tabula Orta- na 107 C A P U T . VII Herculis cultus apud Etrufcos fufus ofenditur . As Etrufcus a Bernardino Baldo explicatus . II. Dra- conis Corcyrenfis locus perpenfus . Ajjes Etrufci cum ^ano (^ clava . III. Varia de lingua veteri Etrufca . IV. Primaeva origo Etrufcorum 120 C A P U T . VIII Evocati Auguflorum quinam & unde di&i . II. Tibe- rinus Pater , Hortae cultus . III. Fluvii ut Dei quare adorati . IV. Fafi confulares corrc&i . Nomina compendiariis notis fignata . V. Officium ab Epiftulis. VI. Non Epiftola , /?^Epiftula ufque adfextumfac' culum fcriptum fuijfe probatur contra doBiJfmos "diros 147 C A P U T . IX Feminarum cognomina ajferta . Gens Plutia a Plau- tia di-oerfa . II. Francifci Robortelli fententia de^ b ij fervis xij INDEX CAPITUM. ferms medicis contra Sponium confirmata . III. A Cyato idem ac pincerna . IV. DupUcis generis fepul-' cra y familiaria (^ hereditaria . V. Liberti Augufa^ les . VI. Gens Tucia C^ Catia antiqui/fmae . Materi pro Mztv\ . Horta in Tribu Arnienf dcfcripta antc- quam Colonia militaris deduceretur . Vll. Liberti he- reditariis fcpulcris per tefamentwm honoraii 1 6% LIBER. SECUNDUS C A P U T . I PRoha Falconia Poetria civis Hortana . ^ohannes Boccatius perperam fugillatus a Thoma de Simco- nibiis. W.Eadem cum Anicia I^altonia Proba male con- fufa , (^ domo Rornana credita . 111. Variorum erro- res cafigati . IV. Proba Poetria non taltonia , fcd Falconia appellanda contra Simeonium 189 C A P U T . II Probae Falconiae Cento VirgiUanus a fanBo Hiero- nymo memoratus . Ofdius Geta Medcam Tragoediam Centonibus Virgilianis contexuit . 11. Anicia Falto- nia Proba a literarum laude neutiquam commendata. ^uando Gentonem fuum Proba co?ifcripferit.\l\.Ejus nuncupatio pcrpcram Sedulio attributa 203 C A P U T . III Probae Cento a Gelafio relatus inter apocrypba . De- cretum de libris canonicis & apocryphis perperam Ge- lafio abjudicatum . 11. De eo variorum fentcntiae di- . Jcufjae . III . ,^uid in Decreto (ignifcctur nomine apo- cry- I N D E X C A P I T U M. xir; cryphorum . Ejufdem 2/ocis originatio . IV. Decretwn in antiquis codicibus Gelajio adjignatum , & in Collc- Bionibus expreffum # Perperam Hormifdae attribu- tum , V. Pafchale carmen Sedulii quando editum (^ in Decretum Gelafii relatum . VI. Aferius illud emendavit , non primus edidit . Idem Pafchale carwen diverfim a Pafchali opere 2 n C A P U T . 1 V Proba (^ ejus Virgiliocento a multis laudantur . Non fcripfit Homerocentofiem . Lilius Gyraldus d^ yu/ius Rofcius notati . Scripft de belUs civilibus . II. Vir- giliocentonis diverfae editiones (3" codiccs manu exa- rati . III. Errores codicis Padolironenfis . Cafparis Barthii opinio nonprobata . Locus fanUi Hieronyml explicatus. Tres Probae afan&is Patribus memoratae. IV. Aufonii de Centonibus fententia ab Henrico Ste- phano cafligata . Probae Virgiliocento ab eodem 0" a Barthio magni faBIus d^ emendatus zj ^ C A P U T. V Centones unde diBi . II. Homerocentones a veteribus memorati . III. Varia Centonum genera. PotilJlmifue- runt in re militari . IV. ,^uid Centonarii d^ Den- drophori in infcriptionibus antiquis . V. Patricii Ho- merocentones Eudocia Imperatrix perfecit . Yl.Idem Patricius a Pelagio uiro Patricio dii/erfus . Zionaras (^ Ccdrenus in concordiam redaBi z^tf C A P U T . VI Hortae Epifcopus fanBus Cafjianus Alexandrinus fub ^jomano Imperatore . il. Inde tranfit ad ecckfianL-» Acduen- xiv INDEX ACTORUM. Aeduenfem . Errores variorurn cajligati & fan&i Caf- Jiani chronologia refituta . III. Ejui AUa nunquani. typis ante hac vulgata z6h} AtU.:pir^vo}VioLS^)i y $0NTANINE (pB^ef croi vvv icXsog 'J^ovo^n>cei I ra.Xin yXvKe^ov fxiv ro Xsyyaoi ^ sttos . Bii T£ DE . ANTIQUITATIBVS . HORTAE quod flinc intclligendum cft de navigationc Tibe- rina fupra Hoi tam , ubi amnis facilis eft , gla- cie compiefla j potilfimum vero Perufiam S>c Tu- dertum vcrfus : quod fecus evcnit infra Hortam ob violentiam Naris in Tiberim magno impetu irruentis . Ab aliis fcriptoribus ejufdem opidi civcs dicuntur Hartani , Ortanenfes , &: Hor- tenfes : qui tamen confundendi non funt cum Hor- ttnfhus iilis a Plinio libro tertio capite quarto in prima regione Italiae , nempe in Latio , coUocatis : neque cum Hortenfbus fextae regionis , Umbriam complecflentis : quo cognomento Urbinates diiflos fuifte prodit idem Plinius libro eodem capite de- cimo tertio . V. Ab Horta hac noftra gcntcm Hortenfam in Romana Republica florentiflimam edudtanu fuiile conjecit popubris nofter interioribus literis ornatillimus Philippus a Turre, modo Adricnfis Pontifex , in Monumentis vetcris Antii capite_, primo : quarc pofthabito Alexandro ab Alexan- dro , qui libro primo Dierum genialium capite nono Hortenfios lic diclos putavit quod horto- rum ftudio tenercntur, ego cjusdcm eruditiilimi aU(5loris fententiam ficile ample^flor , praecipue_, quum videam ad eam confirmandam fuppcrias etiam ferri pcrGraecorum audoritatcm , a quibus idem Latinum nomcn H ortenfius ^ aequc ac rchqua ab urbibus derivata , non aiitcr cftcrri confucvit , quam L I B. I. C A P. I. n qiiam exclufa litera v, ut O^^rwa/os pro HortenJiuSy Gallia Na^)3ov«(7/a, & Ax-yJ^^Vnja/a pro N arbonm- Jts dc Lugdunenjts : &: Hiipania Ta^poLKuvnaix , pro Tarraconenjts , explofa fcmper litera ;/ ante a : ex quo Francilcus Hottomannus in notis adOratio- nem Ciceronis pro L. Quin6l:io putavit latine etiam fcribendum Hortejius , non Hortmjius : fed Ful- vius Urlinus aeneae tabellae & veterum omnium , ut inquit, librorum au6loritate iecus edodus , con- tra opinatur . Nequc tamen iisdem Hortenfiis quic- quam fliiile puto cum HortenfiJbus Umbriae, ac Latii . hi enim cito interierunt , immo Philippus Cluverius in Italiae antiquae hbro tertio capitc quarto pag. 969. iftud vocabulum cum ceteris po- puhs opidorum , qui a Phnio in hbro tertio capitc quindo recenientur , exiilimat eife corruptum_i propterea quod Hortenfes Latii neque ab aliis au- ctoribus memorati reperiantur, neque ubinam.. fuerint inveftigari pollit, quum jam aetate Pli- nii , nullis reliLlis veibgiis , periiilent . Et forte '\^v Hortenfes Latii funt Horionenfes ex Horton^z^, ultra Algidum montem , de qua paullo poft agam . Umbriae autem Hortenfes hoc nomine parum in- notuerunt , quum nihii aliud , quam Urbinates , ahos ab Urbinatibus Metaurenhbus , indicarent . Notum eil porro , antiquos a multis Itahae opidis variis de cauflis ieu quod in iis habitarent aut nati eifent aut per majores iuos inde orti , ieu B ij quod 12 DE . ANTIQyiTATIBUS . HORTAE quod mcnioiabile aliquid vcl ipfi , vcl patres eo- lum in illis gelfiircnt, cognomcnta iumpfilVc, ut pluribus excmplis docet vir eruditionis non prole- tariae Jacobus Perizonius in Animadvcrfionibus hiitoricis capitc primo pag. 3 4. Sic Tarquinii ab urbe Tarc|uinienli , Coriolani a Coriolo, Aternii ab Aterno , Gabinii a Gabiis , ix' Pompeii a Pompeiis opidis vetuiliffimis denominati fuerunt , ut bene adnotatur apud virum in literariae pcr- indc ac Belgicae Reipublicae failis laudatiffimum Gisbertum Cuperum in additamento ad Harpo- cratem pag.237. His acquc ^c familia Hortenfa ab urbe Horta addi potclt Aquikjenjtci ab Aqui- leja, noftra , quae proilat in lapide antiquo apud memoratum Turrium in Diiiertatione de Beleno pag.zd"!. Neque omittendum ei^, eandem fami- liam cum & iine adipiratione a vctcribus fcriptani fuiilc , Hortenjiam ncmpe 8c Ortmjiam : cujus rei cxemfda fuggerit Sealiger capite vicelmio tertio Indicis Thciauri Grutcriani : quod pridem quoque obfervaverat Claudius Dausquius in Orthographi- cis: nempc codcm modo quo Horta £c Oi-ta in iibris & lapidibus ufurpari videmus . VI. Mirari ccrte vehementer fubiret , quod miratus fuit etiam Leandcr Albertus in Dcfcri- ptione Itahae , Hortae , licet antiquiifimac urbis y praeter unum Plinium , vetercs fcriptores Strabo- oem , Ptolemaeum , Melam , &: StepJianura By-- xan- L I B. I. C A P. I. ij zantium noii meminille ; nifi nota res elTet eosdeni audores de urbibus amplitudine & frequentia_» celebrioribus , atque ad vias regias feu litoraies fitis mentionem facientes, ceteras mifias fecille, quae inde aberant , cujusmodi Hortam iuiffe nemo non novit . Hinc Strabo & Ptolemaeus de Urbino , Iguvio , Tifcrno , Sarfina , dc Auximo eadem^ caufia tacuerunt : quas tamcn antiquiilimas S>c ho- nel^illimas urbes in Umbria & Piceno fuifle aliunde comperimus. enimvero quodJuliusRofcius civis Hortinus lcribit in argumento elegantis opufculi Antonii Maflae de origine dc rebus Falif corum , Hortae civitatis memoriam exfl:are apud Diony- fium Halicarnafleum , id falfum efl: ; &c Rofcius amore patriae paflus efl: fe in errorem abduci a Si- gismundo Gelcnio latino interprcte Dionyfii . hic enim fibro decimo Antiquitatum Romanarum_> capite viccfimo fexto fub anno Varroniano ccxcix. quum narraflet , Aecjuos populos in Latio non ita pridem a Romanis dcvid:os , arma refumpfilfe &c Corbioiiis opidi praefidium fopitum magno nu- mero interfecifle, haec fubdit: oi ^ Xomoi ^csyclx-n ^gi^/ g-^CtTSVaCtVTSi £1X1 TtcXlV ^l^TCCVCL T^ KoLTlVCjiV gSl^VS g^ £C|;oJ^^ 7ra^a,Aa/x|3a;VcvTai , quae fic vertit Sylbur- gius: ceteri magno numero egrejfty OrtmemLa- tini nominis opidum primo impetu ceperunt : fed Virtonem feu "^Birtonem reddere debuiflet , ut red- tlendum agnoverat Lapus Biragus primus inter- pres 14 DE. ANTIQyiTATlBUS . HORT AE pies Dionyfji: Hortanam vcro ^xo^irtonem qx.- prclTit Gclcnius . Sylburgius in notis pag.ya.obfcr- vat in vulgatis Livii codicibus eam urbem vocari Hortanam , in MSS. Hurtonam : alia Livii exem- Tphyia. y4rtonam ctiam exhibent , dc codexVatica- ww^^Bottomm^otilhd'. ex qua diverfitate Sigonius in icholiis Livianis hbro altero num. xxm. coniicit ubique lcgcndum efle Ortonam , hcuti etiam lcgi- tur apud Livium hbro tcrtio capite tricefimo , qui idem fadum narrat quod Dionyfius, Iocatque_» eam ultra Algidum montcm , quam antea hbro Te- cundo capite quadragefimo tertio non Etrufcam , fed Latinam urbem appellavcrat . Corbioneni.. opidum fitum fuille ultra Algidum verfus Praene- ften circa Lavicanam viam,& non procul inde Hor- tonam^ ollendit Cluverius in hbro iecundo capite duodecimo Itahac antiquaepag. 780. &c hbroter- tio capite quarto pag. ^CS. putatque Lucas Holfte- nius innotis adCkiverium pag.ic populos ncmo veterunij nominatim exprcllcrit , licct dclingulis fc copiole fcripturum promiferit Dionyfius , poft tot laecula primus omnium Llavius Blondus in Etruria fusu, pag. 300. operum cditionis Frobenianae easdem hoc pa(flo reccnluit : Lunam , Pifas , Populoniam , Volaterram , Jgy/linam ( Caerem ctiam dicflam ) Fefulas ^ Ru[fellanam , Arretium , Perufiam , Qlu- fum , Faieriam , &: Fufiniam . At vero Alexan- der ab Alcxandro Dicrum gcnialium libro tertio capite duodctriccfimo, Lunam^ Pifas^ Popu/o- niam , Fefu/as , Ruffei/anam^ dc Fakriam reticuit , atque ad complcndum numcrum illum duodena- rium L I B. I. C A P. I. 17 rium advocavit Mantuam , Tarquinios ^ Cory^ tum , Fidenas , Fetuloniam , Vejos . Carolus Si- goiiius de antiquo jure Italiae libro primo capite nono numerum a Blondo adiignatum retinuit , nifi Guod pro Luncnfibus Vejentes admifit . Eundem iterum cenfum etiam turbavit Borghinius m fua Etruria , quoniam pag. 330. Lunam^ Caerem ^f Falerios, Fifas^ Fidenas^ &c Mantuam expun- xit , ceterasque in ordine per Blondum & Alexan- drum receniito fiiperilites , recipiendas putavit , tanquam veras & originis Etrulcae , non autem a Graecis & Pelafgis, ut reliquae, aedificatas: quas proptcrea ab eo nuniero ejecit . Sed nihilo- minus Philippus Cluverius in libro fecundo Italiae antiquae capite primo pag.453. C^erm, &cFak- rios retinuit , ficuti etiam Holflenius ad Stepha- num de Urbibus pag. 25 i. Et quidem fi origina- riae tantum urbes Etrufcae duodenarium illum^ numerum complerent , &: reliquae inde efTent ex- cludendae , omnes procul exlulare cogerentur , utpote quae abahenigenisgentibas,PeIalgis, Oe- notriis , Tyrrhenisque conditae fuerunt , ut palam facit eruditiffimus Ryckius , & praecipue de Cor- tona five Crotona in capite tertio num.xxi. Dilfer- tationis fuperius laudatae. Quare fi m duodena- rium eum numerum Hortam recipiendam puta- mus, nihil nos facere videbimur, quod rationa- bilibus conjeifturis non innitatur^ C Et 1 8 DE . ANTIQUiT ATIB US . HORT AE VIII. Et fane praeterquamquod Hortinos cives tempore adventus Trojanoruni in Italiam , potentes fuiile cx Virgiliana Acneide obfervavi- mus ; unde quoquc inter praecipuos Etruriac po- pulos haberi poterant , nempe inter illos duode- cim , quorum veteres fcriptores memincrunt j lacus ipfe Fadimonis^ qui ad iccundum ab Hortina_, urbe lapidem patet , nomcn Etrufcum pracfcrre videtur , filtem dimidium \ Etrufci enim proprio idiomatc Regcs fuos Lucumones appellabant , ut fupra ex Servio & Dionyfio adnotavimus . Ut vero Hortanae urbi intcr duodenas locus pateat , Veii mihi ab eo numero expungendi videntur, propterea quod rcgnum proprium ipfi conftitue- icnt, ab Etrufcorum dynailia feparatum . Hinc Li- vius libro quarto capitc decimo feptimo fub anno U.C» cccxvi. Lartem Tolumnium , Fejentum re- gem appellat , non Etrufcorum : & libro primo ca- pite triccfimo anno U.C.xcv. Vejentes in ipfaEtru- ria non agnoverat : proximi Etrufcorum Vejen- tes , In libro quincflo capite primo anno U.C.cccl. Vejentes taedio annuae ambitionis , quae interdum difcordiarum cau[ft erat , regem creavere . Non abnuerim tamen Vejentes fuiile Etrufcis foedera- tos : quod ex Livii non uno loco deducitur, & ex Dionyiio initio libri noni narrantc , fub anno Var- roniano cclxxv. coaBum fuij[]e concilium Etrufco- rum^ qui a Vcjentibus rogati, ut bello contritu. Roma- L I B. I. C A P. I. ip Romanos y^y^ addennt focios ^ tandem decreve- runt , Ucere Etmfcis , qui njelknt tre in eam mili- tiam , itaut in Vejentum auxiliumjuftus exercitus confiueret: ay^^jct)»? eig K.oiyiv £KK\noiciv to sQvog , )y ftoXXcc Ovslsvrccvcav ^sriBsvTOiv Gvvxi^saQoqcJcpiai t^ kxtol Voo^o^icov TToAg^V , TsXos s^nvsyKOLV s^s7vxi Toig fi^Xo- /jLSVoig Tv^^nvoov ^sts)^siv r? g^^ctTsioig . k,* iyivsro %£(f (^^io/jici.')(og n Toig Ovefsvrxvoig tx itoXsfjiM av- vcLi^o/jisvn . Neque alio modo exponenda videntur loca veterum a CJuveriorccitatapag.532. utindc probet Vcjos ob funimam potentiam inter duode- cim Etruriae populos connumeratos : ^uum e con- trario vel idco ex fe regnaverint , cum Etrufcis ta- men proximis foederati ad Roraanorum vim amo- liendam - Quare ex nojftris calculis numerus duo- decim urbium Etruriae a veteribus indicatus hoc modo complendus erit. uPeruJia, ii.Cortona, III. Arretium. iv. Cluftum. v. V olaterrae . vi. Ve- tulonia . vii. Voljinium* wm.Rufellae . ix. Tarqui- nii . x. Caere . xi. Horta, xii. Falerii . Haec ut ac- curatius firmentur , & omnis diificultas ex veterum fcriptorum teilimoniis aufcratur,miiiioilendendum eil non unam aut alteram , fed tres Etrurias fuiife , quarum iingulae duodecim urbes , totidem Lucu- monum iedes habuere . patet enim Etrufcos non in- tra unum Apenninum montem & mare Tyrrhcnum claufos Iletiire ; ied a mari infero ad fuperum , nem- pe Adriam ufiue perti:mife , ut teftatur Scylax Ca- C ij ryan- zo DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE ryandenus in Pcriplo . Livius libro quin^lo capite tricefimo tertio Adriam, quac mari Adriatico no- men dedit , Tufcomm Caloniam appellans , difer- tillimis verbis hace omnia confirmat ubi de opi- bus & potentia Etrufcorum loc[uutus , haec habct : ii in utmmque mare vergentes , incoluere urbibus duodefiis terras : priuscis Jpenninum adinferum mare , pofiea trans Jpenninum totidem quot ca- pita ortginis erant ^ co/oniis miffs : quae trans Pa- dum omnia loca , excepto Fenetorum angulo , qiti Jinum circumcolunt maris^ ufque ad Alpes te~ nuere , undc Camillus Percgrinus junior in Appa- mtu ad Antiquitates Capuanas pag. 6^i. merito arguit Cluvcrium , qui hanc Etruriam Circumpa- danam , quac eil Iccunda ex Livio , quamque nc~ "jam Servius appellat , ipfe unus vcterem S>c pri^ mam fuilTc contenderit . Plinius libro tertio eapite decirao lexto Adriam opidum Tufcorum vocat, aitquc eosdcm Tufcos omnia jJumina fojfasque a Pado , egefo maris impetu per transnjerfum i?z^ Adrianorum palud.es , quae Jeptem maria appeh- lantur , fccifle . Tufci ergo in hac fecunda Etruria trans Apenninum duodecim urbcs , totidem Lucu- monum ledes condidcrunt : ex quibus Bononiam , quam Tufci Feljinam vocitarunt,rcIiquis praefuilfe, jure dubitari nequit . dc hac enim Plinius ita fcri- bit libro tertio capite decimo quindo : Colonia IBo- nonia , Felfna, 'vocitata quum princeps Etruriae ejfet L I B. I. C A P. r. 2:1 ijfet : ubi Plinium de nova hac feu fecundaEtruria, non de veteri illa intra Apenninum &: mare infe- rum jacente loquutum, in comperto eft. hujusenim veteriseratprinceps & caput nonFelfina, fed Ve- tulonia tefte SiHo Itahco in hbrofeptimo : Moeo?iiyteque decus quondam Vetuloniagentis ^ ^iljenos haecprima dedit praecedere fafces ,. Et junxit totidem tacito terrore fecuns : Haec altas eboris decoravithonore curuksj Etprinceps Tyrio vejiempraetexuit auro . Virgihus quidem in decimo Aeneidos videtur Mantuam fuam caput Etruriae Circumpadanae conftituille iUis carminibus: Mantua dives avis.fdnongenus omnibus unum, Gens illi triplex^populifubgentequaterniv Ipfa caput populis : Tufco defanguine lires . Hinc quoque quingentos infe Me%entius armat , Sed haec more poctico in gratiam patriae fuae ce- cinit Maro : quod agnovit etiam Servius ejusdem interpres , a Poeta novam & veterem Etruriamj mifceri animadvertens, ut utriusque prineipatum patriae fuae adjtgnet t quum alioquin M antua ad baec auxilia in Ale^entium pertinere non debeat* Quare nuUum dubium eft , Bononiam caput fuilfc Etruriae Circumpadanae , a duodecim Lucumoni- bus , qui totidem urbibus praeerant , imperio re- ftae . Harum prima Bononia , fecunda Adria , ter- tia Mantua utique erat . rehquas enim novem alii requi- 21 DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE requirent . Fruftra cft ergo Johannes Baptifta«, Agucchius Archiepifcopus Amafenus in epiftola Itahca de prifca origine , 6c dominatu Bononienfis urbis 5 ubi duas Etrurias Circumpadanas , alteram Felfinac , alteram Mantuae fubjedam commini- fcitur . Tcrtia Etruria fuit in ea parte ItaHae, quam poftea Campaniam dixerunt , atque hujus princeps fuit Capua : in qua quidcm Etruria iidem populi ' qtium duodecim urbes condidijjint , quae .cun^a- rum quaji caput ^Jfet ^ Capuam condtderunt -i in- quit Strabo hbro quindo : illuc enim Etrufcos quo temporc trans Apenninum imperio excurrerunt, {uas Colonias miilfte oftendit Camillus Peregrinus , judicio & eruditione haud quidem vulgari fpeda- bihs , in Apparatu pag. 6^^, Quare , ut fuperius jam didta itcrum mcmoiia repctamus , luculenter patet Hortam urbem in prima illa & ceterarum antiquilHma Etruria fitam , diverfam omnino fuifTe ab Ortona five Hortona in Latio , fecus ac Rofcius commentus fucrat ; quod quidem aliquando ani- madvertit Abrahamus Ortelius . quum enim in Sy- nonymia geographica pag. 1 66. Hortam , de qua loquimur , cum Ortona Livii ik: Dionylii eandcm fccillct , poftea ia Thcfauio gcographico mendum corrcxit & unam ab alia diftinxit . Conftat quidcm ejusdcm Etrufcae Hortae vetuftatem literis com- mcndaffe Anaftafium inLcone IV. ubi ait , cundcm Pontificem in priftinum locum &: ftatum rcduxifle muros L I B. I. C A P. I. 2.J muros &C portas Hortanae ^ Amerma.e -valde antiquarum civitatum : unJe &: Flavius Blondus libroprimo Italiae illuflratae pag.310. cimCivi- tatem vetujiam appellavit . Et fane quanquanij cetera argumenta deeiTent , id abunde teftatum re- iinquerent prifci aevi monumenta bc infcriptiones Hortanae : quas ex ipfis lapidibus diligentifHme ex- ceptas hic fubnediere haud extra rem fbre exiftimavi quod pleraeque hadenus editae non fuerint , & quod gratiam me initurum fperem ab eruditis , qui tamen id acceptum ferent Ferdinando Nuptio Ar- chiepifcopo Nicaeno , viro non tam dignitate ipfa , quam meritis fuis amphflimo , mihi vero multis &: magnis nominibus femper memorando . is enim easdem infcriptiones , qua efl erga me benigni- tate , mecum humaniflime communicavit , 5^ il- lius nutu & aufpiciis haec noftra quantulacunque lucubratio produda eft . CAPUT Z4 DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE C A P U T. II S YNOPSIS i. Horta Colonia militarh ab Augujlo dedudta . Tem- plum Marth Vltoris ah codem crc&um . Horta i?L^ Tribu .^uirina (> Arnienfi defcripta . II. OBa- "uianm plures in Italia Colonias militares deduxit ; quando Augufi cognomcntmn adfumpferit . III. Ea^ rundem militarium Coloniarum numcrus . W.Duu7n- viratus magni habitus . V. Seviri Augufales mn-^ magijlratus , fed faccrdotcs fuerunt . A Tiberio injli- tuti . A fodalibus Auguflalibus dijlin&i . Sex tan~ tum . VI. Inter Je ordinem fervarunt . Pontificatus a ,^uinquennalitate diverfus . Nteqjjam vcro illud effi- cio , inrcriptio Ortana reli- quarum omnium praeftantiA fima, veluti agmen ducens, praemittcnda ell : quam ex fchedis Barberinis in Syntag- raate infcriptionum capite_-. quinvfto num.302. non itadu- dum vulgavit Raphael Fabrcttus , vir dc Roma- nis antiquitatibus ilipra omne praeconium bene- mcritus , idemque mei amantiflimus dum £ita«* Deusque fmcbant . Ex ea difcimus , Ortam ab Au- gufto Coloniam fuille dedudam : cujus rci nulla apud auCtores mcnioria reperitur : quod ncmpe_, Augu- L I B. I. C A P. II. 2s Augufteae aetatis hiftoriae latine fcriptae intercide- rint : quae cauffa eil cur nemo item hiftoricorunij cetcras Colonias ab eodem Imperatoreconditas me- moret : quum tamen ex folis nummorumdc lapidum infcriptionibus eruantur , ut de Parma , PeruHa j &: Vcrona fua docuit Henricus Norifius in Cenotaphiis Pifanis diilertatione i. cap. il. Quam vero infcri- ptionem Ortanam Fabrettus protulit,hic iterum ex- hibeo. Fabretto enim viro dihgentiffimo fiderc_, malo, quamJacoboSponio, qui , ut poftea obfer- vavi , cum duabus aHis ab fe exceptam e fchedis Barberinis , Ortonae tribuit in Mifcellaneis eruditac antiquitatis, ante Fabretti opus vulgatis pag.174. MAVORTI. VLTORI Q. NINNIVS. C^F. QVIR. PAETVS H. VIR. COLON. ORTANAE AVG. ET.vT. VIR. AVGVSTAL QJ^INQVEN. IL SACRVM Hoc marmor plura nos docet . Ortae fcilicet ( quac antiquitus fine adfpiratione fcribebatur) Martem ti- tulo VLTORlScuItum fuifle: cui Romae templum codem titulo erexit Auguftus, ut conftat ex tabulis Ancyranis apud Gruterum pag. ccxxxii. cujusquc AEDITVVS. T. FLAVIVS. AVGu/ii U)^ertus mcmoratur pag. cccxvii.8. Iftud templum Auguftus bello Pbilippenjipro ultione paierna fufcepio,jim vo- fverat^ ut ait Suetoniusin e;us vita capite undetricefi- mo ; nimirum anno U.C. dccxii. fecundum calculos D No- 26 DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE Noriiianos in Cenotaphiis laudatis diflieptationcfe- cunda capite viii. &c denHim anno U.C. dccxxxiv. illud cxftrui juflit , ut in eodem recepta a Parthis Romana figna fufpendcret, cx Dione libro quinqua- gefirao quarco:quod poftea dicavit anno U.C.dcclii. ut ex Vellejo docet idem Norifius . Nummos Augu- fti cum cffigie templi 8>c epigraphe MARTIS . VL- TOKISexhibet Carolus Patinus adlocumcitatum Suetonii. Neque tamen pro eodem voto Augufti hoc marmor in urbe Ortana MAVORTI. VLTORI dicatum exiftimo . nam Collegium Auguftale, cujus inillo fit mentio, inftitutum fiiit a Tiberio anno quo obiit Auguftus U.C. dcclxvii. quod infi-a apparebit. Patet infuper ex eodem marmorCjOrtanam urbem in TribuQViRINA fuifle defcriptam : quae erac ex una & triginta rufticis , a Curetijtbus Sabinorum po- pulis fic dicla , ut aft Feftus . nam Tribus in urbanas & rufticas divifas fuifle palam eft : ex quibus rufticac nobiliores habebantur . In urbanis ii , qui rura non habebantjcenfebantur, & praeterea hbertini omnes, fccus ac in rufticis , in quibus tantum ingcnui con- fcribebantur : quamobrem urbanae Tribus femper ignobihorcs rufticis habitae funt , & e ruftica in urbanam transferri , fuitignominiae, ut notat Paul- lus Manutius in libro de Comitiis Romanorunu capite de Tribubus , & Carolus Sigonius de Anti- quo jurc civium Romanorum libro primo capite tertio . Attamen conftat ctiarn ad Tnbum Arnien- fem L I B. I. C A P. I I. 27 fem ( live Arnenfem) Ortam aliquando pertinuilTey quemadmodum ex alio lapide Ortano infra capitc nono apparebit : quae item erat ex rufticis , & forte antequam Orta Colonia militaris jufifu Augufti deduceretur : qua occafione ex Tribu Arnienfi in Quirinam tranlire potuit . Hoc priusquam often- do , obfervare Jubct cum Petro de Marca in Marca Hiipanica librofecundo capite quarto num.v. Co- lonias fuilfe opida propagata ex civitate Romana , civibus paganis vel militibus ex S.C. vel Principis juflu deductis aut ad condendam novam urbem, aut ad fupplendam antiquam . Ifthaec opida tefte Agellio libro decimo fexto capite decimo tertio, jum injiitutcique omniapopuli Romani^ non fui arbitrii^ habent : quae txmen conditio tjuumjit ma- gis obnoxia , ^ minus libera , potior tamen ^ praejiabilior exijiimatur propter amplitudine?fL^ mcijejlatemque populi Romanii cujus ijiae Colo- niae quajt ejffigies paruae , Jtmulacraque ejje lii- dmtur . Veruntamen idem fcriptor celeberrimus Petrus de Marca animadvertit diicrimen aliquod fuifle inter Colonias, quumaliae uberiori, quaedam contradiori immunitate fruerentur , adftridis vel ampliatis earundem privilegii^: quamobrem a vete- ribus traditum eft alias fuifle immunes 5 quasdam juris Italicij nonnullas Latinor um , i^z^ jure an- tiquo Latii utentes , donec Antoninus Caracalla omnes qui Imperio Romano fuberant pro civibus D ij habeii 2« DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE haberi jullit ca conllitutionc , quam laudat Ulpia- nus in Lege xvii. D. de Jiatu hominum : quamqu e nuper egrcgio & bonac frugis pleno Commcntario explanavit vir de omni anticjuitatc meritiflimus Ezechicl Spanhemius . Aha in hanc rcm dillcrit Nicolaus Bcrgerius in praeftantifTmio opere de_i publicis 8c militaribus Impcrii Romani Viis libro quarto fcclione oclava , ubi colonos, partem nempe civium Romanorura , in urbcs a S. P^Q^R, & po- fi:ea ab Impcratoribus ob unam alteramve ex quin- que his cauflis deductos obfervat . Primo ut pro- vincialcs &: fubjcdos in officio contincrcnt. Se- cundo ut Tubitis holHum incurlionibus vcluti toti- dcm arces & propugnacula Impcrii Romani op- ponercntur . Tcrtio ut Romanus languis undiquc propagaretur . Quarto ut plebcm inopem bc Urbi imperanti gravem fic cxliaurirent . Quinto dcni- que , ut militibus emeritis praemia largirentur. II. Jam vero fcire juverit , Auguftum polK quam apud A(3:ium vido Antonio jam totius Ro- mani orbis imperium occupalTet , plures in- Italia Colonias cognomeato /^ugufias inftituiflc, mili- tibus , qui fecum omnibus bellis intcrfuerant , d^rii. corum , qui Antonii rebus ftuducjant , divilis., quum Dyrrhachium, Phihppos & alia opida-j 5 prifcis dominis in exfilium milTis, iisdem habitan- da concefnflet, ut ait Dio libro quinquagcfimo prinio pag. 445. editionis Johannis Leundavii.. Hoc L I B. I. C A P. I r. 2'9 HoG non lemel fccit Auguftus longe poit fuum Con- {ulatum quartum , annumque U. C. dccxxiv. quo Colonias alias duodeviginti , cognomento Julias. dcduxit , cfuarum meminit Appianus de Bellis civi- libus libro quarto pag. 55)0. editionis Henrici Ste- phani: nempe M. Licinio Crallo $c Cn.Lentulo Au- gure Cofs. anno U. C. dccxl. Item Claudio Ne- rone IL &c Piibnc Cofs. U.C. dccxlvii. Sc fec^uen- l\ \ &c denique L. Caninio Gallo 6c Q^Fabricio Cofs.fuffcdis , anno U.C. dcclii. ut prodit marmor Ancyranum pag.ccxxxi. ubi miiitum , cjuibus agri adiignati iiierunt , paullo plura cj^uam ducenta mil- lia fuiife tcllatur idem Auguilus . Hocvcrodedu- (ftoris cognomentum , quod poilea Coloniae fibi adfumpferunt , C. Julius Caeiar Odavianus in fuo eonfulatuVIL Sc M. Vipfinii Agrippae III. anno U. C. Dccxxviii. a Senatu L. Munatii Planci fen- Jentia obtinucrat,cx Dionc libro quinquagefimo ter- lio , ac Cenibrino de Dic natali capite viceiimo pri- mo: icilicet anno quarto A*5i;iaco, non autemj prirao , iit putabat Joiephus Scaliger in animadver- lionibus ad Chronicon Eufebii num. mccxxviii. &c innotis criticis ad fpuriam elegiam Cornelii Galli, a nobis alibi quoquc ,. nempe in hiiloria literaria Aquilejenfi , difculTam . Atque haec eil: infignium Chronologorum iententia, Dionyfii Petavii de_, Dodtrina temporum libro decimo capite fexagc- limo nono Sc fequenti , ac Jacobi Uilerii in Anna- libus 30 DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE libus pag. 581. editionis Panlicnfis : cjui de com- pado id contigille ftatuunt annis viginti feptem., antc cpocham Chriftianam . Dc his Coloniis ab Augulto deduclis loquitur Hyginus inter audlorcs rei agrariae coUedios a Wilhelmo Goefio pag. i 6^0. ubi haec habet : Divus Augujlus in adjignata orbi terrarum pace , exercitus , ^«/ /itb Antonio aut Lepido miiitaverant , pariter ^ fuarum legio- num milites colonos fecit , alios in Italia , alios in provinciis . His^ quibusdam deieffis hojlium ci~ 1'itatibus , novas urbes conjiituit : quosdam "uete- ribus opidis deduxit , ^ colunos nomina^-jit . //- las quoque urbes , quae deduflae a Regibus aut Di- [iatoribusfuerant ( qu2S bellorum civilium inter- 'ventus exbauferat ) dato iterum Coloniae nomine ampliavit^quasdam ^ finibus. Siculus etiam Flac- cns apud eundem Goefium pag.2 3 .qui^ inquit,^ di' vo fulio deduBi erant^temporibus Augufti militiam repetierant^ confumptisque bellis ^ viBores terras fuas repetierant : in lacum tamen defunBoru??!^ alii agros receperunt . Ex quo fit , ut bis ceuturiis inveniantur ^ eorum nomina qui dedufii erant^ i^ eorum qui poftea in locum fuccefjerunt . Au- guftus ergo Itaiiae urbcs tot deledibus per bella.^ civiha exhauftas , mihtibus in eas miilis frequen- tandas curavit : quo quidem lado S>c militum cupi- ditati , !k Coloniarum infrcquentiac maximus Im- pcrator conllilvit . Has L I B. I. C A P. I I. 51 III. Has militum Colonias , quas in Italia_, deduxit Auguftus veteresfcriptGres, quihodie fu- perfunt, tanquam rem fuo aevo notiilirnam , lite- ris committere neglexerunt : nam V^ellcjus , qui de Coloniis a Senatu dedudis accurate tradtavit , de militaribus ait fe ideo loqui non velle , quia milita- rium ^ ciujjae ^ auciores ^ ipfamm praeful- GENT NOMiNA , Iibro primo capite decimo quarto . Hinc haud mirum, fi rem omnibus cxploratiflimam hiftorici filentio praeterierunt : unde etiamSueto- nius in Augufto capite quadrageilmo fexto, ea- rundem Coloniarum numero exprello , nomina_, ipfi reticuit : Itaiiam , inquit , duodetriginta Co- Imiarum numero dedu^arum ab fe frequenta- 'vit ^ opsribuscjue acvefHgalibus publicis plurija- riam injirux.it : etiam jure ac dignatione urbi quodammodo pro parte aliqua adaequavit , exco- gitatogenere fujfragiorum , qua,e de magifiratibus urbicis Decuriones colonici infua quisque Colonia ferrent-y ^ fub diem comitiorum objignata Ro- mam mittercnt . At quaenam fuerint iftae xxvin. militum Coloniae ab Augufto intra Itaham dedu- dae , nemo ha^flenus pleno numero aperuit . nam Frontinus in fragmento illo operis fui de Coloniis , vmdecim tantum nominatim defignavit , nempe__. Soramy Teanum Sidicinum (hancin duas perpe- ram divifit Sigonius) Puteolos^ Acerras^ Jlatrium^ Jtellam , Caudium , "^eneventum , Cumas , Gra- 'vifcaSy >2 DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE fLtfcas^ Nuceriam . Dc Bcnevento id pi jcterea confirmat vetus cpigramraa a Caniillo Pcrcgrino vulgatum inApparatu ad Antiquitates Capuanas pag. 745. & poftea a Fabretto capite fecundo num. 248. Sigonius de antiquo jurc Italiae libro tcrtio capite quarto addit Augujiam Taurinorum , '^^'-uianum -, Capuam , &c Ariminum . Norifius vero in Ccnotaphiis Pilanis difTertatione prima«»' capite altcro ex Therauro Grutcriano quinque alias cnumcrat , Augujiam Peru/iam , Coloniam Fe- licem Nohnam ., Colontam Juliam Augujlam^ Parmam , Coloniam Augujlam Laurentum , & Coloniam Auguftam Veronam : cjuibus adjungi poffe opinatur & urbcm Pifanam , quanvis prac- tcr Juliae cognomen Pilanae urbi impofituni_. , ejus rei teftcm appeUare non poflit . His ego ex marmoreS. ccccxxxii. AUGUST^w POL^w in Iftria ( quam Italiae adjunxit Augullus ) &c Colo- niam Orianam Augujiam in Etruria , jurc optimo fuperaddo : nec dccrunt in poftcrum pcnitioris antiquitatis feduli fcrutatorcs , qui x^uinquc reli- quas Colonias Auguftas Italicas ad complcndum numerum a Suetonio indicatum in apertum profe- rent . Tunc vero quando Orta Colonia Augufla deducla cil , ercdas fuiflc putamus columnas flru- (fliles, vulgo k pile ciAuguJio , utranquc Tiberis ri- pam contra aquarura impctum dcfcndcntcs , ubi 6c antiqui Pontis vefligia adhuc fuperfunt : cujus , ut tunc L I B. I. C A P. II. 35 tunc verofimiliter fuit , vel iterum exftrui poflet ,; ichnographiam hic damus , per gnavum & peri- tum artificem Francifcum Sforzinum olim delinea- tam juflTu Maecenatis noftri Eminentiffimi Cardina< lis JosEPHi Renati iMPEaiALis , quur»!^ pro munere Praefedi Congregationis , ut vocant, boni regiminis , quod providentiffime juxta ac vi-« gilantiifimc gerit , de eodem Ponte magnifice repa- rando meditaretui' : qua de re alias quoque adlumj» nos docet Julij Rofcij Hortani municipis Narratio ad Xyftum V. Summum Pontificem, opus profedo eru- ditum & cJcgans , Hortanaeque Hiftoriae illuftran- dae peropportunum : quod ex Bibliotheca Vaticana depronitum , in calce integrum proferam , quoniam ante nunquam editum fuit . IV. In Ortana Colonia Q^Ninnius Paetus erat Duumvir quum lapidcm MAVORTI. VLTO- R I erexit . enimvero in Coloniis Duumviri non fe- cus ac Confules Romae , fub Imperatoribus habe- bantur : congregabant Senatum, qui in Coloniis C«- ria appellabatur : hinc ii , qui in conlilium admitte- bantur , Dccuriones di6ti , & Romae Senatores : quod luculente docuit , ut juris divini & humani , fic & antiquitatum antiftes eximius Antonius Auguftinus in Dialogo fexto in numismata & infcriptiones . De Duumvirum magiftratu quoniam lediilfinia cruditio- nis copia Cardinalis Norifius in Cenotaphiis Pifa- nis diflertatione altera capite tcrtio aliorum ftudia antevertit , mihi pauca ex cjus opcrofis lucubratio- nibus delibafle fit erit, quo Ortanac Coloniac di- gnitas , & vcterum magiftratuum fplcndor his, qui jejunam de iila apud fcriptores mentionem fadtani-* pfteuderint, vcl binc innotefcant. Is obfcrvat Duum- E vira- .^4 DE . ANTIQIJITATIBUS . HORTAE viratum tanti fuifTc Romanis, ut a nobili/Tuiiis Sena- toribus iniretur . Hinc Pompcjus Magnus poft Oricn- tcm debellatum , ob amorcm Juliae rclida Roma_., Duumviratum Capuac gefllt , quemadmodum tcfta- tur Ciccro in Oratione poft rcditum in Scnatunij . Ad Duumviros in Coloniis pcrtincbat caullas ad Dccuriones rcfcrrc , & eorum fentcntiam rogarc. In aliquibus Itdiae iirbibus Quatuorviri magiftra- tum gercbant ; at in una eademque urbe modo Duuwuiros , modo ^uatuorviros laudari in infcri- ptionibus , patct cx Thciauro Gruteriano pag. xcvi. i. CGCCXLV. 2. CCCCLXVI. 4. C C C C L X X I I. 7. D L V. 2. & alibi pa/Tun , quod idco fadum putat Norifius, quia initio Duumviri creabantur , at po- ftca , ut civium ambitioni fatisficret , Qiiatuorviri , quo facilius hac ratione ad pJures fummus Colonia- rum magiftratus pervcnirct . In Coloniis eosdcm Duumviros e tribunali jus dixiife , in faxis Gru- terianis planc compcrtum cft : at quidem gravio- ra crimina ad Romani Scnatus cognitioncm fpcda- bant , puta proditio , conjuratio , vcncficiunxj , & caedes dolo malo patrata . Verum Auguftus impc- riofuo tutius potiturus , iicut urbani Senatus potefla- tem , ita etiam Coloniarum antiquam jurisdictio- ncm fpecic honoris imminuit . Hoc cruimus ex ejus vita a Suctonio confcripta , ubi dc Coloniis ab Augufto dcdudis , intcr quas & Orta fuit , fer- monem habct . Ejus verba quanvis fcmel recitata , huc itcrum adfcram cx iibro fccundo capitc qua- dragefimo fexto , ut rem, dc qua agimus , tcftimo- nio confirmemus : excogitato genere fuffragiorum , quae de M^gtftratihus urbicis Decuriones Colonici in L I B. I. C A P. I I. 35 tyifita quisque Colonia facerent y ^ fuh diem cq^ mitiorum ohfgnata Romam mitterent ^ quunoj ufque ad illam diem Coloniae fibi iuos magillratus clegillent absque poltulatione confirmationis a Se- natu Romano . Praeterea ab illo tempore nec gra- viores expcnfas , puta m inferiis , arcubus , llatuis , ante impetratam ablmperatore facultatem , facere poterant : quod cx Pifanis Cenotaphiis docet eo- rundem Eminentillimus illulb-ator . Duumviri li- diores habebant , ied non ita fafcium ufum ufque ad Tiberium , iisdemque togam concellam fuille oftendit Ovflavius Ferrarius de re Veftiaria Hbro altero capite tertio . Annuum Duumviratum ob- fervo ex Canone quinquagefimo lexto vetuftillimi Conciiii IlHberitani , ubi Chriilianus anno uno, quo agit Duumviratum ab Ecclefia fegregari prae- cipitur propterea quod teneretur edere ludos 6c ipedacula : ubi Jegi mercntur quae congerit Gun- diiaivus Tellez, in commcntariis ad idem Conci-' lium hbro tertiopag.439. editionis Lugdunenfis . Huc etiam facit lex xvi. Codicis Theodofiani li- broxn. tit. i. in qua respuentes Duumviratum_. , nempc ob immenfos fumptus, qui iis incumbe- bant , praeci pue in ludis 6c ipedacuhs edendis , duplicati temporis &: magiilratus poena damnati biennio integro ejus onera iuflinere coguntur . Ja- cobus Gothofredus in commentariis ad eandenij legem icribit Duumviros quinquennales fuiife qui E ij quin- ^6 DE . ANTIQUIT ATIBUS . HORT AE quin^flo quoque aiiiio rccurrcnte id munus fufti- nebant 5 ex Grutcro cccxxii. 8. At Gundifalvus laudatus ob merita Sc munificcntiam in patriara putat D Jumviros in quinqucnnium eledos . V. Q^Ninnius in Colonia Ortana Sevif Au- gujialis ^mnquennalis iterum dicitur . An Magi- ftratus five Sacerdotii gcnus fucrint Seviri Augu- ftales, celcberrimi viri, qui dodis laboribus fuis antiquas &C fepultas has litcras illuftrarunt , inter fe difputant : quippe TiK)mas Reincfius epiftola xxxi. ad Chriftophorum Adamum Rupertum , 8c in Sup- plemcnto Gruteriano ClalTe i. num. xii. eos inter magiftratus municipalcs cnumerans , aiftione juris dicundi pracditos fuilfc credidit : cui tamcn adver- fitur Norifius in opcre facpius adduiflo dillcrtationc prima capite fexto , ubi Auguftales non magi- ftratus , fed ficcrdotcs fuiftc invi(5lis argumentis de- clarat: idque amplius firmat etiam cruditifTimus Fabrettuscapitcquindo fub numcro 5 o^". Horun^ Auguftalium origincm ad initium principatus Ti- berii rcfcrt Tacitus libro primo Annalium capitc quinquagcfimo quarto anno U. C dcclxvii. poft Augufti apothcofin. tunc cnim huiusmodi ibda- lium Auguftalium facerdotium Cnefay Tiberius Juliiie genti facravit^ inquit idem auiflor libro al- rcro Hilloriarum capite nonagcfimo quind:o : undc R^mani orbis Coloniae impcrantis Urbis exemplo, ut infigni crga demortuum Principem officio fibi L I B. I. C A P. 1 1. 57 fuccefforis bencvolentiam conciliarent , Augufta- lium Sacerdotum Collegia five Corpora tunc cer- tatim inftituerunt : inter quas Colonias etiam Orta Augufti facris le initiavit : quod ex alio quoque_, lapide Ortano inferius adducendo apparet , in quo C^aberius Augujialis nominatur. Quanvis Se- 'viri ifti Auguflciks paflim in veteribus faxis me- morati videantur , non inde fequitur Sodales Augu- ftales fex tantum iiumero in unoquoque Corpore fliiire, ut perperam crediderunt viii fummi Mar- cus Velferus in libro quindo rerum Vindelicarura pag. z 7 5 . operum editionis Norimbergenfis , & Petrus de Marca in diifertatione de Primatibus num.civ. nam in Coliegium Auguftalium Romae a Tiberio inftitutum e primoribus Civitatis unus & viginti fbrtito adfciti fuerunt : quibus quatuor fupra numerum adjedi fjnt , ut ait Tacitus . Quum vero eadem Collegia Romae & in Coloniis excre- viffent , in his fex primum nominati e Corpore Au- guftali , Seviri appcllabantur : at quum eorunxj numerus amplior etiam cvafiliet , in plura Colle- giapartiti funt: quibus diftin«^i Seviri praeerant, quemadmodum ex vetuftis clogiis lapidum con- ftare palam facit Norifius loco fiiperius indicato. Neque in fingulis CoIIegiis Seviros plures quani fex unquam exftitifle putarim , licet apud Fabret- tum capite quindo num. 316^. proftet infcriptio , in qua tredecim Seviri Augaftaks liuaierantur. hos jS DE . ANTIQyiTATIBUS . HORTAE hos enim cum eodcm pcritiirimo veterum moim- mentorum intcrprcte honorarios fuillc arbitrcr : unde multiphcitas Sevirorum iniurgit , dum Sevi- lales omncs , munere quanvis jam pridcm fundi , titulum honoris ergo retincbant, ut difleritidcm au*5tor in capite quinclo fub numcro 315. VI. Scviros intcr ic ordincm icrvalle ani- madvertit Petrus dc Marca . liinc apud Gruterum pag. ccccix. 5. occurrunt PRIMI. AVGVSTA- LES . & inmarmorc Tudcrtino \ix.6. PRIMIGE- NIVS . SEX. VIK^IL AVGVSIALIS . qui primi ctiam Magifiri dicebantur . At non ita ccrtunu c]uod ait idem dodlillimus fcriptor , ubi honorem Auguilalitatis acque ac Flaminii & Pontiiicatus per cjuinquennium vcl in pcrpetuum ab ordine_* ])ecurionum decretum fuilk opmatur . nam Pon- tifices erant perpetui , ^ polleriori aetate tcmpo- rarii , ut fancit Norifius in Cenotaphiis dillerta- tione prima pag.73. ubi quod in priici aevi monu- mentis lcgantur PONTil-lCES. QyiNQyEN- N ALES . duas ibidcm dignitates expreiTas cenfct , ut Quinqucnnalcs fuerint m Coloniis qui Komae Ceniorcs diccbantur : de quibus Cicero libro ter- tio de legibus rcfert duodecim tabularum fanClio- nem : magijiratum quinquennium habcnto : unde hnguHs luilris crcabantur : 6c quidem bini in_, fmguhs civitatibus , ex eodem Cicerone in Verri- na quarta. Pontiiicatum vero &: Quinquennali- tatcm L I B. I. C A P. I I. 39 tatem diverfos Coloniarum honores fuiffe eruitur ex lapide cccxciv. 7. ubi legitur COMINIVS QVINTVS.PONTIF. ET. Q^(^& pag. ccccLxxix. 8. C. VALERI . PETRONIANI DECVR. PONTIF. SACERD. IVVEN. MED CAVSIDIC. OyiNQ^ neque id adverfatus eft fcriptor eruditiflimus &: Epifcopus integerrimus Phiiippus a Turre in diflertatione de Colonia ForOr juHenfi pag.3 54. licet in Coloniis Pontifices quin- quennales feu luftrales fuille validis argumentis probare contenderit . Quare dum apud Fabrettum capite quini5lo num. 303. legitur in faxo Oftienfi X. Camlltis Felicijfimus bisfeiir Augujialis . idem ^}uinc\umnaUs Laurentum Lazifjatum . Itemnu- mero^i^", Cbryferos Sevir Augujialis ^luinquen- nalis. & numero 332. L.Carulius EpaphroditusSe- "oir Auguftalis . idem ^uinquennalis , hic duo di- verfa munera diilinguendalunt, non vero exifti- mandum quod Seviratus non modo annalis , fed 8c quinquefinalis exftiterit ,ut probat Fabrettus capite quindo num.315, Eodem pado nofterQ^IN- NIVS in Ortana Colonia fuerit non folum Sevir Augujialis^ ut notaturin marmorej fed &c ^in- quennalis iterum . Ninniorum autem gens non tan- tum Ortae,fed Romae etiam tloruit,nam pag.ccxiv. ac in faftis Confularibus legitur Q^N 1 N N I V S HASTA cum P.MANILIO. VOPISCO . COS anno vulgari cxiv. &:pag. lxv. 8. NINNIVS PHI- 4Q DE . ANTIQyiTATlBUS . HORTAE PHILETVS . item pag. dcxcvii. 7. N I N N I A CRONIS. cui vix quadrimac vita furnflae gcnitor eleganti hoc carmine parentavit : §luod decuit natam patri praefiare fepulto , Hoc contra nataepraejiitit ipfe pater , Thomas Reinefius clafle fexta numero cxv. recitat hanc infcriptionem ex Itaha per Graevium accc- ptam 6c fecumcommunicatam D, M. S Q^ N I N N 1 O . Q^ F A R N. O P P I A N I C O A E D. Hti V I R. I. D I VL I A. M AR C I A. B. M Sufpicari licet hunc ^.Ninniufn fuiflc ex gcnte Ninnia Ortana. Orta enim fuit & inTribuAr- nicnfi defcripta , quod monui , &c infra apparebit : cx qua item Tribu erat idcm Q^NINNIVS . OP- PIANICVS Aedilis ^uatuoriir jure dicundo . Diverfi honorum gradus colonici inter le erant Aedilitas 6^ ^luatuori^iratus , qucmadmodum_, contra fecus fcntientcs oilendit Norifius in Ceno- taphiis dillcrratione prima capite tertio pag. 38. Dolendum fane doiflilfimos veterum hujusmodi epigrammatum collecSores iacpenumero adnotare ncglcxiiTe praecipua loca ubi primo eftolla fuerunt : quum vcl ex hoc uno capite magna hiltoriae , topo- gra- L I B. I. C A P. I I. 41 graphiae 8c reconditae vetuftati lux haud raro tribuatur , atque inde graviilimae {criptorum con- troverfiae variis de rebus , puta de fitu urbiura , templorum, thcatrorum, thermarum, circorum, deque id genus innumeris ahis non {emel iiniantur : c{uae tamen controverfiae , neglcda adnotatione ," quam dixi , locorum , in quibus hterati lapides eruuntur , nunquam dirimi poflunt , iisdem poiiea lapidibus, ut faepe contingit, aho translatis, ne dicam i-terum (epultis , & ab ignorantia 6c avaritia- hominum in ahos ufus redaclis . Hanc rem probe animadvertit fummus &c vir &c amicus Bernardus de Montfaucon in capite vicefimo Diarii Italici pag. 281. ubi ad conficiendam Urbis defcriptio- nem accuratam inter aha monitum reliquit, ut ficu- bi infcriptiones eruerentur , nemini liceret eas loco movere &c amohri , donec viri dodi locum ipfum 8c marmor literis confignaflent . piemnque enim^ infcriptiones ^ ait vir praellantiflimus , templorum^ ^ a/iomm , quae e vicinofeterant , aedificiorum , mentionem babent , Inde fubjungit. idjiaprin- cipio faElum ejfet ^ bene multa ignota rudera quid olim fuerint jam confpicuum ejjet . Quod ille in Urbe rerum domina jure maximo curari vcllet, id nos ubique & praecipue in rehqua Italia curatum veliemus . CAPUT 41 DE . Ax\TIQyiTATIBUS . HORTAE CAPUT. III S YNOPSIS \. Doinhiani mmen cumtltulls ex puhlich monumenth crafum . Nomlna hem allorum . II. Lhurae Arcuurri Septlmh Scverl a nonnullh pcrperam expUcatae , III. Fuhh Plautianl (^ PlautUlae Augujiae nomina in aliquot faxis deleta , IV. Infcriptionis Hortanae refitutio tentata . V, P erfeilijfimorum genera d^ antiquitas . Capenates Fcederati . ,^uot Pentapoles in Italial W.Curatores Reipuhlicae . VII. Grdo (^ Popuhis in Coloniis . A M vero cxplicata utcunque_, inrcriptionc a C^>JNinnio Paeto Mavorti Ultori dicata , ex qua Ortanac Coloniac Augullae amplitudo 6c dignitas prodit , de reliquis infra adducendis idipfum faccrc conabor . Ce- teris autem hoc loco praeferre lubet marmor non quidcm cafu aliquo , fed dedita opera olim prioribus quatuor lineis obliteratura : cujus latitudo eil quatuor palmorum , altitudo vero totidem cum dimidio . Exftitit olim in fronte ec- cleliae Cathedralis Ortanae , nunc vero jacet in_. folo extra candcm ecclefiam , &; lcgitur ad calcem opufcuH Antonii MalTae de Originc Fahfcorum , necnon apud Grutcrum pag.ccLxxxviii, num.i. OK L I B. I. C A P. I I I. 43 . : c O R DO. ET. POPVLVS. COLONI AE. FALISCORVM. CV RANTE. TYRIO. SEPTIMI O. AZIZO. V. P. CVR. R. P. DEVO TI. NVMINI. MAIESTATI Cty E . E I V S Haec infcriptio videtur indicafle publicum aliquod monumentum in urbe Ortana ab Ordine &c a Po- pulo Coloniae Falifcorum -cuidam Imperatori ere- d:um , ut innuunt pollrema verba D E V O T I NVMINI . MAIESTIQVE . EIVS, quae nonnifi in Imperatorum monumentis ufur- pata reperies in infcriptis lapidibus apud Grute- rum pag.ccxLix. 4. cclxxi. 1.7. cclxxxi. 7. atque alibi paflim non fblum pofl: Conftantinum , fed etiam longe antea , ut Trajano ccLvni. 6. M. Au- relio Antonino , Hadriano 6c Antonino Pio cclix. 1. 8. & CCLX. I. Cui vero ex Imperatoribus infcri- ptio dicata fuerit , nos fugit ob quatuor linearumr erafionem , quae non folum nomen Imperatoris , fed etiam titulos penitus fuilulit , integro tamen iaxo relidlo , ut patet in fchemate quod produxi . F ij At 44 DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE At nihilominus conjicerc licct illum fuiilc Domi- tianum Impeiatorcm . nara Suctonius in ejus vita capite ultimo narrat Senatum adeo gavifum morte Domitiani , ut novijjime ei<.adendos uhique TiTVLos abolmdamque ommm memoriam de- cemeret:<]aQ^ quidem ex omni aeye 'velfo-xo faclum tradit Macrobius in libro primo Saturnalium capite duodecimo . Scribit Lampridius in Commodo capi- te dccimo feptimo, hujus Imperatoris nomen alienis operibus incifum Senatum quoque crafifle , nam vc- teres ad cxtingucndam hominum mcmoriam nihil efficacius reperire potuerunt , quam corum nomina undique eradere , ut pluribus excmplis docct Index Gruterianus capitc xvn,fub htera N. ubi iUi reccn- fentur, quorum nomina obhtcrata fuerunt . Huc facit quod Reinefius epiftola lxix. ad Rupcrtum pag.^ia. &: Jacobus Perizonius in Dillertationum triadc pag. 2 x. obfervant , nimirum in fronte lapi- dis Colotiani cclxx. 6» detritum fuifle nomen Ful- viae Plautillae Auguftae, & in verfu Icxto nomen L.Fulvii Plautiani ipfius parcntis : qui erat cx gentc Fulvia , ut contra Panvinium ahosque docuit No- rifius in Epochis Syromaccdonum diflcrtatione_. cpinda capitc tertio : quicjue fub L. Septimio Se- vcro vir potentiiriraus , Praefetlus Praetorio 8c Conful eandera filiam fuam Plautillam in uxorem dedit Scptimii fiho BaIIiano,fivc M.Aurcho Anto- iiino Pio cogiionicnto Caracallae cum tanta dots^ quan- t I B. I. C A P. I I r. 4? qmnta Keginis quinquaginta fatis fuijfet , ut ait Dio libro feptuagefimo fexto . Occifo autem eo- dem Plautiano , &: Plautilla in Liparim relegata_, , utriusQue nomen fibi maxime invifum idem Cara- calla ex marmore indicato aboleri curavit : cjuod alibi quoque fadum fuifle mox apparebit , fi infi- gnium aiitiquariorum errorem a nemine haCtenus animadverfum hic in anteceifum patefecero 5 nam de Infcriptionibus decreto pubhco erafis , fi ociuni ahquando fuppetierit , ahbi fufius agere meditor . il. Famianus Nardinus in fua Roma veteri libro quintfto capite fcxto memorat grande illud Romanae magnificcntiae poft tot faecula adhuc fuperiles monumentum ad radices Chvi Capito- lini qua itur adForura, Arcum videhcet illum.. triumplialem Impcratori L. Septimio Severo & filio ejus M. Aureho Antonino Pio eredum , quemad- modum patet ex bipedafibus literis ibidem in mar- more primum incifis &: excavatis , &; deinde aere Corinthiaco repletis : quod contigit anno vulgari cciii. poft diem xin. Aprilis , ut viri dodi obfer- varunt . Quia autem in quarta linca amplae illius infcriptionis, quae utranque Arcus faciem quaqua- verfum occupat, adhu<: apparcnt veftigia chara- vterum, quibus antiquitus deletis alii fuperpofiti fuerunt , putavit Nardinus L. Septimii Getae no- men prius ibi ledium fuifte : quod pofteaquam_> fi-ater ejus Caracalla in ilkuii truculeiitas manus inje- 46 DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE injeciiTct , ex cun(5lis monumentis julTu ejus oblite- ratum unus idcm Naidinus exiftimavit, in ejus rei teftem adducens Spartianum ; in quo tamen id ex- ftricarc mihi non licuit , ncque ulli fane unquam licebit , quia Caracalla , ut fuum in fratrem Getam commiilum parricidium celaret, illum inter Divos referri curavit : quod teftatur Spartianus in Geta capite fecundo j undc ajebat de codem : Jit Divus , dum non (lc viz>us ; tantum abcft , ut Gctac no- mini , quem palam fe amore profcqui fimulabat , adeo folcmnem infamiac notam inurere voluerit , ut illud e publicis & omnium confpcLtui expofitis Arcubus 6c infcriptionibus obliterari mandaverit . Hinc miror virum do<3:um Jofcphum Mariam Sua- refium in Explicationc Arcus Scptimii Scveri pag.i. Nardino hircum mulgenti , ut cft inadagio, cri- brum fuppofuillc, dum incautum ejus mcmoriae lapfum excepit, Spartianoinconfulto. Ut antiquae ejusmodi erafionis locus mente facilius compre- hendatur , cam Arcus infcriptioncm , quam noii^ vcluti emiflarius cum oculis cmillitiis , ut initio Aululariae Plautinae nonncmo loqucbatur , led oculis optimo lumine adjutis centies luftravi, to-* tam continuis lineis , uti adhuc cft , exprcftam re- citabo. Imi'. L I B. L C A P. I I L 47 m 6 V ei < < 6 K H oi < Iti < H < c! [- < (J < O ei < o u o a. O S i- o > 3 H < s H Z o d O S o o c< o u I -: H u H O c 2 > O d > < 6 z Z O H z < z s u hJ < oi 5 5 < ^ d -: I < H c O c- > 5 M C s s < H > w S < u »-l I-! a > c^ S w C4 o c/ y O O a > O w > H > H > P3 Z o Quai- 48 DE . ANTIQyiTATIBUS . HORTAE C^aitae lincae verba , quac totidcm abralis o lini fuperponta fucruat , jani rcfcruntur ad Severum & Antoninum ejus filium, in fupcrioribus lincis me- moratos . Duae poftremae lineae cauilam crciflio- nis ejusdcm Arcus explanant . Eas litcras , quarum fpacium poilea occuparunt verba illa OPflMib >-OKXlSi>iMl:>^V\h. PKINCIPIBVS. in illa^ eaJem lineadetritas olim fuiffe indelicjuet, cjuod marnwr ibi eft depreflius quam alibi , quodque in cadem Imea extra locum a reliquis literis poilea oc- cupatum , fuperfunt foramina ubi aes fucrat infi- xum : ex quibus figna priorum charaderum , qui olim obliterati fucrunt , omnium oculis cxhiben- tur: quippe illud QPTiMIS. FORTISSIMIS- QVE . i^KlNClPIBVS clauditur fpaclo , unius &c alterius literae vefligia adhuc retincnte : quae ctiam manifello arguunt , ejusdem lineae chara- «fleres olim fiaillc nonnihil grandiores , quam nunc lunt , nimirum ceteris aequalcs . III. Ego vcro in quarto vcrfu elogii cjusdem Arcus ubi vclhigia aeneorum characlcrum fuper- f unt , Septimii Gaetae nomcn exprefium fuille neu- tiquam puto , licet praecuntc Nardino id opinati fuerint viri cruditi apud Suarcfium : quibus nuper acceflit nobilc par fcriptorum in nummaria anti- quitate celebrium, nimirum Johannes Vaillantius in Nummis Impcratorum tomo fccundo cditionis tertiae Amftclodamcnfis pag.2 5 3. 6c Andrcas Mo- rcllius L I B. 1. C A P. I I I. 49; rellius iii Spccimine rci nummariae editionis fecun- dae Liplienlis pag. 184. qui de compado affirmant juflu Caracallae haec verba in eodem Arcu detrita fuille: ^ i :; 'f. C: 'f j'i A PVBLIO. SEPTIMIO. CETAt. eAESARi. i^OiSTi? quibus deinde easdem numero literas fuperpofitas fuiile opinantur . Hadrianus Auzoutus , qui apud Suarefmm ex eadem litura haec verba eruebat : ET. P.SEPTIMIO. GETAE. NOBILISSIMO. CAESARI,OPT -' poftca fententiam mutavit , & ea quae jam dixi una cum Vaillantio in foramijiibus clavorum de- prehendit , illuc admotis fcalis , ut teftatur Morel- lius . Sed Qgo a tantis viris difleiitio, atque ibi no- mina & titulos noa Getae,fed L. Fuhii Plmtiani olim expreila fuifle non dubito , literarum , quae defunt , numero religiofe £'rvato hoc pa(5lo : ET. L. FVLVIO. PLAVTIANO. PR. PR. COMITI. AVtsuj Siquldem Plautiani gloriam & falutem pari prccio habitam fuifle ac iplbrum Septimii Severi Impera- toris Sd: Antonini Caefaris eruitur ex epigrammate Gruteriano xxxix. 3. duabus lineis abralb : quod ego ejusdem L.i^VLVU. PLAVTiANI . £T FVLViAL . l^LAVTILLAE . AVGVSTAE nominibus ita reftituo . G DIA- 50 DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE D I A N A £ pk.o.salvte Imp. l. septimI. SEVERI. eT m. avrel i. antonini A \/ /~* f^ E T' L. FVLVII. PLAVTIANI. ET IVLIAE. AVG. MATR. CASTR. ET. FVLVIAE. PLAVriLLAL. AVG Superius memoratam erafionem lapidis Colotfa- ni 6". ccLxx. quam vidit etiam dodillimus Cardi- nalis Henricus Norifius ik: ex eo Pagius in Critica Baroniana anno cxcix. num. iv. hic quocjue , a no- bis rubro charadere fuppletam , exhibemus : in qua infcriptione quum dicatur Plautianus conus. per omnes expeditiones eomm , nempe Severi & Antonini, manifelle apparet Piautianum Praefe- Gt\in\ Practorio a Seuero in orientem proficifcen- te, inUrbe rehclum neuticjuam fuille. Porro in cauffa excidii Plautiani enarranda variant Hero- dianus & Dio, quorum is vero, hic falfo crimi- ne per fraudcm Antonini appetitum aflirmat . FVL L 1 B. 1. C A P. I I I. ji FVLVIAE. PLAVTILLAE. AVG VXORI I M P. M. A V R E L I . A N T O N I N I . A V G Pll. FELICIS. PONTIFICIS. CONS IMP. L. SEPTIMI . SEVERI . AVG. Pll . PELICIS PONTIFICIS . ET . PARTHICI . MAXTMI . COS. ui, NVRVI F I L I A E _ j_ UFVLVlI. PLAVTIANI. C.V PONTIFICIS . NOIJILISSIMI . PR. PR. NECESSARII AVGG. ET. COMITIS. PER. OMNES. EXPEDITIONES. EORVM T. STATILIVS.CALOCAEltvS.NOMENCL CVM. STATILIO. DIONYSIO , TRIB. LEG. XVI. FLAVIAE ET . STATILIO . MYRONE . DISSIGNATORE ^'. SCAENAR FILIIS. ET. STATILIO . DIONYSIO , DISCIPVLO . FICTORVM PONTIFICVM . C. C. V. V. NEPOTE , SVO AMPLA.BENEFICIA.DE.INDVLGENTIA AVGVSTORVM. SVFFRAGIO. PATRIS. EIVS CONSECVTVS Antoninus Fulviam Plautillam ante annum vul- garem cciii. uxorem non duxit , ut locuples teftis eft; Dio initio libri leptuagefimi fexti ubi poft nar- rata Imperatoris Septimii Severi Decennalia eo anno exhibita , inquit : eodem anno celehrataefunt nuptiae Antomni filii Severi , ^ Plautillae Plau- tianifiliae : qua de re erudite difterit Pagius anno eodem cxcix. num.v. G ij Haud ^a DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE Haud abliniili pai2:o , cjuandoc|ui(iem vcrfbr inter haec fiKJL , lupplendam exilbmo feptimam lineam detritam in voto dicato anno Dionyfiano cxcvii. pag.xLvi. i>. HERCVTI. INVICTO. ET ■'^'dibvs. omnibvs. deabvs q^sacrvm. pro. salvtem^' imp. l. sept. severi. et M. AVREL I O. ANTONl NO. CAESARI. AVG. NN £T. L.FVLVIO. PLAVTI A N O . C. V. P R. P R. E T . T R I BVNIS. HELIO. MONIMO TREBIO.GERMANO EXERCITATORIBVS IIELIVS. SABINIANVS AVR. TITIANVS. GENIO T. OPTATI. OB. REDITVN^' NVMERI. VOTIS.IELI CISSIMIS. T. rLA. RES PECTVS. C. SEVERINVS VITALIS. SECIVS. GE MELLINVS.PVDESAS S^' FE CE RVNT DEDIKAVERVNT V. Idvs. ivnias. late r ANO. ET. RVFINO. COS Rclti- L I B. I. C A P. I I I. 5j Reftitutioncm L. Fiilvii PUutimi 6c non Getae in cjuarta linea mcmorati Arcus triumpiialis , alia certiora monumenta amplius conlirmant . Ete- nim nummi Caracallae medii moduli & raritatis eximiae in averfa parte exiiibent Arcum eundem cum tribus fornicibus ea plane majeftate, qua_. illum erigi juflit Senatus . Supra Arcum duo viri , Severus nempe & Antoninus currui, quem fex equi trahunt infidentes , utrinque vero duo equites , uno 6c altero pedite fequente , confpiciuntur . Cir- cum vero legitur arcvs. avgg. in area s. c. in antica parte eft effigies Caracallae cum epigra- phe ANTONINVS. PIVS. AVG. PONT. TR p. V 1 1. Ex hoc nummo ohm Chrillinae Reginae , quem laudat etiam Francifcus Mediobarbus in fuo Occone audo pag. 287. Suarefius integrum Ar- cum , barbarorum &: temporum injuria deforma- tum , reftituit . Ah"um ejusmodi nummum aereum ex gaza Regis Chriil:ianii]imi vulgavit MoreUius in Specimine rei nummariae pag. 182. tabula xviii. In antica parte legitur antoninvs. pivs A v G. p o N T. T R. p. cos. in poftica idem Ar- cus & epigraphe ut fupra . In hoc nummo non_> animadvertit MorelHus poft verba illa t r. p. de- tritum efle numerum Tribuniciae Poteftatis vi. qui integer fupereft in aho nummo Mufei Carthufiae Romanae . etenim Caracalla primam Tribuniciam Poteftatem inierat annocxcvii. & cxcviii. ut hic -: . ■ pro- 54 DB . ANTIQUIT ATIBUS . HORTAE probat Pagius num.ix. Quare iidcm nummi percufH lunt eodem anno , quoSevero & Antonino trium- phantibus ered:us ell Arcus . Vaillantius in Num- mis Imperatorum tomo fecundo pag. 253. alium nummum argenteum Caracallae , eumquc rarif- fimum adducit cum eodem Arcu &c epigraphe_^ ARCVS. AVGG. Duplcx litcra g g duos tan- tum Jugujios , Severum & Antoninum dcnotat , quibus Arcus credus eft : quicjue foH in curru triumphah confpiciuntur , licet in Arcus infcriptio- ne honoris cauifa etiam Plautianus memoretur . Lapis crgo Colotianus a nobis fuppletus infcribcba- tur Fulviae Plautillac , cujus nomen inprima hnea, ut pridem obfervaverat clariffimus Periionius , 6c inquarta ejus parentis. ^VLVI . PLAV LiAiNl detritum elh qui ibidem PONTIFEX . NOBI- LISSIMVS. PR.PR.NECESSARIVS. AVCG ET. COMES. PER. OMNES. EXPEDITIO- NES . EORVM appcllatur . In altero Arcu in_, foro Boario , qui adneditur Diaconiae fintli Geor- gii in Velabro , exftat infcriptio ab Argcntariis ei- dem L, Septimio Severo , AI. Aurelio Antonino , ^ luliae matri ejufdem Augujii ^ Cajirorum di- cata anno eodem , quo Arcus alter in foro Roma- no eredus eft , nempe vulgari ccin. Hanc a Sme- lio defcriptam recitat Gruterus pag. cclxv. 2. ubi ,non {blum integra quinda hnca eftabrala, utibi- dem fignatur j fed etiam medictas tertiae , quod ibi prae- L I B. I. C A P. III. 55 praeteritur y Sc ego propius infpexi : idque patet ex depreilione & cavitate marmoris , atque etiam ex fpiflis praeter morem charatleribus , qui , paucis primis illis deletis , poftea fuperpofiti fuerunt , lanquam fi ad prima verba referri deberent . In_* eadem vero tertia linea leguntur haec verba : IMP CAES. M. AVRELIO. ANTONINO. PIO FELICI . AVG. TRIB. POTEST. vn: COS quibus poftea verbis in fpacio olim abrafb haec continuo fpiHis literis addita fuerunt 111. P. P PROCOS.hORTISSIMO . FF) ICiSSIMOQVE PRINCIPI. ET. Quando infculpta fuit infcriptio Antoninus erat Conful I. non vero III. hoc enim accidit anno vulgari ccviii. Quare haec ibi antea charadere ceteris confbno legebantur : ET , L FVLVIO . PLAVriANO . C. V. PR, PR, COMITI . AVGG . In quinda vero linea haec modo apparent : PARTHICI . MAXIMI . BRIT- TANNICI. MAXIMI. Nardinus, quihancin- {criptionem inverfam & depravatam exhibet in li- bro quindo capite decimo Romae veteris , nomen Septimii Getae iterum obtrudit , Spartiano , qui id ne fbmniavit quidem , in tellem vocato . Sic quo- que Johannes Petrus Bellorius in veteribus Arcu- bus Auguftorum idem peccat dum £T . SEPTI- MIO. GFTAF, NOBIUSSIMO. CAESARI oiim utrobique leClum fuiife Hbere afHrmat . Sed ^uum quarta Unea claudatur his verbis. IMP CAES ^6 DE . ANTIQyiTATIBUS . HORTAE CAES. M. AVRELI. ANTOMNT, PII. FE- JLICI.AVG. utique in quinda olim abmfa , ubi ad ingcns lincae fpacium implendum literae iin- gulae mirum quantum inter ie diftant , Plautillae nomenhocpadto lcgcbatur : VXORi.i-Vi.VlAE PLAVilLLAE . AVG . Caracalla 'Britmmci nomen adfumpfit anno vulgari ccx. cx Pagio ad annum ccix. num.n. Idco ante hunc annum eidem infcriptioni abrafae fuperpofita non fuit appcllatio BRITTANNICI . quac quidem appellatio errore quadratarii , (pacium illud cxpunftum implere fata- gentis , litera j fupervacance geminata redundat : quam tamen Onuphrius Panvinius praetermifit in Commentario Faitorum libro fecundo pag. 559. Inlapide 4. cli. idem Caracalla vocatur BRITAN- NICVS. COS. in. DES. iiir. Is anno Cliriili ccxni. U. C. DccccLxvi. quarto annum aperuit tefte No- rifio in cpiilola Conihlari pag. 1 2 y.ex lapide 2 . pag. xLiv. Quare conilat Caracallam anno incunteccxii. defignatum fuifle Confulemiv. fi defignatio Con- fulum ordinariorum in annum iequcntcm ipib anni praecedcntis initio ficbat , ut arbitratus cil Pagius anno ccxii. num.ii. licet id Norifius improbaifet . Quum autem occiius fucrit Plautianus anno vul- gari ccv. ut iupputat longc accuratiiHmus fcriptor SebaflianusTiilemontius in nota xxv. ad vitam Im- peratoris Severi tomo tertio hiftoriae Imperatorum pag.4(Si .editionis fccundae Parifienfis anni mdccii. quum- L I B. I. C A P. I I I. 57 c[uumque eadem litura fad:a non fuerit ante an- num ccx. inde apparet ftatim poft mortem Sevcri , quae contigit Eboraci anno vulgari ccxi. die iv. Fe- bruarii ex Tillemontio in Severo articulo xxxvi. nomen Plautiani juflu Caracallae ex publicis mo- numentis erafum fuiiTe: quod etiam liquet ex ti- tulo MAXIMI praeter BRlTf ANNiCi Cara- callae poftea adjun;5lo in fupplemento liturae: quem MAXliVii titulum unus Severus antea gerebat. BRITANNICVS vero eodem anno , quo idenu Severus, appellatus fuit , quando geflit Tribuniciam Poteftatem xiii. anno U. C. dccccxcv. vulgari ccx, quod notat Pagius anno ccix, num. ii, Neque Se- veruserat ita infenfb inPlautianum animo atque fuit Caracalla . Raphael Fabrettus de re lapidaria Romanorum fane meritiflimus , in Infcriptionum capite decimo num. 1 07. elogium aliud recitat , in quo Plautiani & Plautillae nomina antiquitus ab- rafa fuerunt , licet ipfe , vir alioqui oculatiflimus , a Nardino fortafte deceptus , hanc notulam eidem adfcripferit . notanda ahrajio nominis Getae , Sed nunquid Getae nomen in eodem marmore duobus in locis , nulla ratione id flagitante, abradi poterat ? Infcriptio autem , nifi mea me fallit opinio , utique hoc pacto fupplenda venit : H FOR- 58 DE . ANTlQyiTATlBUS. HOR TAE FORTVNAE.AVG PRO. SALVTE. ET. REDITV DOMINORVM. N SLVERI. PII. ^IL ANTONINI. AVG L.FVLV1I.PLAVTIANI.PR. PR tT. I VLIAE, AVG. MATRIS AVG. tr. FVLVIAE. PLAVTILLAE. AVG ANTONIVS. LIB PROXIMVS.A. LIBELLIS VOTO. SVSCEPTQ .>ed jam tandem integram infcriptionem illam fex .•oiitinuis verfibus conftantem ab Argcntariis dica- tam in Arcu fori Boarii , una cum nollro fupple- mento exhibeamus , ut nobis ab hujusmodi erafio- nibus expeditis facilius properare liceat illuc unde diverteramus . In poftremo verfu charaderc ceteris minutiori funt tria verba peregrinum in modum dispofita 5 quorum ordinem mutare duximus reli- gioni . nam Famianus Nardinus in loco fuperius indicato inde fufpicatur aliquot ex iis Argcntariis Sc Negotiantibus , qui Arcum ercxerant, ad folvendas cjus impenfas conferre pecunias rccufaffe , idcoque ca verba ccteris addita poft decretum illud jam fa- dum , ne ilU , cjui recufavcrant , ad vendendas illic merces fuas antc conlatam pccuniam admittcrcntur, Imp. L I B. I. C A P. 1 1 1. S9 o * M S. • > eu > »-< Ki < ►J < eo 09 «k 2 ,;! • > •-• >* Z o > M u P4 O >-! M • o 6 z < s o u 1« o M s Ul >4 1—1 >4 • 1-H cn * >. SJ z «j Ul < Vi H^ M >- ad < »-l m o S > O < © > z X >< B< • u < < • H S t-4 ai H: u • o I- < w § < > Bi cu • tn >-i Q < • t-l • o u • > • • < •X B9 o u 1-4 H i-iU < W3 H > OZ »^ • ta < l-l H-l Q •< I- O c< w < C/S • ^ P< kJ > < • >-< • > JH 0« • 5 < »-« H < m hJ > • d > z u V3 < < < u < o • > O p< • W > > iU H u • o o u< z 6 cu • o I- < • 1-4 <5 i-i H 9:: 2: u O • O ei ai > >4 iz; H o o • < o z UJ Z • X > • W s •< o H 6 • 6 > < «. •-4 Ui 1— I Hi^ s I- w IH b:: rf }-l z c« H < s. o > < H »1 < • Z • 2 o M • cn W • ^ < < w < W o < • l-< o< & 1.) -S' S > H ij Ncc 6o DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE IV. Nec jurc quifquam mirabitur , PJautia- ni nomen in Arcu Septimii expreffum i modo illum audloritate impcratoria velccrtc impcratoriae pro- xima potitum fuille cogitaverit . Quum cnim filiam fuam Caracallac tanta dote in uxorem tradiderit, quanta, Dione tcftc, quinquaginta, Reginis fufficetc potuilTet j Plautiani potentiam hoc fatis fuperquc prodit . Dio hb. lxxv. pag.8 5 7. vocat omnibus ho- minibus , atque adeo ipjis Principibus Romanis po- tentiorem , Septimio nempe , Caracalla , & duobus Getis. Statimaddit:/?^?^»*^^ eimulto plures^ quam iliis (Augurtis) non folum in aliis cizitatibus^ fed etiam Romae j neque tantum a privatis ci' 'vibus , fed etiam ab ipfo SENATV collocatae funt , Cur non ergo decreto Scnatus Plautiani nomen in Arcu exprimi juflum ? Narrat Dio : per fortunam ejus jurabant cun&i milites ac SENATORES , proque ejus falute PVBLICE ah omnihusfuppUcabatur, Et mox: Caujfaharum^ rerum fuerat potiffimum Septimius ipfe^ qui ei ita permiferat omnia , ut ille Imperatoris , hic praefeBi loco efet. Immo ait de Severo : fert^ cupiebat fuccejjorem Imperii relinquere Plautia- num . Hacc oltendunt , Plauriani nomen decreto Senatus pridem in Arcu verofimiliter exftitific, Scnatus enim Plautianum fupra Impcratorem fu- fpiciebat , &: populus, ex Dione lib.LXXvi. pag.8 60, de co diccbat: tu quidem certe plu/quam tres pof L I B. L C A P. 1 1 L *6i poffides . Hi funt Severus, Caracalla, &c Geta junior. V. Cctera marmora Plautiani nominc_. olim infignia quanvis decreto Senatus non effent in{culpta, tamen pubiica erant : necdubitandum videtur de Plautiani nomine in iisdem erafo , ma- xirae accedente {ententia ijluftrium Criticoruni.» Reinefii;, Perizonii , &c Norifii . Verum , fi aliqua ex ftatuis Plautiano a Senatu eretflis ruperelVer, quas polimodum dejedias fuiife audlor eft DioIib.Lxxv. pag.8 5 8. & Spartianus in Severo Cap.xiv. infcri- ptiones decreto Senatus iifdem fubjedas , etiamj confpiceremus . His neutiquam obftat , Getam Caefarem cum Septimio 5c Caracalla triumph.iile , perinde ac cum Tito Domitianus adhuc Caefar triumphavit , tefte Zonara lib. x i. AnnahunL* pag.577. editionis regia^. non enim hinc fequi- tur , Getam infcriptum fuiffe Arcui , triumphuai iilum rcferenti , quum nec Domitianus infcriptus fuerit Arcui Titi, adhuc exftanti . Verba ejus hacc func S E N A T V S POPVLVS. QVE. ROMANVS TITO. DIVI. VESPASIANI.F VESPASIANO. AVGVSTO Domitiani nomen abeft, quanvis triumpho Titi equo JinguUri interfuit , ut au(5tor eft Zonaras , Itaque hinc nequaquam adftruitur , Getam ledum fuifle in ArcuSeptimii , quum Domitianus pariter abfit ab Arcu Titi . H iij Ne- 62* DE . ANTIQVITATIBVS . HORTAE VI. Nequc hoc publicum Septimii &c Cara- callae monumentum folum eft abfque nomine-i Getae . Etenim in elogio fupra porticum Panthei , Septimii&Caracallae nomina confpiciuntur, non tamen Getae. Aliud huic fimile cpigramma exhi- bet Fabrettus Cap.xii. §.48. Ad haec falfo quif- piam objiciat , Piautianum quo tempore uterque-, Arcus ere(fius eft , nondum ftetifle infummoau- dloritatis faftigio. Siquidem Arcus Septimianus contrarium evincit, ubi legitur Septimii TRIBV- NIC. POTEST. XI. cum Caracallae TRIBV- NIC. POTEST. VI. unde exfurgit A.D. 203. quo Plautianus jullu Imperatoris Confulatum inde- ptus fuerat , ex Dione lib.Lxxv. pag.B 5 7. ubi haec profert : Plautianum dejjgnavit Confukm , qmm fere cupiebatjltcccjjorcm Iwperii relinquere . Vil. Jam chronologicos charai5lercs Arcus Argentariorum pcrpendamus. Hi funt Septimii TRIBVNIC. POTEST. XII. cum Caracallae TRIBVNiC. POTEST. VII. Ex his patet , Arcum cre(5i:um fuifle in curfu anni vuigaris 204. Plautia- no adhuc fuperftite, & Fulviae Plautillae ejus filiac nuptiis cum Caracalla , poft Septimii Vota de- cennalia , celebratis , nempe fub decennium Septi- rniani Imperii , ex Dione in Compendio Xiphi- Ijni pag. 859. editionis Leunclavii , ubi inter- pres Guilielmus Xylandcr Graeca verba i-n\ t»? ^tKOLeTs^iS^Oi fic vertit: pofiquam ATTIGIT (Se- ve- JATiL 1 B. I. C A P. 1 1 L *6i verus ) '' decennium prwcipatus fui , quum tamen fenfum Graecum melius expreflifTet fub decennio , nam praepofitionem ?^ fecundo cafui conjundam » tempus indicare , & latinae fub refpondere docet Henricus Stephanus inThefauro linguae Graecac tom. I. pag. I zop. Norifius Cardinalis in Parergo de Votis decennalibus Cap. iv. errorem Xylandri detexit , innuens , circa decennium verti debuiffe ; Sed fub decennium vertendum erat , idque de exa- 6io decennio intelligendum , quippe vota deccnna- lia nonnifi evoluto decennio perada idem vir ma- gnus docet Cap.i. Nummus Septimii apud Adol- phum Occonem in poftica epigraphen id confir- mantem exhibet VOT. SVSC. DEC. TR. P.XL COS. IIL Hic annus xi. Tribuniciae Poteftatis Se- ptimii decennium ejus Imperii fubfequutus eft. Decennaies veroludi Romaeper Septimium ftatuto tempore fieri non potuerunt , cjuia dum Imperii decenniumintravit die i.Junii A. D.202. Romac non aderat , fed in Oriente , ut egregie oftendit Norifius in Epochis Syromacedonum DilTerr. v. Cap. iii. Quare Septimius in Urbem redux Decen- nalia celebravit anno infequenti 203. poft jam^ exadlum annum x. Imperii menfe Maji , tefte num- mo Occoniano , in quo eft annus xi. Tribuniciae Poteftatis , ab infequenti Junio inchoatae , Ex hadlenus diifiis exploratum fit, Arcum Argenta- riorum ere^aum fuiife A. D.204. poft menfem-, Maji, ^4* I>E . ANTIQyiTATIBUS . HORTAE Klajl, ciutente Septimii Tribunicia Poceflace xii* S>c VII» Caracallae . Nccem Plautiani 2)C rcpudiunu exfiliumque Plautiliae Tex notatu digna pracive- jvntapudDioncmpag. 8<5o. Hci. I. Irruptio Vefuvii , quae moitem Plautiant omiaaca eft, ut poftea creditum . X. Obitus Gccae fenioris , qui moriturus Septi- xnio fratri multain Plaucianum aperuic. 3- Hinc ftatua aenea in Foro grati animi crgo per Septimium eidem fratri fuo decreta . 4. Caracallae in Plautillam uxorem contumeliae. 5-. Plautiani indeortaindignatio in Caracallam . (S, Spe(5lacula publica in honorem Heroum . Haec omnia ftatim & in i(5tu oculi continge- rc non potuerunt ; fed longo proccllu tcmporis , adco uta matrimonio Plautillae ad ejus patrifque^ infortunia , intervallum aliquod , puta faltem unii^s anni , praeterlapfum fuilie oportuerit . Id optime_, innotuit Setho Calvifio inChroaoIogia pag.^Sd". col. 1. ubi quum Gctae fcnioris mortem anno vulgari 204. iliigalkt, haec addidit : njtxitpo/ihaec PlautUnus annuojpavio : atqae ejus nccem defigic anno infcqucnti 205. Hoc inde amplius firmari videtur , quod in curfu anni 204. Gaza urbs Syriae nummos Plautillae perculleric A.V.9 5 7. qui Impe- rii Sepcimii anno xn. 6c vii. Caracaliac rcfpondet . Confulatur Norifius in Epochis Diilert.V. Cap.iii. cui adrtipulatur Spanhcmius apud V. C. Hadria- num L I B. I, C A P. III. *^5 num Relandum in Palacftina illuftrata pag. 7^9; ubi a matrimonio ad exfilium Plautillac in infulam Liparim, £cadnecem Plautiani, ferme biennium interponit praeterlapfum ab anno 203. ad aa- nura 205. quo anno Tillemontius etiam Plautiani mortem ftatuit in Hiftoria Imperatorum tomo m.' pag. 4^1. uti jampridem animadvertimus. Quae dixi pag. 46. de ftudio per Caracallam adhibito, ne fratris Getae caedes ab fe patrata crederetur ; inde amplius roborantur , quod omnes , qui effcnt facinoris confcii , ne rem proderent , e medio tol- lere conatus eft : quod de Getae neceilariis paritcr fecit , irarum praetextu aliunde quaefito, ipfe in- terim Getae ejusdem effigiem honoribus profe- quutus . Spartiani verba iliud teftantis in Cara- caila Cap.iii. haec funt : mulios, qui caedis con- fcii fmrant , imittmit , eumque ^ imagimm ejus bonoravit . Et Cap.iv. in fine: neque cejpivit SVB DIVERSIS OCCASIONIBVS eos imerficert^ , quifratris amici fuiffmt . Veritus ne Papinianus , qui parricidium exculare noluerat , obloqueretur, cum quoque vita privavit , tefte eodem Spartiano in Severo Cap.xxi. Haec fatis fuperque nos docent Ciracallae juffu nomen Getae ex publicis mo- numentis nequaquam erafum, alias qui cetera^ ejus fcelera polteritatis memoriae commendarunt , hoc tam foedum & pubhcum nequaquam filui&nt. Itaque non Getae , fed Phutiani nomen ex Arcu- bus ^<$* DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE bus publicis , Caracalk jubente , obliteratum for- taffe non immerito credimus . • ' VIII, Ut ergo ad Hortanam infcriptionem re- vcrtar , ex qua alio deflexeram , praeter nudum no- men titulos quoque ipfos obliterandos de nullo un- quam Imperatore decretum fuiffe legimus , nifi dc Domitiano: atque hinc non fblum ejus nomen dele- 'tumapparetapud Sponium in Mifcellaneis p.3 5 3. apud Fabrettum capite quarto §. i 5 8.&: apud Gru- terumpag.v. 2. xii.i. & lxviii. i. fedpraeter ipfum nomen etiam tituli omnes deleti funt pag.ccxLv. 2. &ccccxi.i.proptereaquod in publicis monumentis & omnium oculis expofitis ii tituli viderentur , quemadmodum exftitithoc noftrum mar.iior Hor- tanum. Hujus proinde lacunas , exemplumfugge- rentibus aliis infcriptionibus Domitiano dicatis, quibus contigit illud fatum evadere , praccipue vero cviii. i. 2. clv. i. clxxxix. 12. dlxxiv. 5. DLxxv. i.ita flipplendas efle arbitrarer . IMP. CAESARI DIVI. VESPASIANI.F DOMITIANO. AVGVSTO GERM. PONT. MAX. qr DO. ET. POPVLVS. COLONI AE. FALISCORVM. C V RANTE. TYRIO. SEPTIMI O. AZIZO. V. P. CVR. R. P. DEVO TI. NVMINI. MAIESTATI Q_V E. E I V S Notas L I B. I. C A P. I 1 I. 6i Notas poft nomen Tyrii Septimii Aziz.i fic inter- pretor f^iro perfeBijffimo CVKatore Keipubiicae . perperam enim apiid Maffam &c Gruterum legitur in octava linca C.V.R. quae punda in lapide ipfo non comparent . Sic apud eundem Gruterunij pag.xLv. 2. videie dlCVK.K.P.PlSaurenJium Sc VANe/irium pag.cccLxxxi. i. CVR. R. P. TEA- NENSIS. CVR. R.P. TARRICINENSIS. &: pag. cccciv. 7. J. Egnatius CVR^^or R. CON- COKdienJts . Scio equidem Firos Perfe^ijfimds nunquam frequentius auditos fuilTe quamtempore Conllantini Magni , quem tres Perfecliffimoruin_, clafles divifille putat Guido Pancirolus in Com- mentario ad Notitiam Imperii capite tertio : de_» quorum tamen audore nihil definit Jacobus Go- thofredus in notis adCodicem Theodofianum libra fexto tit. xxxvii. Horum primi erant Praefides feu Redores provinciarum ; fecundi munere ahcjuo perfund-i ; tertii bonorarii, qui codiciUis eam digni- tatem impetraverant ; quae tamen his poftremis nequicquam proderat ad fugam munerum , a qui- bus tam pubhcis, quam curialibus immunes erant fecundi . Gothofredus animadvertit hos omnes his notis fignari fohtos V, P. vel ordine inverfo P.V. V. Attamen fatetur eruditifHmus Panciro- lus eorum originem Conftantino antiquioreirL, yideri , neque conftare quando inventi fuerint Per- 62. DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE Pcrfcdiilimi : quod etiam Gothofrcdus afiirmat . Et quidem Fabrettus in fuperius Jaudati Syntag- matis capite quarto fub num. 1 69. deprehcndit in lapide Gruteriano Marcellinum Virum PerfeBif- fimum fub GaUieno, & Lupercum fub Maximiano, in quo tamen figlae paullo ahter apparcnt ncmpe V. PERF. His fubinde & reliquis antiquillimam_, infcriptionem ipfe adducit num. i 70. Herculi dica- tam Alexandro Augufto II. &: Marcello Cofs. anno fcilicet ccxxvi. in qua V V.PP. memorantur, &: eam dignitatem his vctuftiorem adhuc exfillere puto ex Codicis Juftinianei libro nono tit. xli. L. xi. ubi Diocletianus narrat M. Antoninum decrevifle ne fihi PerfeCliiTimorum Virorum poenis Plebejorum afficercntur : ex quo videntur PerfccliiTimi etiam ultra M. Antoninum ad Domitianum uique reduci poire : quem Imperatorcm mihi verolimile iit Oi^ tae ahqua de caufla moratum fuille quando ilh pro- xima Fahicorum Colonia iitud publicum honoris fiiinum dicavit . Hortae vero in iblo alicno Fa- hici inicriptionem illam erexiik propterea viden- tur quod utrique cum vicinis populis inter ic ef- icnt foedtratt . Certe Capenates , qui ad viceii- mum primuin ab Horta lapidem , &c addecimumj a Faliicis ihb Soraifle montc , Leprignani propc Morlupum Hc non alibi , iteterunt , in literatis lapidibus ibidcm cifoilis apud Fabrettum capite^ quarto num.525. & capite decimo num.pp. Foe- derati L I B. I. C A P. 1 1 I. 6s derati appellantur . Foedtrati vero dici forte po- tuerunt non tam quod fuis inilitutis &c legibus, fuisque magillratibus regerentur, &cfoederiS cum Romanis tcmpore deditionis initi conditionibus , aut praefcripti pecuniae modi praeflatione , vei certo militum numero Rempublicam juvarent : quae erant Foederatorum priviiegia , telle Petro de Marca in Marca Hifpanica iibro fecundo capite quarto num.iv. verum etiam quod una cum vicina- rum urbium popuiis {bcietatem iniillet , puta cum Falifcis , Hortanis , & Lucoferonienfibus , quorura opidum erat fub Sora-fle , ut notat Lucas Holfte- nius ad Italiam Ciuverii pag.(5^i. in eam rem vetus faxum adducens . Quinque Mxhmm foedemtnrum., regionem five Pentapolim in iftis partibus ftetilfe nonnulli quidem afKrmarunt ex Martyroiogio MS. fan6ti Petri Tufcanellae , & ex adis ineditis fandti Ptoiemaei epifcopi Nepefmi , in quibus femel at- que iterum mcmoratur Pentapolis Tufciae : quam Nepefmam urbem , vei ejus nominis regionem ex quinque urbibus conflatam interpretanturjfed quae- namfuerint vel ubinam fteterint non iiquet. nam Nicoiaus Nardinus Famiani fiiius in iibro Itaiico , quem appellavit Cathedram epifcopalem fandi Ptolemaei Nepefmi , vix quicquam in rem fuam bonae frugis adduxit . Tillemontius autem in no- ta III. ad Perfecutionem Neronis tomo lecundo pag.45> 5 . propterea quod hanc Pentapolim vetercs omnes 64 DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE omnes filentio practeriiflent , aii alicubi unquam cxftiterit dubius haefit . Sicut vero in oriente variac erant Pcntapoles , cjuas geographi norunt , codem pado in Itaha non una Pentapohs ex poflcrioris aevi fcriptoribus crui pofle videtur . Ab Anonymo Ravennatc hbro quarto Geographiae pag. 199. Pentapolis ad mare Adriaticum memoratur, fed vcrbis tam barbare confufis , ut cruccm fixerint ejus editori Placido Porcheronio , Verba Anonymi haec funt : ad mare magnum Adriaticum eji pro- 'vincia Flaminia Rauennatis : item Annonari^ Pentapolenjis : cfi fuper ipfam Pentapolim , idefi provincia Cafiellorum . Porchcronius fe ignorare ait Annonariam Pentapolenfem aeque ac Pro- c Faltfcum duo diverla opi- dafecerunt, quum tamen ex multis Livii teftimo- nii , quae recitantur a Cluverio , exploratiflimum iiat , Romanos , qui inde tantum ad triginta circi- ter paffuum millia diftabant , unde Falircorunij ager haudprocul ab urbe Roma dicitur a Phnio li- bro feptimo capite altero , opidum ipfum femper appellaffe Fakrios ^ agrum vero Scpopulos fali- fcos ; cjuorum regio brevis alioquin 6c admodum^ angufta , non ad lacum Vullinienlem dc Montem Flafconum , quod aliqui fabulantur , fed intra Ti- berim Sc Ciminium montem iletit , ut retle docuit Antonius MalTa . Atque hic juverit animadverterc ftctifle Fakriam urbem etiam in Piceno , cujus in- colae vocabantur Fakrienfes ex Piceno ut eruitur ex infcriptione Gruteriana pag. mlxxxi. 2. quanvis Cluverius hbrofecundocapiteundecimo pag. 739. de illius fmceritate dubitare vifus fit , Quemadmo- dum vero prius Graeci auiflores , ita pofteriori aevo K ij latini, 75 DE . ANTIQUITATIBUS. HORTA E latini, Orofms, PauUus Diaconus 6c Fieculphus opidum appellarunt Falifcum S>c plurali numero Falifcos : unde Mairam facilc fuit aiucinari putan- tem Fakrios &: Falifcum duo opida fuHle , ubi fcri- pfit patriam fuam Galefium elfe opidum Falifco- rum : quod tamen ex Fefcennii ruderibus conditum credit Cluvcrius pag. 551. quod fi verum eft , haud redle idem Malfa Galefium fuum locat in FaUfcis : a quibus Fefcenninos gentem diverfam faciunt vc- teres fcriptores , & potilllmum Virgilius hbro fepti- mo Aeneidos verf 59 5 . Hi Fefcenninas acies , aequosqvie Falifcos . III. Ab hac urbe Fefcennina verfus ejusdem nominis apud antiquos fcriptores famofi habcntur, Horatius enim cpiltola prima hbri fecundi duoge- nera vetuftiffimae & adhuc nafcentis poefeos cnu- merat : alterius, qua vtebantur in Deorum laudibus, alterius vero , quam ufurpabant ubi per ludum &: jocum convicia fibi dicebant , nam F efcennina per hunc inventa licentia morem^ V erfihus aiternis opprohria rujiicadicit . Hos verfus Fefcenninos temerc compofitos excepit Satyra,te{le Livio libro feptimo capite altero . Fe- ftus , (]ui fcribit ex Fcfcennina urbc eosdem pro- diifle, illos deinde , qui a puerorum multitudinc nubentibus canebantur , Fefcenninos etiam di^lios affirmat , quia omnium lafciviarum & opprobrio- rum pleniiHmi crant . Servius autem Danielis in libruni L I B. I. C A P. I V. 77 librum rcptimum Aeneidos haec habet : Fefcm- nium opidum efi ubi nuptialia inventa funt car~ mina . Idem habent Acron &: Porphyrion Horatii fchohaftes . Ahi vero , inter quos Francifcus Ber- nardinus Ferrarius de veterum Acclamationibus h- bro iexto capite vicefimo tertio , &: Dantis defen- {br Jacobus Mazzonius hbro fecundo capite tri- cefimo nono , eandem poefim fic didam putave- runt a fafcino , quod arcere crederetur ; quafi nimirum ab urbe Fefcennio dici non potuerit eo modo , quo Atelhna poefis ab Atella urbe nomen accepit . Lihus Gyraldus in dialogo primo de hi- ftoria poetarum exiftimat Fefcenninos vcrfus fuif- fe quales funt Glyconii Catulh : & forte Glyco- nium ihud Catuhianum lxii. in hoc genere Fefcen- ninorum reponendum erit , Catuho ipfo etianu id fignificante iis verbis : Neu diu taceat pyocax F efcennina locutio . Non unus quidem putavit Fefcennium ftetifle ubi nunc eft Civitas Caftehana , nuhi tamen certo auftori innixus , ut fatetur Mafla : quo pado etiam certilTimum eft ibi non fuifle Vejos , quod ab ahis eft imprudenter afleveratum : qui ab eodem Maf- fa ideo refutantur , uti etiam a Cluverio , a Luca_, Holftenio , a Famiano ^4ardino , & poft omnes a Raphaele Fabretto in Infcriptionum capite ter- tio num. 6oC, ubi ex veteri marmore Uejentano quoJ 78 DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE qiiod protulerat eodem capitc num. 324. effolTum in meditullio ambitusmoeniorum &rupium, mu- nitionem olim conftituentium juxta templumju- nonis Argivac , ipfe verum fitum Vejorum deli- gnavit in collc inter Cremcram fluviolum , vulgo la Falca , & infulam Farnefiorum : ad quem locum Vcjorum prifca via cognomento Vejentana a Caf- fia deduda , ut fignatur in Tabula Peutingeriana , hodie adhuc dirigitur: cujus quidem viae deflcxum idcm Fabrettus ad fcxtum lapidcm deprehendit , &: reditum in viam Cafliam poft aha tria a Veiis miUiaria . Jacct locus ille Vejorum , ut nunc res funt , ad decimum ab urbe lapidem : quod intcr- vallum optime convenit centum Jiadtis Dionyfii Halicarnallci hbro fccundo capitc quinquagcfin^o quarto, & duodecim mille pallibus Tabulae iti- ncrariac , a veteri urbis Romae amplitudine dudis,. Eft vero propc divcrforium vulgo la Storta , ubi clariflima vcftigia magnac urbis apparcrc animad- yertit Holftenius in notis ad Cluverium pag. 55. ibidemque Flavius Chifius Cardinahs loci iihus dominus miranda antiquorum marmorum hag- mcnta , bafcs , ftatuas , columnas , ahaquc ohroj eflbdi curavit . IV. Falarienfcs ruinas Falcriorum opidi ve- ftigia arbitratus cft Mafla , vel inde fe cvicifle pu- tans Galcfium cflc opidum Falifcorum quod ab Halefo Argivo Falifcac gcntis au(2:ore H adlpira- tio L I B. I. C A P. rv. 7^ tio in G literam tranlicrit: cujus argumenti levi- tatenij ex Servio ad librum feptimum Aeneidos mu- tuatam , cjuanvis adprobare viius lit vir intimae eruditionis confultiilimus Ezechiel Spanhemius de Praellantia &c ulu Numifmatum dilfertationc fe- cunda pag.ioS. novillimae editionis^ iUam tamen aucloritas Geographi Ravcnnatis,fcriptoris oqmium antiquillimi , qui ejus urbis meminerit , penitus evertit : hic enim non Gallefe , ut recenter nunc audit , fed Gaknefe eam urbem appellat hbro quar- to pag. 214. & Anaftafius in vita Gregorii 111. GaUienfium caftrum , ficut &: Blondus pag. 311. quae quidem appellationes nullam aut parvam_, hjbentanalogiam cum H<3t/^. Hisaccedit, quod Mafla fateatur , nuilum antiquitatis veftigium^ Galefii fuperefte , 6c quod Strabo libro quindo locet opidum Falifcum prope 'viam Flaminiar/z^ inter Ocriculos , ZS^ Romam : at Galcfium litunrL» eft: intcr Tiberim , Ortam , & Faleriae ruinas pro- cul a via Flaminia , feptem millia pailuum a Ci- vitate Caftellana , totidemque ab Horta remo- tum. Quare fitus Faleriorum alibi eft inveftigan- dus : quem digito indicare vidctur Zonaras in_, Annalibus libro Owlavo num. xviir. cleganciliimae editionis Cangii, ubi quum ioquutus fuiftet de_, bcllo Faliicis pcr Romanos illato , Manlio Tor- quatoagrum illorum vaftantc , haec fubdit : Tg-si^^ov (JJCCC- 80 DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE €tiam antiqua urbs ( ncmpe Falircorum ) in ar- duo fita monte enjerfa^ aliaque condita inplani- cie y oppugnatufacilis. Haec neque Galefio, ne- que Falari quicquam conveniunt , Ted tantum Ci- vitati Caflelianae nunc didae, ut optime animad- vertit Cluverius pag. 5 40. 6v: Holflenius in notis pag. 57. 6c59. Urbem autem in planicie condi- tam uterque cam efle opinatur , quae circiter duo- decim millia pafluum inde aberat in via antiqua filicibus ftrata, quae Amerina efl , ut obfervat Holftenius: cujus urbis ingcntes ruinae hodieque vifuntur, nomenque Falari adhuc retinet . Hac pollea deilruifla , quod per Albericum Marchionem Tufciae accidiile anno nongentefimo & decimo fcptimo fine ullo teflimonio aflerit JVlafla , inco- las iterum fe recepifle ad antiquos Falerios Hol- flenius exifbmat , tanquam ad munimentum , five caftellum , atqueinde Civitatis Cafiellanae nomen loco indidifle : quod verofimile etiam Mafla arbi- tratus fuerat . Hoc quidem confirmari videtur tefti- moniis Plutarchi in Camillo , & Zonarae libro fe- ptimo num. xxn. qui Falerios vocant -noMf i^v/xv>iv\ nempc urbem natura munitam . nam Ciiitatem quoque Caftellanam , locum natura fitis muni- tum appellat Anonymus MS. Vaticanus in vita_» Pafchalis II. apud Caefirem Baronium in Anna- libus ecclefiafticis fub anno m. c. num. xx. quac memo- L I B. I. C A P. I V. 8 r memoria hujus nominis Cinjitatis Ca/le/lanae noa eil tamen omnium antiquilllma , ut taceam de_ Mafla , qui vetulliorem non invenit ea , quae cll apud Platinam in vita Hadriani IV. anno mclv. nam Rodorictts epifcopus Cafldlanae ( nimirum^ ecclefiae ) poil epifcopos Amerinum &: Nepefi- num fiibfcribit Synodo Romanae fiib LeonelV. apud HoUlenium in Colledione Romana parte_j altera pag. 1 1 6. ubi quum etiam legatur Johannes epifcopiis Falaritanae , hic tanquam alius ab eodeni epifcopo Faleriorum iive Civitatis Caltellanae re- ferendus efi; ad Falariam in Piceno : quae item civi- tas fuit epiicopalis , tefte Baronio in notis ad Mar- tyrologium Romanum die xii. Augufti : ad quam proinde amandandi funt ilhepifcopi , quos nominat Holflenius in notis ad Cluverianam Itaiiam pag. 5 7. fecus ac ille arbitrabatur . Demum in adlis in- ventionis 6c translationis corporum fandorunL. Abundii &: Abundantii fadae anno millefimo primo juflu Ottonis III. Imperatoris Crefcentianus epifcopus fandtae Caflellanae ecclefae , atque_, etiam ipfa Civitas C^y?f//<««^ nominanturpag.zS. hilloriae eorundem martyrum editae Romae an- no MDLxxxiii. a Collegio Romano Societatis Jefli typis Francifci Zannetti. V. Quo tempore urbs Faleriorum diruta fit , & Falaris aedificata , quum Zonaras id non expref- lerit , certo definire non licet , nifi quod inclinante L Impe- Bz DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE Imperio pofl: cruentas illas Chriilianorum perle- quutiones id ego fadlum opinor . non enim moror Famianum Nardinum, virum alioqui in antiqui- tate eximie pcritum , dum in libro , qucm infcri- pfit l^Antico Vejo , parte fecunda capite quarto ita accepit verba Zonarae , ac ii diceret Falcrios de- ilrud:os fuiik a Manlio Torquato \ quum parti- cula tandtm v^s^ov luculenter oilendat ab Hifto- rico tradieamruinam accidilfe longo tcmporepoil Manlium , qui eam urbem fubegit anno U.C. dxii. ut patet ex Failis Capitolinis apud Gruterum_. pag. ccxcvii. neque Ordo ^ Populus ejusdem Coloniae Falifcorum monumcntum dicare potuif^ lent Impcratori , fi eorum urbs pridem interiiifet florente Republica . Quod fi vero in Itinerario An- tonini nulla Faleriorum fit mentio , id neutiquani fadum eft propterea quod tunc, quando confcri- ptum fuit Itinerarium, illi non ftarent ; fcd quia non erant in ipfa via Flaminia , quam percurrit Itineia- rium . Stabant vero inter Ocriculos & Romam ubi eorum fitum defignaverat Strabo : im tyi ^Aa^i^/cL Oi^« Keifjiivov /uLerA^u ^''k^ikXov , KOLf Pa)'aw5 : hoc eft Falcriorum opidum pojttum eji juxta viapn^ Flaminiam inter Ocriculos , ^ Romam , ubi ni- mirum occurrit Civitas Caltellana i non crgo ubi exftitit Falaris , procul fcilicet in via Amcrina , quae una fuit ex novem viis mihtaribus , non f ecus ac sami fuo ftipiti , viae Flaminiae cohaercntibus , ut in L I B. I. C A P. I V. 8^ in laudatiflimo opere de publicis &c militaribus Imperii Romani Viis adnotavit Nicolaus Berge- rius libro tertio {edione vicefima fecunda num.p. in Graeviano Thefauro Antiquitatum Romana- rum tomo decimo pag.iS-;. Eandem viam Ameri- nam per mediam Falarim tranfiile fuis oculis vi- dit Holilenius, ut tellatur in notis ad Cluverium pag. 5p. In hac autem noftra explicatione loci Strabonis particulam gV/ non pro in , ficut in^ vulgatis interpretationibus legitur , fcd pro apud .f juxta , prope , accipimus , five pro Graeca parti- cula -ncL^a. , pro qua illam m oratione numeris fb- luta interdum ufiirpari fuo exemplo docet Thu- cydides : quare ejus Scholiaftes in librum tertium capite fexto num. viii. pag. 151. novae elegantif- fimae editionis Oxonicnfis per Johannem Hudfb- nium adornatae, gV) , inquit , «.Vt/ toV -nct^oi . Idem Thucydides in libro fecundo capite tricefimo fe- cundo pag. 102, bti\ Aox.^o7? roig O^Ti^iVTioLg v^Hao? y infula juxta Locros Opuntios ^ vel Locris Opun- tiis finitima j & libro tertio capite undecentefimo pag. 205. £7tl Tw A''A)))C[ TroTa^w juxta flumeft^ Halecae . Hinc alucinatur dodiffimus Cluverius pag.544. Italiae antiquae , ubi explicans eundem locum Strabonis , totus in eo cft , ut illam particu- lam £7r] pro in tantummodo accipiendam mordi- custueatur. Ceterum antiquus viae Flaminiae du- iftus tranfibat Tiberim duobus M. P. fub Civitate L ij Caftel- 84 DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE Caftellana , atque opido Galefio ufque ad pontem Augufti : quem veterem dudum Sixtus V. &c Cle- mens VIII. Pontifices maximi, ut nunc eft mu- tari jufterunt , tcfte Holftenio in notis ad Cluve- rium pag.58. Licet vero ex his neutiquam eli- ciatur urbem Faleriorum jam folo aequatam fuif- fe dum viveret au(flor Itinerarii Antonino attri- buti , nempe aevo Symmachi &c Rutilii Numa- tiani circa finem faeculi quarti , quae eft eruditifli- mi Cafparis Barthii fententia Adverfariorum libro quadragefimo quindlo capite decimo tertio j atta- men exAmmiano in Iibro vicefimo tertio capite quindo colligitur jam multo ante annum cccLxni. eam fato ceflifle j fiquidem ibijulianuslmperator ita loquitur : Falifcos jta opprejjtt ( Mars ) ^ Fe~ jos ^ut fuadere nubis laboret monumentorum 've- terumfides^ ut has Civitates aliquando 'valuijfe cre- damus : quae verba tantum non exfcripfit Jornan- des in libello de Regnorum fuccefllonibus , pro 'valuijfe , fuppofito verbo fuijfe^ quod fortc in urbe Falifcorum lexto faeculo , quo fcripfit idem Jor- nandes , nihil antiqui amplius fupereflet . Ejus- dcm viac Flaminiae ducftum , qui obliquo & fi- nuofb itinere prope Civitatem Caftellanam fle- ditur , nunc magno viatorum commodo & urbis ipfius emolumento , binas afperrimas rupes con- jungente , qui modo exftruitur ponte lapideo im- menfae altitudinis, breviorcm &: faciliorem reddi foler- L I B. I. C A P. I V. 85 folertiflime curat Josephus Renatus Imperialis Cardinalis amplilTimus pro munere fuo, quo prae- eft Congregationi,quam vocant boni Regiminis: in cujus Eminentiliimi Principis Bibliotheca, omni librorum genere inftrud:iflinia , haec ego in hteras mitto . VI. Quod vero ante redditam ecclefiae pa- cem Falerii adhuc ftarent videtur educi polTe ex Ufuardo, qui in Martyrologiopridie idus Auguftas haec habet : urbe Phalari pajjio Graciliam ^ FeliciJJtmae Virginis , quorum primum ora pro Chrijio lapidibus contufa , dthinc gladio percujft optatam martyriifujceperepalmam : ubi noii Pha- lari , five Falari , ut eft in codice nieo MS. fed Faleriae efle legendum , ex monumentis Civitatis Caftellanae , in qua horum fandorum corpora ad- fervantur , docet magnus Baronius in notis ad Mar- tyrologium Romanum : idque etiam conftat ex epitome actorum fandi Eutitii ( cujus corpus co- litur in paroecia Hortana ) apud Philippum Ferra- riuni in Catalogo SanClorum Italiae die quincta Maii , ubi Gracihanus & Feliciffima dicuntur ex urbe Faleriorum : eosque etiam ibidem pafibs tradi in adis MSS. integris apud fe exftantibus affirmavit celeberrimus hagiographus Godefridus Henfche- nius in tomo tertio Maii Bollandiani pag. 458. in quibus tamen quod dicantur martyrio coronati anno iv. Imperii Claudii , non de Claudio I, five_> anno S6 DL . ANTIQyiTATlBUS . HORTAE anno Chrifti cjuadragefimo quarto vidctur con- tinuo admittendum . Is cnim Imperator nullam pcrfequutioncm Chrillianis indixit ; quarc Fran- cifcus Maria Florcntinius in opere pollumo novif- fime edito de prima Tufciae Chriltianitate capitc dccimoquarto pag. 177. putabat cadcm asfla refcr- ri debere ad Claudium II. qui Galheno fucccfTit anno cclxvih. non cclxvh. ut ipfc fcribit . Sed quanvis id verum ellct , annum Impcrii iv. nullum habcremus , ut optime animadvcrtit Hcnfchcnius , non tamcn ob cauflam , quam iplc adducit , quod ncmpc Claudius vix bicnnium exccflcrit ; etcnim accuratilTimus Sebaftianus Tillcmontius in Hiflo- ria Irnpcratorum tomo tcrtio nota iii. in Aure- lianum pag. 5 30. multis argumcntis innixus ait dici non poifc quod Claudius obicrit antc an- num III. Impcrii , quo volvcbatur annus Chrifti ccLxx. Minus aflentior Henfchenio ubi putat Claudii iilius fecundi & Aureliani perfequutionem geminam in unam confufim , eoque dcccptunij au(ftorem adorum , Claudium fcripfiife ubi fcri- bendus fuerat Aurelianus. quippe Antonius Pa- gius in antiquitate facra & profana iumma cum_> laudc vcriatus , in Critica Baroniana anno cclxviii. num. V. ncgat Claudium ecclefiam pcrfequutum.. fuiffe , idque contra Baronium , qui anno cclxix. num. IV. ex argumcnto quorundam aiflorum , quae fuppofiticia exiflimat Pagius , fcripfcrat Clau- dium L I B. I. C A P. I V. 87 dium II. edidum m Chriftianos promulgaflfe . Ve- rum 8c (i nemo ex veteribus perfequutionis ab eo motae meminerit , fieri potuit, ut illius Re*5tores 8c Praefides Ciiriftianos fuppliciis atfecerint : &c pro- inde dum fandi Gracilianus & Feliciffima dicun- tur paffi anno iv. Claudii , vel in at3:a error obre- pfcrit , &c legendum erit anno iir. vel fcriptor adorum mitium Imperii Claudii duxerit ab anno ccLXVii. quando idem Claudius una cum Marciano ex Imperio expulit Gothos , unde Senatus tunc ftatuam illi erigendam , &c eum Confulem 8>c Praefedum inaugurandum decrevit : quod difer- tiffime Tillemontius ftatuit fub anno cclxvii. in Gallieno , articuloxvn. pag. 358. tomi tertii Hifto- riae Imperatorum . Proinde fmdli Martyres fub Claudio IL in urbe Faleriis , hoc eft in Civitate Caftellana ubi hodieque coluntur, re^fle dici pof- funt morte damnati . Ex his propterea apparet , Ufuardum vetus nomen Faleriis , quod in. aclis eorundem Martyrum legerat , in recens , nempe FaLxri mutafle , quo nova haec urbs e Falerio- rum ruinis exftruda ejus tempore appellabatur : quaeque perdurafle videtur etiani feptimo faeculo , quum ab Anonymo Ravennate , qui tunc vixit , dicatur Faleris. h\ Tabula autem Peutingeriana inter opera Marci Velferi pag. 742. diftat xii. millia paftum a Caftello Amerino , &: v. a Nepe, ubi tamen x. legendum putat Cluverius . Sed re-, vera S S DE . ANTlQUn A T IBUS . HORT AE vera Falaris a Callcllo Amcrino five Baflano diftat mil/iaribus oflo cum dimidio , ab Ortana colonia dec^m , iSc a Nepe quinque duntaxat . Quarc in_, eademTabula eo intervallo nonFalaris, fed ipfa iirbs Falifcorum , five Civitas Callellana denota- tur . huic enim convcnit idem fjjacium : ex quo evincitur Tabulaeantiquitas, utpote quae conlcri- pta fuerit adhuc ftantc urbc Faleriorum , nifi forte ipacium unius urbis ob fimilitudinem nominis ad aliam fuerit erronee translatum . VII. Cafiellum Amerinum jam di(5lum ex numeris milliarium inTabuIa dispofitis eft Bafla- num in finibus Hortanis , ut colligit Cluvcrius pag. 5 5z. ctenim falibs puto qui praedia Ameri- na , quac perambulabat junior Plinius quando la- cum Vadimonis infpexit , dc quo agam infcrius, ad urbcm Ameriam refcrri putaverunt : quibus accef^ fit etiam Holftenius geographiae vetcris ftudiofifli- mus in notis ad Ortehum pag. 201. ubi hacc prae- dia Amerina fic intcrpictatus ell : quia Ameria ex adnjerfa Tiberis ripa imminet . Ea potius fpe- dafle vidcntur ad Cailellum Amerinum cidem_) lacui imminens in dcxtcra Tiberis ripa : licet etiam ex finirtrae Tibcris ripae cdito loco in agro Ame- rino ubi modo efl Caitrum Jovii aeque confpici lacus potuillet : fed quia Plinius ait fe pervenifTe ad lacum ipfum , nulla fida mentione Tiberis , fine cujus tamen trajetlu adlacum pervenire non pote- rat , '^ •■ 'L 1 B. I. C A P. IV. S9 rat , facile inclino , ut credam praedia illa Ameriu.z^ profoceri fui , quae ipfe peratnbulabat , non fuiffc in ditione Ameriae, fed in agro caftri Araerini , cui fubjacet lacus. Praeftat adducere verba Piinii,,„li- cet totam epiftolam infra iim recitaturus : exegercit profocer meus .^ ut Amerina praedia fun infpicerenL^ , Haec perambulanti mihi oflenditur fubjacens lacus^y nomine Vadimonis , /imul quaedam incredibilia nar- rantur . Perveni ad ipfum . Diftat Caftellum Ameri- num M. P. V 1 1 r. ab Ameria ex adverfo atque e confpedu ejufdem urbis , quam Feftus & alii non in Etruria , in qua fuit Caftellum Amerinum , a vicO Amerina forte fic denominatum ; cujus quidem viae Amerinae fit mentio in lapide Auxiraano apud Gru- terum pag. ccccxLvr. num. 4., fed m Umbria ad unum omnes locaverunt . Quare nutat fententi o Cluverii , qui pag. 634. fufpicatur admodura cre- dibile efle, Hortam Amcriae ditioni fuiffet attribu- tam ( quanvis id haud temere adfirmandum cenfeat ) & ejufdem Ameriac agrum ultra Tiberim in Etru- liam ufque pertirtuifle. Diftat Ameria quinque mil- liaribus a Colonia Hortana , fex vero & quinqua- ginta ab urbe Roma , ut teftatur Cicero in Oratio- ne pro Sex. Rofcio juniore cap. vri. ubi ait: quum Sex. Rofcius fenior ejus parens pofi horam primam noBis oceifus ejfet , primo diluculo nuticius hic Ameriam venit . decem horis no&urnis fex d^ quinquaginta^ millia pajfuum cifiis pervolavit j non tamen per viam , qua ex Urbe Hortam itur , quae erat cifiis impervia , licet brevior ; fed per Amerinam , lon- giorem quidem, fed cifiis facile perviam . Hanc viam , non illam Hortanam , innuit Ciero , per St^L, Rofcimn juuigrera cs Urbe Ameriara wiii brevi fpa- M c.i«> 90 DE . ANTIQtJITATIBUS . HORTAE cio confedam . Hacc didA fint contra illos , qui iter hoc Anierinum cum Hoitano , de quo egi pag. j. impcritc mifcucrunt . Confulc Diarium literatoruiTL.- Italiae tomo x x 1 1. pag. 96. Cato aqud Plinium libro tertio capite dccimoquarto tradit , Amcriam ante Per- fei bellum condit^m annis dcccclxiv. BcUuin id Perficum feu Macedonicum fecundum, initium ccpit anno U. C. d l x x x 1 1. P. Licinio Craflb & C. CalHo Longino Cofs. cx Stephano Pighio m Annahbus tomo altero pag. 566. periodo JuHana mmmmdxliii. (ecundum calculos Jacobi Uflerii in Annahbus pag.3 14. ante epocham Dionyfianam c l x x 1. Condita igitur fuit Ameria annis ante natalem Urbis rcrum domi- jiac cccLXXxii. ante Chriftum iiatum mcxxxvi. ab Amiro nefcio quo, Cx crcdimas Fcfto Pompcjo. J^uit municipium, ut non femel teftatur Cicero & epigramma 5 . cccclxxxv. VESBINVS. AVG. LIBERTVS PROC. MVNIC. CAER. u. VI R. QJ^ X VIR. STLITIB. IVDIC. PATR. MVNIC AMERIAE. vT. VIR. AVGVSTAL Vesbinus hic procurator municlpii Caeritum fivo Agyilinorum , fuerat patronus municipii Amerini , & nefcio quid neccilitudinis habuifte videntur Amc- «•ini cum Caeritibus. nam infignis tabula marmorea iCJufdem Vcsbini pag. c c x i v. dicitur D A T A PRID. IDVS. SEPTEMBR. AMERIAE ACT^ vero IDIB. IVN IS. Q^NINNIO HASTA. P. MANI LIO. VOPISCO COS <\\\\ nomen : Faftis dederunt aniio vulgari cxiv. Hoc tauien haudquaquaai eft iniblcns . duo cnim munexii -• . L I B. I. C A P. I V. 91 -in- varils clvltatibus ab uno eodemque hoiniiie ex- ercita, alibi occurrimt . M. A R M O N I V S fait S E X VIR. FORO.COR NELI. E T . S E X. VI R JVLIA. CONCORDIA apud Adrienfcm Epi- fcopum de Colonia Foro-Julienfi pag. 544. Cluverius in libro altero Italiae antiquac pag. 554. lcribit , Ameriam Augujli jujfu Coloniam fuifle dcdudani_> , Frontino in teftem vocato, m cujus libello dc Co- loniis haec leguntur: ager Amerinus lege Imyeratoris Augujii ejl adjignatus ijeteranis . Sed vir doAiillmus faUitur. aiiud enim tHt Coloniam deducere ^ z\md agrum ad/fgnare vel dii/idere , ut cvolventi eundcm Fron- tinum patebit : idque amplius certiiTlmum fit cx lapi=- Ae jam addudo , ubi fub Trajano Ameriam adhuc mu^ -nicipium fuiffe evincitur . CafteUum Amerinum indi- catur in Conftitutione Ludovici I. Imperatoris , cujus exemplum vetuftis Langobardorum literis exaraturrp fe habuiffe teftatur Maffa . Ibi Summus Pontifex confirmatur iu dominio Romae , aharumque urbium in Tufcia : inter quas cft Nepe , Caflellum , Galle-^ fium , ORTA , Polimartium , Ameria . nam retcrri nou poteft Kocce Cajlellum ad Civitatcm Caftellananv> quae nunquam appellata eft Cajlellum folitarie : quod tamen opinabatur Nardinus pag.159. At redle quidcm refertur ad Cajlellum Amerinum : quo nomine caftrum Baffani dcfignatur iii Tabulis Peutingerianis pag.yji?. Eam Ludovici Conftitutionem ex parte publicaverat Ivo in Decreto parte 1. cap. lv. Gratianus item iiu Decreto parte 1. Diftindione Lxrir. cap. xxx. & Raphael Maffejus cognomento Volaterranus in Ubro irl. Geo- graphiae pag. 21. operum editionis Frobenianae an- nii544. Integram poftea vulgavit Carolus Sigonius in libro quarto de Regno ItalLie , & ex quatuor co- M ij dici- 92 DE. ANTIQUITATIBUS . HORTAE dicibus Vaticanis Caefar Baronius in magnis Anna- libus anno dcccxvii. num. xi. Itcm Mclchior Golda- ftus in Conftitutionum Imperialium tomo fecundo pag. II. dcinde Stephanus Baluzius tomo primo Ca- pitularium col. 591. & Carokis lc Cointc in Anna- iibus ecclefiafticis Francorum lub anno dcccxvii. num. VI. apud quos ubique legitur : Cajiellum Galle/ii^ non aittem Cajtellum , Gallejium , duo diverfa loca , quemadmodum in fuo apographo lcgerat Malfa . At Pagius in Critica Baroniana hanc Ludovici donatio- nem commcnticiam appcllarc non dubitat aeque ac Conftantinianam : cjusque rationes , quas hic perperv- dcre non vacat , vidcri poflunt anno d c c c x v 1 1. num. V 1 1. Sed vir do«5tifi[imus hacc haufit , quod nollem , ex turbidis fontibus Goldafti & CaroU Mo- linaei , quorum nomina ideo filentio practcriit . In- terim confule Jura Sedis Apoftohcac in CivitatciTU Comaclcnfcm, ubi Ludovicianum diploma a putidif- 3imis eorundem commcntis & ccterorum hoftium Ro- manae Ecclefiae undequaque vindicavimus , & quidem generatim plaudcntibus viris dodis & probis : quod citra «Uam verbi invidiam di(^um volumusr CAPUT M L I B. I. C A p. y. 9^ C A P U T. V Synopsis I. Vnka urhs aliquando Colonia , O' niimicipum appet- lata . II. Aequi Falifci haud diwrfi ab Etrufcorum Falifcis contra Salmafium . 111. Antonii Maffac Hortam in Falifcorum agro fatuentis opinio rejeBa . IV. Lacus Vadimonis cum aliis inepte confufus : ejuf demftus : male per ^ofephum Scaligerum locatus in Vmbria , (^ per Annium a Dea Vadimone dcnomina- tus . De eo Flinii junioris tefimonium . Res apud illum patratae . Abrahamus Ortelius contra Lucam Holfenium defenfts . V. Carolus Sigonius ab An- niano Catone deceptus . Sotion emendatus . Ejufdem lacus fntgulares virtutes . AcTCNus difleruimus deurbe.^ Faleriorum occafione infcri* ptionis Hortanae , in qua ea- dem urbs nuncupatur Colo- nia : quippe dedudla fuit a Triumviris, ut fcribit Fron- tinus , qui eam Junoniam co- gnomento appellat , quod Ju- nonem impendio colerent illi Falifci , ut Ovidius , aliicjue teftantur . Nec quicquam obftat , ut credit Nardinus in anticjuo Vejopag. i 5 5. infcriptio ab ipfo adduda pag. 141. & in Civitate Caftellana lepcrta , in ^ua urbs ubi effofla eft vocatur Mit- mci^ ^. DE . AN HQyiTATIBUS . HORTAE mcibium , non vcio Colonia . fiquidem adeo in' folens non cft , ut ipfe putat , unam eandemque urbem municipium & Coloniam fuilTe , uti dti_, Ortona in Aprutio conftat ex lapidibus apud Jaco- bum Sponium in Mifcellaneis eruditae Antiqui- tatis feclione quincfla pag. 174. Sic Cicero Philip- pica decima tertia commendat lautijfimum opi- dum , nunc municipium honeftijjtmorum quon- dam Colonorum Suejfana : quam urbem Romanos L. Papirio Curfore IV. & C. Junio Bubulco II. Cofs. anno U. C. ccccxl. Coloniam feciffe tradit Livius libro nono capite undetricefimo : quae ta- men aetate Ciccronis erat municipium . Sic &: Ha- drianus Imperator apud Agcllium iibro dccimo fex- to capite decimo tertio ait fe mirari quod quae- dam municipia antiqua quum Juis moribus legi- busque uti po[Jerit , in jus Coloniarum mutare^, gejiiverint : &: Fabrettus capitc fexto pag. 46^4. oftendit Colonias ipfas & earum Cives aliquando municipia Sc municipes appellari . Utrunque no- men iisdem opidis pro mutata quandoque eorum conditione in antiquis monumcntis ac apud auclo- res fubinde tribui nuper quoque oblcrvavit V.C. Ezechiel Spanhemius in Orbe Romano exercita- tione prima capite decimo fexto pag. i 3 o. ubi a Fabretto hac de re confultus , Vejorum urbem Colo- niae nomine a Frontino , & Augujium municipium iu faxo ibidem effolTo diclam fuiifc animadvertit . Sed L 1 B. I. C A P. V. g^ II. Sed neque praetereunda videtur opinio Claudii Salmalii, qui in Exercitationibus Plinia- nis tomo primo pag. 60. quum Falifcos , Aequos cognominari vidilFet a Strabone aliisque , eos pu- tavit diverfos a Falifcis illis , qui a Plinio libro ter- tio capite quarto dicuntur cognomento Etrufco- rum . Hos arbitratur eos , de quibus ha«5lenus lo- quuti fumus : illos vero in via Flaminia prope So- raciem montem ftatuit : in quorum agro Hirpinas , five Hirpias familias cxftitiife Plinius affirraat . Har- duinus etiam in notis ad Plinium ait Coloniam Fa- lifcam cognominari Etrufcomm , ut abahera Fa- lifca , quae Aequorum dicitur , eo cognomine diri- matur . Sed rem accurate perpendens unius tan- tum opidi territorium eo ufque protenfum fuifle liaud difficulter agnofcet, a.tqu.e Aequos (aliosab Aequis live Aequiculis inLatio ) fic didos non ab aequa planicie ^ ut fbmniavit Nardinus pag. 153. fed quia ab Halefb aequi fervantiflimo oriundi , ut notavit Claudius Daufquius adSilium Italicum li- brovm. pag.j^^. eft enim ille Aegifti deteftatus iniquitates: unde Ovidius, cujus conjux erat Falifca, m libro iii. Amorum elegia xiii. ita canit : Arginja e/l pomp.tefacies , Agamemnone caefo Etfcelus i^patrias fugit Halefus opes ; Jamque pererratis profugus terraquefretoque , Moeniafelici condtdit alta manu . lilefuos docuit Junoniafacra Falifcos» Fali- c? junca teBae , quaeque alia foccundior paliis , ipfaque illa extremitas lacus effert . Sua cuique figura , ut modus : cunBis margo derafus j ^tiia frequenter vel littori vel fibi illifae terunt terun- turque . Par omnibus altitudo , par levitas : quippe in fpeciem carinae himili radice defcendunt . Haec ab amni latere perfpicitur : eadem aqua pariter fufpcnfa d^ inerfa . Interdum junBae copulataeque & continenti fmiles funt : interdum difcordantibus ventis digeruntur : nonnunqum defitutae tranquillitate fngulae fluitant . Saepe minores niajoribus velut cymbulae onerariis adhae- refcunt : faepe interfe majores yminoresque quafl curfum eertamenque defumunt . Rurfus omnes in eunBem locum appulfae , qua feterunt promovent terram , (^ modo^ hac , 7nodo illac lacum reddunt , atiferuntque : ac ttini demum quim medium tenuere , non contrahunt . Conflat pecora herbas fequuta flc in Infulas illas , utin cxtrC' viamripam procedere folere , ticcprius intelligere mobile folum , quam littore abrepta , quafi illata , ^ impoftta circumfufum undique lacum pavent . Mox quo tulerit ventus egrejfa non magis f defcendijfe fcnthre , quar/i fenferint adfcendi(fe . /dcm lacus in flumen cgerititr , quod ubi fe paulisper oculis dxdit , fpecu mergitur , alteque conditum meat : ac fi quid antequam fubduce- retur accepit , fervat &> profert . Haec tibi fcripfi , qtiia nec minus igmta quarn mihi , nec minus grato-» (redebajn . Nam te quoque , ut me , nihil aeque ac na- turae opera d^UBant . Vale . Non folum vero hic laciis cclebns eft in vctcrum fcriptis ob mirandam U plane prodigiofam natu- ram L I B. I. C A P. V. lOi ram , e^abilis , quae non ejl corporis foli- di , quanvis arbores alat . fortajje enim leues trun- cos , frondesque in lacu fparjas pinguis humor ap- prehendit ^ ac njinxit, Itaque etiam fqua inilla faxafunt^ invenies-exefa ^ Jiftulofa ^ qualiafunt quae duratus humor ejpcit utique circa medicatO" rurn 1 04 DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE rumfonttum rizos: quae^ubi purgamenta aquarum coaluerunt^exjpumafblidantur . Hafce infulas na- tantcs cx varia levioris & vifcofae matcriae mifcella aggeftas portiones a vento hinc inde agitatas ap- pellat Athanafius Kircherus in Mundo fubterraneo tomoprimo pag.279. In fragmentis Sotionis de mi- racuhs fontium , fluviorum , &c lacuum haec legun- tur inter Ariftotclis opufcula varia Graece edita a Friderico Sylburgio Francofurti apud Wechelios anno MDLXxxvn. i>gi Si ;c( XoLKoaovct n A^/^amvo'; x-a.- AV/^£v»; Xi/u.vn V ^gyaX»; sv iTccXLd. , o^oius e-)(Jiaa, vvaict mXsioYci Troian TtYo-tji /u,£rc(.Kiy'i{/u.ivct^ ubi Sylbur- gius pag* 3 17« p^o XoLKoiovoi n K fjL,/jLuvoc, red:e mo- net procul dubio legcndum XixKog Ova^/ucAjvo^ : quaefic latine verti polfunt : efi autem ^ftagnum in Italla , lacus Fadimonis appellatum , non ma- gnum^ habens parvas infulas natantes lento agita- tas . Hodie tantum fupercfl parvi ambitus crater juncctis &: vepribus obduclus , immenfie tamen_. profunditatis , nativas aquas continens , quac , nul- la foris apparente mutationis caulfa , repente ali- quando conturbantur , cxcurrentibus pcr lacus cu- niculos flatibus, qui 6c vicinum Tibcrim cxcu- tiunt . Intcrdum vcro , loculis unde tranfeunt disruptis , per annum vix effluunt ; vel contra ita exundant , ut avorum mcmoria plures in Tiberim convoluerent molas , quarumacervi adhuc ibi con- Ipiciuntur . Ccterum lacus nec pifces aht , nec S'Snit, L I B. I. G A P. V. lo^ gignit , fed luridos angues &c telludines coIore_, fubvirides, fpiflae fubilantiac ac odore fulphureo , firmandis fraCluris utiles , quo nomine eas propo- nit dodiflimus Baccius , qui etiam tradit tempore penuriac eum exundare : idque mirandis modis x principio veris egilTe anno mdlxix. quo univerfalis annonae caritas Italiam aftlixit . Eandem abdi- tara vim Ikrilitatem foecunditatemque praenun- ciandi, illam quum fluit , hanc quum fluere ceilat ,' illi tribuit Kircherus in Mundo lubterraneo tomo primopag. 288. ubi ait fe de eodem fufius egifle in fua Etruria^ quae adhuc lucem non vidit . Cauf- fa , quae lacum extumeicere cogit alia fane efle non potefl , quam flatus 6c Ipiritus fubterranei , qui exi- tum mohentes , dum non inveniunt , per funduni lacus tranfeuntes, aquas in moni^rolbs tumores certis temporibus tanco impetu exaltant, ut vita quadam praeditae videantur. Lacui naturam ful- phuris inefle fatis quidem indicant lcatebrae ful- phureae fub vetufl:a Nepc & fub Horta , unde ca- lidam emanantem , ihlphureamque ex lacuna per veteris ftrudurac emiflarium in balnea olim exce- ptam Hortini commemorant , locumque adhuc ad balma vocitari , ubi veterum aedificiorum vefti- gia faepe eruuntur . Aqua vcro , quae inde irrigua ad Tiberim trahitur, temporis fpacio ingentem^ producit albi lapidis molem , Tiburtinum appella- tam : ex quo lapide, qui Tibure etiara atque_, O alibi 106 DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE alibi efFoditur , eftbrmatas fuifle veteres ftatuas > 6c infcripta monumenta obrervat Gauges de^ Gozze Pifaurenfis in diflertatione Italica dc baft Columnae Roftratae pag. 8. Baccius addit fe exi- ftimare, has aquas praeter illum fulphuris fomi- tem , licjuidi aluminis vel fucci id genus portio- nem habere, &c propterea ufu balnei fore utililli- mas : quae nempe ficcare valeant ulcera , fcatentes per cutim humores cohibere , & luxata membra cor/oborare , non fecus , ac albulae aquae Tiburis , de quibus agit libro quindo capite nono . Ejuf- dem generis ac fuit lacus ifte Vadimonis puto ex- ftitifie illum , quem Strabo libro decimo tertio in fine Troadis locat apud Aftira , aitque vocari no- mine Sapra , qui emmpit in littus mare , ajperis faxis in dorji fpeciem porre^is afperum : atque fimihs naturae fufpicor aliquid fuille lacuiMeflu- rinae apud noftratcs Forojulienfes in Alpibus Car- nicis haud longe a trad:u, quem Zeliam appel- lant : hic enim nullum producit pifcem , & proxi- ma habuit balnea fulphurea , quorum veftigia non ita dudum adhuc apparebant , CAPUT L I B. I. C A P. V I. 107 C A P U T. VI Synopsis I. SanBi Landl martyrh aHa examlnantur . II. bifcri- ptiones Herculi facrae . III. Hercules Somnialis . iV. Hefperides tres cnm Hercule in tahula Ortana , E D quam falfb hunc lacuni_, Vadimonis olim Gentiles fa- crum putaverunt, tam verius hodie apud Chriftianos &c religiofiHimos Hortenfes ejus recordatio magni habenda_, p eft 5 quod apud illum faniftus Landus martyrio coronatus fuifle tradatur , ut excerpta ex ejus a^flis tellantur apud Ferrarium in Catalogo die v. Maii , $c apud Hvigiographos Bollandianos tomo fecundo ejuf- dem menfis pag. 49. unde apud eundem lacum non longe a Balfanello cjus martyris aedicula,, oftenditur , in qua facratillimum corpus populi frequentia honoratur. Sed quod pertinet ad lau- data excerpta , feu quod adia genuina perierint, vel adhuc inter blattas &c tineas alicubi delite- fcant, per dracones thefauris fuis incubantes ab- fcondita, quemadmodum ab invidis veterumma- nufcriptorum pofTeflbribus , rei facrae &c publi- O ij cac 108 DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE cae damno 8c injuria faepenumeio fieri vidcmus : feu potius quod fupina exfcriptorum infcitia pro arbitrio quaedam fuperaddere voluerit , in illis aliqua funt , quae facrae antiquitatis perito nego- cium faceflunt . Enimvero fanclus Landus dici- tur frater fandorum Feliciflimae , Valentini, 6c Hilarii, 6c paflus traditur fub Domitiano. At Fe- liciffimam cum Graciliano Faleriac morte damna- tam diximus lub Claudio II. quem intcr & Domi- tianum feptuaginta faltem anni cftiuxcrunt . San- dtos vero Hilarium &c Valentinum fub Diocle- tiano 5c Maximiano Vitcrbii palfos varia ada te- ftantur , quae dabunt Bollandiani dic iii. Novem- bris : ncquc ufquam in iis actis tam Felicillimac , cjuam Valentini &c Hilarii fin^flus Landus me- moratur , quemadmodum animadvcrterunt Fer- rarius , & Henfchenius . Haec olim neque erudi- tiflimi Florentinii fugerunt obtutum , namque is in Originibus pietatis Etrulcae pag. 178. putavat in a(fla fancli Landi pro Dioclctiano maleirrcpfilfe Domitianum . Sed nihilominus adhuc fuperell dit- ficultas ex filcntio in ad-is martyrum , quorum fra- ter fanclus Landus fuifle traditur : quac inde etiam ;\ugetur, quod fandi Valentinus dc Hilarius ex oriente in Itaiiam venifle perhibeantur j faniftus vero Landus ex Germania . Huic ulceri ut mede- retur Ferrarius fcribendum fufpicabatur , cx Grae- cia pro ex Germ.tnu : quam corre^Sionem refuta- vit L I B. I. C A P. V I. lo^ vit Henfchenius , quod nomen Landus illi Germa- nicum vifum fuerit , & detruncatum ex Kolmdo , aut alio fimili per confuetam Etrufcis propriorum nominum mutilationem . Atque inde arbitratus eft, a Langobardis aliisve barbaris Italiae occu- patoribus ianLlum Landum pro fide Chriftiana_, occifum , Hortaeque cofi coeptum , &: proinde ad faeculum vi. referendum , quo fcimus alios plures fub Langobardis paflos . Haec ego jam exarave- ram, quum ex lchedis MSS. Landi Leoncini ca- nonici Hortenfis didici , anno i (S^iS. die 2 5. Mar- tii julfu Angeli Gozzadini Hortenfis Epifcopi re- feratum fuille tumulum fandi Landi , atque intus in quodam iateritio lapide hanc infcriptionem re- pertam . LANNVS XPI MARTIR . HIC REQ^IESCIT SVB DIOCLETIANO ra PASSVS Hinc omnes praediclae conjcdurae 8c dubitatio- nes evanefcunt ^ & fi:atuitur , hunc fand:um mar- tyrem non LANDUM, fed LANNUM appel- ktum , non Ilib Domitiano , fed fub Diocletiano palTum : cujus geftorum memoria quum fortej periiffet , aliquis rerum &: temporum imperitus confcripfit epitomcn , quam vulgavit Ferrarius ex Fabrica Hortana , quae eft rudi§ , atcjue indi- gefta 110 DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE iiefta multarum rerum fibi minimc coliaerentium fdrrago faeculo xvi. in unum compada , quam-» ego tradiavi apud Illuftriflimum Nuptium . Lite- ras inferioris laterculi fic intcrprctatus eft Leon- cinus : Eutttius Presbyter fepelivit : quam expli- cationem haud refpuo , modo non intelligatur fan- SiMS Eutitius ille , qui paflus fuit fub Claudio IL ut indicavi ex adis ejus tomo tertio Maii Bollan- diani pag.^^^o. Qui enim hic potuifTct fepclire_, fan^lum Lannum , fub Diocletiano martyrio coro- natum \ II. ExpHcatis utcunquc iis , cjuac ad Hortae antiquitatcm fpedarc videbantur, quia haec infu- per vctuftis infcriptionibus non modice illuftrari poterunt , nunc reliquas promam , quae cx Horta- nis ruderibus effolTae ad me pervcncrunt , aflcrifco fignatis iis, quas in villam fuam aliundc advchi curavit modo laudatus amphflimus Antistes . I. DEO. SANCTO. VVLCANO INVICTO. HERCVLI CONSERVATORI DOMVS. VLPIORVM SACRVM . M. VLPIVS VERECVNDVS. EX. VISO V. DIVO L I B. I. C A P. VI. m I I. DIVO. VVLCANO Utraque eft Hortae in ecclefia parochiali fandi Petri : 6c prior quidem in ara majori , cui pene fi- milem in antiqua bafi in Aventino fub aede fan- (ftae Prifcae prope Circum maximum repertamj recitat Onuphrius Panvinius in Commentariis Rei- pubhcae Romanae pag. 213. & ex eo Gruterus pag. XLV. num. i o. quam hic exhibeo . H E R C V L I CONSERVATORI DOMVS.VLPIORVM S A C R V M M. V L P I V S VERECVNDVS Eandem infcriptionem adducit etiam Jacobus Spo- nius in Milcellaneis eruditae Antiquitatis fe(51:io- ne m. num. Lxn. pag, 100. ubi ex duabus priori- bus Hneis unicam facit , 6c quindam fupplet his verbis AVG. N. Hercules titulo CONSERVA- TORIS occurrit pag. xlv. y.p. 1 1. qui in num- mis Graecis 20THP, ide^ fervator appellatur, non ut belluarum confedor , fed ut tyrannorum., ever- n 1 DE . ANTIQUIT ATIBUS . HORTAE cvcifbr apud Spanhcmium difTertationc reptima_, pag.418. Sicut enim HcrcuJcs tyrannos cvertcre, ita optimos principes & populos Jervaye , & a ty- rannis dcfendcre credebatur , proptercaque pagi- na eademxLv. 12. &c 15. vocatur DEFENSOR Jugufiorum . Eundem Herculcm fuiflc numcii_. tutclare gentis Ulpiorum notat Fabrettus in Com- mentariis ad columnam Trajani capitc fcxto pa- gina 172. ita quidcm , ut hic Imperator, qui ex ea originem duxerat , pallim in nummis , aliisque veteribus monumentis una cum Hcrcule appareat , immo etiam fub Hercuhs facie cxhibeatur . Huc facit vetus epigramma , quod a fe exfcriptum Bru- xelhs in bibliothecaSocietatisJefu, nuperrime ad me mifit vir celeberrimus 6<: utraque Pallade inli- gnis Gisbertus Cuperus . III. H E R C V L I. M A GVSANO. ET HAEVA. VLPI L. V .. P I O. E T. V L PIA. AMMA. VA P R O. N A T I S V. S. L. M quod fic lego : ^ Haeva Ulfj Uherta pro Vlpio , i^ UlpiaAmm^ pro P^apro natis rjotum fohunt luhen^ L I B. I. C A P. V I. iij luhentes merito Herculi Magufano . Hcrculenu cognomento Magufanum cultum fuifle in Gallia Belgica oftendit idem Cuperus in additionibus fuis ad Harpocratem pag. 218. atque ejus fanum circa Scaldis oilia olim lletille notat Abrahamus Ortelius in Thefauro geographico , qui non Macufanus , ut ahqui in nummis Poftumi fenioris , fed Magu- fanus legit in faxo a fe dihgenter infpedo , ficut etiam VoiHus de Idololatria hbro primo capite^ tricefimo quinto in fine : quam fcripturam idem Bruxellenfis lapis confirmat . Particula ET elegan- tiae ergo ex vi hnguae latinae in principio & me- dio fententiae geminatur , ut duplex res , de qua fit fermo , iterata particula tanquam duphci vinculo coUigetur : quod in infcriptis lapidibus non efl in- folens ; nam pag. xlix. 4. legitur : D . S HERCVLI. ET L. VALERIVS. SE VERVS.ET.CLODI A. CORNELIANA PRO.L. VALERIO CORNELIANO y. S.. L. M Herculem Hortae cultum fuiffe , & ibi Colleglum habuiffe , ut erant fodalitia , quae communis nu- P minis 114 DE . ANTIQyiTATIBUS . HORTAE minis cultum , arcam communem , communiaquc facrificia &c epulum ftatis temponbus habebant lecundum Fabrettum capite fexto infcriptionunL* pag. 430. nos docet praeterea alter lapis , qui cum aliisinferius adducendis fervatur inperamoe- na villa Nuptiana in coUe fande Mariae Gratia- rum prope Civitatem Hortanam . I V. L. MINVCIVS. SYNEG DEMVS. AEDICVLA HERCVLIS. COLLEGIO D E » S V O » D. D Huic fimillimam infcriptionem recitat Gruterus pag. xuv. num.5)» ex Mazocliio exiftentem Romae inCapitolio. L. M I N V C I V S SYNECDEMVS AEDICVLAM. HERCVLIS C O L L E G I O D. D Aediculae autem erant aedes minufculae incufto- ditae , quas (jui tentaverint , amplius quam funs , ntinus ^uam facrikgi mereantttr , ait Paullus J.C. L I B. I. C A P. V I. ,15 fn libro xlviii. Digeftorum tit. xuii. 1. .5». Hujusmo- di aediculae, ut aliae omnes privatae , nec facrac nec fandae erant , fed religiofae : quodenimpri' vati /uae religionis cauffx Deo dedicant , id Pon~ tifices Romanos non exifiimare facrum teftatur Feftus libro decimo feptimo verbo facer mons . Quare M.Ulpius Verecundus quum nofceret illius numinis aras Hortae maxime frequentari , in ea- dem Civitate Hortana, quemadmodum fecerat Ro- mae , Herculi lapidem dicandum curavit EX VISO, quod nempe in fomnis monitus fuiflet , ut tale mo- numentum Herculi confecraret : quae formula EX VISO , &: EX VISV faepe occurrit in veteribus faxis , ut notavit ad infcriptionem GradenferrL. V. C. Philippus a Turre in diifertatione de DIs Aquilejenfibus pag. 302. quum enim GentiJes tres divinitatis notas fomnia^ curationes^ &c oracu/a numerarent , ut eruitur ex Luciano in oratione de non temere credendo calumniae pag. 882. operura editionis Burdelotii j ideo quicquid fomniabant , id fibi a Deo immilfum opinabantur , ideoque illi , quem fibi apparuifle putabant , aras , lacrificia Sc donaria offerebant, tanquam religione admo- niti . Ad hoc forte rcfpexit fmdus Martyr Jufti- nus in Apologia fecunda pro Chriftianis , ubi ait , Daemones aliquando per infomnia , nonnun- cfuam lero per magicas praefiigias cun^os Jibi mancipare. P ij Haec 115 DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE III. Haec quum diHerercm Johannes Paul- lus Nurra Canonicus Caralitanus , vir apprime_, eruditus , mihicjuc neceflitudine conjundliHimus , fuggeflit Herculem Sommalem , de quo fit mcn- tio in lapide , quem edidit Salmafius in Exercita- tionibus Plinianis tomo primo pag. 3 5 i . & ex eo Reinefius in fupplemento Gruteriano Claffe x, num. IV. apud quos vocatur Romanus , qui tamen eft erutus juxta Pifas , dc fcrvatur Florentiae apud Spigliatos , ut fcribit Fabrettus capite fexto num. 4. pag. 429. ubi eum emendatiorem producit . Ibi Collegium hominum Hcrculis Somniafis cultoruni iibi locum fepulturae confcribit , quemadmodum ab Herculis defenforis cultoribus fimiliter fai5tum Interamnae apud Gruterum cccxv. 7. Qupd vero poftremum ex Hercuhs Somnialis cultoribus , tem- poris injuria , fic notatum videam VNDVS , ego legendum opinor M. Vlpim Fere- cFNDFS ita cjuidem, ut hic Verecundus idem fit ac ille , qui reliquas duas infcriptiones Romae &: Hortac dicavit : cjuique vixerit tempore Hadriani Imperatoris . nam plerique ex iis , qui recenfentur in codem lapide Herculis Somnialis, ut detexit Reinefius ClalTe x. num. iv. confcripti etiam le- guntur in catalogo Magiftrorum regionum Urbis apud Gruterum pag. ccl. qui confecius eft Com- modo & Pompejano Cofs. anno U.C.dccclxxxviit. ^ui eft Chrifti cxxxvi, ut patet cx Faftis . C VLTO- RES ;-^ 3Z EnoiEl L I B. I. C A P. VI. 117 RES.HERCVLIS. SOMNIALIS cxhibct etiam lapis Florentinus apud Sponium fediione iii. n.Lxii. pag. 1 00. Hercules ergo quod malorum expuiror , maxime apud veteres , crcderetur , inde etiam fom- niorum immilloris nomine celebatur . nam omnes ore{^caTto/u(.ito\ fomniorum immijfores , utique oixs^i- KXKoi malorum pul/bres habiti , ut notat eruditif- fimus Salraafius . Hinc infomnis Hercules docuity M.Odavium Hercnnium fuA opefervatum a prac- donibus , ut fabulatur Mailurius Sabinus apud Ma- crobium Hbro tertio capite fexto SaturnaHorumj • Fabrettus alteram hanc infcriptionem recitat capitc decimo num. 130. HERCVLI. SOMNIALI EX. ORACVLO Solebant cnim vctercs ad Captandos rerum evcntus fomnia quacrerc cxcubantes in delubris Idolo- rum : quam fatuitatcm facpius irridet Lucianus , UC animadvertit Barthius libro quinquagcfimo fcxto capite tcrtio Adverfariorum . IV. Ad haec aliud numcn in iftis rcgionibusi cultum oftendit tabula ex Pario marmore in villa^ Nuptiana adfervata , quam hic delineatam exhibeo, In ca confpicitur Faunus vel alius agreftis Deus manu finiftra hinnuh alteriufve animalis bifidi cxuvias geftans , vultu rid§ati j &; baculo incurvo in 1 1 8 DE . ANTIQUITATIBUS . HORT AE in finiftra. Aurii eft fuperius acuta & ferina^» cornibus in fronte palam furgentibus : corona^ etiam in fronte . Trcs figuras mulicbres pro to- tidem Nymphis vel dcabus campeftribus, quas tnat/es & matronas etiam dixerunt , accepit Gif- bertus Cuperus in literis ad me olim fcriptis . Tres enim Nymphas ejufmodi fuifte, praeter Fa- brettum Differt. il. de Aquaedudiibus §. iSp. ipfc ctiam Cupcrus in Apotheofi Homeri pag, i6f, adnotavit. Utrumne potius fint feminae bacchan- tes , quarum una & altcra crcpitaculum (juod- piam manu gerat , ahis difquirendum relinquo. In parte extrema ejufdem tabulac marmoreae, ii bene video, leguntur haec verba , inferius non- nihilexefa KA.AAIMAX02 BnOlBl, Cal/imacbus fecit , Nemini non notus eft mos prifcorum arti- ficum fuum nomen operibus ab fe fabrefa<3:is in- fcribendi: de quo erudite egit nitididimus fcri- ptor Carolus Datus in Vitis pisfiorum veterum Italicc editis pag. iiz. Callimachum ftatuarium infignem mcmorant fcriptores antiqui Dionyfius , Paufanias , Vitruvius &c Plinius , quorum loca in unura congeffit Francifcus Junius in Catalogo, qui fubcft (plendidilfimo operi de Pitflura vcte- rum y non ita dudum apud Batavos cum auwlariis rccufo . Hoc egrcgium anaglyphum , 8c cum rario- ribus aaciquicatis monumencis jure &c mcrito com- L I B. I. C A P. VI. ii^^ coraparandum, ex villa Nuptiaiu poftmodum^ tranfiit in Mufeum Illuftrillimi &c ExceilentiiH* mi Alexandri Albani Clementis XI. Pont. Max, fratris filii, quem honoris cauffa nomino. Is enim vetuftatis amantiiHmus in omnis gencris tabulas S>c iimuiacra magno ftudio S>c numero conquirenda jamdiu fedulo incubuit, quibus non tam aedes fuas, Urbemque rerum Domi onerofiorem ejficiendam idonea . Verba circumfcripta haec funt P HELIA F H D 1 1 7iempe admirabilis liberatrix , quia Hcrcu- les clava ipfapopulos feris , monfris , C^ tyrannis libe- rabat . i't forte numisma cufumfuit ab aliqua tirbe , de quaHercules benemeritus fuijje putabatur . Duplex facies , quae in anticapartc numismatis infpicitur , fra- trum Qeryonum caput indicare videtur \ nam licet apoe- tis Qcryon tricorporis eff^igatur , fieri tamcnpotuit , ut fcalptor tcrtium caput pofl duo illa , quac in nummo apparent , abfcondi crediderit , fortajfe ratus ficri non potuiffe , ut una cum ceteris ob oculos illud tertium expo- ncrctur . Ratio interpretationis literarum inde pctita efl , quod Ebraci ad rem viirabilem exprimendam dicant j?Va P E L E j quod fine pwnBi additione diccretur EELE,& nH-^fl FE LIAH, feuPe LlA'7i) ^-scl^xyoi' , ») ir\j7ov. Haec lic ver- tit Jacobus Dalccampius ex rccenfione Ifaaci Ca- iauboni : janum fama eji bifrontem f^ijfi ■> ^lts- ra ficie pojhriori , anteriore altera ; Janum flu- men , Janumque montem ab eo fuiffe nominatum quod in e-o munte babitaverit j coronas illu?n^ reperijje , navigia , rates 5 nitmmum aereum ab illo trimo fgnatum : qua de caujja civitates in <]raecia multae , Italia , ^ Sicilia monetam cu~ dunt impyejja bicipiti facie^ ^ ex alteraparte^ ijeirate^ vel navigio^ velcorona . Jacobus Gran- dius Mutinenfis , qui , nic adolercente , magna eru- ditionis laude Vcnetiis florebat , in do»AiiIima_, cpiftola de veritate diluvii univerialis pag. 24. pu- tavit Janum fivc Noa triplici inventione civitati- bus Graeciae , Siciliae , 6c Italiae memoratum», tuiire , proptcreaque eafdem civitatcs ex altera_. nummi parte impreiHiTe tl a)i^s^av , h $-fq;avo)', v ^\o"ov-i "Vfl ratem ^ vel coronam^ vcl na-jigium ^ licct quaenarn liic fit ratis a na-uigio diiHnCta le nefcire iatcatur, dum fatis crat dixille ab Jano inventa fuiile -nXoia. navigia . Hinc lulpicatur Dra- conis velverbis mendum inellc, vel a;^£^'xv figni- ficare non navim , {cd forte vaginam enjls ligneam^ aut fimile quidpiam , quod N oa in ufum com- munem invenerit. cujus figura inhocafie, quem ipfe adducit , poft navim exprimi putat . Vcrura L I E. I. C A P. VII. 12 S Verum Draco IiautlcjuaqLiam illud fymbolum tri- plex fimul in unoquoque numifmate fignatum pro- nunciavit , fed unum aut alterum ex iisdem tribus lcparatim, quod apparct cxdisjundiva particula » lel . (^are quum navis in eodem afle appareat , haec una implct iententiam Draconis ; quicquid indicet ligura illa^ quae poH: navim confpicitur. At neque Draco feribit triplex Jani inventum in nummis memorari j ied Janum ipfum ab Italis, Graecis, &c Siculis duplici imagine expreffum ii-L^ nummis , in quorum avcrla parte cernitur , njelayj- ^a , iielnavis , uel corona, , non vero omnia fimul , Geor^ius Wollftjan^us Wedelius io Exercitatione o o o oclava Decadis vi. pag. 5 4. ubi de cjusmodi numif- mate dilputat , o-^i^ix]/ interpretatur pantcin . qui tamenin illo nuiquam apparet . Practerca alfes leu femiifes occurrunt, qui bicipitemjanum repraefcn- tant absque navi •> pro qua in averfi partc clava_» conlpicitur. Hujusmodi unum Etruicis literisinfi- 2ni- 125 DE . ANTIQyiTATIBUS . HORTAE gnitum publicavit, ut dixi, Claudius Molinctus in Mufeo fandac Genovcfac : c]ucm cjuia divcrlijm non puto ab illo , cjuem cxpiicavit BalJus , hic iterum exhibeo una cum aliis duobus ex Mufeo Mediceo per Fabrettum vulgatis in capite icptimo Infcriptionum num. 376^. qui omnes candem cpi- graphen habcnt in averfa parte , nempe odicela , fi nollris quidem latinis characlcribus Etruicos Icgcre vclimus , (jucmadmodum legit Molinetus , ubi id nomcn monctarii eflc infulfe opinatur . I. II. Quarc L I B. I. C A P. VII. III. IV. 127 Quare fi poll tantos viros nobis rententiam no- ftram proferre licet , ego puto in loco Draconis Corcyrenfis defignari hanc eandem clavam , quac cernitur in his aflibus . Siquidem Hefychius iri_. verbo "E-x^e^x pag. 887. inter varias ejusdem vocis figniiicationes hanc quoque adducit , « ottXx. roi ix. X-^?°i TiT^waxo^^Tit hoc eft : zie/ arma ( live inftru- menta ) ex mambus 'verberantia . quibus verbis nihil aHud fane , quam clava feu ceftus defignatur : quod miror a viris dodiflimis non animadverfum . III. Scriptores autem clariffimi , qui pri- dem laboraverunt in condendo alphabeto linguae Etrufcae fatis fuperque oftenderunt fingulos ejus chara- 1 28 DE . ANTlQLTiT ATIBUS . HOJIT AE charaiflcics nciitiquam rcfpondcrc latinis , ut vi- dere eil: cx alphabcto, quod pcr Gabriclcm Ga- brielium latinis charaderibus cxplanatum cxhibuit Baldus in fua Divinationc in Tabulam acncanrL» Eugubinam hngua Etrufca vetcri perfcriptam . Ja- nus Gruterus , qui in magno corporc Infcriptio- num candem Tabulam Eugubinam , ahafcjue vul- gavit pag. cxLin. opinatur hteris eam Graecis in- verfis, lingua vero Aeohca exaratam ; unde pagi- na cxLv. num. 4. alphabctun Etrufcum veluri Grac- co relpondcns digcflit . Scd Cofmus de Arcna in Serie vcterum Ducum & Marchionum Etruriae Ita- lice fcripta pag. 12. ablatis htcris dubiis 8c confu- fis , ahbi , ut ajcbat , examinandis , alphabetuirL. Etrufcum dc ipfe confcripfit , quod cum illo , quod Baldus cdidit , non omnino convenire deprehcndi- tur . Ut dc his Icclor judicium fcrat , praeftat tria_, illa alpliabeta hic adponerc . /. ^Alfhabetum F.trtffcn}» CuhricUs Cubrielii .1 BalJ.o ed^fir.n . V t S r P Ph O N Al L K 1 g f E D C b ii A //. .AJ<^1 abetum Ltvufc;::-ri cftid Crnteritm C7- VauiUtm MLrttLni in Cof.vogr^pl.ia p>^g.6 1 5 . 0(j)HT2PnONMAK IZEABA L I B. I. C A P. VII. lij; ///. ^lphubetum Etrnfcum a Cojhto dc ^tena vulgatim . UII1lllillt*U .^ntz< <^0HnJK]e8iL^l>D....jl ZYXVTSRQPONMLKIHGFEDCBA Ex hoc infignium virorum diflidio apparet ma- xima difficultas in legendo, nedum percipiendo antiquo illo idiomate Etrufco . licet enim a dex- tera in finiflram tendente legendum putaverint eru- diti '-i attamen inter fe minime conveniunt m adfi- gnandis veris fbntibus , unde eadem ignorabilis lingua manaverit : qui quidem fi certo adfignarr poflent, vocabulorum fenfus & vim adfequi etiant fbrte poflemus . Siquidem Sandes Marmocchinus inDefcnfione lingue Etrufcae , quaeMS. ell apud celeberrimum virum Antonium Magliabechium ,' & Sigifinundus Titius in Hiftoriis Etruriae , quac MSS. item funt in Bibliotheca Chifiana , putant vocabula Etrufi:a mixta &r confufa effe cum Ebrai- cis j at vero Petrus Francifcus GiambuIIarius in fuo Gello, & Gullielmus Poflellus in Commentario de Etruriae originibus , cum Aramaeis & Syriacis . Baldus in Etrufcis vocabulis Chaldaicam &: Ebraf- cam fignificationem latere exifiimavit , fed tanu ipfe, quam Giambullarius & Poftellus nimium quantum tribuere videntur gerris plusquam Sicuhs Berofi Anniani . Jacobus Mantinus Ebraeus in epi- fkola nuncupatoria ad PauIIum HI. Pont.Max. quac R prae- 130 DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE pracfigitur paraphrafi Avcrrois ia RenipublicarrL» Platonis tomo fccuado opcrum Arill:otclis Vcnetae cditionis apud Jundas anni mdlii. fol. 1 74. dc The- {eus Ambrofms in Introdudione ad Chaldaicanu linguam aliasque Papiae vulgata aiino mdxxxix. ex Ebraico five Ailyrio idiomate Etrufcum omnino dcducunt j licet idem Ambrofius ab Arcadibus , Pelafgis , S>c Trojanis pollea corruptum exiilimet • Ab his omnibus . longe abit fcntentia viri fummae eruditionis Samuelis Bocharti , cjui in parte altera. Geographiae facrae libro primo capite tricefimo tertio Etrufcum fermonem cetcris diflimillimunx» fuilfe opinatur , filtem Phoenicio 6c Punico > id- que ex Tufcarum vocum fylloge , quas in me- dium adducit j quippe Dionyfius Halicarnalleus hi libro primo capite tricelimo tradit Tufcos gen- tem fuiife indigenam )y v^j^syl ctAAco ysvei ^re o/^d- yXuoyov , iTS o,aoW(Top ev^iaxsrcjij ^ neque cum ulliH alia gente aut linguam aut mores communes ha- here , Verum Jofephus Scaliger abftrufioris ve- tuitatis indagator perfpicacillimus in Conjedia- neis ad Varroncm dc Lingua latina pag. 5 o. cdi- tionis anni mdcxix. non dubitat prilcam Tufco- rum linguam fuille Syriacam live Aramaeam , &: Saturnum eadem lingua latentem iignificare . Sy- riaca lingua Sabinos & Tufcos loquutos iterum.» affirmat pag. 6^, Hanc fententiam viris dodis con- ftantem cile ait Pauilus Mcrula in Cofmographia parte L I B. I. C A P. VII. i_jt parte fecunda libro quarto capite decimo feptimo pag.(S05. & 6"! 2. editionis anniMDcxxi. ubi Tufca- rum vocum catalogos texitjquae in Syriaco fermonc radices fuas iiabent , explofis nugis Annianis . Do- d:iilimis viris concinit Reinefius de lingua Punica capite fecundo num. xvi. ubi linguam EtrufcarxL» &L Sabinam e Syriaca prodiiffe affirmat, Fuerunt tamen in lingua Etrufca vocabula quaedam e Grae- cia propter vicinitatem mutuata , Quin tantas etiam habuit vires Graecorum vicinitas , ut Etrufci progenitorum fuorum charaderibus Aramaeis ca-« rentes , ahos mutuati fuerint ab iisdem Graecis conterminis fuis , qui in Tufciam colonias duxe- rant , fed mutatis vel potius inverfis figuris , ut aui- tam fcribendi confuetudinem ahquo pa6lo aemu- lari viderentur, ut animadvertit Merula . Tacitus in loco inferius profercndo teftatur Etrufcos alf Corinthio Demarato hterarum formas didicilTe-., Latinos vero ab Arcade Evandro , hcet Ehnius libro feptimo capite lvi. fcribat in Latium eas al- latas fuiile a Pelaigis , Sed tempore Demarati pa- tris Tarquinii Prifci Etrufcorum civitates fortuna- tiflimas &c difciphnis florentiflimas fuiile ex eorum annahbus tradit Dionyfius Hahcarnaifeus hbro ter- tio capite xlvi, itaut vix credi poflit Tufcos literis tunc caruiile : nifi dicendum fit Demaratum non_, audorem , fed auxiho Graecarum literaruni refbr- matorem earundem fuifle . R ij Ideni j^t DE . ANtlQUITATIBUS . HORTAE IV. Idem Dionyfius iii libro piimo duplicem de primaeva origine Etrufcorum opinionem ad- ducit : cjuarum prima eos facit alienigenas ex Ly- dia provincia Afiae minoris , dud:os in Italiam.. a Tyrrheno fratre Lydi Rcgis Lydiae ante bel- lum Trojanum . Altera vero eos facit indigenas : hancque Dionyfius ampleditur, rationc &: audori- tate, ut ait, roboratam , Ratio efi:, quia Etrufci tem- pore ejus , ncmpe Augufti , habebant linguam , ri- tus , mores & leges proprias, fibi unis , ncc Graecis, Afiaticis , aut alteri nationi fimiles : fieri autem non poteft, ut populus ab aho natus veftigiunij aliquod fuae originis faltem in lingua non fervet . Auctoritas eft Xanthi Lydi , hiftorici in patriis lebus diligentiflimi , qui negat vel faltem nofLj meminit , Tyrrhenum aut ahum virum principem Lydum coloniam ulbm tn Traliam duxille . Sed quoad Xanthum , ejus aut^oritas fluxa eft . etcnim hiftoriae, quae ilhus nomine circumfcrcbatur, au- ^orem facit Dionyfium Scythobrachionem Arte- mon CafTandrcus in opere de Scriptonbus gcnuinis apud Athenaeum libro duodccimo capite fecundo : quem quidem Dionyfium paullo ance Ciceronis ic Caefaris aetatem vixiife purat Suidas . Aguc- chius autem pag. 29. putat utranque fententiam amicam facile reddi , fi dicatur fieri potuifle , ut Tyrrheni in aliquam Etruriae partem venerint , ab alia noncxpellentesantiquillimosEtrufcos, regio- ! , nis L I B. I. C A P. VII. ijj nis fUius indigenas . Herodotus idipfum exprimere videtur libro primo capite nonagefimo cjuarto ubi fcribit Lydos ad Umbros profeHos , ibique Lydo- rum appellatione mutata , Tynhenos di£iosfuiJfe : quippe Umbri occuparant vel omnes vel plerasqur oras occidentalis Etruriae , unde eos Pelafgi deinde expulerunt . Praeterea ex Dionyfio colligitur Tyr- rhenos in occidentali Etruriae parte (letille, ubi cum Pelafgis habitarunt . Tyrrhenos deinde cumEtru- fcis permixtos fuiflc teitatur Silius Italicus in libro quarto , ubi loquens de Flaminio Confule , Etrufcos fub regni Corithi appcllatione defignat, Ergo agitur raptispraeceps exercitus armis Lydorum in populos^fedemque ab origine prifci Sacratam Corithi^junHosqiafangume avorum Maeonios Italis permixtajlirpe colonos . Haec permixtio non folum vicinitati 5c commer- cio , fed rei communi tribuenda eft : quae erat Umbros Pelafgofque pellendi ex oris, quas in Etru- ria tenebant . Nihilominus non vidct Agucchius qui fieri potuerit , ut in hac permixtione nuIIunL» fignum aut in lingua aut in moribus Etrufcorum de- inde apparuerir. Quare aflentitur Dionyfio appel- lanti Etrufcos indigenas, & cum Lydis neutiquam permixtos . quippe iingua &: mores eorundem cor- ruptibiles & mutabiles erant , itaut fi cum iliis Tyr- rheni permixti unquam fuifTent, aliquod fignum retinere debuiffent, quemadmodum ex eodem Dio- nyfio I j 4 DE . ANTIQLTITATIBUS . HORTAE nyfio Falcrii &: Fcfcennium Pclafgorum coloniae poll annos millc &: treccntos in fuis moribus adhuc Graccae originis veftigia rctinebant . Scd maxi- mum (ignum hujufce permixtionis Etrufcos reti- nuilVe , dcprehendere mihi videor ex eorum confuc- tudine numcrandi faccula a conditis urbibus . Ete- nim Ceniorinus in aureo opufculo de Die natali ca- pite decimo fcptimo , ex ritualibus -i ut vocat, Etrufcorum libris , qui tunc adhuc fupererant , ait apud eosdem Etrufcos initia Jic poni faeculorum quo die urbes^atque civitates conjiitueremur . Etru- fci vero eundern morem a Lydis orientaiibus , qui Etruriam incoluerant mutuati videntur : nam in_j oricnte epochas bc faecula a conditis urbibus 'm- choata fuille unus inftar omnium docere potcfl: Chronologorum noftri aevi facile princeps Henri- cus Norifius in laboriofiilimo opcre de Epochis Sy- romaccdonum . Hinc ab Etrulcis , qui difciplinas Umbris &: Romanis tradiderunt , cundem morcm annos ab urbe condita numerandi utrosque traxilTe palam eft : hcct Romani fcro id cgerint , ut nos vix tandem a Caroli Magni temporibus annum Chri- fti Dionyllanum in noftros Faftos retuhmus . Sca- hger in hbro quindo de Emendationc tcmporum pag.38 5. &: Grutcrus cxni. 2. hoc cgregium vctu- ftatis monumcntum Interamnac in Umbria ferva- tum adducunt , ubi epocha ejusdcm urbis defi- gnatur, infculpta anno Chriftixxxii, SALV- L I B. I. G A P. VII. 131 r^ c>r) vi H C U H < H *— » • 9 o 'i »5 »J e > > H < 0 W o 2 h Q l-H H o o • > 2 < •—1 s H-l l<0 H i-« < • Z o u • • !i • 2 o ►-1 U 00 • < «/5 t-l 5/3 O t— 1 u H-« • O > < u s U ^ • > < • Q < • < > H < 9 i-i > • < UJ 1— t H- 1 o v-l 1 • u • 0 t— » •— 1 z 1 ^i^ H ^ 1— t H Z U u ■\i H ul Q < > 0 ■ o o > < • 00 « 0 H t/j i-< < UI 1-1 < PJ ,-^ ei ij p:) 1/5 > < < > 1— 1 *A o u « W3 • > < ►1 2 < U • V5 > m H < > < • i-i H H > • o t— ) H H l^ ci ^ • M & * 1-1 < 0 2 y5 > Bi »-H >-) H H H h > • V) P< < Cl4 z 2 < o > « »1 h Pd O w Q < > > i-l 1— f o (>: < »4 c=! vx &< u (£• (/) Nomen 1^6 DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE Nomeii AI. Furii Camilli Scnboniani , non L.Vi- tellii , ut putabat Scaligcr , ob rebcllionem e Faftis erafum,qua de rc agit Norifius in Epiftola Confulari pag, 1 5 . nos minio fupplcvimus . Epocham Inter- amnac nobis quoque lervavit Sex. Julius Africa- nus in Colledlaneis Graecis , quae fme nomine_» aucloris cxftant poft Eufebium Scaligeri pag.314. ibi enim haec habcntur . OATMII. K2T. A. KrtTot Tjjv iTctAjotv IvTs^a/^vtt gKTjjG);. ttcmpe olym- piadis XXVI. anno iv.in Italia Interamna eji condi- ta . Hoc contigit Numa Rege Romanorum, anno U. C. Lxxx. ante natum Chriftum dclxxiii. quod notavit ctiam Cluverius in Itahapag. C'^ 5. Prae- terca Dionyftus libro tertio capite fcxagefimo pri- mo regia infignia defcnbens , quibus legati Etruf- corum donatum voluerunt Tarquinium Prifcum , inter cctera memorat coronam auream ^fellam eburneam^ ^ fceptrum in fummitate AquilafjLa habens , ^ tunicam purpuream auro difinctam , purpureum^ue amiculum njarium , qualia fole- bant ^ Lydorum ^ Perfarum Reges geftare^ . Sane tunicam ;^rcoyct veftem fuifle Lydorum te- ftatur ctiam antiquiilimus Poeta Lucilius in fi-ag- mentis Satyrarum a Francifco Doufa dilpofitis li- bro primo pag.2 5 . editionis fecundae , ubi hic vcr- fus legitur : Praetextae ac tunicae Lydorum opu furdi' dum omrte . Quare L I B. I. C A P. VII. 1^7 Quare falfum eft, Etrufcis nihil ex antiquis progeni- toribus Lydis fuperfuifle : immo iisdem Herculis cultus ideo maxime fuit familiaris , quia ortunL. fuum referebant ad Lydorum Atyadas , qui erant ex Heraclidarum dynafl:ia, ut obfervat Spanhemius pag.15). Cofrnus de Arena vir antiquitatum Etru- riae ftudiofilTimus , facrificiorum pateras, quac plurimae adhuc variis imaginibus exfculptae fuper- funt , nominibus Deorum atque hominum adftan- tium expreflis , fperavit ad hujusmodi thefauruni aperiendum pro clave ahquando infervituras. Siqui- dem ipfe in patera , quae Herculem in bivio exhibe- bat,apud Laurentium Panciaticum fervata, has hte- ras Etrufcas Ebraico more exaratas 3 J O ^H E^ fic legit HERCLE. Haec atque aha edypa ex marmoreis infcriptionibus , figilhs , fepulcris , fi- diihbus , nummis , gemmis , valis , &: pateris dih- genter excepta idem Cofmus vulgandas ohm mifit ad Raphaelem Fabrettum: qui tamenpraeter unum & alterum fuo Infcriptionum operi infertunij > ea omnia ad Academiam Oxonienfem per quen- dam Anglum fe mififle oh'm mihi affirmavit . Qua- re nobis fperare hcet, viros idiomatum orientahum peritiflimos , h'nguae hujus celeberrimae arcanis interpretandis aliquando operam daturos: quibus eam in rem ftipes duos unciales , affem & femiflem Etrufcos , ut ex pondere judicamus , hic examinan- dosproponimus. S Ex 158 DE . ANTIQUITA riBUS . HORTAE I. r.v mufeo 'Jo.Vignolii , I I. JT.v mufeo Francifci Ficoronii » Ix L I B. I. C A P. VII. 159 S ij Ex 1 40 DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE ss rs Spaiihc- L I B. I. C A P. VII. 141 Spanhemius pag. 112. ex mufeo Pembrochiano af- fem iibralem edidit haic poftremo limilem , licet hic nofter fit integrior , &c careat bovmo capite ,' quod ibidem infertum apparet inter biceps caput virile . Hujufmodi ailium hteras idem Spanhemius putat effe veteres Graecas , five Cadmeas , quales Evander Arcas ex Graecia , five generatim , ut ait PHnius , Pe/ajgi in Latium tranftulerunt . Nomina vero iisdem hteris exprelfa ignota ^ forte Etmfca, effe opinarur . Sed fi nomina funt Etrufca , utic]ue & literas Etrufcas effe oportet , non enim Etrufci literis caruerunt , fed propriis ufi funt : quas Pu- nicas fuiffe juxta ac funt m Tabula Eugubina_, perperam fufpicatur Reinefius in differtatione de linguaPunica capite duodecimo num. i. qui dein- de num. xxiv. earundem hterarum figuras Graecas inverfas ex ahorum fententia ftatuit : quos tamen non efle audiendos jure monet Spanhemius pag.78. Etrufci operis vetuftillimam pateram , ubi Miner- vae e Jovis cerebro emergentis fabula continetur,' vulgavit Fabrettus capite ieptimo num. 387. at- que aliam quoqae num.39 i.in qua Medeam Etru- ice per epenthefin MENEDEA literis perverfe-, difpofitis didam , adftante filio Medo ibi eodem idiomate MEDME appellato , defignari coniicit.,i Cenforinus, qui fcripfit opufculum fuum de Die natali anno vulgari ccxxxvili. quemadmodum-» cx capitc vicefimo primo fupputat dodor tempo- rum 1 4x DE . ANTIQU IT ATIBUS . HORTAE rum Dionyfius Pctavius in libro nono capite qua- dragefimo fecundo, laudat in capite undecimo &c dccimo feptimo Rituales Etrufcorum libros ^ Hijiorias oHaiio eorum Jaecuhjcriptas . Ex quo fane mirari aequumeft, univerfa nationis fapien- riilimae fcripta &c fermonem ita periille, ut vix locus divinationi fuperfit . Certe linguam Etru- fcam prorfus latinae difHmilem fuille prodidc- runt antiqui fcriptores : qua de rc nihil tamen ad- duxit Philippus Cluverius in libro fecundo Itahae antiquae . Siquidem Livius in libro nono capite_, tricelimo iexto ait , quum ad filvam Ciminiam a Fabio Confule vidi elTent Etrufci anno U. C. ccccxLTii. Claudium ejusdem Fabii fratrem, qui Caere educatus apud bojpites , Etrufcis irtde /iteris eruditus erat ; linguamciue Etrufcam probe nove- rat , eos per filvas infequutum ; quibus ftatim haec fubdit Hiftoricus : habeo auflores ^ njulgo tumRo^ manos pueros , fcut nunc Graecis , ita Etrufcis erudiri folitos , praefertim vero Haruipicinae per- difcendae caulla , quod Cicero tradit in libro primo de Divinatione . Idcm Livius de eodcm Claudio & fcrvo illius comite haec poftca fubjungit : jere paflorali habitu , agrejlibus telis^falcibus gaefsque binis armati . Sed neque commercium l i n g v a e , nec 'vejiis armorum^ve babitus fic eos texit , quam quod abborrebat ajide^ quenquam externuyn Ci- minios faltus intraturum . De voce gaefumy quod crat L I B. I. C A P. VII. I4J erat Gallomm jaculam , erudite disquirit Humfre- dus Hodius in libro fecundo de Bibliorum textibus originalibus capite odlavo . Tacitus , ut jam mo- nui, in libro undecimo Annalium capite dccimo quarto fcribit Etrufcos ab Corinthio Demarato li- terarum formas didiciife : qui Demaratus in Ita- liam navigavit anno U.C.xcvi. Olympiadis triccfi- mae anno tertio , &c ante Cliriftum natum dclvhi. ut ex libro primo Dionyfii colligit Petavius in libro decimo tertio de Dodrina temporum . Idem vero Demaratus duos filios a. fe genitos Etrufcis nomi- nibus appcllavit, nempe Aruntem, 6c Lucumonem, qui pollea in Regem Romanorum afifumptus , Lu- cius Tarquinius , quod in Etruriae urbe Tarcjui- niis ortus fuillet , appellari maluit , quemadmo- dum tradit Dionyfius libro tertio capite quadra- gefimo fexto . Hinc eadem lingua etiam Romani ufi funt, nam Varro in libro quarto de Lingua latina auftor eft , Volumnium Tragoedias Tufcas con- fcripfilTe , & Piinius in libro decimo fexto capite quadragefimo quarto meminit liicis Urbe vetuflio- ris in Vaticano exiilentis , in qua titulus aereis Hte- ris Etrujcis , religione arborem jam tum dignam fuiffe fgnificahat . Huc facit locus Ageliii libro undecimo capite feptimo fcribentis , quod cauffi- dici cujusdam fermone non intclledo ( loquebatur cnim verbis obibletis ) quafinefcio quid Tufce , aut Gallice dixijfet , univerf riferunt : item quod nar- rat 144 DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE lat Plutarchus in Poplicola , nempe C. MutiuniJ cjuum Porfenam conltituiflct opprimerc incautum , 'vejle indutum Etrufca ^ ajjimili lingua uten- ■tem X)' c difciph"nas ab Etrufcis derivatas tradit : vetcrem quoque illo- rum pronunciationem omnino Etrufcam fuifle_. contendit . Ex his locupletiilimis telbmoniis lu- ccm quandam mutuati viri linguarum pcnitio- rum fl:udio(i , ejusdem Etrufci fermonis flgnih- cationem aliquam forte exfpifcari aliquando acta- te hac noflra cruditiflima poterunt , tk praeillis, quorum ingenia ego noverim , Hadrianus Relan- dus , L I B. I. C A P. VII. I4J dus , & Jacobus Rhenferdus inter Batavos celebcr- rimi; quorum alter nummos Samaritanos, alter yero inlcriptiones Palmirenas laudabili aufu expla- nare tentavit : licet apud eundem Pierium Albertus Pius Carporum Princeps afiirmet, aevo illo , nempe Leonis X. neminem unum in toto orbe fuifle , qui unicum charaderem Etrufcum legere fciverit; quod nec Graecis , nec Ebraicis , ncc Chaldaicis , nec Aegyptiis charaderibus contigit . Ceterum Etru- fca monumenta publici juris fecerunt Gruterus pag. cxLiii. &c cxLV. Felix Ciattus in Memoriis Pe- ruliae ibidem impreflis anno mdcxxxvi. Cofiiius dc Arena in lerie Marchionum Etruriae, Leonardus Auguftinus in Gemmis antiquis num. clii. Petrus Sandes Bartolus in Sepulcris antiquis, Fabrettus in Infcriptionibus pag. 538. 542. &C696. &cPhi- lippus Bonarota in Obfervationibus nummariis pag. 2IO. Nos quoque puerile iignum artificio &c notis Etrufcis ornatum hic exhibebimus , ut potiffimum a Gisberto Cupero clariflimi nominis viro gratiam aliquam ineamus , qui de hujusmodi antiquitatibus Etrulcis femel atcjueiterum nos in- terpellavit . Porro hujusmodi monumenta Etru- fcis charadleribus infignita , qui omnino diverfi funt a fidiciis illis, quibus conflant Inghiramiae antiquitates , non folum in Etruria circa Floren- tiam , Arretium , Volaterras , Clufium , Perufiam , Cortonam , Viterbium , Cornetum , &c Falifcos 5 T verum 145 DE . ANTIQUITATIBUS. HORTAE verum eciam in Umbria Eugubii §<: Pifauri repc- riuntur . In Gaia Mcdicca varia quoque fervari me docuit ejusdem praeclarus cufhos Seballianus Blan- eus , quale eft. acnca ftatua , forte alicujus ex Lucu- monibus , juxta Perufiam olim eftbfla , & a Ciatto pag. 53. inepte exprefla : chimaera item aenea , 8i urnae nonnullae . Simulacrum puerile , quod nos hic damus , erutum fuit anno 1587. juxta lacunu Trafimenum in loco , qui dicitur PiU : illudque edidit Ciattus , fed fpecie inverfa & rudi , nec fincere cfformata . At ex ipfo prototypo huc Romam alla- to,cujus altitudo palmum unum excedit,accuratifli- mum cxemplar nobifcum communicavit vir nobihs Paullus Aemilius JVlontefperellus Pcrufmus . Ste- phanus Pighius in Herculc Prodicio pag. 353. fe vidiHc mcmorat in Bibliotheca Ducis Ferrarien- fis fignum laurea coronatum , in cujus collo tor- ques , in finiftro fuperiorc brachio armillae bullis dependcntibus plenac, rotundis altcrnatim 8«:hu- mani cordis fpccic fadlis confpicicbantur ; in fe- more autem finiftro infcriptio Etrufca , quae a pm^ cis legi , a nemine fere intelHgi poterat: . Pueri quoque hujus noftri collum , brachia &: pedcs tor- quibus five armilhs cinguntur , & avcm manus dcxtcra ftringit . Siniftra vcro pomum vel ahquid fimile geftat . Femoris infcriptionem feorfum.» pariter incidcndam curavimus, CAPUT qai34MH^Z3a*M3q34 L I B. I. C A P. VIII. H7 C A P U T. VIII Synopsis I. Evocati Aiigujlorum quinamy & mtde diBi . II. Tih- rinus Fater Hortae cultus . III. Fluvii , ut Dei quare adorati . XV.FaJli confulares correBi . Nomina compendiariis notisfignata . V. Ojjlcium ab Epiftulis. VI. Non Epiftola , fed Epiftula tifque ad fextumfae- culum fcriptmn fuijfe prohatur cantra do^ijfmios ^iros . E D tandem e longiori diverti- culo , quo ad Etrufcas anti- quitates excurrimus , ad CO' loniam Hortanam redire ae- quum eft, ut ejus infcriptiones & prifca monumenta recite- mus : quod praeftabimus in- dicatis locis ubi fervantur \\- la , quae non funt in villa Nuptiana . V I C T I A . C. F RESTITVTA V I X. A N N. V MENS. XI. DIEB XVII M IV- 148 DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE II. M. IVRI. HAMILLI. M. IVRIVS PRVCIVS. FARI . . . A. HEL . . . LISVS. L ATIONO. B. M III. d J\ v^ • . . AVFIDIANA... T E S T A . V. S. L. M IV. SEX. ATVSIVS SEX. FIL. FABIA R O M A. P R I S C V S E V O C. A V G PRIMVS. OMNI VM. ARAM. TIBERINO POSVIT. (VV^AM. CALI GATVS. VOVERAT Hortae in muro vhidarii ^lbertorum . Hanc infcrlptionem vulgavit Fabrettus capite fex- to num. 7. & ante ipfum Caefar Ripa in Icono- logia parte prima pag. 1 8 (J. editionis Patavinae anniMDCXViii. fed uterque pauUo aliter fcriptam , & lineis fecus ac funt in marmore difpofitis , ncque in eam quicquam commentati funt . Ego minime puto filentio praetercundum , quod apud rei ve- teris L I B. I. C A P. VIII. 149 teris fcriptores hadenus nominatam non viderim gentem Atufiam , ex qua fuit liic nofter Sex. Atu- fius Prifcus : inter cujus nomen 5c cognomen_j, Tribus & patria de more delignantur : quique fuit ex ordine equeftri , uti erant Evocati Augufto- rum , qui faepenumero occurrunt in infcriptis la- pidibus . Ad hos fped:abat excubias agere circa», cubiculum Impcratoris : ad quod munus primus omnium Galba delegit vice mihtum equejiris or~ dinis Jwvenes , qui , manente aureorum anulorum ufu-y E^vocati appellarentur , ut ait Suetonius in ejus vita capite decimo . fiquidem ifti non erant pro- prie E^vocati : cjuod nomen tantum dabatur eme- ritis veteranis, gnaris, prudentibusque militiae, qui expietis ftipendiis , in gratiam Confulum & du- cum ultro mihtiam iterum fumebant . Quia vero literis aut nunciis nominatim evocabantur, inde nomen obtinuerunt , ut docet Lipfius de MiHtia Romanorum hbro primo dialogo odavo . IL Ante omnes ab Atufio , Evocato Augu- fti ahcujus , ex voto Cahgati exiftimo Tiberino pa^- tri , tanquam numini , fub Civitate Hortana prope Tiberis ripas , ubi lapis erutus eft , Aram ere- dam fuifle , quemadmodum poftea Diocletianus & Maximianus Tiberinopatri aquarum omnium^ monumentum vovent apud Gruterum clxxxviii.6^. nusquam enim de aris Tiberini quicquam am- phus me legere memini . Ccterum Petrus Berthal- dus i Umbria templum fuiiTe, in quo Clitumnus flu- vius ami^us ornatusque praettxta colebatur , &: circa complura caftelia totidem Dei JimuUcra^ Jpar/afuide. Sic Blandufiae fonti inSabinisprope opidum Regillum haedo facrificatum docet Hora- tius libro tertio ode xni. Crines etiam fiuminibus facrabant , ut Achilles Sperchio apud Homerum Iliados viceiimo tertio , &: Philoftratum dc vita Apollonii libro quarto capite quindo : item Ajax apud eundem Philoftratum in Heroicis , quod fcili- cet crines liumore alantur. III. Cur autem fluvios adorarenr, vatias cauf- fas reccnfct Maximus Tyrius diilcrtatione xxviii. EJl L I B. I. G A P. VIII. E5J ^Ji ^ fuus jluviis homs aut oh uti/itatem, quo'- modo Aegyptii colunt Nilumi aut ob pulchritu- dimm , ut Peneum Thejfali : aut ob magnitudi- nem , ut Ifirum Scythae : aut ex fabula , ut Ae^ toli Acheloum : aut ex lege^ ut Spartiatae Eurotam: aut ex facro injiituto , ut llijfum' Athenienfes , Hinc fuere & fua fluminibus fimulacra . Finge- bantur longa caefarie , ut pueri cirrati , & capitc arundine redimito , quia ea in fluviis fuccrefcit . Hinc Ovidius libro quint^o Failorum de Tiberi verf. 6" 3 7. Tybris arundiferum medio caput extulit alveo. Aedem vero & iconem Tiberis lepide fatis eflin' git Sidoniusin Panegyrico Anthemii v. 320. De fluminum flgura ex anticjuis numismatibus erudite agit etiarn V. C. Philippus Bonarota in fuis Obfer- vationibus pag. 34. ubiCydni fluvii imaginem in nummo Tarfenfium examinat. Quae hicfequun- tur epitaphia in villa Nuptiana fervantur . ^ VI. C. ANTISTIVS EPAPHRODITVS VIPSTANAE A T T H I D I V X O R I SANCTISSIMAE V D.M 154 DE . ANTlQyiTATIBUS . HORTAE >|< vu. D. Tvl T I. C L A V D I O H Y AC I N T H O TI. CLAVDIVS A G R I P P A P A T R I. P I I S S 1 M O F E C I T >f. VIII. D. M R A T A L A N T E^"' M A T R I DVLCISSIMAE F. Z O S I M E F I L I A IV. Is C. Antiftius , qui fupra in lapide vi. memoratur , in caufla eft cur cdamus infcriptionem nuper cftbflaro ad Divi PauUi in via Oftienfi , quam nobis tradidit Thomas Maria Minorellus facerdos Ordinis Praedicatorum, vir pictatc Sc non inani doi5trina fpet5tatiflimus . D. M. p. L I B. I. C A P. VIII. i?? X S > 0 H o £4 W4 UJ • •-1. U V) H u 0 -1 • 0 9 1-4 0 U w > u 0 t— < (ii • • > z o H- 4 H 0 Uj H z ^ Ch a; • >A > • ^ l4 < u 0 • ^ > 0 •-1 z O z z V5 > • o P4 z < H »-l • < < a< l-J V) 1-4 M z > t-t • • t-i < ^-4 ►-4 A • • • l-H > h H P4 m < H «,4 • 5^ • • > BJ =3 (— ( H > < « ►J u *-i S H-( H • > Ut Z UJ Q 1— 1 • O < • > t-i H u« < UJ < • z UJ Z < >-( s:) tH H • H •—1 • m z • H > Ui < < • H Z u z 2 UJ < d u< < e-i • H V ij Hi 1^5 DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE Hi Confules proceirerunt anno Dionyfiano xcvi. vel fecundum Panvinium in Faftis a Jacobo Strada cditis , in quibus annum unum antevertit , anno vulgari xcvii. U.C.DCccxLviii.Olympiadis ccxviii. anno iv. ubi C. Fulvius f"' alens perperam appella- tur, ab Anonymo autem Vindobonenfi per Nori- fium vulgato , rakrianus , qui cx nollro lapide cft Manlitis V alens . Infcriptionem viii. vulgavit Fa- brettus capite decimo num. 433. & fub figla F. putavit latere nomen gentis Flaviae , uti in alia , <]uam dedcrat capite quin<5lo num. xxv. pag. 371. ubi Icgitur : T.F. PAEDEROTI. AVG. LIB non enim infolitum nomina ipfa , ut paflim de_j praenominibus advertimus , compendiariis notis iignare, quod exemplis oftendit pag. 372. >f< X. dIs. manibvs ivli. evtychetis q^v i. v i x i t. a n n. xxx ivlia.tyche.conivg carissimo. fecit et. sibi. et. svis. libert. libertabvs q^v a e ^" posterisc^eorv.. D.M L I B. I. C A P. VIII. in ^ XI. D. M I. F L A V. A V G. L. I L I A E AB. EPISTVHS. LATINISS^^ CLODIA. SVCCESSA. CONIVG E T FLAVIA. MARCELLA. PATRI OPTIMO. PIISSIMO CLV FECERVNT V. Liberti ab epiftulis ^ quod munus dal>a- tur etiam Servis , nusquam non occurrunt inter of- ficia domus Auguilae , de quibus erudite Jacobus Gutherius in opere dc eodem argumento libro ter- tio capite quarto . Hi a manu atque etiam ama- nuenfes aliquando didi fuerunt, quod fcriberent literas domini mente conceptas . Hadrianus Impe- rator, ab epiftulis 6^ a libellis primus equites Roma- nos habuit , ex Spartiano in cjus vita capite vice' fimo fecundo ; quod tamen non videtur obtinuif^ fe , nam liberti ab epiftulis Auguflorum occurrunt etiam poft Hadrianum . Julius Caefar Scabger mo- dum fcribendi ab epiftu/is per u , non per o , prir mus omnium reprobavit in libro primo de Cauflis linguae latinae capite vicelimo primo , ubiaitTuf- cos Umbrosque litera o caruiiTe , quare qui epi- ftulam 158 DE. ANTIQUITATIBUS . HORTAE iJiilam 5 ^ adulcfcentes malunt dicere , Llmbros fefe^ non Romanos pyofiten : fiquidcm literam o aliquot Italiae civitates , te/le Plinio , mn habe- bant , fed loco ejus ponebant u , &: maxime Llmbri ^ Tufci , ut ait Prifcianus Grammaticorum co- ryphaeus in libro primo inter Grammaticac lati- nac AuClores antiquos colleclos ab Elia Putfchio col. 553. In candem fententiam ivit Aldus Ma- nutius junior in Orthographia pag. ip^". fecundae cditionis , ubi tamen novemlapides adducit , ma- gno Thefauro Gruteriano poftea inlertos , in qui- bus fecus legitur atque ipfe ufurpandum cfTe con- tendit , femper nempe ab epifiulis pcr u non per 0 , Scahgeri Sc Manutii veftigia prellit Juftus Lipfius iii epiftohcae inftitutionis capite primo , ubi hcet agnolcat , Angelum Pohtianum aliosque epijiu- lam u media fcripfilfe, fretos , ut fatetur , au- Horitate iibrorum , ^ lapidum ; nihilominus per 0 retflius fcribendum putat , magisque aVaXoVw? . His fe jungit Claudius Daufquius in Orthographi- cis pag. 12 1. putans 6c ipfe dici debere epijtola per 0 , quafi id velint Graecae voces Latio donatae ab eadem origine. Affirmat quidem epijlulaTru portari in tergo labidum aliquot : ( redius dixiflet omnium ubi ca vox mcmoratur) necnon a Poli- tiano 6c Oberto Gifinio uiurpari ex Pandedis Florentinis : fcd tamen contra eos aequis fronti- bus ftare ait Scaligcrum 6cLipfium, quorum opi- niones L I B. I. G A P. VIII. 159 niones retulimus . Ab horum fentcntia ftat etiam Gerardus Johannes Voflius in Etymologico hnguae latinae , ubi putat ex etymo STTig-oXti fcribendum per 0 epiftoU , non per u epiftuU : qui mos ipfi videtur nonni/i inclinante faeculo irrepftjfe . Hoc etiam novilHme arrifit Chrillophoro Cellario la^ Orthographia pag. 105. fecundae editionis ubire- ceptae opinioni & ipfe laetus lubens fubfcripfit . VI. At ego , Hcet tantulus fim , iilis hterariac Reipublicae Seviris diem dicere non vereor , quod conjeLlationes fuas nudius tertius excogitatas alter poft alterum integerrimis $>c elegantillimis vete- rum fieculorum publicis &: privatis tabulis mal- leo dcfcriptis praeferre non dubitaverint . Quippe officium ab epiftulis faepenumero occurrit apud Gruterum,8<: nunquam nifi per u exhibitum,ut pag. Lxi. 4.CCLXX11. I. ccccLxxir. 5. DLXXVir. 6. dlxxxvi. 4. 5. 6". 7. 8. 5». &: DLxxxvii. I. a. 4. 5, Apud Rei- nefium claiTe ix. num. liii. apud Fabrettum capitc quarto num. 29. 6<: 256". capite quin(2:o num. i. & capite fexto num. 8. Item apud Jacobum Spo- nium in Mifcellaneis eruditae antiquitatis feCtione fexta pag. 205. bczo6, necnon &: apud clarifli- mum Vignolium in infcriptionibus cum DifTerta- tione de Columna Antonini Pii nupcr vulgatis pag. 285. EPISTVLAM iterum habet Gruterus pag. ccxiv. linea 13. qui modus fcribendi adhuc du- rabat quarto faeculo exeunte , quippepag. xxviii. 2. legi- i6o DE . ANTIQyiTATIBUS . HORTAE legitur MAGISrER.EPISTVLARVM Valcn- te & ValentinianoCols. Ex tot &c tam conllan- tibus antiquorum marmorum tcftimoniis Jofephus Juftus Scaligcr, patrc Julio Caefarc in hac re prudcn- tior , in Indice Gruteriano undevicefimo fcriptum 1 eliquit : epijiula pro epijloh ita femper . Saeculo demum Texto vetus ille mos continua priorum tem- porum ferie dudus exfulare coepit , dum epiJioU per 0 , non amplius per u ufurpari inchoavit , ut patet ex infcriptione Reinefiana Clafle vi. num. xl, ubi Flavius Theodorus MEMORIALIS. EPISTO- LARVMJuftino & Juftiniano Imperatoribus in- fcribitur 5 licet tamen eodem aevo accuratius exa- rati Pandedae Florentini coftanter ac perpetuo epijiulam habeant , epijiolam nunquam etjt Grae^ ca, unde latina dufta eji appellatio ^ ita pro- nunciandum Jundeat , ut inquit Barnabas Briilo- nius inOperibus variispag. 388. ubi ^ in njetu- Jiorum au^orum manu exaratis Itbris epijiulam fcribi , per alios ante monitum tradit , quanvis id miretur iple, originem vocis refpiciens . £0 deinde impegit ctiam Cellarius , qui fatctur , in multis infcriptionibus elfe epijiula , illud tamen addens : nefcitur cjua ratione . Verum Orthographia non rationi , {cdconfuetudiniferuit^ ut agnovit Quin- dilianus . Quare inclinante fxeculo non epifiula pro epijiola , ut putabat VofTius , fed epijiola pro epijiula irrepfic . Hujus proinde inferioris aevi uti- E . ANTIQUITATIBUS . HORTAE dicc unaeademque crat. Umbrorum enim iingua ab Etrufca tantum dialedo difFerebat : in fecundo vero loco intcliigit de lingua veteri Latina , quae o litcram pro Uy aevo illo adhuc rudijufurpare confue- vit> ut exemplis &: au(5loritate ipfa oftendimus . Ex his palam fieri puto , antiquam 6«: conftantem fex & viginti lapidum fcripturam,non quidem Um- bram autTufcam,fed R.omanam,icem Pandediaru m 6c voluminum manufcriptorum au^^oritatem jure 6<: merito praeferri debere novis recentium hominum placitis , qui nulli veterum exemplo innixi aliter fcribendum eile opinantur : atque hinc inter ceteros praecipue laudandus Vignolius nofter, quiadpu- rioris vetuftatis amuflim animum intendens, quum ofEciumfuumdefignaret, viri Principis Columnen- iis ab epiftulis fe nuncupari voluit . Ufus tamen , ut vcrumfaceamur, nunc fecus gencratim obtinuit . CAPUT L I B. I. C A P. IX. Us C A P U T. IX Synopsis . FemNarum cognomina ajferta. Gefis Plutia aPlau- tia diverfa . 11. Francijci Rohortelli fententia dc^ fervis wcdicis contra Sponium confirmata. III. A Cyato idem ac pincerna . IV. Duplicis generis fepul- cra f familiaria , (!f hereditaria . V. Liberti Augu- fales. VI. Gens Tucia & Catia antiquiffimae . Materi/^roMatri . Horta in Tribu Arnienfi defcri- pta antequam Colonio militaris deduceretur . Vll.Li- berti hereditariis fepulcris per tefiamentum honorati . Uabus infcriptionibus fuperius adduifiisjnempe x.Sc xii.in qui- bus cognomenta feminis tri- buuntur, tertiam adjungeraus. fingulae enim robur addunt ceteris a Petro Servio recitatis in capite feptimo Mifccllaneo- rumjUt feminis cognomina ad- ftruerct contra Carolum Sigonium &:Francifcum Robortellum noftrum Utinenfem, fecusopinantes. P L V T I A E FORTVNATAE HELIVS. CONIVG B. M. F E C I T X iij Hac i66 DE . ANTIQUiTATIBUS . HORTAE Hacautcm PLVTIA rcjicitur comrnentum Ilcine- fii , qui Claffe xi. num.xxxiii, in faxo Romano mar- morarii arbitrio putavit cxprelTum PLVTIO pro PLAVriO> c ambitus cef- fionc opus ciat proptcr ufum aquac , in infcriis 6c ficrihciis mortuorum libari folitae . Memoratam infcriptionem Gruterianam mlxxxi. i . pcr partes ex- plicat Fridcricus Brummcrus in capite dccimo quar- to politilHmi Commentarii ad legem Cinciam., . Quare puteis illis nihil omnino eft cum puticulis , dc c]uibus crudite dilleruit Cuperus in notis ad ca- put XXXIX. La(5lantii de Mortibus perfecutorunij partealterapag. 2 22. VIII. BABERIA. C. £T. D. L. FAVsTa FEC IT. S Ilil. ET C. liAEERIO. D. L. CERIALI. AVG ET. UABERIAE. D 3. L. SYMPHERVSAE ET. BABERIO. D. LIB. LVCRIONI 1 N r. P. X L. I N . A G R. I'. X I V. Diu haefi in reClo fcniu hujus marmoris percipiendo in tertia hnea ubi C. liabcrius voca- tur Cerialis /.ug. Cercalia quidcm duplicia fucrunt, nempe lacrificia , &: ludi , utraqucin honorcm Ce- rcris . Sacrificia, quinLlo quocjue anno fcrvanda , apud Romanos inftituta fuiilc P. Scipicne , 6c Ma- nio L I B. I. C A P. IX. 17^ nio Acilio Glabrione Cois. anno V. C. dlxii. traditLivius libro tricefinio fexto capite tricefimo feptimo . Ludi fiebant in Circo iii. idus Aprileis , dc XIII. kalendas Majas ex kalcndario veteri apud Lambecium tomo quarto Bibliothecae Caefareae pag. 280. ubi legitur : ludi Cereaiict cmxxiiii. id efi; Circenfes miljus 24. ut explicant viri dodti : quos ludos aevo Julii Caefaris primus omnium fecit C. Memmius Aedilis , ut patet ex ejus nummis apud Fulvium Urfinum de Familiis Romanorumj pag. 172. editionis Patinianae : quos dudum an- tea per Laurentium Medicem fibi ofiienlbs fuilTe__f tellatur Angelus Politianus in MifcellaneoruirL. capite oclogefimo tertio . Hos ludos curabant Ae- diles plebis , qui vocantur Ceriales apud Grute- rum pag. cclxxii. 5. (S". & ccccxcii. ;Wo« autcm &: oytlaiju.o<; utilem &c corri' modum fignificant : hinc liberti patronis rem gra- tam fatluri talia cognomina non abdicabant . * XVII. ORFITIANVS PATER.FECIT F 1 L I E '^^ . Q^V I R I A C E N I A N N I C L E^'. E T . M E S E R V M Ct.V I N CJ^V E Annicle pro annicuLte , Sc meferum pro menftum fcriptum eil barbaro loquendi modo . Huiusmodi incomptas & rudes infcriptiones nonnullas adducit Celfus Cittadinus in Tra^flatu de vera originc 6c proccflu linguae vulgaris Italicae , ut ollendat ejus ortum dcberi corruptioni linguae latinae . Ex ea- dem voce Mefemm pro menfum , explofa litera w, fada eft vox Italica mefe . Mefes ctiam pro mm- fes legitur apud Fabrcttum capite odavo num. xxviii. &: 107, * X VIII. D I S . . . M. V L P I O. E V POSTIVS.FEC.V . . . P A T E R. C V M. A N T O . . . ET.ANTONIO. SOT . . . LOCVS. DA.AB.IV . . . C V M. I T V. A M li . . . . MA L I B. I. C A P, IX. rgj * XIX. M A ..... . STO. QJT. EST. HIC . . . VS. PHILOSTORGVS . . . ^ VIA. PHIL£TE. MAT . . .c ERICHO. LIBER ....'« VLIO. GALATA .... TVATA. TA X X D. M M. P O B L I,C I O. M. F lANVARIO. MAJ T V R I A. L. F CRISPINA. CONIV GI. BENEMERENTI. DE S V O. F E C I T .Ad jannam viridarii Seluiflis ^Alberti . Illuftiis Cuperus ad calcem Apotheofis Homeri pag. 271. erudite agit de menfium nominibus , quae veteres viris &c feminis tribuere confueve- runt : quem morcm haec poftrema infcriptio con- firmat . r Aa ij Infcri- 188 DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE XXI. Infcriptiones Chriftianae . . . ATOR. VNA. c . . -v . . . ABB. GERMANO . '. . .... IVE N T A ... . • • lENDO. GRATIA . . . ^dfcalas cellae vinariae Efifcopattis . * XXII. Q^IRIACO. IN. PACE QVl. BIXIT. AN. P.M.X. D.P.VII. KAL. OCT. IN. PA D. P. nempe depofitus : quae formula denotans diem , cjuo mortuus tcrrae mandatur , paffim oc- currit in epitaphiis Chriftianorum , ficut etiam al- tcra inpace . In primo verfu fupplendum quiefcat: vcl dormiat ex ahis eiusmodi infcriptionibus apud Fabrettum capite oclavo num. 3 4. ficjuidem Chri- ftianis ex certa refurreclionis fpe mors noneft mors, fed requies & temporaria dormitio . Finis Lihri Primi . JUSTI i8p JUSTI.FONTANINI DE. ANTIQUITATIBUS H O R T A E ETRUSCORUM LIBER. SECUNDUS C A P U T. I S YNOPSIS I. Proha Falconla Poetrla civh Horta^ia . ^ohannes Boccatias perperam fugillatus a Tboma de Simeonl- hus . II. Eadem cum Anicia Faltonia Proha male con- fufa , (^ domo Roifmna credita . III. Variornm erro- res cafligati . IV. Proha Poetria non Faltonia , fed Falconia appellanda contra Sirneonium . ^ U u M hacflenus veterum faxo- rum reliquias congeiTerinij , unde Hortanam Civitatem il- luftrari, eamque inter nobi- lifTimas Italiae Colonias cen- fum facere luculenter appa- ruit; injurius profed:o ellem clariflimae urbi , & de Horta- nis Civibus malemererer , fi feminarum fapien- tiflimam 6c celeberrimam Probam Fakoniam^ ^ corum Xpa DE . AN TlQyiTATIBUS. HORTAE eoium conterraueam , indiclam abire fincrerrL» . Hanc quanvis aliqui Romanam fuilTc crediderint , attamen clarijjimos viros ex opido Orthi oriundam afferuilTe iocuplcs tcftis cft Johannes Boccatius in libro dc Claris mulieribus capite nonagefimo fep- timo , &:Jacobus Philippus Bergomas in opere ejuf- dcm argumenti, cujus tanquam/o/m^/V exfcriptor inique Boccatius fugillatura Thoma de Simeonibus in erudita Dillcrtatione de duabus Probis edita_. Bononiae anno i69Z. §. x. pag. 55. quum Boc- catius centum & amplius annos actate praccef- fcrit Bergomati , qui e contrario Boccatium ubique recoxit , ut confwcnti Ilatim patcbit . Eidem fen- tentiae calculum addidit politilfimus Aldus Ma- nutius junior in epiftola ad Julium Rolcium , li- bello Antonii Mallac dc Origine Falifcorum prae- fixa , ubi ait : probo tuam pietatem , qui patriae tuae decus quaji amijjum rejiituas . tunc ctc- nim Rofcius editurus erat carmina Probac Falco- niae : quac item Hortana appcllatur in codice MS. ejusdcm Centonum hic Romac adfervato apud Mo- nachos Bencdi(5linos eCongregatione S.MauriGal- liarum . Ac Jiquid valet ( utar verbis Rofcii in_, praefarionc ad eosdem Centones ) totius alicujus gentis conjtnfus ^ idem Civium Hortinorum ufque ad nojlra tempora confirmat ini/eterata opinio . Hujusrei tejiespraefentes ac vivos haheo^ qui ^ Forum ejus nomine nuncupatum , ^ inginti^ L I B. I I. G A P. I. rpi fajiigia domus bis diebus 'vetujiate collappi de- monjirant . II. Hanc Probam Falconiam Poetriam in- fignem & Adelphii cujiusdam Proconfulis conju- gem dodiflimi Scriptores , {imilitudine nominis de- cepti , cum Anicia Faltonia Proba , fandlorum Hie- ronymi &; Auguftini necellitudine & fcriptis cla- rifTima , Confulis lilia , Confulis uxore , 6c trium Confulum matre , incauti commifcuerunt ; unde_, alius error profluxit , qui aevo Boccatii invalere jam coeperat, dum aliqui eandem Probam Falco- niam ex conjeftvira , ut ipfe quidem agnofcit , do- mo Romanam exiftimaverunt , quod nempe Ani- cia illa Faltonia Proba ex Romuli nepotibus pro- diiiTet . Hos inter exftitit junior Aldus Manutius in epiftola mox indicata : Probam , inquit , ut eam efje certo exijiimtm , de qua in tribus antiquis infcriptionibus Romanis fit mentio , facile mihi perfuadeo . Inicriptiones illae proftant apud Gru- terum pag. cccliu 5. 6. cccLni. i. & non uni Ma- nutio lapides obftaculi fuerunt, namque ad eof- dem offendit praeter Rofcium magnus Annalium Ecclefiae conditor fub anno cccxcv. num. vn. nec propterea vel tantillum minor ; Sc Gerardus Johan- nes Voflius de Poetis Latinis capite quarto pag, ^^o. qui tamen in eo a Baronio difceflit , quod omnia , quae funt Probae iUius Faltoniae, matronaruni,» kudatifFimae , Probae iili Falconiae donavit , prae- ter I $»2 DE . ANTIQUITATIBUS . PIORTAE tcr fponfum Anicium Scxtum Pctronium Probum , pro quo illi Adclphium fuum Proconfulem reli- tjuit . Hos excepit philologus erudiciilimus Cafpar Barthius in Commcntariis ad Claudianum pag. 47. ad verfum cxcii. Pancgyrici in confulatum Pro- bini Sc Olybrii Probae iihorum , ubi non Ibluni., utranque Probam commilcuit, fcd etiam lapides ipfos , tanquam mcmbranas amanuenfium ofci- tantia corruptas aufus eft emendarc , dum Fa/~ toniae nomen in Falconiam migrarc juilit: quod minimc Voflii aures tetigerat . hic enim Probam Falconiam fen Fahoniam appellavit . Tantis du- cibus praeeuntibus , mirum non eft , fi Matthaeus Radcrus cosdcm crrores erravit in Aula Sanda^ Thcodofii junioris pag.207. Probam noftram F<«/- coniam fivc Fakoniam ^ trium Confuium & Ju- lianac matrcm, ncc non fanctae Dcmetriadis aviam conflirucns . IIL At quidcm Scriptorcs ifli ab ejusmodi lapfibus nullo negocio fibi cavere poterant , modo iw vcterum au^florum teflimonia, qui de Proba^ Poctria meminerunt, digitum accurate intendif- fent . hi enim eandem Poetriam nunquam Aniciam Faltuniam Pyobam , fed vcl Proham tantum , vcl nonniii Proham Falconiam fempcr uno ore appcl- larunt : inter quos antiquiflimus fandus Ilidorus Hifpalenfis epifcopus in Originibus, libro primo ca- pitc undequadragefimo , Proba^ inquit, uxor Adel- ^bii L I B. II. C A P. I. ipj phii Centonem ex Firgilio de fabrica. mundi ^ £vange/iis pienij/tme exprejpt; , materia compo/i^a fecundum -verfus^ ^ 'verjibus fecundum mate- riam concinnatis , Hinc verbum de verbo exfcripfit Sigebertus de Scriptoribus ecclefiafticis capite quin- quagefirno fecundo . Idem Ifidorus capite quin<5to de Viris illullribus haec habet : Proba uxor Adel- pbii Proconfulis , fmina inter "oiros ecclefiafiicos idcircopofitafola , quod inlaudem Chrtflinjerfata, efi , componens Centonem de Chrifio , Firgiliams coaptatum 'verficuUs : cujus quidem non mira- mur fiudium ^ fed laudamus ingenium: quodta^ tnen opufculum legitur inter apocryphas fcripturas infertum . Hic opportune monere lubet , paullo ahterlegi in editione hujufce operis Ifidoriani,ftudio Garfiae Loailae perfeda, quam poftea iteravit Car- dinalis Jofephus de Aguirre in tomo tertio Conci- liorum Hilpaniae pag. 72. ibienim ex codiceMS. fic legitur : Proba , quae cognomento Falconia di- citur^ uxor ^c. quod quidem cognomentumj Probaetribui agnovitetiam vir laudatiflimus An- dreas Schottus in notis ad eundem Ifidorum . Ex Ifidoro haufit Honorius Auguftodunenfis libro ter- tio capite quindo ejusdem argumenti : Proba^ ^ inquit , uxor Adelphi Proconfulis compofuit Cen^ tonem deChrifio^ f^irgilianis coaptatum verfibus- qui mter apocryphas fcripturas computatur . Qua- propter magnopere vereor, nejulius Caefar Sca- B b liger 194 DE . ANTIQUITATIBUS. HORTAE ligcr libro primo capitc quadragefimo tertio Poe- ticcsgratis tradidcrit , Probam ab opcre , quod lcri- pfit , Ltrjtonam appcllatam : quod cognomentum jta arrifit Simeonio §. x. pag. 5 3. ut vel hinc argu- mcntum fortilTimum delumi putauerit ad dillin- gucndam Probam Poetriam ab Anicia Faltonia_, Proba : fcilicct neutcr animadvcrtit eundcm titu- lum primo apparuille in cditionc Lugdunenfi cum Mantuani & aliorum libris, ubi mulier haec di- citur Proba Falconia Centona : quam poflremam appellationem merito carpit Hcnricus Stcphanus jn luis Centonum & Parodiarum exemplis icle«tl:is & illuftratis pag.7 1. Praeterco Boccatium , Bergo- matem , Trithemium, aHosquc rccentis aevi Scri- ptores , qui nihil aliud fermc , quam Ifidori fen- tentiam recitarunt . At certe ita praeierirc non_. poilum celcbrium ahquot noflri temporis Critico- rum indiligentiam , ne illorum nominis fama alu- cinationibus fortafle audoritatcm concihet . Lu- dovicus Dupinus in Bibliothcca ccclefiailica Gal- lice fcripta tomo rertio parte altera pag. 5 04. cdi- tionis Parifienfis , Probam Falconiam Anicii Pro- bi conjugem facit , 6c circa annum ccccxxx. fio- ruiile narrat : quod an vero accedat , poltca inve- iligabimus . Id quidem non pronunciavit Hadria- nus Bailletus in opere itcmGalhco, cui titulumj fecit a Judiciis Eruditorum , nam tomo quarto parte fecunda pag. 474. Frobam Falconiam Hortinam , L I B. II. C A P. I. ip*j ^ Jdelphii uxonm faflus eft ; verumtamen non Icmel peccavit ubi eam , forte cum Voflio , Roma- nam feminam , Anicii Probi filiam , &: matrem Ju- lianae credidit : cujus Proba illa Anicia non mater erat , fed focrus , ut patet ex capite decimo quarto libri fandi Auguftini de 'Bono njiduitatis ad ean- demjulianam fcripti , poftquam , Urbe capta ab Alarico , in Africam trajecilfet cum Proba fbcru , &: nepte Demetriade . Scd ifta eleganti Bailleto utcuncjue nobis condonantibus , vereor , ut eodem modo excipi debcat Scriptorum ecclefiafticorunu Hiftoriae literariae audor Gullielmus Cave , qui pag. 145. tomi primi editionis Genevenfis non iolum lapfus ha^ftenus explofos iterum eftudit , fed errafte Ifidorum tradidit, Probam PoetrianrL, Adelphii Proconfuhs (Proculis ibi mendole legitur) uxorem faciendo : ad cjuem fcopulum oftenderat antea Baronius , etiam ubi humani aliquid patitur cum laudis praefatione nominandus. hicenim in tomo quarto Annalium fub anno cccxcv. num. vn. ex praejudiciis , quod Proba unica tantum exfti- tiftet, addudus eft, uthaec fcriberet: §luum ex antiquis memoriis appareat ^ Faltoniam Probam Poetriam uxorem fuijje Probi : undenam recen- tiori Ifidoro accidit^ ut eandem y^deiphii Procon^ fulis conjugem fuiffe dicat ? £5^ unde infuper ii/is-, ^uifntiunt cum Iftdoro^ eji ^ quod dicant ^ Probo fuijje cognomentum Adelphium \ Certe in antir- - . B b ij quis 196 DE . ANTIQUIT ATI BUS . HORTAE quis monumtntis nulUtenus repenri datur , Pro^ bum Adelpbium diBum ejje , Jed tantum Anicium Sextum Petronium Probum . At fi incomparabilis Scripror Probam Romanam ab Hortenfi diftinxijf- fet , quod faccre omifit ad graviores difceptationes avocatus , nullus dubito , cjuin Ifidoro peperciHet : quod faltem faciendum fuerat a Gullielmo Caveo , qui hanc Scriptorum ecclefiallicorum Spartam fibi uni ornandam fufcepit . Nec propterca puto excu- fandum , quod omnia , quae profert de muliere do- ftiifima , cx Aubcrti Miraci fcholio ad IfidorurrL, de Viris illullribus capite quinClo defcripfcrit , fup- prclfo nominc auifloris , ut ncmpc cjus crrores fibi uni adoptarct . Haec menda , quae novifTime irre- pfcrunt in Indiccm quoque alphabeticum aui5lo- rum , Bibhothccae Patrum cditionis Lugdunenfis tomo primo praefixum , &: in tomum quinclunxj pag. 1 2 I 8. vidco impofuiife etiam Sebailiano Til- lcmontio, quo ncmo intentionbus ocuHs facram &: profanam antiquitatcm pcrpendit , Siquidem in articulo ccxxxv. Vitae fanCli Auguftini , quae to- mum dccimum tcrtium ipiius Hilloriac ccclefiafti- cac conftituit , indc putat Baronii fcntentiam fir- mari , quod Proba illa , quae fcripfit Ccntoncm , fe aha pocmata fcripfilfe tcftctur de Bcllis civihbus , ob perfidiam eorum , qui ad Imperium occupan- dum paccm turbavcrant, exortis; quae, inquit, rede conveniunt temporibus magni Theodofii. An L I B. 1 1. C A P. I. ip7 An vero ifta fufficiant ad conflandam in ununij utranque Probam , infra apparebit . Interim ne alicui fucum faciat Procopius male intelledus, illud etiam notabo, cjuod Baronius anno ccccx. num XXI. diluens fabeliam de Proba , quae longae obfidionis pertaefa Urbem in poteftatem Alarici Gothorum Regis tradiderit, haec habet : Scimus enim alios jaBaffe urbem AUrico traditam prodi- tione Prohae Faltoniae uxoris Adelpbii Senatoris , commiferatae , Komanos longa objidione valLitos , fame ^ pefte perire . Atqui Procopius , qui libro primo capite (ecundo Hilloriae Vandahcae ab ahis id tradi narrat , non Probam Faltoniam Adel- phii Senatoris uxorem , fed Probam tantum appel- laverat : quod quidem obfervare debuiifet Simeo- nius , qui pag. 5 6. Procopio inconfulto , eam pu- ram putam Poetriam hanc noftram exiftimavit . Quare veriflima tradidiile opinor Ihdorum , fcri- ptorem utique fatis vetuftum , ubi Probam Poe- triam , Adelphii Proconfuh's conjugem fuiffe ailir- mavit : quem Adulphum inepte appellat Marcus Antonius Sabeliicus Enneade feptima hbri noni tomoprimo operum col. 415. quanvis difficile (it reperire,quisnam fuerit Adelphius ille Proconful in- certi laris . Siquidem ex Notitia dignitatum, quam compilavit do>^iirimus Jacobus Gothofredus to- mo fexto Codicis Theodofiani pag. 333. patet, Achajam , Afiam , Africam , bc Palaeftinam rexiife Prc- ip8 D£ . ANTIQUIT ATIBUS . HORTAE Proconfulcs , quorum ibi catalogos texit . Intcr quos pcrtcclo iiullus occurrit Adelphius^ nifi tamen ex illius actatis more multinominis fuerit ; incogi- tanter enim Ratierus , quem Tupra memoravi , for- te cx Johanne Trithemio , Adelphium Proconfu- lem Romanum appcllat , quum Romae Proconfu- lcs nunquam praefuerint . Reinefius in Stcmmate Aniciorum Clalle prima num. xxxix. &c in epifto- la Lxix. ad Rupertum pag. d'^^. Clodium Adel' pbium noftrum vocat , &: Confulem facit anno ccccLi. fed nullo prorlus autflorum pracfidio ro- boratus : in cujus etiam aetate adfignanda a vero immane difccdit . IV. Totus cft Simconius , ut hanc Probam , non Falconiam^ icd Fa/tomam diclam oftcndat: quod cognomen Reinefius fcribit legi apud Ifido- rum ', qui tamen Probam tantum appellat . Gratis etiam aileri arbitror a Reinefio , eandem Probam filiam cxftitifle Probi cujusdam, Alypii fiiii ex gente •Aniciorum : qui Alvpius Confulatum geffit anno Chrifti ccccxLvii. cjuam inanem fcntentiam lequu- tus eft Pagius in Critica Baroniana anno cccxcv. num.iv. camque alio errore cumulavit fcr:bens , ab Ifidoro tradi Probam Poetriam ( quam ipfe aliam quidcm facit ab Anicia , quanvis utrancjue Fal- tuniam appcllet ) fiiiam fuiilc Probi Adclphii : in quo certceruditiilimus fcriptormemoria lapius eft j non enim lildorus fiiiam , ied itxorem Probi Adel- phii L I B. II. C A P. I. 199 phii Proconfulis vocat . Porro Simeonius, ut Falco- niam in f altoaiorum gentem cooptet §.ii. pag. i o. $c §. X. pag. 53. Cafpari Barthio adverfatur quod Claudianum interpretans, Fa/coniam in Faltoniam fcribat fuiife corruptam . Hanc cenfuram in mar- mor Aniciae Faltoniae Probae inique a Barthio exerceri , & duas Probas ab eodem malc confundi nos quoque paullo ante notavimus : vcrum quoJ ait Simconius, aBarthio antiquilfimum codiceai MS. Oxonienfem reprobari in eo, in quo praecipue approbari debebat, 6c approbari ubi erat repro- bandus , id certe a vero fummopere abludit : quoi exipfisBarthii verbisconftabit, ubi , poilAaiciae Faltoniae Probae infcriptionem adduCtam , haec habet : Falconiae nomert inepte depravatum eji in Faltoniae. Falconia enim Romanum . Siquidi^m Falconi exprejje fcrihit Plinius junior . Haec efl , cujus Centones Firgiliani ad nos pervenerunt ( njn Theodojii /unioris uxor , ut autumare audent aiii ) tefle exemplari MS. apud inclytam Angliae Oxo~ niam , quod difertim Frol/am Falconiam illi opu~ fculo praefcribit . Non ergo codicem, ut putabat Simeonius, fed lapidem, quod gravius ell , cor- rexit Barthius : cur enim in iMS. volumen , fuae (en- tentiae adllipulans , calamum acuiilet ? Indeetiara apparet, a Simeonio pag.iJo. inepte inteilem pro, fe adduci eundcm codicem Oxonieniem, ac fi in eoP'akria Proba praefcnberetur . hanc enimap-. pel- ioo DE . ANTIQUIT ATIBUS . HORTAE pcllationem non in MS. fed in libris typis vulga- tis a fe repeitam damnaverat Barthius : 'veieres , inquit , primaeque editioms librariorum petulan- tia in frontifpicio VALeriam Frobam appel/ant , credo , ut tandem optimo Grammaticorum , ( nem- pe Valerio Probo )filia accederet : in ipfo libro Fal- coniam : idque rurfus affirmat in Adverfariis libro decimo quindo capite eodem . Quapropter corruit Antonii Pagii in Critica Baroniana anno ccccxxxix. num. vn. & illius , qui eum decepit, Simeonii fen- tentia , Johanni Raviiio Textori & Aftolpho , re- centibus atque imi fubfellii fcriptoribus tantunL» innixa , Fakriam Probam Faltoniam Poetriam noftram nuncupantis . Attamen, his negle(5lis, Simeonius adhuc infurgit , 6c licet junior Plinius libroquarto epiftola vicefima fcptima, libro fcpti- mo cpiftola vicefima fecunda , & libro nono epi- ftola decima quinda Falconi fcripferit : licet Capi- tohnus in Pertinace capite quindo , &: decimo quinclo Fa/concm Confulem j Vopifcus in Aure-^ liano capite quadragefimo primo ProconfulenrL» Afiae Fa/conium , & in Tacito capite quiniflo Alc- tmm Fa/conem virum Confularem nominaverint j nihilominus ipfe confidenter affirmat Fa/conios aeque ac Fa/cones librariorum infolcntia a corru-. ptis Faltoniorum nominibus dcrivare potuifte_. , quia in Thefauro Gruteriano Fa/conum 6c Fa/~ coniorum nomina non reperiuntur , ficuti e con- trario L I B. II. C A P. I. 20I trario Faltonii faepenumero occurrunt . Verum hic audor in parietem caducum prorfus inclinat . quot enim familiarum nomina poft Gruterum dete(5la_« funt , quae nusquam antea innotuerant ? Quot vulgavit Reinefius , &: fummus Romanarum re- rum inveftigator Fabrettus ^ Nos ipfi in hac lu- cubratione ex Hortanis lapidibus ConbariJJtum^ , Atujtum , Jfmenum-i nomina nunquam hucuf^ que audita , protulimus : inter quae etiam FalcO' nii urique reponendi funt. Sed fallere fallique_j Simeonium palam oftenditur ex veteri lapide apud Spanhemium differtatione feptima de Praeftantia.. & ufu numiftnatumpag. 6^28. editionis fecundae Amftelodamenfis , quem M. Ulpius Mucianus pro falute M. Aurelii Antonini Pii cognomento Cara- callae & Juhae Auguftae matris Augufti Junoni Reginae erexit FALCONE. ET. CLARO COSS. nempe ordinariis, non vero fuffedis , ut per- peram exiftimavit Spanhemius. Lapidem illunij prius adduxerat Scaliger in Animadverfionibus Eu- febianis num. mmccxxxii. Bafis itidem apud Fa- brettum capite decimo num. 99, dedicata eft FAL- CONE . ET . CLARO . COSS. Sunt ilh ^ojtus Falco ^ C.Ju/ius FruffusC/ams^ utieorumno- mina exprimuntur apud Gruterum pag. ccix. i, 6c ccccLxxv. 4. vTcarov (pccXKuvx Falconem Con- fulem vocat etiam Dio libro quinquagefimo ter- tio pag. 833. uterque vcro Confulatum.iniit anno Cc U.C zoz DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE U. C. DccccxLVi. poft Chriftum natum cxciii. uc patet ex Anonymo Vindobonenfi per NorifiunnL. vulgato . Corruit ergo opinio Rcinefii , qui in epi- ftola XXXV. ad Rupertum pag.2 5 8. putat litcras T, Sc C. alternari, & Falcones atque Falconios pro Fal- tonibus & Fahoniis dici ; quod falfum eft, quia con- ftanter in quatuor lapidibus & in Dione contrarium apparet . Apud eundem Gruterum pro FRVC TO utrobique legendum fulpicor ERVCIO : quod no- men proprium fuit familiae Clarorum , ut patet ex Norifii epiftola Confulari pag. 108. ubianno XJ. C. Dccccxxiii. legitur Conful C. ERVCIVS. CLARVS , Item ex Panvinio in Faftos anno U.C. Dcccxxcvii. ubi notatur Conful M. ERVCIVS. CLARVS.. & anno U. C. dcccxcix. SEX. ERV- CIVS. CLARVS. Horum alter fuit etiam Prac- fedlus Urbi, & memoratur apud Agellium libro fe- xtocapite fexto & libro decimo tertio capite deci- mo feptimo . Pofterioris fit mentio in lapide eftbiro cxtra portam Capenam anno mdclxi. quem hic da- mus ex fchedis Chifianis . SANCTO.SILVANO HERMADION Q:_^CREPEREI. MARTIALIS ARCARIVS. SVA. PECVNIA. D.D DEDICATVS. XL K. NOVExMBR SEX. ERVCCIO'^'. CLARO. II. ET. CN. CL. SEVERO. COSS CAPUT L I B. II. C A P. II. G A P U T . II Sy NOPS I s \. Prohae Falcomae Cento Virgilianus a fandio Hier6- nytno memoratus . Ofidius Qeta Medeam Tragoediam ex Ce^nonibus Virgilianis confcripfit . II. AnicicL^ Faltonia Proba literaruni laude neutiquam commen- data . ,^uando Centonem fuum Proba confcripferit . III. Eps nuncupatio perperam Sedulio attributa . I s c u s s I s iis , quae ad Probam Falconiam, ejusque patriam^ fpedare videbantur , nunc re- liquum eft , ut de ejus fcriptis dilieram, unde aetas, qua,, floruit, certo quodam chara- dere defignabitur. Ipfa ma- gnam nominis celebritateirL, fibi comparavit Centone illo Virgiliano , ubi fum- mi Poctae carminibus praecipua &: maxima no- ftrae Fidei myfteria explicavit : cujus Centonis antiquiffimam mentionem haberi puto apud fan- dlum Hieronymum epiftola centefima tertia ad PauUinum , ubi pientiffimus fenex indignabundus in eos , qui verba & fententias facrae Scripturac ad aliena fignificanda detorquent , haec loquitur : quafi non legerimMs Homerocentones , ^ Fir". giliocmtones ; ac non Jic etiam Maronem Jint^ Cc ij Chri'^ 204 DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE Chrifio pojjimus dicere Chrifiianum , quia fcri- pferit : Jam yedit ^ njtrgo^ redeunt Saturnia regna^ Jam nonjaprogenies Coelo demittitur alto . ^ Patrem loquentem adFilium'. Nate meaevires, mea magnapotentia^folus. ^ pofi 'verba Salvatoris in cruce : Ta/ia perfiabat memorans ^fixusq; manebat. Tueriliafunt haec^ ^ circulatorum ludo fimilia , docere quod ignores , immo , ut cum Jiomacho loquar , ne hoc quidem fcire , quod nefcias . Ma- rianus Vi(5lorius , operum fandi Hieronymi alio- quin accuratus interpres , non animadvertens , ja- cula magni Dodoris in Falconianos Ccntones vi- brari , tantum adnotavit , Probam Falconiam &: Aufonium ejusmodi opera contcxuiflc 5 &: Gela- Jium Papam in Synodo Romana Centonem de_, Chrifto Virgilianis carminibus compaginatum in- ter apocryphas rejccifle fcripturas . Addo cgo om- nium anticjuillimum Ofidium Getam , qui fub Claudio I. Imperatore Medeam Tragoediam ex iVirgilii carminibus confarcinavit: cujus fpecimen cx Bibliotheca Claudii Salmalii edidit Petrus Scrive- rius in Colledaneis vetcrum Tragicorum pag. 187. JBam memorat TertuUianus de Praefcriptionibus contra Haereticos capite undequadragefimo , 6^ jnepte cum Ovidii Medea ab aHquibus confufam iuilie jam ohm ollcndi in Piflertationibus dc Cor- nelio L I B. II. C A P, II. 205. jielio Gallo Poeta , nondum editis . Deinde faeculo dccimo quarto Albertinus Muflatus Patavinus in eodcm Itudio verfatus eft , ut recentiores omittam . Sandum Hieronymum de Centone Probae Falco- niae verbis allatis loqui voluifle , inde compertum eft , quod ibi ne latum quidem unguem a Falco- niano Centone difcedat , in quo flc de Patre Filium alloquente legitur : Tuncgmitor natum diclis affatur amicis, Nate^me-ae vireSy mea magna potentia-, folus. 6c poft verba haec a Salvatore in cruce prolata : Ille autem impa^vidus , quo ^incula neHitiSy tnqutt^ Tantane vosgeneris tenuitfiducia vefiri \ Fofi mihi nonfimili poena commififa luetis : Talia perfiahat memorans ^fixusq-^ manehat. II. Huic fane opcri, ut illud etiam obiter moneam , non fuccenfuiflet fandus Hieronymus , fi Aniciae Faltoniae Probae fbetus exftitiflet: quam in epiftola odava ad neptem ejus Demetriademj impenlillime laudat his verbis : Proha illa omnium dignitatum , ^ cun^ae nohilitatis in Orhe Ro- fnano nomen illufirius : cujus fanBitas ^ i^ univerfos effufa bonitas etiam apud IBarharos •venerabilis fuit : quam trium liherorum , Probini^ Olybrii ^ Prohi non fatigarunt Confulatus . Vi- ^QVi omnia praeterquam dodrinam & eruditio- nem in graviflima fcmina commendari ? quibusfi cxcel- ic5 DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE cxcelluiiret , fanclus quoquc Auguftinus eam litc- rariis laudibus cumulare non omifiilct in crcbris cpiftolis ad eandem fcriptis: quarum loca fimul congederunt Monachi fanfli Mauri in Vita Augu- ftini libro feptimo capite fexto , ubi Aniciam Fal- toniam Probam neutiquam Poetriam appcllave- runt , ut fccerat Johannes Rivius itidcm in Vita Auguftini libro primo capitc cjuarto §.vii. Profedo neque Claudianus , qui Probae Aniciae eximias dotcs enumerat inPanegyrico de Confulatu Pro- bini &c Olybrii ejus filiorum , unquam filentio prac- teriiftet , ab eadcm Proba fubduclam fuiffe ratio- ncm cum Mufis , ubi de illa cecinit ; Sic Probapraecipuo natos exornat ami^u ; §luae decorat mundum : cujus Romana po» tejias Foetihus augetur , Credas ex aethere lapfam Stare Pudtcitiam , velfacro thure vocatam Junonem Inachiis oculos advertere templis , Talem nulla refert antiquis pagma lihris , hlecLatiae cecinere tubae^necGraeca vetujias: Conjuge digna Proboi nam tantum coetihus exjiat Femineis , quantumfupereminet ille maritos, Quisnam locus aptior hoc erat cclebrandis poeticis dotibus Probae , fi reapfe ApoIIinea lauru fuillet infignis , eademque ac Proba noftra Falconia ? Quare cx fuperius ditlis ccrto cruitur , ProbarrL» Falco- L I B. II. C A P. II. 207 Falconiam coaevam fuiflb faiiLli Hieronymi, qui diem extremum obiit anno ccccxx. Quia vero Centonem fuum Honorio Augufto Theodofii Ma- gnifilio 6c Arcadii fi-atri obtulit: qui Honorius nuncupatus eft Auguftus iv. Idus Januarias anno cccxcni. fecundum rnelioris notae Chronologos , quorum fententias dihgenter excufHt Tillemontius in tomo (juindo Hiftoriae Imperatorum nota lii. pag. y^'^. id fane poft hunc annum cccxciii. con- tingere debuit ; nam Proba in nuncupatione ad Honorium ita canit : Romulidum du6ior , clari lux altera, SoiiSy Eoum qui regna tenes moderamine jujio , Spes orbisyfratrisque decus^ dignare^ Marone Mutato in melius , divinum agnojcere fen- fum^ Scribendum fxmulae quemjufjtjli . . . Proinde Honorius , quando haec carmina fcripta fuerunt, jam in oriente dominabatur, ubi tamen fa- lutatus non fliit Caefar ante annum , quem notavi . Inde etiam eruitur , Centones iftos a Proba con- fcriptos juifu Arcadii junioris , cui ut legendi exhi- beantur , eadem poftulat ab Honorio . Haec reiegas , fervesque diu , tradasque mi-^ mri jircadio: haeclegat illefuogeneri: haec tua femper Accipiat , doceatquefuos Jugufa propago . Quia 208 DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE III. Quia ob ignorantiam cxfcriptorum iii vulgatis carminum Scdulii cditionibus , & in tomo rexto Bibliothccae Patrum Lugduncnfis pag. 459. eadcm pracfatio cum hac fpuria infcriptionc compa- rct : Coelii Sedulii Poetae ad Theodofium Augu-' Jium operis fui Pajcha/is carmen dedicatorium , plcrisque credita efl purus putus fbetus ejusdcm., Scduhi , atque ea infcriptio etiam Trithcmio olim impofuit j fiquidcm inter opera Seduhana hbrum unum ad Theodofium Imperatorem cnumerat ,' cujus initium : RomuHdum dufior . Jacobus UfTe- rlus in Britannicarum Ecclefiarum Antiquitatibus capite decimorextopag. 772. fufpicabatur carmen illud dicatum Theodoiio quidem Magno , &: ver- bis ilhs , fratrisque decus , Valentinianum II. in- dicari , cujus fororem Gallam connubii participcm habuit orientis Imperator Thcodofius : fed re po- ftea accuratius cxpenfi , putavit ad poema vetuftius pertinuiire , quo jam deperdito , propter aliquam argumenti Jimilitudinem Seduhi fcripto pracfixum fucrit ; quuni ab antiquijflimis exemplaribus , quac eonfuluit, illud abcffe vidiiret, nec carm en iliud dc- dicatorium cum Sedulio cohaereret . Denique Con- fulatus Turcii Rufi Ajierii , a quo dicitur vulga- tum, fcrupulum omnem excmic Uffcrio, quum pofl Theodofii imperium contigerit . Cardinalis Norifius in Ccnotaphiis Pifanis diilertatione quarta capite fecundo §. i . ait Theodofium fcniorcm m eodcm L I B. II. C A P. II. aop: eodem carminc quidem appellari ; fed , levi corre- dione adhibita , juniorem etiam Theodoiium polle ibidem defignari , li nempe dicatur : Haec rekgas^fervesque dm , tradasq\ minori Arcadiae : haec illafuo generi ^c, etenim Arcadia Thedolii junioris foror fuperjftes fuit ufque ad annum ccccxliv. At fi nulli haec nupfit, ut vir accuratiflimus animadvertit , curnam ^oeta, regios hymenaeos ^ futuram proiem eo car- mine augurabatur ? Praeterea Valentinianus 1 1, qui fuit interemptus Idibus Maiis anno vulgari c c G X c 1 1. non fuit frater Theodofii fenioris , ut ipfe opinatur , exiftimans iHis verbis , fratrisque decus , eundem intelligi : neque Sedufius mutavit Maronem in melius^ feu carminibus Virgilianis exprellit res Chriftianorum 5 ideoque rogare non potuit Theodofium, ut in eodem Marone divi- num fenfum agnofceret . Quare omnium redifli- me Georgius Fabricius in notis ad Poetas Chiflia- nos pag. 2 5 . carmina illa Seduho abjudicavit , hcec male crediderit , ejusdcm praefationis audlorem., dicare voluiffe Imperatori & ejus filio opus Sedu- lii . Idem fuboluit ctiam Caveo , qui pag.2 35?. ubi loquitur de Seduho haec de iisdem carminibus m literas mifit : in editionibus nonnulHs praefixi funt carmini Pafchah •verfus quidam nuncupatorii ad Theodofium feniorem y qui ex alio ijetufiioris aU~ cujus Poetae ajfuti videntur . Certe Sedulium au- D d ftorem 2 1 o DE . ANTIQUIT ATIBUS . HORTAE Borem non habent. Labbeus quoque in tomo altcro de Scriptoribus ecclcfiafticis pag.3 5 ^.vidit, carmcn illud abcfle ab antiqutjjimis exemplaribus AISS, neque in ipjius Sedulii metaphrajt profaica, ullum e/us 'vejiigium , nequc in gemina ad Macedonium epijiola apparere . Hoc pridcm adnotavcrat etiam UiTerius pag.773. qui iniuper animadvertit, librum illum, cui carmen idem eratpraefixum , amundi creatione & formatione hominis exordium ccpilk , ut oilendit illa poUicitatio hic tibi mundi Principium ^fhrmamque Poli^ hominemque creatum Expediet limo . Hoc autem in Pafchali carmine Sedulius minime complet : at red:e Proba Falconia in Centone fuo ubi canit : Principio coe/um, ac terras^camposq^virentes^ Lucentemque globum Lunae^ Solisque labores Jpfepaterjlatuit , Hinc jure &: merito eam praefationem legitimac dominae fuae pollliminio rellitutam ex Vaticanis , pluribusque aliis MSS. Centoni Falconiae praefi- xit Julius Rofcius anno MDLxxxvni. cujus infcriptio haec eft : Ad Honorium Aug. Thtodojii Magni F. i^ Arcadii Aug. Fr. Ea tamen praefatio non- nihil poterat emendari editionc Scduliana Georgii Fabricii, CAPUT L I B. II. C A P. III. 11 1 C A P U T. III Synopsis I. Probae Cento a GeJaJio relatas inter apocrypha . De~ cretum de libris canonicis d^ apocryphis perperaiji^ Qelafio abjudicatum . II. De eo variorum fententiae difcifffae . 111. .^uid in Decreto fgnifcetur nomine apocryphorum . tjitsdem vocis originatio . IV. De- cretum in antiquis codicibus Gelafo adfgnatum , ^ in Colledtionibus exprejfum . Perperam Hormisdae attributum . V. Pafchale carmen Sedulii quando edi' tum d^ in Decretum Gelafi relatum . VI. Aferius sllud emendanit , non primus edidit . Idem Pafchak carmen diverfum a Pafchali opere . Arianus Vi(5tonus videtur exiilimalTe, Probae Centonem diverfum fuille ab eo,c|ui inter fcripturas apocryphas in De- creto Gelaliano confignatur his verbis: Centones de Chrifioy FirgiUanis campaginati ^ apo- cryphi : ubi pro Centones male in quibusdam editionibus legitur Pentametrum , vel Centimetrum . Sed prorfus eundem elle lucu- lentiflime comprobat Ifidorus . Iil:ud DccretunL» proilat apud Ivonem parte quaita capite fexagefi- mo quarto , Burchardum libro tertio capite ducen- tefimo decimo feptimo , Gratianum parte prima D d ]j diilin- 2 1 i DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE diftinclione decima quindla capite tertio . Itenx» apud Didacum CoVarruviam cum cruditis expli- cationibus in Variarum rcfolutionum libro quar- to capite dccimo quarto , &c dcmum in Conciliis Labbei tomo quarto col. 116^. &: ubique a Gcla- iio conditum ferturin Concilio LXX. Epifcoporum anno Chrifti ccccxciv. Ccrte fub Gelalii nomine_, paffim faeculo nono jam laudabatur . nam eidem Pontifici difcrtillime tribuerunt Hincmarus Re- menfis in tomo fecundo operum pag. 474. Nico- laus I. in epiftola quadragefima fecunda, quae eft ad Epifcopos Galliae in Concilio VII. Romano apud Labbcum tomo OLlavo col.800. Lupus itcm Ferra- rienfis Abbas in epiftola centefima duodctricefima ad Carolum Caluum , &c in fine libelli de Tribus cjuaeftionibus : Sc poft hos Hariulfus monachus fan- Cti Richarii in Chronico Centulenfi, quod per- fecit anno mlxxxviii. apud Dacherium in Spicilcgii tomo quarto pag. 484. At vero Pctrus Tranci- lcus Chifiietius in notis ad Vigihum TapfcnferrL. pag. 145). ex codice MS. Jurcnfi illud Dccrctum emcndatum edidit non fub nomine Gelafii , fed Hormifdac : cujus item Pontificis nomen legi in aliis MSS. teftatur Pafchafius Quefnellus in notis ad Codicem canonum ecclefiae Romanae , diirer- tatione duodecima capite quarto num. iii. atque •ita etiam lcgitur in alio codice ecclcfiae Urgellen- -fis , quem in notis ad mox laudatam epiftolam Lupi L I B. II. C A P. III. 215 Lupi , &i ad Dialogos Antonii Auguftini de emen- datione Gratiani pag. 444. memorat V. C, Ste- phanus Baluzius : qui infuper vetuftiffimum Da- cherianum codicem colledionis Dionyfii Exigui laudat , ubi Decrctum illud Damafb adhgnatur , jamdiu videlicet ante Gelafii tempora . Ex his Ba- luzius colligit , Damafum de hujusmodi libris pri- mo ftatuifle , deinde Gelalium Damafi Decretanxj renovaftc & auxille : quod crcdidit etiam magnus Annalium conditor anno lxix. num. iv. Baluzius idem praeftitum fuifte putat ab Hormifda , qui noa multo poft Gelafium floruit . Sed quum tale quid- piam de nullo ex his Pontificibus vetus ecclefiae hiftoria nos doceat , Johannes Pearfonius in Vin- diciis epiftolarum fandii Ignatii parte prima capite quarto incertum effe ait a quonam Dccretumj editum fuerit , & ad tempora Gelafio pofteriora illud trahens , quod Dionyfius Exiguus fandionum ecclefiafticaruni colleclor ejus non meminerit , con- ditum fuiffe opinatur poft Concilium V. anno vul- gari DLiii. celebratum . GuIIielmus Cave in Hifto- ria literaria tomo primo pag. 2 5 5 . paullo confiden- tius fentit , dum illud fpuriis mercibus Ifidori Mer- catoris adnumerat : in quam fententiam ire videtur etiam Johannes Erneftus Grabius in notis ad Spi- cilegium Patrum &: Haereticorum primi faecuH pag.3 ip. urit enim Heterodoxos, qui traditionem reiiciunt , 5c librorum canonicorum numerum pro arbi- z 1 4 DE . ANTlQUiTATlBUS . HORTAE arbitratu dc fcdiac fuae commodo minuunt , ibi in Canonc rcccnicri libros Job , Tobiae, Judith, Mac- cabacorum , cpillolam Paulii ad Ebraeos, & Jacobi, Pctri duas , Judae unam , Johannis tres , &: Apoca- lypiim : quaii nimirum ctianii Gelaiius eosdem fa- cratiilimos libros nominatim non retulillct in Ca- noncm ( quos quidcm ab eo non rclatos ultro fate- mur , ut infra apparcbit ) iongc ante eundem Pon- tificcm Eccleiia Catholica eorum divinam audlo- ritatem non agnovillct . Hinc jure ivlabillonius in Catalogo praecipuarum diificultatum occurren- tium in le<5lione Conciliorum , Patrum & Hiilo- riae ecclcfiaiticae , pcr iaeculorum ordinem diipo- iito , quem ibbjccit libro fuo de Studiis monailicis , ponit in Saeculo v. quaelbonem de Decrcto Gela- lii . Hanc quidem propofuit ctiam Natalis Ale- xander in Saeculo quindto capite v. articulo xvin. qui tamen illam neutiquam folvit, ait enim : Ge- lafti Jtt "od Hormifdae , 'vel utriufcjue , parum^ intereft , Sednos, quandoquidem huc devenimus , cum dodiiHmo Mabillonio contra fentimus , pu- tantes non parum intereiie ubi oftendamus illud Decretum ad ahum Pontificem, quam ad Gela- iium pertinere non poife. maximi enim fcmper intereit veritatcm ipiam penitius noile, & prifca eccleiiae monumenta fuis legitimis & veris au>5lo- ribus reilituere . Sanc L I B. II. C A P. III. 215 11. Sane Criticorum praeftantifHmus Henri- cus Norifius in Cenotaphiis Pifanis dillertatione_, quarta capite fecundo §. i. pag. 445. ex epiftola feptuagefima Hormifdac ad Pofleflbrem Epifcopum non obfcure colligi pofle coniicit vulgatum fuifle Decretum illud de libris probandis improbandis- que ante annum dxx. in ea enim epillola apud Lab- beum tomo quarto Conciliorum col. 1532. de_, libris Fauflii Rejenfis loquens Pontifex fcribit : ne- que illum recipi ^ neque quenquam ^ quosinaucio- ritate Patrum non recipit examen CathoHcae fidei y aut ecckfiaflicae difciplinae amhiquitatem poJJL* gignere , aut religiojis praejudicium comparare i ad quae notat Baronius fub anno dxx. num. xxr. Decretum de libris apocryphis fignificari , in quo profcnbuntur opufcula Faufli Rejenfis . Verumj paullo pofl Hormildas etiam clarius infinuat , non a fe , fed ab alio antiquiore ex praecefloribus fuis illud manafle : non , inquit, improvide veneranda- Patrum fapientia fideli potefiati quae ejfent Ca- tboUca dogmata definiit : certa librorum etia^rL, leterum in auBoritatem recipienda^ fan^o Spi~ ritu infiruentey praefigens , ne opinioni fuae leclor indulgens^non quod aedificationi ecckfiafiicae con- veniret , fed quod voiuptas fua concepifjet , ajfe- reret . Decretum itaque de hbris recipiendis 8c non recipiendis ab aliquo ex praeceflbribus Hor- mifdae proiiuxerat . Et quidem illud fexto jam-, faecu- 2 15 DE . ANTIQU IT ATIBUS . HORTAE ricculo vulgatiilimum fuiilc colligitur cx Ifidori capite quindo dc Viris illuitribus , ubi haec habct dc Proba Falconia : ejus Cento lcgitur inter apocry- thas /cripturas infertum . Hinc quippe iignifica- tur , ex illo Decrcto , tanquam inter Catholicos jam pridcm notiilimo , authentico , 6c pailim pio veteri habito , teftimonium ab liidoro laudari : non crgo Lupus Ferraricniis primus omnium Decreti Gclafiani mcminiilc dcprehenditur , ut putavit Pearibnius pag.44. Atque vel hinc , niii alia fuppc- terent , exploderetur confidentia GuIIielmi Cavei , qui nugis armatus Gclafio Decretum abjudicat , af- firmansnullumcjus meminiileante annum dcccxl. non Ifidorum , neque alios faeculo nono antiquio- rcs , idcoquey5"^«w , aut fuppojjticium ejfe buc De- cretum , ac ejusdem cum epijiulis primorum Pori' tificum Decretalibus farinae , ex eademque IJi- duri Afercatoris oj/jcina prodiijfe , Sed in Biblio- thcca Vaticana ad calcem MifTahs Gallicani , qua- dratis literis exarati , quod vir ad ecclefiafticos ritus cxplicandos maxime natus aptusque Jofephus Ma- ria Thomafius edidit inter Codices Sacramentorum nongentis annis (ideoque etiam Lupo Ferrarienfi antiquiorc s)Gc\3.{\3ixmm Decretum proftatcum hac cpigraphc: incipit Decretalem ^" GelaJiiPapae Urhis Romae . Hoc vulgabimus in finc opcris , quia pro- ptcr tantam antiquitatem , & fmccritatem fuam , qua differt ab editis , eft maximc commendandum . In m L I B. II. C A P. III. 217 In Chronico etiam Fontanellenfi tomo tertio Spici- legii Dacheriani pag. 240. inter codices coenobio Flaviniacenli fub Ludovico Pio ab Anfegilb Ab- bate donatos continentur Decnta Gela/it Papaede libris recipiendis ^ non recipiendis . Quare Jo- hannes Mabillonius in erudita Disquifitione de_. Curfu GaUicano pag. 386". nullus dubitat quin illhaec epillola Decretalis ad Gelalium legitimum aucftorem pertineat . III. Probae autem honori & famae nequic- quam detrahit ejus Centonis inter apocrypha re- jediio . quae enim in Decreto apocrypha appel- lantur , ea omnia tanquam a Catholicis pallim vi- tanda minime damnantur ; quod tamen putarunt Pearlonius & Caveus . Enimvero communi fenfu veterum Patrum quod inter apocrypha recenfe- tur , canonicis libris & publice in Ecclefia legen- dis tantum opponitur : unde fandus Auguilinus in fine capitis vicefimi tertii hbri decimi quincti de Civitate Dei de fcriptis quibusdam affirmat, quodnomine apocryphorum ab auBoritate canoni- ca diligenti examinatione remota funt . Hinc gra- viffimus Cardinalis Hiftoricus anno xxxi. num.xLi. notat , vulgatam epiflolam divini Servatoris no- ftri ad Abgarum cum fua refponfione a Gelafio recenfcri inter apocrypha , quaji non hagiographa , non tamen , itt eas ab Eccie/ia omnino projcribat , Jicut nec complures alios libros , quos proxime^ E c recen^ r 11% DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE recenfuit : proxime autem recenfuerat Centonem Virgilianum . Duplex erat fcriptura , ut obfervat Johannes Baptifta Cotelerius in notis ad epiftolam Barnabae inter opera Patrum aevi Apoftolici : ca- nonica^ cujus (li*5tator Spiritus fandus , &: apo- crypha , cujus audor homo folus . Ita idcm Augu- ftinus in libro altero capite oiflavo de Dodrina Chriftiana , Hieronymus in cpiftola centefima_* undetricefima , &: in caput fecundum epiftolae ad Titum , atquc etiam Ifidorus in Originibus libro fexto capite fecundo . Quare apocryphus a Gela- fio non accipitur pro pfeudepigrapho : quo fenfu aliquando acccpit Hieronymus in epiftola feptima ad Laetam , ubi ait : apocryphafciat non ejfe eorum^ quorum titulis praenotantur : neque pro eo , quod omnino abfcondi debet atque ignorarij fed pro non hagiographo , ut inquit Baronius . Hinc Lupus in fine epiftolae cxxviii. difertillime ait , apocryphum idem efle ac fine au»floritate , &: inter apocrypha referre idem a.c exau^orare\ nam inquit: docet CeUfus cum LXX. Epifcopis ^ 'viris eruditijjlmis , qui fcriptores ejfent 'vel non ejfent recipiendi -, ubi Faujii fcripta hisverbis lxauctokavit , Opufcula Faujii Regenjis Ga/li apocrypha . Duplicis enini_i generis fuilk apocrypha animadvertit Chifftetius ad Vigilium Tapfenfem pagina 147. Orthodo- xorum , 6c Haereticorum : prima canonicis oppo- nebantur, ideoquc pubhce in Ecclefia legi non_. potc- X I B. II. C A P. III. %i9 poterant ; fecunda tanquam fidei &: bonis moribus repugnantia omnino damnata habebantur. Utra- que apocrypha delignari in Decreto Gelafii ob- iervavit Petrus de Marca de Concordia libro tertio capite fecundo fedione {eptima. Quippe ibidem praeter hbros haereticos inter apocrypha recenlen- tur Clementis Alexandrini , Tertulhani , Arnobii , Ladantii , Eufcbii , Probae & ahorum opera , quia Gelafius qui libri lcgendi quive non legendi ellent definiens , id de k^ione publica, in Ecclejiis fa- cienda imelligen 'videtur^ ut ait Mabihonius dc Curfu Gahicano pag. 385. quam viri dodiffimi interpretationem exofculor. ea enim refelluntur quae tanquam a Gelafio abhorrentia opponit Pear- lonms pag.55. ubi in Decreto omnia^ quae apo- crypha apptllantur ^tanquam a Catholtcis vitanday ^ ah Lcckfta eliminanda utique damnari pro- nunciat. Exftat vetufl:iffimus canon in 1-errandi Breviario num. ccxxxvni. & apud Crifconium num. ccc. ut praeter fcripturas Canonicas nihil in hcckfta kgatur . Qu_um vero ejusmodi Decreta &: opufcula ad ufum Ecclefiarum conlcriberentur , ideo nova^ femper accejfiones pati oportuit , pro~ ut ipfa confuetudims temporisque ratio pojiulare videbatur , ut verbis utar Thomafii noftri , viri in hifce rebus peritiffimi , ex ipfius praefatione ad Co- dices Sacramentorum decerptis , ubi Gregorianum Sacramentarium juxta ac Gelafianum codicem ali- Ec ij quot 2Z0 DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE quot additionibus auclum ortendit , ncque pro- pterea rcipuendum tanquam fucatum . Ex lupe- rius diclis exploditur Beatus Rhcnanus ,• qui in_, cpiftola praefixa Auifloribus Hiiloriac ecclciiailicae a fe coileCtis , &: Bafileac cditis apud Frobenium anno mdxxxix. temere putavit Gclafium interdi- cere nobis voluiile ledionem Eurcbii , 'velab aliqm afino adjeHum in ejus Decreto , Hijionam Eujebii apocrypham eile : vel Gelalium ilbi ipfi contra- rium , ut qui in Decreto improbet librum alibi a fe probatum ; quac omnia pcrperam pronun- ciavit , non intelleCta iigniiicatione apocrypho- rum . Hanc quidcm ad mcntcm Gelaiii aiiequutus nequc eil praellantiilimus noilrac religionis intcr- pres Mclchior Canus , qui in libro undecimo de Locis Tiieologicis capite icxto impudcntiam Rhe- iiani redargucns opinatur , apocryphum a Gelaiio accipi pro reprobato , atque Euiebii Hiilorian"L, ideo inter apocrypha rcjici , quia in illa Chriili Domini 6c Abgari epiitolas amoebaeas retulerat : quae item a Gelaiio cum apocryphis numerantur •■, 6c quia multa teftimonio Ciementis Alexandrini firmaverat : cujus quoquc opuic-ula inter apocrypha recenlita funt a Gelaiio . Cani fententiam excepit ifaacus Cafaubonus Exercitationc dccima tcrtia_, num XXXI. ad Baronianos Annalcs , qui propterea vapulat a RichardoMontacutio in Originibus ec- clcli^ticis paitc polieriori tomi primi pag. 62. nuni. L I B. II. C A P. III. 2ii num, 96, uhi GchCii apocrypha non tanquam hae- reticorum carcinomata , fed ut talia , quae nequa- Quam intcr hagiographas &: canonicas Icripturas admitti debeant , a Baronio accepta fuiile declarat . Apocryphorum originationera Ifaacus Voilius in capite feptimo de Oracuhs Sibyhinis trahit ab Ebraeis , apud quos antequam in Graecum fermo- nem libri lacri converterentur , omnes erant apo~ cryphi , nempe arcani , inaccelli , utpote ad quos fbhs Levitis pateret aditus . Hos deindelibros poil adventum Meffiae Judaei execrati fuerunt , pudore alFedii , quod annunciailent quem ipii non cogno- verant ; unde tunc novas condere veriiones , ut quem jampridem ex animis , eundem quoque e fa- cris literis exterminarent : tuncque fadum eil , ut arclius quam antea hbri facri conilringerentur , omnesque , qui Ebraice non exilarent , a rehquis feparati, veluti interdi^fli &: a nemine legendi , pro apocryphis habiti fuerint , a vero iigniiicatu detorta vocis natura . Quum enim antea libri facri , aut omnes , ad quos non paterct cuicunque aditus , apocryphi dicerentur j illi in fequiorem fenfumj acceperunt hoc vocabulum, tanquam ii ideo non elTent adeundi quod dubiae cffcnt fidei . Ex his fatis patet quam aheno fenih apud veteres Chri- ftianos ac nunc vulgo vox Apocryphorum acci- piatur, quum adultcrini vel exigui momenti libri iilhoc fignantur tituio . Ut ergo in pauca rem con- tra- izi DE . ANTlQyiTATlBUS . HORTAE traham, Decrctum, de quo diiputamus , utiquc_j ipcclat ad Gelalium 1. cui praetcr monumenta fu- perius adducta illud tnbuunt antit^ui codices apud Chiftietium in notis ad Vigilium Tapfenfem pagi- na 157. Item codexMS. Gratiano 6c Ivone anti- quior , & alius in Cantabrigienfi Bibliotheca adfer- vatus , quem ohm Lanfrancus Archiepilcopus Can- tuaricnfis ex Beccenfi coenobio in Angliam advc- xit , quorum utrunque memorat Pearlbnius . Hinc tanquam faniftio antiquiffima fub nomine Damafi continebatur in codice colled:ionis Crifconianae apud Baronium fub anno lxix. num. iv. aeque ac in Dacheriano codice colledionis Dionyfii Exigui , 6c in veteri codice MS. Urgellenli fmcerae colle- dionis Ifidorianae ubi Decretum tribuitur Hor- mifdae apudBaluiium in notis ad Lupi epiftolam centefimam duodetricefimam . Ex his apparet , Gelafianum Dccretum in Colledionibus antiquis exftare, quanvis errore librariorum nomen alienum praeferat : qui tamcn facile diluitur quum pleraque opera in Decreto memorata poft Damafum dc antc Hormifdam prodierint . IV. Eximius Annalium ecclefiafticorum illu- ftrator AntoniusPagius fubannoccccxciv. num.v. putat Hormifdam , ut petitioni Poilefforis epifcopi Africani CPoli exfulantis faceret fatis , tam ad eum, quam ad Legatos f uos Decretum Gelafii mififle , praecipicndo , ut illud ab omnibus religiofe obfer- vare- L 1 B. II. C A P. III. 22^ varetur , tuncque Decretum illud in varia exempla- ria per Faufti Rejenfis adverfarios exfcriptum latius per Europam , Africam, 6c Orientem volitaffe. Quia vero ab Hormifda fuerat miifum , ejuscjue nomine vulgatum , eidem poilca tanquam audiori tributum fuiik opinatur . De anno , quo Decretum conditum fuit inter fe Critici diiHdent . Siquidem Baronius anno ccccxciv. num. xix. datum cxi- ilimavit in Concilio Romano LXX. Epifcopo- rum , Jjierio atque Praejidlo Confulibus : quod ctiam exhibent Conciliorum editores Philippus Labbeus & Gabriel Cofiartius tomo iv. col. 1 2 60, ubi laudant vetujiijfimum codicem fuum MS. &c alium Chriftophorijuftelli col. iz^i. Praeterea». idem Labbcus in Diilertatione de Scriptoribus ec- cleiiafticis tomo primo pag. 341. ex veteri MS. codice fuae Bibliothecae fe Decretum illud defcri- piiife tcftatur . Id ipfum praeferre.^//^«oj MSS, co- dices^Qjivkinms alHrmat. ChifHetius autem quum dubitaffet aliquando, num vere hoc Decretum Gc- lafio adfcriberetur , ingenue poftea teftatus eft in notis mox indicatis animum fuum titubantem fir- matum fuiffe ab antiquis codicibus , in quibus hoc Decretum editum notatur a Gelajio in Synodo Ro~ mansi LXX, Epifcoporum Ajterio ^ Praejidio Cofs, qui ejt annus Chrijti 494. Gelajii Papae ter- tius , ante Hormifdae initia vicejimus . Lupus ctiam in epiftola faepenumero memorata , &c in fine :> 14 DE • ANTIQUITATIBUS . IIORTAE fine libri de Tribus quaeftionibub lcribit GeJafiuni condidifle Decrctum iilud cum LXX. Epifcupis liris eruditilfimis , flatuens qui fcriptores ejfent , i)d non ejjent recipiendi . Quare alucinatur Pear- Ibnius Synodi illius nullam habcri mentionenru jac^tans , &c Pagius anno eodcm ccccxciv. num. vi. icribens , notam illam temporariam defiderari in_. codicibus MSS. ideoque Baronium & Concilio- rum colledores refellendos , proptereaquod ip(e_, in duobus codicibus eam non invenerit . Idem Dccretum in codice Palatino Bibliothecae Vati- canae longe antiquifHmo non praefcrt lacrarum Scripturarum canonem , ut in vulgatis j fed abfo- lute fic incipit ; Pof propheticas ^ evangelicas atque Jpojiolicas fcripturas., quibus Ecclejta ca- tholicaper gratiam Deifundata eji . Eodem pa(5lo incipit etiam in codice JVJS. Juftelli . Et fane fii- pervacaneum fuifiet m Concilio LXX. Epiico- porum a Gelafio divinorum librorum ordinenx» condi , qui olim in Ecclefia catholica firmatus jam fuerat , Etenim Innocentius I. in epiftola Il.ad Exfuperium Tolofanum integrum exhibet eundem canonem apud Labbeum tomo fecundo col. 1256". Item Conciliurn Carthaginienfe III. anno cccxcvii. cclebratum in canone xlvii. tomo eodem col. 1 1 77. & Codex canonum ecclefiae Africanae capite xxiv. ibidem col. 106^1. necnon & fandus Auguftinus in iibro fccundo de Dod:rina Chriftiana capite_, o^avo L I B. II. C A P. III. 215 odavo num.x 3. ubi quidem inter libros canonicos recenfentur librijob, Tobiae,Judith, Maccabaeo- rum, epiitola ad Ebraeos & Jacobi, Petri duae,Ju- dae una, Johannis tres, Sc Apocalypfis . Quare nul- lum dubium quin idem Canon fcripturarum poft Gelafium Decreto ipfius praefiixus fuerit, Sc forte ab Hormifda, cujus nomine aHcubi circunfertur . Pear- fonius Gelalio praecipue abjudicavit Decretum , quia m eo legitur: hber ^ qui appe/iatur canones Jpojiolorum , apocryphus j & quia poft quatuor Concilia generalia enumerata , haec adduntur ; fed ^ Jiqua funt Concilia a SS. Patribus ha^enus inftituta poji iiiorum quatuor au^ioritatem ^ cujiodienda ^ recipienda decrevimus : quibus ver^ bis Concihum V. five CPoIitanum II. Pearlbnius defignari contendit , ut poll illud tempus Decretum editum evincat . Verum & ifta evanefcunt , quum verba illa defint in codice Palatino . Canones item - Apoftolorum dcerant in codicibus Pearfonii , Hmcmari 5c Juftelli . V. In editione Poetarum Chriftianorum ^ quam Aldus Manutius fenior Venetiis adornavit anno MDii.poft Carmen Pafchale Sedulii, quod pro- ftat in parte fecunda , dicitur illud publicatum_, fuiife a Turcio Rufo AJierio ^^incio F.C, Exfcon- fuie ordinario atque Patricio ^ qui id interfcripta Seduiii invenit . Haec adnotatio , quae non in fine , fed in principio Carminis Sedulii occurrit in Ff ccdi- zz6 DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE codicibus MSS. mox a nobis Jaudandis , cum hoc epigrammate ad Macedonium adncclitur, quod deeil in editione Aldina : Sume , facer meritis , veracis di^a poetae , §luae fine figmenti conditafunt vitio , ^hio caret almafidesyquofan^igratia Cbrifii-, Per quam jufius ait talia Sedulius ; Jfieriique tuifemper meminifie juheto , Cujus ope ^ cura edita funt populis , ^uem quanvis fummi celebrent per faecula fafiusy Plus tamen ad meritum efi^fi viget ore tuo. Macedonius ille non Abbas , ut in vulgatis , fcd Presbyter vocatur in fcheda Barthii , qui fexto verfu iufpicatur vocem remotiorem didita reponcndam , ctfi non infolentes tali loco Chriftiani peccent . Fafius ctiam editum in fcheda Barthii : quod nec .illatinum nec ineruditum eilc ait , quum Lucanus in libro x. v. 1 8 7. dixerit : Nec meus Eudoxi 'vincetur fastibus anntts, Columella etiam in libro nono capite decimo quar- to Eudoxi ^ Metonis antiquorum fastus afiro- logorum fequi fe dixit . Idem Carmen Seduiii in_« Decreto Gelailano hoc elogio dccoratur : 'venera- hilis 'viri Sedulii Pafchale opus , quod heroicis de- fcripfit 'verfibus infigni laude praeferimus . Hinc Pearibnius in Vindiciis Ignatianis parte prima-» capite quarto pa^. 46", putavit fe fortiirmium argu- mca- L I B. II. C A P. III. 2^7 mentum eruere ad Decretum Gelafio abjudican- dum quum Pontifex anno ccccxciv. Allerio dc Praefidio Cofs. commendare nequiverit opus Se- dulii , quod idem Allerius nondum vulgaverat : quodque Exconful vulgare non potuit ante an- num ccccxcv. quo primum dici potuit Lxconful, Eandem difficultatem viderat Ullerius in Britanni- carum ecclefiarum Antiquitatibus pag. 777. quum enim poll biennium five anno ccccxcvi. e vita_* exceflerit Gelafius , intra illud temporis fJDacium putavit opus Sedulii prodiifle Afterio accurante , & Concilium Romanum LXX. Epiicoporum fub eo- dem Gelafio celebratum , quod nuperrime divul- gato operi praeclarum dederit teftimonium . Sed Sirmondus in notis ad epiflolam vicefimam tertiam libri primi Ennodii ex codice MS. Remenfi , &: Uflerius loco laudato ex Thorneyenfi, hancadnota- tionem praefixam initio Seduhani Carminis addu- xerunt : hoc opus Sedu/ius inter chartas difperfum reliquit: quod recolle&um adornatumque ad om~ nem elegantiam di^vulgatum eft a "Turcio Rufio Ajierio F. C. Confule ordinario atque Patricio , Hinc Seduhi Carmen prodiiflfe videretur eodcm anno , quo Gelafius Concih'um celebravit , nifi ex veteri MS. Johannes Cufpmianus in Fafl:is , Pan- vinius item libro tertio Failorum , atque codex Va- ticanus 1 1 5 5 . non Confule , fed Exconfule retine- rent, quibus addendus alter 'vetufiijfmus codex F f ij San- zz8 DE.ANTIQUITATIBUS.HORTAE Sangalknjjs-, quem laudat Mcldiior Goldaftus, no- minefuoliteris compediariis dcfignato, in praefa- tione ad Manuale biblicum five Enchiridium ilicrae Scripturae, editum Francofurti apud Egenolphum Emmclium anno mdcx. in 8.° Exconfule paritcr legi in codice MS.fan^i Albini tcftatur Philippus Labbeus in tomo altcro de Scriptoribus ecclefialti- cis pag. 3 2 5 . & in alio optimae notae , quem laudat in Bibliotheca MSS. librorum partc prima pag. 23. Idem quoque Barthius Advcrfariorum libro fccun- do capite altcro fe in fcheda ijetufiijfima rcperilTe teftatur , necnon &: in alia itcm vetujiijfima , quam mcmorat libro duodccimo capite undcviccllmo . Quare nuUus dubito quin Afterius edidcrit carmcn Sedulii poft dcpofita Confulatus infignia fccus ac Sirraondus exiltimavit, Aftcrium eundcm confun- dens cum FI. Afturio , qui cum Protogcnc proccflit Conful anno ccccxlix. & divcrfum faciens a Tur- cio Rufio Aproniano Aftcrio , qui anno ccccxciv. cum Praefidio collega in Faftos relatus eft. Hos duos inter fe diverfbs homincs Afturium & ^Ji^- rium commifcuit noviilime etiam Dupinus in Bi- Wiotheca parte fecunda tomi tertii pag. 212. edi- tionis anni 1 6"^ i. in 4.° ubi quidcm non Turcium Rufium ^ fcd Tyrjium Rufum Ajierium appellat . In eundem errorcm magna Sirmondi auctoritas tra- xit celeberrimos viros Aubertum Miracum in fcho- Iro ad caput feptimum Ifidoriani Catalogi , Lab- beum L I B. II. C A P. III. 2ip beum in tomo iecundo de Scriptoribus pag. 335. & Alexandrum Wilthemium in capite prmio Ap- pendicis ad Dyptichon Leodienfe : qui & ahos er- rores incautus admifit , quos excullit vir omni laude praeftantior Henricus Norifius in Cenota- phiisPifanispag.43c?. Hinc refelhtur etiam Gol- daftus , qui in laudata praefatione ad Manualc bi- blicum ait , Turcium Rufium Afterium , qui edidit Carmen Sedulii , fuille in Confulatu collegam Pro- togenis anno ccccxliii , &: falfos fuifie Cufpinia- num S>c Fabricium , qui ad Afterium Praefidii col- lcgam id retulerunt . In epigraphe carminis Aftcrii, quae Seduho fubjicitur m editione Aldina , praefi- gitur vero in codicibus Sirmondi , Uflerii , Vatica- no , & Cufpinianeo , Carmen illud Pafchale dicitur vulgatum a Tunio Rufio Afierio ^uinto V. C. Exconfuk ordinario atque Patricio , five ut Bar- thii fchedae praeferebant , a Turcio Rufio ^ujnto Exconfule ^c. Unde Barthius in fine capitis un- devicefimi libri duodecimi fufpicatur illud cogiio- men ^into ortum fuiffe ex notis illis aevi prifci V. C. nani to V. pro fiphra numerica , ut loqui- mur , intellexit imprudens librarius , fed vetuftifli- mus tamen : illudque cognomen ^luinto perperam additum notavit etiam Norifius ex cjufdem Afterii chirographo in Virgilii codice Mediceo . V. Ex his ergo manifefte apparet , hanc edi- tionem Carminis Sedufii ab Afterio adornatanrL. fuiffc, 25 o D£ . ANTIQUITATIBUS , HORTAE fuiircjdepolkis jam pridem Confulatus infigniis,poft annum ccccxciv. quo fuit cclebratum Concilium Romanum . Hoc cognito , Pcarfonius , Norifius , & Pagius Synodum illam trahendam putarunt poil eundcm annum : Pagius vero ad annum ccccxv. num. 1 1. biennio fcrius coaiflam credidit. Sed nihi- lominus credibile non ell , Carmen Sedulii vix editum ita innotuiifc , ut in ampliflimo Ecclefiae Romanae Concilio, tanquam opus ubique gentium probatillimum, infigni praeconio commendari me- rucrit . Quare pro ccrto habeo longc ante Afterii Confulatum illud opus in iuccm prodiiffc , fiqui- dem V. C. Mabillonius in Analcclis tomo primo pag. se'^. edidit obfervationcm fub nominQ Hie- ronymi in Catalogo , ubi haec habentur : Sedulius 'verjjficus primo laicus in Italia philofbphiam di- dicit , pofiea cum aliis metrorum generibus heroi- cum Macedonio confulante docuit. (lcgendum r &c Barthius in Adverfariispag.z^S^. vocatur Sedu' lius Antiftes : quo nomine eum appellaverat etiam Sigebertus in Catalogi capite fexto, & Alcuinus col,303. operum , ubi Epifcopum vocat ; cui pro- inde nihil eft cum Sedulio presbytero Hiberno • Quare Afterius non vulgavit primus Carmen Se-: dulii , fed illud tantum ex fchedis au(^oris reco- gnitum Sc emendatum edidit , quemadmodum fecerat adhuc Conful de fcriptis Virgihi Maronis , quaj ejus chirographo infignita ha(3:enus adfervan- tur in Bibliotheca Medicea : neque tamen ideo jurc quis dixerit opera Virgilii primum vulgata fuifle ab Afterio. ea quippe aetate mos erat, ut illuftrium virorum lucubrationcs per librarios non edercntur , nifi a viris in dignitate conftitutis ante recognita 8c emcndata ,ut patuit exemplis inter Vindicias anti- quorum diplomatum a nobis allatis pag.3 «J. quibus nunc addimus ex Prolegomenis Jacobi Gothofredi ad Codicem Theodofianum pag. cxciii. num. 8. Anianum Firum SpeBabilem eodem paifto reco- gnovilTe Breviarium codicis Theodofiani fub Ala- rico Rege Gothorum . Ita quoque Securus Melior Felix JJper Comes Conftftorii ex mendoftlJimis exemplaribus emendazit opera Martiani Capellae, Confule Paulino V. C. ut obfervavit Hugo Gro- tius in praefatione ad notas in eundem au(^orem . Qua- 23» DE . ANTIQTTITATIBUS . HORTAE Quaproptcr aucioritatc veterum codicum edodlus, puto , Synodicum illud Dccrctum Gelafii prodiiffe in Concilio Romano LXX. Epifcoporum Afterio & Pracfidio V V, CC. Cofs. anno ccccxciv. & tunc in idem Decretum relatum fuifle Carmen Sedulii quod poftea emendatius edidit idem Aftcrius: ideo* quc Concilium Romanum non fecundMm , ut Pa- gius opinabatur , fedpr/m»m fub Gelano appeilan- dum erit, ficut hac^enus a Conciliorum colledoribus & ab aliis appellatum cft . Quum faepius memora- verim Pafcbale Carmen Sedulii , fcire juverit , cun- dcm audorem geminatum opus verfu & profa fcri- pfifle . Primum Macedonio infcriptum & in quin- quc libros divifum,appellavit Pafcbale Carmen: hoc verocjufdem Macedonii rogatu in folutam oratio* nem converfum,P^/&^/e opus infcripfit,ut de utro- quc ipfemet Sedulius tcftatur . Hoc pofteriuscx vc- tufto codice Petri Pithoei ab fe notisilluftratum cdi- ditFrancifcus Juretus, quod ctiam proftatpag.p 54. tomiodavi BibliothccacPatrumeditionis Parifien- fis omnium optimae anni mdcxliv. typis Aegidii Morclli . Juretus vero,qui in Decreto Gelafiano pu- tat utrunquc uno vocabulocommendari , &c utrun- que paritcr le(5lum fuifle a Gclafio, bis atquc iterum fallitur. ctcnim fub nominc Pafcba/is operis Pafcha- lc carmcn ibi laudatur , quia dicitur beroicis defcri' ptum 'verjibus j fivc , ut habet vetuftifliimus codex Palatinus : quod eruditii defcripfit njerfibus . CAPUT L I B. II. C A P. IV. ^33 C A P U T. IV S YNOPSIS I. Proha & ejus Virgiliocento a nmltU laudanttir . Non fcripfit Homerocentonem . Lilius Gyraldus (^ ^uUui Rofcius notati . Scripft de hellis civilibus . II. Vir- giUocentonis diverfae editiones , (^ codices manu exa- rati . III. Errores codicis Padolironenfs . Cafparis Barthii opinio nonprohata . Locus fancii Hieronymi explicatus.Tres Prohae afanBisPatrihus memoratae. IV. Aufonii dc Centonihus fententia ah Henrico Ste- phano cafigata . Prohae Virgiliocento ah eodem &> a Barthio magni faBus (^ emendatus . V M rerum connexa ferfes nova dillerendi argumenta fuppedi- tat , &: materia alia aliam tra- hit , ingens jam fpacium fale- brolb diverticulo emenfus , in viam redeo , Probam Falco- niam iterum ad examen revo- caturus . Ea ob Centonem., Virgilianum omni aevo plurimi aeftimata eft , ideoque Ifidorus vir fandiflimus & dodiflimus ex univerfo feminarum fexu Scriptoribus ecclefiafti- cis eam unam adnumeravit pro eo qviod in laU' dem Chrifii 'verfata efi componens Ctntonem de Chriflo , Firgilianis coaptatum i^erftbus , eiufdem ingenium laudans , etianfi laborem illum magni G g alio- 1^4 DE • ANTIQUITATIBUS . HOTR AE alioquin non fcccrit . Hanc quafi alteram Chriftia- noruin Latinain Sapphum vocat Sixtus Senenfis : eandcm commendat Olaus Borrichius in dilTer- tatione altera de Poetis num. lvi. Ejus Centonum opus pium appellat M. Antonius Sabellicus , S>c veluti Deam quandam fufpicit Barthius in Adver- fariis libro decimo quinto capite eodem , ubi ali- quot ejus verfus emaculat . Miris etiam laudibus cxtollit Boccatius in libro de claris muUeribus ubi alia quoque ab ea confeda fuifle opinatur, quae fcriptorum fbcordia 6c tcmporum injuria-* perierint , atque ex his Homerocentonem : quod fcribit etiam Baptifta Fulgofus libro odlavo capite lertio Memorabilium . Henricus Stephanus in Cen- tonuin 6c Parodiarum exempHs pag.9 5 . de Proba, quod ad facrum cum Mufis certamen attinet , dici potuiffe afiirmat : audetque viris concurren Firgo . Magna laude dignam proclamat , fuoque nomine non indignam feminam fuiffe arbitratur; atque adeo fi poft totannorum curriculum ejus in hoc genere laboris &: argumenti nullus vir aemulus inventus eft , id certe , inquit , gloriam ejus apud nos augere multum debet . In hoc tamen contra Stephanum ftat Ifidorus in Originum Hbro primo capite duodequadragefimo , ubi , poftquam de Pro- ba loquutus fuit, ifta fubjungit :y?c quoque ^ qui- dam Pomponius ex eo demum poemate inter ce- tera fiili fui ocia Tytirum in Chrifii honorem com- pofuity L I B. II. C A P. IV. i^5 pofuit , fimiliter ^ Aeneidos . Probae Virgiliocen- tonem nominatum dixi a faniSio Hieronymo ver- bis recitatis in capite praecedenti ex epillola cen- tefima tertia , ubi 6c Homerocentonis mentionerr» facit : qui quidem Eudociae efle non potuit , quae item Homerocentones condidiflc fertur . hanc enim poft Hieronymum floruille infra apparebit . Nec fcio unde liauferit.Lilius Gyraldus quodtraditin dialogo quinCto hiftoriae Poetarum , Probam Eu- dociae Theodofii junioris conjugi fuum Cento- nem Virgihanum mififlTe . In id fcribendi genus Probamincubuifle, utHonorio & Arcadio expref- fam indicaret feriem eorum , quae in novo & veteri Teftamento continentur , alteri quidem Latine , al- teri Graece , qui Byiantii imperabat, fufpicatur Rolcius . Hoc mihi tamen haud continuo probatur, proptereaquod Cento Latinus dicatus fuerit Ho- norio , qui in oriente imperavit : atqui huicex fen- tentia Rofcii non Virgiliocento , fed Homerocen- to dicandus fuerat . Addit etiam verofimile fieri ,' ut ejufdem fcriptionis generi indulferit , quo conju- gem fuum in fenedute ad religionem Chriftianam converfum & pro more aqua luftrali ablutum noftra myfteria edoceret j unde illi verfus ad cal- cem operis : Hunc^focii^moremfacrorum^unc ipfe teneto^ O dulcis conjux , ^ fipietate merentur , Hac cajii manemt in relltgione nepotes . Gg ij Proba ^36 DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE Proba infuper initio Centonis fui fatetur alia fefe plurima literarum monumentis confignafle , tunc- que demum de profanis ad facra argumenta fe con- vertifle . ^am dudum temeyajfe ducespiafoedera padsy Regnandi miferos tenuit quos dira cupido , Viverfafque neces Regum , crudelia bella , Cognatafque acies^pollutos caede parentum Infignes clypeos , nulloque ex hofic trophoea : Sanguine confperfos tulerat quos Roma^ triumphos , Innumeris toties viduatas civibus urbes , Confiteor-fcripfi.Satis eft meminiffe malorum, N unc , Veus omnipotens , facrum ^precor , accipe carmen , Aeternumque tui feptempUcis ora refol^ve Spiritus , atque mei referapenetralia cordis , Arcana utpoffim natis^PKOBA^cunHa referre, Hic Proba innuere videtur fe olim fcripfilTe de Ro- manorum bellis civilibus , & carminibus jam reci- tatis refpexifle Lucanum , qui idem argumentum hifce verfibus aufpicatus fuerat . 'Bellaper Emathios plufquam ciiiilia campos^ Jufque datum fceleri canimus , populumque potentem Infua iiiftrici converfum uifcera dextra y Cognatafque acies : ^ rupto foedere regni Certatum totis concuffi viribus orbis In L I B. II. C A P. IV. 2J7 In commune nefas : infefiifque ohviajignis Signa , pares aquilas ^pila minantia pilis . ^uis furor^ o cives^. quae tanta licentia ferri^ Gentibus invifs Latium praebere cruorem \ ^umque fuperba foret '\Babylon fpoUanda trophoeis Aufoniis , umbraque erraret Crajfus inulta , ^ellageri placuit nullos habitura triumphos\ II. Virgiliocentonem , qui unicus ex Probae operibus fupereft , primus omnium typis vulgavit Johannes Philippus de Lignamine eques Siculus cum opufculis Philippi cujulHam Dominicani Ro- mae anno mcccclxxxi. in 4.° & Phihppus item Siculus ex ordine Praedicatorum , a fupradi»5lo forte minime diverfus , illum inferuit libro infcripto, Traflatus folemnis ^ utilis in 4,° fine loco 6c fine anno editionis , ubi Virgiliocento Vaticiniis Sibyllarum adjundus hunc titulum praefert ; Pro- hae Centonae clarifftmae foeminae excerptum e Maronis carminibus ad tejlimonium veteris ^ no~ •vique TeJiamenti:c^a.Q editio iterata fuit per Bernar- dinum Benalium Venetiis in 4.° fine anno . Deinde excufus fuit Brixiae anno Mccccxcvi.in 8.° &: aliam poftea editionem iteravit Aldus Manutius fenior Venetiis anno mdi. in 4.° una cum Sulpicii Severi hiftoria : 6c inter Poetas Chriftianos cum titulo Probae Falconiae Centronis infertus eft in parte fecunda ab eodem Aidofeniore anno fecpenti mdii. 2 j 8 D£ . ANTIQUITATIBUS . HORTAE m 4.° Prodiir poftca Daventriae typis Richardi Pafracc anno mdv. in 4.° dcinde Lugduni cum Poematibus Baptiftae Mantuani anno mdxvi. Fran- cofurti anno mdxli. in 8.°&: Parifiis anno mdlxxviii, in I z.° cum Eudociae Homerocentonibus, & Non- no apud Henricum Stephanum ; quem fugillat Poe- tarum veterum ftudiofiiHmus Caipar Barthius in Commentario ad CJaudianum pag.47. fecundae editionis : non enim , inquit , aeque bene ac de aliis, de hoc libello meritus e(i . lllud verofacinus com- tnijit illaudabile , quod notas Firgilianorum libro- rum marginibus depu/it ; unde Jedes argute tradu- Borum in Centones njerfuum ^ hemijiichiorum^ memoria eximuntur . Habetur etiam imprelTio Parificnfis hac epigraphe fignata : Probae Falco- niae vatis clarijjtmae afanBo Hieronymo compro- hatae Centones . Parifiis apud Francifcum Stepha- num MDXLiii./« 8.°Aham editionem accuravit Hcn- ricus Meibomius lenior Helmeftadii anno mdxcvii. in ^.^^Sc aham Margarinus Bigneus in tomo quintio Bibhothecae Patrum editionis primae Parifienfis apud Michaelem Sonnium anno mdlxxv.& intomo od:avo editionis fecundac Parifiis fub figno navis anno mdlxxxix. pag.^pp. Comparet etiam in tomo o*5tavo ejufdem Bibhothecae editionis Parifienfis apud Aegidium Morellum anni mdcxliv. pag.708. unde Thomas de Simeonibus Centonem cundem tranftulir ad calcem fuac dillertationis de duabus Pro- L I B. 1 1. C A P. I V. 2.9 Probis Bononiae apud heredes Pifarrii impreirae anno mdcxcii. in 4.° Idem quoque legitur in tomo quindo pag.i 2 19. Bibliothecae Patrum poftremae editionis Lugdunenfis anni mdclxxvii. apud Anif- fbnios , fed cum vitio , cujus Henricum Stephanum Barthius infimulaverat . Johannes Platearius Pro- bae Virgiliocentoncs edidit Coloniaeapudjohan- nem Gymnicum anno mdxcii. in 8.° Sed omnium utique diligentiam 6c lludium vicit Jufius Rofcius, qui locis Virgilianis in utroque margine fignatis celeberrimae civis fuae opus ab innumeris mendis reftituit , adplures codices MSS. quorum unus erat Hortanus , accurate emendavit dc vulgandum tra- didit Damiano Granae Veronenfi, qui Romae id praeftitit anno mdlxxxviii. in 1 6.° ex typographia Sandii ad calcem opufcuH Antonii Maffae de Ori- gine &c rebus Falifcorum, quum ceteroquin idem Rofcius Probae Centonem non fine commentariis edere decrevilfet , ut Grana teftatur in epiftola ad Vincentium Laurum Cardinalem , Centoni praefi- xa . In tomo quarto Spicilegii Dacheriani pag.48 5. dicuntur exftitifle Ferfm Probae in bibliotheca monafterii fan^fli Richarii anno Chrifti dccclxxxi. U in Catalogo bibliothecae Vedaftinae Atrebaten- fis, quem ab hinc trecentos & amplius annos cxa- ratum protulit Antonius Sanderus in fua Bibliothe- ca librorum MSS. BeIgiiparteprimapag. Den- drophori in infcriptionibus antiquis . V. Patricii Ho- merocentones Eudocia hnperatrix perfecit . VI. Idem Patricius a Pelagio viro Patricio diverfus . Zonaras & Cedrenus in concordiam redaSii . Am vero confequens eft , iit etiam de Homerocentonibus verba faciamus , quoniam eoi- dem Probae Falconiae ab al^- quibus attributos fupra ob- lervavimus . Illos Greci OV"- foKevTfcoveg ^ 8>C OVflfoxfi^T^it appellaverunt : KevT^avx enim Graece , &c Latine centones a verbo xevr^lC^siv , quod inferere eft , proprie vocabant diverficolores pan- nos j metaphorice vero poematis genus ad fimili- tudinem Centonis cx diverfis carminibus alieni operis hinc atque inde decerptis confarcinatum : unde Aldus fenior in praefatione ad Probae Cento- nem jurc miratur Nicolaum Perottum in Com- mcntariis Martiahs , quos Cornucopiae appelhivit, Centones a centum deduci exiftimafie . Erant Ho- mcro- L I B. 1 1. C A P. V. 147 meroccntones digefti ex integris vel dimidiis Ho- meri carminibus hinc inde feledis , ac novo pro- prioque ordine ita concinnatis atque confutis , ut ad alterius rei longe etiam diverfae defcriptionem accommodarentur , unde alius fenfus > &c novum poema exfurgebat , quemadmodum in Virgilio- centonibus ex Maroniana poefi compofitis fadum oftendimus . Suidas in verbo yJvT^o)v , &c Euftathius Iliados 4^ pag- 1 42- 5 . affirmant ab eodem vocabulo )c£VT§uiy&^ non folum Centoncs ex multis fruftis con- futos , fed (cripta etiam ex diverfis locis confarci- nata S>c unam fententiam abfblventia nomen tra- xiffe : quod quidem nomen Latini ufiirpaverunt abje(^a litera ^ , dum pro xjevT^cov , Cerjto dixerunt . Ab his diverfa non fentit Hcnricus Stephanus in Centonum &: Parodiarum exempHs pag.3. &c in Thefauro linguae Graecae tomo altero col.izp^, ubi rejicit Erafmum Roterodamum , qui in Chilia- dis fecundac Centuria quarta Adagio lvih. ait Graecos addidifle hteram , quam abjecerant Latini, quum tamen fitcram illam Graeci minime addidc- rint , fed Latini dctraxcrint , ficut a iu,st^co metior-y 5c ab fltf 9^0/ artus feccrunt , quomodo notat Gcrardus Johannes Voflius in Etymologico linguac Latinae verbo Cento, Porro vetuftiflima Homerocentonum fpecimina indicat vir clarifHmus Johannes Aibcrtus Fabricius in Bibhothcca Gracca Hamburgi noviffi- me excufa , Ubro iecundo capite feptimo num.ni. Verum 2 48 Dli . ANTIQUITATIBUS . HORTAE II. Verum ad Homerocentoncs ut propius tlcvcniam , illi qui exftant , ubi bona pars hillo- riae Evangelicae continetur Homeri verfibus in unum compaCta , a pleriique tribuuntur Eudoxiae, ieu redius Eudociae Auguftae uxori Theodolii ju- nioris , cjuae hac in re Probam Fakoniam imitari 'voluerit ^ id eji ad eum ufum Homericos 'verfus coni^ertere , ad quem illa converterat Firgilianos^ ut ait Stcphanus in loco fuperius memorato : licet fubinde pag.xi. hanc fentcntiam non ita amplcdla- tur , quin putet in mentcm utriufque feminae ean- dem rem cadere potuifle . Immo difertim dubitat , an re vera fint Eudociae , quum ahoquin fine audto- ris nomine interdum cditi fucrint . Sane Tertuhia- nus in capitc undequadragefimo dc P^aefcriptioni- bus mcmorat Homerocentones , ^ui de carminibus Homeri propria opera more centonario ex multis hinc inde compofttis , in unum farciuntur corpus ; itcm Hieronymus in epiftola centefima tertia ad Paulhnum , ik: Ifidorus in Originibus hbro primo capite undequadragefimo fcribit : Centones apud Crammaticos c Codicis Theodofiani confulta facile eft: cxplanare , ubi hadenus viri iiteratiilimi tan- quam ad aquas haefcrunt . ex vcrbis enim Caefareis appaiet cur Centonarii unaconjunganturcumFa- bris j L I B. II. C A P. V. z^s brfs , Tignariis, Dolabrariis, Scalariis, & Dendro- phoris apud Gruterum pag.xxxvi. 1 1. xlv\ 8. cclxi. 4. cccxxii. 4. cccLViii. 6. ccccii. 2. ccccix. 8. ccccxxvii. I . atque alibi paffim ut fuggerit Scali- ger in capite nono Indicis Gruteriani j nimirum utpote qui finguli licet inter fe diverfi , attamen omnes in caftrenfibus &c navalibus aedificiis iartis tedifque ferv^andis occupabantur: unde pag.ccccxL. 6. dc ccccLxxxi. 5), Centonarii junguntur Navicu- lariis. Itaque Cf«^o;7^m ii erant, quiarcibus, na- vibus & militibus Centoms ipfbs oiFerendos cura- bant , quorum coliegia praefedos habebant. hi enim ah'cui rei agendae adhibebantur : quumque omnes opifices artificefque , fabrorum nomine contine- rentur , ideo qui iUis praeerat , Fabrorum praefedius dicebatur . Hinc fabrorum multiplex collegium , focietas &: coetus . Imperator Confi:antinus Ma- gnus in libro decimo quarto Codicis Theodofiani Tit. viii. qui efi: de Centonariis ^ Dendrophoris in lege i. jubet , ut in quibufamque opidis Dendro- phori fuerint , Centonarwrum atque Fabrorwn corporibus adne^antur , quoniam haec corporafre- quentia hominum multiplicari expediet : in quibus verbis explicandis mirum in modum fe torquet nec fibi confi:at Codicis Theodofiani illuftrator in- fignis Jacobus Gothofredus ; unde eruditiilimus vocum exoticarum interpres Carolus Cangius in Glofllario ad fcriptores mcdiae & infimae latini- tatis 2^4 Dii • ANTIQUITATIBUS . UORTAE tatis ita fcribit ; quod vero de Centonariis affert Ja.~ cobus Gotbofredus 'vix putem a quoquam proba- tum iri . ncque ipfe interim cjuicquam adducit , quod rera acu tangat; ait enim fe nefcire quid Centonarii commune haberent cumfabris tigna- o riis &: ferrariis , nijt ut ej/ent , qui in cajlris taber- nacula conjicerent una cum tignariis ^ ferrariis fabris , quorum etiam opera in iis exjiruendis ne- cejjaria erat . IV. Sane Dendrophori Graece , arboriferi latine trabes remque lignariam ad aedificia con- ftruenda curabant . proptereaque Jicet coetum ex fe conftituerent , attamen unum corpus five colle- gium faciebant cum memoratis Fabris , Tignariis , Dolabrariis , Scalariis &: Centonariis . Horum ar- jiiicum corpora Herculem praecipue coluerunt . nam apud Gruterum pag. xlv. 8. HERCVLI COMITI . CVSTODI . M. CAESIVS . AV- Gujli . Libertus . SOSTRATVS . T>KAE¥e^us FABRORVM. COLLEG/V . DENDROPHO- RORVM . CENTonariorum . TIGNARIO- RVM aram dicavit : & apud Fabrettum capite nononum.zi.HERCVLI. CELERI. CORPO- RA. DENDROPHORORVM. SIGNVM.ET EPVLVM . DEDicaverunt , Aquilejae vero no- ftrae APOLLINI. BELENO. AVG«/?o. IN. HO- NOREM . PHILTATI . PKAEFeai . ET . PA- TRONI. COLLEGIORVM. FABKorum, ET CEN- L I B. 1 1. C A P. V. 2^^ CENTonariomm.DlOCLES.LlEenus,DONVM DEDIT apud Gruterum pag.xxxvi. num. 1 1 . Ego vero fuipicor omnium horum artificum corpora in unum coacla , non facra fed politica fuifTe , nifi id fecus declararetur , quemadmodum fuiflfe decla- rantur illi gentilicii Dendrophori , qui in Africa fuperftitioni adhuc vacabant anno vulgari ccccxv. unde Honorius &: Theodofius Augufti eos elimi- nari praecipiunt in hbro decimo lexto Codicis Theodofiani tit.x. lege xx. de Paganis &c facrifi- ciis . Hos Dendrophoros m homrem aUcujm Dei^ iieluti "Bacchi aut Silvani arbores Jiirpitus exci- fas per urbem humeris tulifle fcribit ibidem Go- thofredus , ideoque cum his perperam commifceri Dendrophoros , de quibus in Tit. de Centonariis l^ Dendrophoris . Scaliger filius epift. ccv. li- bri tertii putat didos a Silvano Dendrophoro intexto in vexillis illorum corporatorum . &c Sal- mafius ad Spartianum in Caracalla capite nono Dendrophoros nullo modo artis , fed religionis nomen fuiffe opinatur: unde Sponius in Ali&IIa- neis fe(^ione ii. articulo xi. pag. 5 7. haec fcribit : banc ergo controverjtam inter eruditos 'viros de Dendrophoris dirimere non audeo . VoIIius quoquc in libro primo capite vicefimo de Theologia gen- tili in eadem fententia verfatur . Cangius vero in GlofTario ait : neque promptius eji definire quipro- prie dicantur', Si Fabrettus capitenononum.21. inter 2^5 DL ..AN TlQUrrATiBUS . HORTAE inter utramquc opinionem anceps moratur. At Tohannes Baptiita tontejus in Commcntario dc Prifca Caellorum gente libro fecundo capitc iepti- mo putat Dcndrophororum corpus fivc fodahtatcm figna ad exercitus S>c expcditiones , publicave alia opera procuraifc &c comparaOc, coiqueeflc, qui apud Godefcalchum Stewechium ad Vcgetii librum tertium caput vicefimum primum concaedes ap- pellantur . Juhus vcro Jacobonius in Appendicc ad Fontejum pag.272. explicationem adducit Vincen- tiiCariarii Ravennatis, qui Dendropboros fcribit fuiffe quidem conciiedes, non vedores arborum cae- farum, fed collegium hominum , qui praecipuam habercnt curam ut arbores , ligna ahave hujus generis ad cailra itrucnda Sc naves per populum eiuidem coliegii veherentur : fuiife inilar publica- norum decumas colligentium quum Dendrophori per Ouatuorvirum ad id muncris dele>2:um quin- que duntaxat exigerent , unde illorum quinquen- nalitatis collegium honeiliilimum 5 nonquodcum luftro quinquennali ahquid commune habcrent ; led quod C^atuorviri Dendrophororum exigcrent Guinque iila , quae poftea populo , hoc eft opera- riis &c lignorum vciioribus ejufdem collegii divi- debantur , ut patet ex lapide clxxv. 8. Hinc ii Den- dropbori aderant fere ubique , nam & in quodam lapidc habetur mentio de Dendropboris militiae Bcrgomatis , &: in alio Tolcntinati de eorum Qni- tuor- L 1 B. II. C A P. V. 1^7 tuorviro quinquennalitatis . Vegetius ergo primum rei efFedum non vocis etymon fequutus concaedes Dendrophoros vocavit , quos magis proprie veclo- res arborum dixiliet , qui tamen commifcendi non funt cum Tignariis . Hos porro live ipfimet hume- ris ferrent five ferendas curarent arbores, ipfas rudes e filvis caefas procurafTe exiflimat Jacobonius pag.273. Quoniam vero iifdem quoque caedenda- rum arborum negocium erat , Iiinc forte Vegetio concaedes appellare placuit . Hinc patet Dendro- phoris ipfis curam duntaxat fuiffe caedendi afpor- randique rudem e filvis materiem . quod firmatur infcriptione lxiv. num. 7. qua Dendrophoro Sil- vano filvarum atque arborum Deo aram dicant, ipfum Siivanum Dendrophomm appellantes . Ti- gnariorum vero officium erat tigna conficere , idefl arbores ipfas rudes in trabium tignorumque & ta- bularum formam in primis redigere , &: contabula- tiones ipfas conflruere . nam tigni nomine compre- henditur omne genus materiei, ex qua aedificia conflant . Dendrophori ergo rem civilem, non vero facram refpexerunt quotiefcunque hoc non exprimi- tur . etenim in lapide Gruteriano pag.Lxiv. num.7. expreffe quidem nominantur Dendropbori , fed ta- men M. D. M. hoc efl Magnae Deum Matris , in cujus antrum , nempe Cybelis , pinum quotannis ferebant. De hoc in Kalendario veteri apud Lambe- cium in Bibliotheca Caefarea tomo quarto pag. 275». K k XI. Ka- 158 DE . ANTIQUIT ATIBUS . HORT AE XI. Kalendas Aprilis , arbor intrat , vi Jelicet pinus in antrum Magnae Matris Deum , cui erat dicata . qua de rc Tulius hirmicus de errore profanarum reli- cionum capite vicefimo odavo , infacris Phrygiis^ inquit, qune Matris Deum dicunt^per annosjtngu- los arbor pinea caeditur , ^ in media arbore Jimu- lacrum juuenis fubligatur^ nempe Atthidis. Apud nos Italos horum Dendrophororum ludicra imago adhuc fupereft, dum Kalendis Majis arbor in fignum laetitiae erigitur , quam vulgo dicunt il Majo , e il Maggio. arbor enim Alpina hoc nomine appellatur; camque certatim afcendere conantur pueri , placen- tas, farcimina, pullos aliaque inde tanquam bra- vium avulfuri . Hujuimodi ludum a latinis Ma- juma diiflum fcribunt viri illi Academici , qui Vo- cabularium Italicum compilaverunt . Id fane mi- nus rede , ut patebit legenti Andreae Rivini dil- fertationem de Majumis. Eandem arborem amantes ante fores amicarum in pagis ftatuunt , fertis, vittis pendentibus aliisque rebus ornatam : quod notavit etiam Odavius Ferrarius in Originibus linguae Italicae verbo Mazo . Hinc proverbium Italicum appiccare il Majo ad ogni ufcio , nempe omnium mulierum amore infiammari . At jam tandem ad Centones poeticos redeundum eft , quorum jam pene obliti fueramus . V. Aufonius in pracfatione ad Centoncm iuum nuptialem , ubi ejufmodi poematis farcinandi prae- L I B. II. C A P. V. 159 praecepta defcribit , utique falfus eft , dum credidit ex fblis Virgilianis verfibus Centones fieri confue- vilTe j fi tamen de latinis tantum loquutus non fuit . Homerocentones fupra laudati in Bibliotheca Pa- trum MoreHiana tomo decimo quartopag.95. in- fcribuntur Eudociae Auguflae Jtve Pelagti Patri- cii . Et fane Athenais fiHa Leontii Sophiltae Athe- nienfis , quae poft facrum baptifma Theodofio ju- niori nupta , Eudociae nomen acccpit , do(5l:rina- rum gloria infignitur apud Graecos fcriptores j qua- re illam Aegidius Menagius locum habere voluit in fua Hiftoria mulierum philofbpharum . Ejufdem pater non Leontius , fed Heraclitus appellatur in Chronico Pafchali pag.3 1 1. fplendidiffimae edi- tionis Caroli Cangii . At forte binominis fuerit , nam Socrates , Nicephorus Calhftus , 6c Zonaras in locis infra laudandis uno ore Leontium appel- lant : quibus concinunt Theophanes in Chrono- graphia pag.72. Conltantinus Manafles in Brevia- rio hiflorico pag.53. Georgius Cedrenus in Com- pendio hifloriaruni tomo primo pag.343. &: po- pularis nofter PauIIus Diaconus in Hiftoria Mi- fcella libro decimo quarto pag.408. editionis Hen- rici Canifii . Item Simeon Logothcta in Chronico MS. aliique apud Cangium in notis ad Chroni- con Pafchale pag.573. Sed & ipfa Asovria^ hoc eft Leontii filia dicitur in difticho adfcripto in fine Metaphrafeos Od:ateuchi apud Photium moxin- K k ij dican- 250 DE . ANTIQUITATIBUS . HOTRAE dicandum . Eadem a poetica facultate laudatur apud Socratem in Hiftoria ccclefiaftica libro fepti- mo capitc vicefimo prirno , apud Evagrium libro primo capite vicefimo , & Nicephorum Calfiftum libro decimo quarto capite vicefimo tertio . Immo Photius criticorum princeps in Bibhotheca codi- ce CLxxxiii. ait , a fe ledam ejus Metaphrafin 0^a~ teuchi heroico carmine conditam libris oHo . & co- dice CLXxxiv. eodem carminis genere atque idio- mate recenfet Metaphrajin propheticorum libro- rum heati Zachariae , ^ inclyti Danielis ; item- que libros tres in laudem beati Cypriani Alartyris fimih verfuum forma confcnptos : de quorum fin- guhs pro more fuo cenfor incomparabihs gravilli- me judicat , nuUa interim injeda mentione Home- rocentonis, qui jamdudum, ihis deperditis, fupereft: cx quo Ludovicus Dupinus in fua nova Bibhotheca ecclefiaftica parte fecunda tomi tertii pag.2 1 1. edi- tionis in 4.° anni 1 6"^ i . facile fibi perfuadet , Ho- merocentones , qui hodic circumferuntur , non ad Eudociam Auguftam , fed ad Pelagium quendam Ipedare . neque alia de caulfa eidem Eudociae adfi- gnatos fuiffe , nifi quia Homerocentoncs laudave- rat epigrammate, quod ihis praemittebatur in co- dice Bibhothecae Palatinae , quem mox memora- bimus . Sed Johannes Tzetzes in Variis hiftoriis chihadc decima capite cccvi. non fohim Eudociae Reginae , Leontii filiae tribuit Metaphrafin Za- cba- L I B. II. C A P. V. 251 cbariae ^ Danielis , fed etiam 0''/u.n^o){£vrpct Ho- merocentones . Johannes Zonaras ia Annalium li- bro decimo tertio , capite vicefimo tertio Eudociae eruditionem commendat quod ipfa abfolverit & digefferit Homerocentones , quos Patricius qui- dam imperfedos & indigeftos reliquerat , ut iif- dem praefixa infcriptio verfibus heroicis declara- bat . Georgius Cedrenus in Compendio hifloria- rum tomo primo pag.3 54. fcribit quendam Pela- gium virum Patricium , qui hiftoriam metro di- geflit ab Augufto Caefare orfam , Homerocento- nes etiam compofuifiTe , ahaque plurima laude di- gna , eundemque a Zenone Imperatore anno xvii. fublatum , nempe anno vulgari ccccxc. Sed Eudo- cia diem obiit anno cccclx. die vicefima Octobris , ut ex Cyrillo monacho in Vita iandi Euthymii ab- batis colligit Pagius in Critica Baroniana ibidem num. VII. eidemque praeftantiffimae Auguftae Pa- tricius Homerocentonum concinnator praemortuus jam fuerat , ut teftatur Zonaras . Quare a Pelagio viro dignitate Patricio , qui ipfemet marte fuo Ho- merocentones compofuit , alius eft vir nomine Pa- tricius , a quo coeptum opus ait Zonaras , quod de- inde Eudocia perfecit . Aubertus Miraeus in Au- dario Bibliothecae ecclefiafticae capite cccvii. no- vum modum excogitavit omnes has difficultates eludendi , ubi laudatos Centones tribuit Eudociae Auguftae non Theodofii junioris conjugi , fcd Coa- z6t DE . ANTlQyiTATIBUS. HOR TAE Conflantini xii. cognomento Ducae , qui ad plurcs migravit anno mlxvii. Sed ifthaec Eudocia , non Leontii Sophiftae , fcd Coiiftantini Dalafteni cxfti- tit filia , ut obfervat Cangius in Familiis Byz,an- tinis num. XXVI. pag. i6i. Alteri Eudoxiae Zocs Auguftac forori , quac filiae fuerunt Conftantini Impcratoris , Bafilii Bulgarodoni fratris , perpe- ram tribuuntur in codice Colbertino apud Can- gium in notis ad Zonaram pag. 47. Haec autem vixit exeunte faeculo decimo ex eodem Cangio in Familiis Byz.antinis pag. 144. Eudocia noftra carminum admiratrix plurimi fecit poetam exi- mium Cyrum Panopolitam , quem Theodofius junior pracfedum Praetorio , Urbis praetorem , confularem & Patricium creavit, ut tradit Suidas. Ejufdem Cyri poetae meminit Evagrius in libro primo capite undevicefimo hiftoriae ecclcfiafticae , necnon ex Prifco hiftorico auclor Chronici Pafcha- lis fub Olvmpiade cccvii. pag.3 1 8. unde Thomas Reinefius libro tcrtio Variarum Icdionum capite decimo quarto pag. 5 6" i . jurc fugillat Barthium, qui in Adverfariis libro duodequinquagefimo capite de- cimo fexro putavit ncminem Cyri poetae memi- nifte praeter Evagrium , ex quo uno ejufdem Cyri memoriam fe renovafte opinatus eft . Aliquot cjus cpigrammata exftant in Anthologia libro tertio pag.334. hbro quartopag.45)3. 500. &: 506". edi- tionis Wechehanac anni mdc. Apud L I B. II. C A P. V. 25^ VI. Apud Fridcricum Sylburgium in Cata- logo codicum MSS. Bibliothccae Palatinae Hei- delbergenfis cod. cccxxvi. pag. loo. Pairicius presbyter Homerocentonum fit audor , adnotatur- que praeponi epigramma Eudociae Auguftae m. eofdem Homerocentones . Eidem praeterea adfcri- buntur pag.121. cod. cccLxxxni. Patricii Home- rocentra feu Chrijiias ex lliade ^ OdyJJea , At forte Patricius ille Tr^gajSf t£^^ , fenior ( minime vcro presbjter ) alius non cil a Patricio illofeniore, cujus Centones Eudocia Imperatrix digefHire tradi- tur , adeoque illi qui hodie exflant Homerocen- tones , eidem Patricio tribuendi , tanquam prima- rio concinnatori , Eudociae vero , utpote ilh , quac eofdem Homerocentones nondum completos ab- folvit atque perfecit . Quare Pelagii viri Patri- cii a Zenone interfedi Homerocentones , qui juxta atque ejufdem hiftoriae jam dudum interciderunt, confundendi non funt cum Homerocentonibus a Patricio illo feniore fub Theodofiojuniore inchoa- t \s S>c ab Eudocia ejuldem Theodofii uxore perfe- clis : qups tamen confundere vifus eft eruditus philologus & veterum audorum excuffor diligen- tifTimus Johannes Albertus Fabricius in Bibliotheca Graeca libro fccundo capite feptimo num.iv. ubi propterea vulgatos Homerocentones Pelagio po- tius , quam Eudociae tribuendos effe putavit , ratus ijcihcet Patricium Zonarae &c Pelagium Patricium Cedre- 254 M . ANTIQUITATIBUS . HORTAE Cedreni unum eundemquc hominem fuiHe . Tcr- tullmnus ergo & Hieronymus de aliis Homero- centonibus loquuti fuerunt . Eos , quos memoravi- mus , a fe latinitate donatos omnium primus fub no- mine Probae vulgavit Petrus Candidus monachus Camaldulenfis fub aufpiciis abbatis fui Petri Dcl- phini Venctiis apud Aldum feniorem annoMDiv. in 4.° qui item Graecolatini recufi fuerunt Franco- furti apud Pctrum Brubachium anno mdxli. in 8.° una cum Probae Centonibus, & Nonni paraphrafi Evangehi Johannei . Hanc editionem iteravit Hen- ricus Stephanus anno MDLxxvm. in iz.^Demum Parifiis anno mdcix. Claudius Chapelctus illos infe- ruit Graecis Poetis Chriftianis : in neutra tamen €x his editionibus Homeroccntonum audor expri- mitur. At fub nomine Eudociae Augujiae Jtve Pe- hgii Patricii proftant Graecolatini in tomo odavo pag. c quod fciebam , vifam ne- quaquam fuiife dodiflimo Cardinali Baronio , qui in notis ad Martyrologium Romanum ait , eam fibi cfleincognitam, quemadmodum & Monachi Bc- nedidini de fe id ipfum fatentur ad oram Vincentii Bellovaccnfis in elcganti editione iUius operum, quae corundem cura fatfta eftJDuaci anno mdcxxiv. Quum infuper Ada. fan(fli Caffiani citata vidiftem ab Heriberto Rofwcydo in FaftisSanctorum pag.2 3 . ftatim noftrorum cxemplar Antuerpiam mifi ad ami- L I B. 1 1. C A P. VI. 271 amicifTimum Conradum Janningum Socicutis Jcfu Theologum,cjui vafto Bollandi de Geftvg Sandorum opc- ri continuando eruditam manum pridem admovit. ifquc refpondit,fe eadcm prorfus Ada in fcriniis habere ex co- dicibus monaftcrii Accindti, Vallis Luccntis , fant5bi Ma- ximini Trevireniis & Ciftercienfis alicujus defcripta: fe- que alia reperifle intcrpolata & amplificata multis vcr- bis ; fed nihil magis rei contincntia , quam piiora; atquc infuper minus authentica . Praeterea addidit , fe haberc miraculafandi Calfiani faeculo nonopatrata ex codicc vetufto Claudii JoliiCanonici Parifienlis, ubi etiam Vita fandi Calliani legebatur ejufdem fcrme tenoris ac illa, quam mccum communicavcrat Ruinartus . Hanc Mira- culorum hiftoriam pcrjanningum ad me tranfmifi^am_> una cum iifdem Adis infra dabo, praecipuc quod lauda- tam vidcrim a Molano in notis ad Ufuardum, & a Davi- de Blondello in tomo altero Gencalogiac Francicac af- fcrtae pag.28. cx Paffionario Ecclefiae fandi Quindini ; quod illud ipfum puto , cx quo Bollandiftae hanc Hifto- riam cxfcripfcrant . fiquidem Papebrochium exemplari fuohancnotam adpofuifie , mihi fignificavit Jannin- gus: Hic codex pera?itiquus^ decimo 'vil tiono faeculofcri- ptus^fuit ipfius mofiafierii fan^i ^uintini . Hujus itenij Hiftoriac excmplar ad me mifit Montfauconius, fed mu- tilum . carct enim Prologo & undecim capitibus,a quar- to ad decimum quintum . Nullus vero epifcopatus Hor- tenfis^ fivc Ortenfis^ ut a iando Bonaventura aliifque dici videbimus,in orbe Chriftiano, praeter noftrum, occurrit: quod monitum velim , ne quifpiam hunc Caifianum alio pcrtinere arbitretur . Infra autem ftri(5iiora ejus Adaj ctiam profercmus ex noftro vetcri codice MS. ne quic- quam dcfideretur , Hiftoriac , dc qua agimus , opportu- num . CAPUT 27» PE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE C A P U T. VII Syno PSIS| S col. 7^4. quam crrore typographi numcrus 778. falfo fignavit. Lapis ille rcpcrtus apud fandum Johanncni_» Baptiftam in Fonte, nunc in ccclcfia fan(fti Petri adfer- vatur hoc epitaphio iufcviptus : HIC L I B. II. C A P. VII. 275 H I C . R E Q^V I E S C I T. IN. P A C E. L E O. E P C. Q_V I. S E D I T. A N N O S. XXIII M E N S E. ... D I E. ... Poft Leonem occurrit Martinianus , quem iv. perperam Ughellus Martianum appcllat . Is in- terfuit in Concilio IV. Romano fub Symmacho anno vulgari quingentefimo altero in Conciliis Labbei tomo quarto col. 1338. ubi aHa ledio ad marginem rejeda non Ortenjts , {ed Ortonenjis praefcrt. Sed quum Stephanus Baluiius, qui in nova colledione Conciliorum coL 1^6^. varias fubfcriptionum ejufdem Concihi lediones ex anti- quis codicibus Colbertinis diligentiflime adnota- vit , nihil de eodem Martiniano monitum rehque- rit , certe non omifTurus , fi forte vir harum rerum fcientiflimus eandem varietatem aHcubi reperiflet , omnino putamus ipfum fuiffe non Ortonenfem , fed Ortenfem Epifcbpum , Ortonenfem epifcopatum in Aprutio citeriori in ora Frentanorum inter Ater- num & Sarum amnes pridem extindum infhaura- vit Beatus Pius V. flimmus Pontifex anno mdlxxv. apud Ughellum tomo fexto co\,966, ViatorHor- toncnfis Epifcopus anno dcxlix. interfuit Conci- lio I. Lateranenfi fub Martino L apudLabbeum M m tomo Z74 DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE tomo fexto col. 78. Vigilio deinde ad Romanam Cathedram evedo , Belifarius Patricius quum ex fpoliis Vandalorum beato Petro Apollolo donaria obtuliflct , aedificavit etiam apud Hortas monajie- rium fanfii Jwvenalis , ubi fojjejjiones ^ dona. multa largitus eji ^ inquit Anailafius in Vigilio, qui unus auclor ejufdem monaflerii memoriam no- bis fervavit . Juvenalis faeculo quarto poft Chri- ftum natum fuerat Epifcopus Narniae ad odavum ab urbe Ortana lapidem , cujus gefta recitant Ha- giologi Bollandiani die tertia Maji . Ughellus poft Martinianum ponit Hubaldum quendam Profe- nium , aitque interfuilfe Concilio Lateranenfi, anno Dxcm. celebrato &c pro Gregorio Magno le- gati ofHcio fun(5lum fuilTe apud Hortanos fuos, ut Ravennati Exarcho potiufquam Langobardis pa- rerent . Verum neque Concilium ullum Latera- nenfe coadum legimus anno dxciii. neque in Aclis ecclefiafticis quicquam occurrit de hoc Hubaldo Profenio^ ideoque de illo nihil certi affirmare poilu- mus . Illud tantum fuppetit ex PauIIo Diacono in libro quarto capite oclavo de Geftis Longobardo- rum , hoc tcmpore Romanum Patricium & Exar- chum tcrtium Ravennatem , in locum Smaragdi a Mauricio Imperatore fufteiflum , occupaffe Horta- nam urbem, Sutrium, Tudertum, Ameriam , Peru- fiam , aliasque a triginta Ducibus Langobardis pri- dcm ablatas in interregno Clephi eorum Rcgis anno L I B. II. C A P. VII. 275 anno dlxxix. ut ftatuit Carolus Sigonius in libro pii- mo de Regno Italiae. Scribit vero idem Paullus Agilulphum Regem ftatim ac nuncium illud acce- pit, Ticino Perufiam cum exercitu properafle, & Mauricionem Ducem Langobardorum obreftum Sc captum vita privafle . Idem Sigonius haec fada con- fignat fub anno dxciii. at vero biennio ferius Anna- lium parens : putatque Sigonius , Agilulphum ideo poenas fumpliire de Mauricione quod Perufiam Ra- vennati Exarcho tradidiflet. Daniel Papebrochius in tomo fecundo Maji pag. 154. num.4. cjuum vi- diflet hoc temporc Hortam in dominatu Langobar- dorum , putavit ufque illuc protenfbs fuifle termi- nos Ducatus five Comitatus Perufini per Langobar- dos inftituti , licet eadem Horta trans Tiberim fta- ret, non c^uidem fblis 24, m. p, Roma dijians ^ ut ipfe opinatur, fed quadragintay ut ait Anaftafius 'm- fra adducendus . Verum falfum efle Papebrociiium quae modo a nobis dii^ta funt manifeftooftendunt . Sequitur apud Ughellum Blandus , quem fu- v. fpicatur eundem fuifte a Hubaldum , Eum longo tempore captivum Ravennae detinuit Romanus Exarchus , ideoque quum Hortenfis Ecclejta Jtne refiore , ^ populus quaji jine pajiore grex dejlue- ret , £5^ ibidem infantes pro peccatis abfque bap- tifmate morerentur , ad eundem Exarchum pro Blandi reftitutione fcripfit Gregorius Magnus epi- ftolam xxxii. Ubri primi . Novifliirie vero Monachi Mm ij fan- 27<5 DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE fandi Mauri in notis ad epiftolam xli. alias xxxix. libri quarti ejufdcm Pontificis, quae eft fcripta ^^ Ckrum ^ Plebem Hortonae fuper obitu cjuf- dem urbis Antiftitis , cujus nomen ibi non cxpri- mitur , hunc fuifle putant Blandum , quia in lau- data cpiftola xxxii. nunc xxxni. libri primi in tribus Vaticanis codicibus lcgitur, ut quidem ajunt , Hor- tonenjis pro Hortenjis . Sed utique legendum eft Hortanenjis , itaut illa epiftola xli. libri quarti re- rcfpiciat Hortonenfes ^ feu reiflius Ortonenfes in Samnio , altera vero Hortanenfes in Tufcia iubur- bicaria . Hortam enim urbem Hortanum Plinius appellat , unde Hortanenfes . Et fane Exarchus Ravennas fuam poteftatem non excrcuiflct iii Epi- fcopum Ortoncnfcm , qui non in ditione Exarchi Ravennatis , fed Langobardorum exftabat , quo- rum regnum a temporc fandi Grcgorii Papae adeo late in Italia patuit, ut uni-verfa ^ exceptis Roma atque Ravenna cum locis ad eamfpe5iantibus , ab J/pinis montibus Rbegium ufque Calabriae , illis pareret^ inquit Baronius anno dxci. num.xLi. Tem- pore fandi Gregorii Magni Samnites, ubi ftctit Hortona iiwc Ortona , Langobardis paruifle te- ftatur etiam audor vitae fandi Cethei mox addu- cendus . Haec fimilitudo nominum inter Horta- nenfes & Hortonenfes immanes errores in rem geographicam invcxit , quibus viri etiam dodifli- mi dccepti funt , nam Papcbrochius die dccima ter- tia L I B. II. C A P. VII. 277 tia Junii BoIIandiani , quum in capite fecundo vitae fandi Cethei, alias Peregrini , Epifcopi Amiter- nenfis in Aprutio five in Samnio , nominatum vi- diffet Ferilianum Comitem Hortonenjts avitatis , putavit defignari Hortam five Hortanam ciuita- tem ad Tibcrim , ideocjue correxit MS. Bodecenfe, in quo non Hortamnjis , fed Hortonenfis civitatis legebatur , ut fatetur ibidem in notis pag.^iii. Sed quum idem Verilianus rogaretur , ut media noBe adveniens Amiternenfium urbem invaderet , eam- que penitus difiiparet , vel hinc patet , fermonem haberi de Hortona five Ortona Aprutii , ubi fuit Amiternum , non vero de Horta Tufciae , que inde longifHme diiliat . Biandum excepit Adamus anno dcclxi. apud Epifcoporum Italiae nomenclatorem , qui eum fep- timum Hortenfem Epifcopum fignat . Sed inter utrunque ftatuendi funt Julianus , & Mauricius , vi.' quorum primus interfuit Concilio I. Lateranenfi anno dcxlix. tomo fexto Conciliorum col.yS. ubi male Hojianus pro Hortanus appellatur : quod etiam animadvertit Lucas Holilenius in notis ad Carolum a fandio Paullopag.d". Et fane in a(5tione feu Secretario v. ejufdem Concihi C0I.3 ^^i. vocatur Julianus Epifcopus fan6iae Hortanenfis Ecckfiae . In Concilio Romano fub Zacharia , cujus Aifla vii, edidit Baronius anno dccxliii. num. xl. interfuit Mauricius Hortanus Epifcopus , quem item prae-^ ter- 278 DE . ANTlQyiTATlBUS . HORTAE termifit Ughellus . Horta hoc tempore erat Duca- tui Romano adnexa , a quo una cum Araeria , Po- limartio & Bkra illam abilulit Luitprandus Rejc Langobardorum quod Gregorius IIL Pontitex &: Stephanus Patricius 6i Dux Romanus ei captivum reddere noluiiient Tralimumdum Spoleti Ducem , qui in Urbem conlugerat , ut ait Anaftafius in Z.a- charia . Traiimundus vero cum fbederato Romano- rum cxercitu Ducatum iuum recuperavit , fed Gre- gorio , Stephano , Romaniique tbedifragus id de_-. Horta & reiiquis urbibus praeitare noluit . Hujuice rei monumentuminilgne nobis iervavit Cardinalis Deusdedit in fua Colieccione Canonum Vic^iori IIL dicata , quae exllat MS. in Bibliotheca Vaticana Cod.3 835. In ea enim legitur epiilola, qua Grego- rius IIL anno vulgari dccxc. rogat Epiicopos Tu- iciae Langobardorum , cujus caput erat Perulia , ut nunciis Pontiiiciis juiicti a Rege Luitprando &c Hilprando fiLo ejus reftitutionem quatuor civita- tum, quae anno praeterito ablatae fuerant beato Petro, deprecentur . Eam epillolam integram re- citabimus in calcc operis . Interim mortuo Gre- gorio , per Zachariae ejus iuccefloris lcgatos exora- tus Luitprandus quatuor civitates ie redditurum fpopondit , exercitufque Romanus fe illi contra Ducem Trafimundum conjunxjt . Sed reilitutio- ne dilata , Zacharias cum iacerdotibus & clero dc Kege , qui Interamnae morabatur , adeundo cogi- tavit . L I B. II. C A P. VII, jy, tavit . quumquc Hortam pcrvenifTet , Liutprandus ad eum iniiit Grimoaldum , a quo honoriiicc Nar^ niam perdu num. X. fcu pot"us co.ifirmavit privilcgia a fuis prac- celforibus Scdi Apoftolicae concefla . quippe Duca- tus 58o DE . ANTIQVITATIBUS . HORTAE tus Romanus abfq uc ulla conceilione Pippini flc Ca-» roli Magni uno popiiJorum conlenfu , ut teftis eft idcmmet Ludovicus, fummis Pontiflcibus paruit , qui illum per Duc em rcgere confuevcrunt . IX. Hoc temporc vivebat Stephanus Hortanus fivo Orteniis Epifcopus apud Baronium anno dcccxxvi. num. 1 1. qui Concilio Romano fub Eugenio 1 1. fub- fcripfit, & in tomo odavo Conciliorum col. 103. ubi Labbcus cjufdem Concilii ada iterum vulgavit , quae emendatiora dcdcrat Lucas Holftenius in Col- lcdio nis Romanae partc altcra pag. 7. Ponitur dein- de ab Ughcllo in nono loco Magejlius fub Leo- nc I V. in Concilio Romano anno dcccxlvij. iibi tamen multiplicitcr errat . non enim Mageftius , fcd Megiftus , non Ortenfts , fed Oftten/is fuit , in- tcrfuitque Concilio Romano anno d c c c l 1 1 1. apud Labbcum tomo odiavo col. 125. Hoc tcmporc. idem Lco I V. Hortanae & Amerinae njalde anttqua- rum civitatum muros & portas, quae prae nimio-j 'vetuftate temportim ufque ad folum ceciderant , d^ ftinditus deftittitae manehant^ muris novis portif- que , prioribus mlmme diffimilibus inftaurari curavit , iit ait Anaftafius pag. 285. hoc pado civium fe- curitati confulcns . Interim Bcncdiclo III. h\j locum Lconis I V. furfcdo anno d c c c l v. quum Nicolaus Anagninus antiftcs , & Mcrcurius magi- ftcr militum legati Lothario & Ludovico Auguftis nuncium de elcdionc Pontificis fcrrent , ab Arfc- nio Eugubino Epifcopo circunivcnti , una ftatue- runt in Pontificcm crcarc Anaftafium Bibliothcca- tium prcsbyterum Cardinalcm tituli fandi Mar- cclli : qui fub Leone I V. in Synodo dcpofitus & anathemaie vin(ftu§ fuerat ; a quo alius omnino fuit L I B. II. C A P. VH. 28t fiiit celeberrimi nominis fcriptor Anafl^us item Bibliothecarius , ut poftea dicam . Romam ergo ex iegatione regrelH , dum interim poll aliquot dies Miffi Imperiales Adalbertus &: Bernardus Comites Hortam , quae quadragejimo miUtario a Roma di~ /iat , properaverunt , inquit Anaftafius, qui univer- , fam rem narrat in Benedicfto IIL in eandem urbem Hortanam & ipfi profcjfli , cjuafi obviam euntes Im- perialibus Miliis , una cum Arfenio Eugubino aliis- que ibidem contra Benedidum conipirantes,in Pon- tificem elegerunt excommunicatum Anaftafium . Sequitur deinde Arsenius vir &c bona & mala x. fama notiflimus , qui a Nicolao I. legatus 6c apo- cryfiarius in Gallias miflus ob pacem &: concor- diam inter Carolum Calvum , Ludovicum II. Im- peratorem &c fratrem ejus Lotharium, Caroh nepo- tes, ftabihendam, & Rothadum Sueflionenfem Epi- fcopum fedi fliae reftituendum , ut patet ex Nico- lai epiftola xxv. ad Carolum , &: xxvi. ad Epifco- pos Galliae apud Labbeum tomo odavocol.^p^. 5^ 40 1 . Lothario reftituit Theutpergam Reginam , quam repudiaverat , dc Waldradam ejusconcubi- nam ad reddendam rationem itiltaliamduci prae- cepit , ut ait Anaftafius in Nicolao I. Excommuni- cavit quoque Ingeltrudem Bofonis Comitis uxorem fugitivam, ut conftat ex ejufdem Arfenii epiftola ad univerfbs Epifcopos apudLabbeum col.439. Huic nepos erat idem Anaftafius Bibliothecarius fan^i N n Mar- 28r DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE Marcelli presbytcr Cardinalis , qui hoc reftatur ia epiftola de morte Nicolai I. col. 5 6-]. ubi Arfenium vocat avunculum fuum . Eadem epiftoia , quae in cditis infcribitur Adoni Viennenfi , eft encyclica , ut animadvertit V. C. Johannes Mabillonius in Analedis tomo primopag.96'. AnnaliftaBertinia- nus anno dccclxvhi. apud Duchefiiium tomo tertio pag.2 3 o. vocat filium Arfenii Eleutherium illum , qui filiam Hadriani II. jam alteri delponfatam dolo rapuit fibique conjunxit & poftea confiho memo- rati Anaftafii , quem ejufdem Eleutherii fratrem vocat Annahfta , una cum Stcphania olim Pontifi- cis uxore interfecit y eodem poftea Eleuthcrio a Mif- fis Imperialibus occifo . Verum Arfenius non pa- ter , fed avunculus fuit Anaftafii , qui id tcftatur in laudata epiftola de morte Nicolai I. in qua Adonem rogat, ut Arfenium avunculum fuumtunc legatum in Galliis , qui multas a Nicolao moleftias pertule- rat , ob idque a ftudio ecclefiafticae corredionis feu difciphnae paullulum refi-ixerat, adpriftinumpro Pontifice & ecclefia zelum inflectat . Verum ex Adonis monitis non profecit , nam, ut habet Berti- nianus Annalifta , Arfmius ad Ludcvicum Impe- ratorem pergens in 'Beneventum , infrmitate cor- ripitury ^ thefaurum fuum inmmibus Ingeiher- gae Imperatricis comittens ^ , ut dicebatur , cum dnemonihus confabu/ans ^ fine communione abiit in hcumfuum , Nec fere melior fuit Anaftafii for- tuaa L I B. II. C A P. VII. 28^ tuna ab Hadriano II. excommunicati quod au6tor creditus ellet caedis , quam Elcutherius Stephaniae ejufque filiae intulerat . Eundem Arfenium Nico- laus Pontifex paullo ante Beneventum miferat ad Ludovicum II. Imperatorem petentem , ut arma &aha, quae Rex Bulgarorum iandto Petro mife- rat, fibi traderentur, ut legitur in iifdem Annalibus pag.zz7.ubipag.22 3, apparet Aifenium multam thejauri fumrnam habutjje , quae ei pridem ablata fuerat . Anaftafium Bibliothecarium &c Cardinalem {sin^i Marcelh ahquis male confudit cum Anaftafio item Bibhothecario fcriptis variis celeberrimo. Hic enim fuit natione Graecus idemque abbas fanLlac Mariae trans Tiberim,& poft cxauCloratum priorem illum Anaftafium , Bibhothecarius fanCiae Roma- nac ecclefiae fad:us ab Hadriano II. ut nuperrimc obfervavit Mabilionius m libro xxxiv. Annalium num.Lxxxi, Quo honore exceptus fuerit Arlenius in Gailiis , teftatus eft Aduentius Metenfis Epifco- pus in epiftola ad Nicolaum in magnis Annalibus anno dccclxv. num.Lxv. ubi Arlenium , tanquam Angelum Dei exceptum fuiife icribit , quod aiteri Legato Rodoaldo non ante contigerat , De hac le- gatione meminit auclor Annalium Fuldenfium anno dccclxv. apud Duchefnium tomo fecundo pag. 5 ut Johannes fubjungit , Nicolaus I. Arfenium quon- dam Hortanae civitatis Epifcopum , fudaicas tunc primum pellicias introducere mo/ientem adeoaver- fjtus efi , ut ei palatinam procejftonem vellet adi- tnere y nifi fuperjhtiofae gentis vefies abjurando :, cum L I B. I I. C A P. VII. 285 cum facerdotalibus infulis confuetudimliter pro^ cedere Jiuduijfet , Hanc palatimm procejjlonem puto fuiile PonciHcis comitatum , quando e fuo pa* lacio ad Eccleliam procedebat ficra celebraturus . Apud Ughellum fequitur Zachar.ias ex Marty- xi, rologio Stroziiano MS. Stephanus Ortenfis interfuit Concilio Romano xil. A.D.904. apud Mabillonium in Mufeo Italico tom.i.par.2.pag.88. P&TRUS Ortenfis epifcopusJohannisX.Pont.Max. ^"^* Icgatus Concilium Altheimcnfe m Rhaetia il.indixit annoDccccxvi.Conradi I.Germaniae Regis anno v, Indid. IV. XII. Kal. Odobres : quod in Annalibus Johannis Aventini exfpifcatus fuit Pagius anno con dem §.111. ubi ejufdem Concilii canones recenfet cx Burchardo&: Ivone. Errat vero doiflillimus fcriptor putans eum fuille epifcopum Ortonae ad oranu Adriaticimjris,quum ab ipfblaudatus Nicolaus Sc- rarius in Moguntiacis pag.57 5. ex adis MSS.Or/ff»-^' fem epifcopum vocec , quumque Ortonae epifcopa- tus tunc elTet extindlus . Carolus Sigonius in hb.vi. de Regno Italiae anno dccccxxv. narrat, Albertum Marchioncm in ofFenfionem Pontificis lapfum urbe exceflifle, eumque Ortae Tufciae opido munitum , Hungaros ad Romanam ditionem invadendamex- civifle: qui in Tufciam iirumpeates,omnia quae au- ferre poterant ,fecum in Hungariam exportarunt : quare mox Albertu§ Oi tae eft a Roroanis opprefl^us. Eadsm 2^6 DE . ANTIQI,nTATIBUS . HORTAE Eadem narrat Platina in Johanne X.quem ipfc pcr- peram XI. vocat . Hicvero^quem Luitprandusin lib.n. capite xui. & pollea SigonmsAihertum Mar- chionem appcllanr, idem eft,ac Albericus fenior Co- mesTufculanusiquemjy^/^tfr/c-ttw in Etruriae parti- tibusAlarchionem vocat Flavius Blondus in Decadis fecundae libro altero pag. i yp. edit. Frobcniane , ubi fcribit Johannem X.Pont.Max.ejurdemAlbcrici fubndiis ad Lirin feu Garilianum fluvium Saracenos deleviffc:quod traditetiam Leo Ollienfis in Chroni- ci CafincnGs hb.i.capicc xxii. Scd quum a proccribus Romanis intcr fc diilidentibus Albericus urbe pulfus fui(Iet,ut audor cfl Blondus, ipfc invidis ingratifquc vicem redditurus , ad urbis opprcflionemHungaros invitavir,Tufciam falvam padus: quam tamcn ipfi > fpreto foedere , Roaiani agri fincs nequaquam tan- gentes,mifere vaflaverunt.Romanusautem populus Alberti Spoletani DucisauxilioHortam ob(idens,de capto Alberico poenasfumpfit, teflc eodem Blondo, qui cx antiquioribusClironicisiiluddidicerat.Poeta anonymus, qui carmine pancgyrico per Hadrianum Valefium vulgato Berengarium Llaudavit,hunc AU bcricum memorare videtur in libro fecundo ubi ait nec fegnis abibat AlbricuSy Tiberiney tuas nuncfanguine lympbas §lui fraude infecit . ctenim Albericus fcnior ob fraudem patratam in advocand.s Hungaris ad cxcidium Romanorum, fan- L I B. II. C A P. VII. 287 fanguine fiio Tibenm cruentavit Hortae interem- ptus , nunc , five tunc temporis quum poeta fcribe- bat , nimirum pofl Berengarium : quod non fuit aflequutus dodliflimus Valefius . Idem Albericus a Francifco Maria Florentinio in Memoriis Comi- tilTae Mathildis Iibrotertiopag.34, perperamcon- funditur cum Adalberto Marchione Tufciae , co- gnomento Divite , ideo fbrte , quia &c iple Alberi- cus , Albertus Marcbio didus , quod nomen cum Comite erat promifcuum , m Tufcia nempe Hor- tae habitavit . Baronius vero Adalberti filium_, facit anno dccccxv, num.ii. Sed Adalbertus diem obiit fub Johanne X. Pont, Max. 6c Berengaiio I. Rege Italiae, tefte Luitprando in hbro fecundo capite decimo quindlo : quod anno dccccxvii. con- tigifle affirmat Sigonius in fibio fexto de Regno Italiae. Albericus vero caefus fuit pollBerenga- rium I. quod etiam animadvertit Cofmus de Arena in Serie vetcrum Ducum & Marchionum Tufciac pag. 131, ubi notat Adalberti uxorem fuifie Ber- tam , ex qua progenuit Lambertum Tufciae item Marchionem, Ermengardara Adalberto Marchioni Eporedienfi in matrimonium traditam , &Wido- nem Tufciae quoque Marchionem , cui portea fa- mofa muher Marozia , vidua ejufdem Alberici I. Tufculani Comitis, nupfit . Hanc Maroziam & ejus ibrorem Theodoram genuerat fenior Theodora,no- bihs quidem , fed impudicillima femina , quae Ro- aSS DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE manae ciuit.ttis principatum tembaty ut tradit Ab- bericus monachus trium Fontium in Chronico anno dccccxi. pag.2 50. ubi ex eadem Marozia & Sergio Pkudopapa natum ait Johannem XI. quod affirmat etiam Luitprandus in hbro fccundo capite decimo tertio . Albericus L & Maroiia progcnue- runt Scrgium Nepcfinum Epifcopum , Conlhmti- num virum illuftrem,8<: Albcricum ll.qui Romanae iirbis principatum u/Urpavit , tefte eodem Luit- prando. quemque Florentinius pag.3 7. fihum Wi- donis ex Marozia concubina perperam facit , quem nimis incaute aufcultavit Pagius anno dccccxxxvi. num.vi. Idem Albericus II. cjui filium fuumadhuc pucrum Benedidum IX. magno ecclefiae Icandalo in Pontificatum intrufit ( quod mcnftrum luget Ba- ronius anno mxxxiii. num.ni.) in diplomate ubi fra- tres fuos Sergium , Conftantinum , Sc Bertam fbro- rem uterinam nominat apud Ughellum tomo pri- mo col. I ops>. fe appellat Principem atque omnium Romanorum Senatorem . In hujus rei teftimonium ex mufeo noftro hic dabimus nummum argenteum tunc eidcm percufllim rudi artificio, prout illa tem- pora exigebant , In antica parte exftat effigies Aga- piti II. Pontificis , qui anno dccccxlvi. Marini II. locum implevit : quique Alberico Hugonem Re- gcm Itahae , cui vidua Marozia nupferat, con- ciliavit, ut tcftatur Frodoardns inChronico. In altera parte eft monogramma Albcrici , Hoc L I B. II. C A P. Vll, 189 Hoc temporc Anonymus Hortae Epifcopus cum aliis xilli Ottoni Imperatori & filio ejus promiffionem quan- dam fecit deeligendo fummo Pontifice, quam jure improbat Baronius anno DccccLxiii.num.xii. Anno vero Mv. vivebat Ughello ignotus Lambertus, ut xiV; patet ex Notitia publica coram ipfb & Guinizonc Comite Hortano ibidem confcripta in caufla Hugo- nis Abbatis Farfenfis , quam integram dabimus in fine . Comitatus autem Hortani etiam alibi fit men- tio , nempe in diplomate Imperatoris Conradi 11. anni Mxxvii. Guidoni Abbati coenobii Farfenfis & in alio Henrici III. anni ml. Berardo item Abbati Fai fenfi : quae ex Regefto celeberrimi coenobii no- bifcum communicavit vir clarillimus &c humanifli- mus Johannes Baptifta de Miro Abbas ex Congre- gatione Cafinenfi . Petrus JVlaria Campus in Hiito- ria Placentina tomoprimo pag.5 13. recitat ciiar- tam anni mliii. Otberti & Opizonis JVlarchionunij : quosipfc appeilat Alanhiones Hortae in Tufcia^, Sed hoc poilerius in charta ipfa non legitur , ilJique videncur fuille expartibus Placentinis . De his etiim O o dixi t^ DE . AKTIQUITATIBUS . HORTAE dixi in Apologia pro impcrio Sedis Apoilolicae in civitatem Comaclenfeai to. i. pag.i 5 5. XV, Anno mxvij.Johannes Hortanus epifcopus fubfcri- pfit duplici diploraati BencdiLti Vlil. pro cccle- fia fani^i Salvatoris Bifuldunenfis, & altcri pro inlli- tutione ejufdem epifcopatus, apud Petrum de Marca inappendice ad Marcam Hifpanicam num.CLxxvr. SccLxxvni. Idemjohannes Hortanus cpifcopus an- no Mxxvii. fubfcripfit quoque diplomati non adhuc edito,quo Johannes XX. alias XVIII. Urfoni Pa- triarchae Gradenli omnia privilegia antcceiTorunu confirmavit adverfus Poponcni Patriarcham no- ftrum Aquilejcnfem . xVi. Anno mxxxvii.Lamduinus HortcnfTs epifcopus Pe- rufiae interfuit U fubfcripfit Conftitutioni , quam Andreas ejufdem urbis epifcopus fanxerat in Synodo Romana coram Benedidio IX. anno antccedenti : quamque ex archivo Perufino Monallerii fandli Pe- tri extradam edidit Ughellus in appcndice ad to- mum nonum col.pio. XVII. Anno mxlix. vivebat Gregorius ab Ughclla praetcrmilTus . Is in Concilio, eo anno Romae celc- brato contra Simoniacos , fubfcripfit diplomati Leo- nis IX. monafterio fan<5i;ac Gratae paroeciae Ber- gomatis conceflb, in tomo quarto Italiae facrae col. 538. In eadem Synodo, cujus fit mcntio ab Hermanno Contrado , Sutrinus epifcopus fimoniae convidus miferc interiit , ut teftatur Wibcrtus Lco- nis L I B. II. C A P. VII. 25,1 nis Archidiaconus in ejus viu tomo fecundo Apri- lis Bollandiani pag.^ji?. Eum epifcopum K/7/»«w« appellat Ughellus tomo i. col.^ipo. Sed ei ;ure ad- verfatur Petrus Francifcus Chiffletius in Probationi- bus Hittoriae Trenorcienfis pag.^d"©. ubi oftendit Kilinum die tertiaOdobris anni 1050. interfuifle confecrationi altaris fandi Stephani Bifontini . Vi- vebat hoctempore, nempe A. 0.1048. 'BerArdus Hortanus , Abbas coenobii Farfenfis , ut patet cx ca- talogo, quem vulgavit V. C. JohannesMabillonius in Mufei Italici tomo i. parte il. pag.. tradit Ughcllus . Hujus Concilii fubfcriptiones poftca edidit Dachcrius to. xii. Spicilegii pag.^jS. ubi comparet Paullus Horta- nus : qui Hortenjis vocatur in lapide proxime recirando . Idem Paullus confecravit ecclefianL* fandi Nicolai de Fnnariis ad radicem Capitolii in vi- co L I B. 1 1. C A P. V 1 1. 295 co Speculorum , ut prodit marmorea tabula apud Floravantem Martinellum in Roma Sacra pag.2 5a, quae (ic incipit » ANNO. DOMINICAE. INCARNATIONIS MCLXXX. ANNO. XXII. PONT. D. ALEX liL PAPAE. INDiCTIONE. XIIL PA. DEI GRATIA. HORTENSIS. EPISCOPVS CONSECRAVIT. ALTARE. SANCTI NiCOLAI. D£. FVNARHS. IN FESTO IPSiVS. dcc. A. D. iii3(5'. qui erat vi. Coeleftini III. indicflio- nexiv. diexxvr. Maji unacummultis aliis epifcopis interfuit confecrationi ecclefiae fan(fli Laurentii in., Lucina ,ut conftat ex infcriptione ad partem dexte- ram prinii ejufdem ecclefiae aditus . Eam vide apud Baronium A.D. 1 1 p^^.^.x. Fallitur autcm Ughellus, qui illam confecrationcm fadam fcribit A.D. 1 1 99« Paullus Paullo fuccellit circa annum 1200. ab xx. Innocentiolil. eledus, quum eftetejusfamiliaris Sc Capellanus, ut prodit ejufdem Pontificis vita MS. in Bibliotheca Vaticana. Hic Pontifex A. D. laia. literas fcripfitad Redorem, five, ut tunc vocabant , ad PoteftatemOrtanenfem , de Caftris Baflanelli , Palatioli , Baflani , & Aliani : quae nobilss de Orta in feudum ab Apoftolica Sede retinebat . Literae^ exftantcumceteris Innocentii III. a Baluzio vulga- tis tomo altero pag.503 . Ano- 294 DE . ANTI QTJITATIBUS . HORT AE Anonymus , quem ab Honorio III. ele(5lum an- noMccxxii. ex regefto Vaticano tradit Ughellus, eft: XXI. GuiDO, quiapud Jacobillum inChronico5axivi- vipag.51. cuftodi ecclefiae fandii Jacobi terminos paroeciae adfignavit: cjuos idem Honorius an- no Mccxvi. confirnnaverat ibidcmp.308. Hic idcra GuiDO A. D. 1121. memoratur in infcriptione_, apud Antonium de Eflfe^ais in Commentarijs Italicis de ranc 1191. Quare vel crater cx quoppiam loco paroeciae Hortanae illuc migravit, vel Guido cpilcopus Guillelmo Abbati gratificaturusexftruendum curavit . XXI }, Trasimundus anno mccxxxix. diflidiuni habuit cum monalterio Saxiviv.i proptcr annuum cenium.. fibi L I B. ir. C A P. VII. 295 fibi debitum acultode monafterii Cmdi Jacobi de_, Orta, fpedantis ad Saxumvivum . Sed Stephanus Cardinalis fandae Mariae trans Tiberim litem di- remit fententia lata pro monafterio , quibufdamj conditionibus epifcopoOrtanofervatis. Eam fen- tentiam confirmavit innocentius IV. die xxv 1 1 . Fc- bruarii anno mccxl i i i . apud Jacobiilum pag.So. li- teris ad Abbatem Saxiviyi , quas ex Archivo Vati- cano pioferemus in Appendice . JoHANNESanno mccxlviu. interfuit confecratio- xxiii. ni ecclefiae fanttae Manae de Tufcanella, ut ibidem prodit infcriptio # Petrus de Poleto cx ordine Minorum, Capella- xxiv. nus Odaviani Ubaldini Diaconi Cardinalis fan(5tae Ivjariae in Vialata, eledus a Ciero Hortano, confir- matus iuit ab Alexandro IV. anno i. fui pontifica- tus X. Kai. Majas anno mccl i v. non vero biennio ci- tius , ut tradit Ughellus: quumque Hortanum Capi- tulum per Raynerium nuncium eam eledionenL» Pontifici fignificaflet , hic ele^^um confccrari jullic per epifcopum Pracneftinum. Ea fuper re idem Ale- xanderlV. literas dedit clero, civitati &c dioecefi Hortanae 11. Id. Aprilcs&rx. Kal. Majas, quarum primasvulgavit Ughellus , fecundas vero,quaeaH- cubi ab iifdem difFerunt, dabimus in Appendice. Lu- cas Waddingus in Annalibus Minoru 11 tomo altero annoMccLix. num.xvi. tradic eundem epifcopum in urbem Hortanam hocipfoanno tranftuliife alu- mnos 1^6 DE . ANTIQVITATIBUS . HORTAE jnnos ordinis fui , illis concefla ecclcfia fandli Angeli ex voluntate &: confcnfu Alexandri i V. prius cnim morabantur ad primum ab Horta lapidcm juxta ec- clefiam fan(5li Laurentii,ubi jacet corpus beati Theo- baldi j undc bellorum vicillitudine t)tdi\ , ad urbcm propius acceflerunt , potiti ecclefia fan(3:i Theodori in vico fandtijacobi, ex Bonaventura Thculo in_* Apparatu Minorico Provinciae Romanae hbro al- teropag.58. Eadcm translatio ad ccclefiam fandi Angeli contigit anno MCCLvJir. ut patet ex diplo- mate Petn Hortani epifcopi, dato apudOrr ut patet cx literis infra vul- gandis . Bonavcntura Thculus in Theatro hiftorico Vcllitrcnfi libro fccundopag. 195. ait menfae epi- fcopi ab illo additas binas aedes fandae Mariac ca- ftri Kie, fancli Nicolai, &c fand:i Juvcnahs , diemquc cxtremum obiifte anno mcccxiv. Acdem fa.ndi Jurenalis, a Belifario Patricio acdificatam , fe pucro coliapfam fuiffc teftatur Julius Rofcius in Elogiis militaribus pag. 2o5. In ccclefia epifcopah legitur hoc monumcntum, ob implicatiliimas notas, ab i ghello mcndofe recitatum. Ani$. MIlliS. CcciS. TriTeio* TER INDICTIONE . PMA. AVGVSTI. DIE . XX. PRIMA tprE. IoTiS. XX. PAPE. SECVNDI HOC . OPVS. HEDIFXAtv. i^. xpl DlLECTO EST. sl. REVERENDO. PATRE . LAVRENTIO . OL FRATRE. eT^.CuCORVM .NOMINA.HEC.SVNT.EORVM FBi . EGIDII . PBi . NICOLAI . m . PETRI . RANVCI ANDREE , ^i . loim . NICOLAI . pw . sTi ^ pTi . AB RAHAMI. VANNICELII . MENICI . VSNARVGII ET. EGO. PETRVS. J^. NICOLE PRIOR SCeT. ORTANE . SCVLPSI . HVNC . L A P I D E M Pp I^CO- 29» DE.ANTIQyiTATIBlTS.HORTAE Jacobus dc Horta, provinciae Romanae alumnus 6c doclor Parifienfis , Prior gcneralis ordinis fancli Auguftini cleclus fuit anno MCCCviir. ex Aloyfio Torello in Saeculis Auguftinianis tom.v. pag. 275). xx-viii. NicOLAUM de Zabanfchis Ortanum , a Capi-^ tulo adledumannaMCCCXxxiv.die feptima Aprilis, confirmavit Bcnediclus XII. anno in fequenti, nono KaUMajas , ex Rcgefto Vaticano cpift. ccciii. Hoc cpifcopo fedente eledus fuit PoteiUs urbis Hor- tanae Bartholomaeus de Deodafchis Rcatinus r cu- jus clckflionis inftrumentum dabimus in Appcndi- ce.NicoIaus Raynutii deHortaanno MCCCLvii.erat Poteftas Fulginii , ut teftatur Jacobillus in differta- tionc Italica de Fulginio pa». 69. Pute/las autem hoc tcmporc in Italia vocabatur fuprcmus civitatum li- berarum magiftratus , qui ab ipfis^eledus , fummc jurc civibas in rcbus bcllicis ac politicis imperabat . XXIX. JoANKES epifcopus Kiffamerjjfs in regno Cretenfi huc translatuseft anno mccclxxi, die xvi. Augufti ^ XXX. 'Pezkvs Ortamts objii anno mccclxvt- XXXI. JoHANNEs Fulgtnas e familia fandi Dominicl elecTus f uit anno mccclx vi.objitque anno Mcccxciir Johanni Nardo Ortano familiari i\xo multa bona Iklli Cajctanidonavit Urbanus Vl.anno mccclxxix. idemque anno McccLxxxiv.oppigneravit ad duos an- nos civitatcm Ortanam Malatcftae de Malateft:is pro dccem mille florcnis , ut exliteris in tabulario Vati- cano fcrvatis . Ejufdcm Johannis cpifcopatu coe- nobium L 1 B. II. C A P. VII. 29, TiobiumOrtanumMinoruiii , 1'aevicntc bellointer Pontiti- ci lubditos & ecclefia; rebelles , converlum eft in arccm , ut tradit Waddingus anno 1472. §. xxxix. Vivebat hoc tcm- pore Petrus d; Horta Commcndatarius gencralis ordinis lancli Spiritus Romae , cui Aegidias itcm de Horta in eo- dem muucre pracciflerat , ut nutat Cafpar Alvcrus in ope- re inlcripto ^'ima in ogm (lato , to. n, pag. 262. Hic epifco- pus aliquando contendit cum fodalitio I{ecomendatorum Beatae Mariae fiiae civit atis Hortanac coram Galliardo de Bofcoviridi Cantore ecclcfiae Caturcenfis , decretorum dodore , Urbano V. Pontifici a facris , Curisque Came- rx Apoftolicae,& Camerarii gcneralis a cognitionibus.Acta litis, fcripta Fiterbii ,ubi de prxfcnti I{omana refidet Cnria . AD. 1369. dics.Maii, vidimus in mcrabranis Hortaein tabularioCivitatis. Accuratiftimus Waddingus anno 1496. §. ir. fcriblt, hoc anno , fecundo idus Novembres a Bonifacio IX. Jo- hanni fucceflbrem datum fuifl^e Paulium de ^lbertis Flo- XXXIL rentinum ex inftituto fanti Francifci ; quiOrtanam ecclc- fiam rexir ufque adannum 142©. quo aanfiit ad epifcopa- tum Adjacenfem in Corfica fub archlepifcopaiu Pifano . Hinc poftea traslatus fuit ad ccclcfiam Anconltanam & dcinde ad Afculanam , ex codcm Waddingo in audtarijs lomi V. quae proftant ad calcem tomi vn. pag. 489. Idem Bonifacius non unas literas dedit Verrochio,five Berrochio domicello Ortano , caftrorum l ■tricuii , & Baucae Vica- rio pontificio . Ejufdcm Vcrrochli filius Vicarellus , domi- cellus caftri fanfti Felicis paroeciae Tarracincnfis, appella- tur in aliis hteris ejufdem Bonifacii IX. infra adducendis ; qui idem Summus Pontifex civlt.tl Ortanae Johannellum & Andream dcThomaccUIs gentiles fuos , tanquam Ro- manae ccckfiae Vicarios , pracpofuit , ut ex ejus epiftola jdifcimus . P ij SaN- loo DE . ANTIQyiTATIBUS . HORTAE wxm. Sanctes fucccliit anno eodemdic xvii. Juiiii , unde pofteaad civitatcm Caftcllanam tranfit. ■xxKiv. Valentinus Inter.tmntyijis eam dignitatcm ob- tinuit eodem anno dic xiv. Aprilis : quumque cpi- fcopatui Ortano Sc Caftcllancnfi eflet curta fupellcx, ■ ut dignitati utriufquc confulcret Eugcnius I V.dcfun- doSanvtc, utramque conjunxit ecclefum iii. Nonas OdobrcsannoMCCCCxxxvil.Inhujusrcidiplomatc, quod recitabimus exUghello, cavetur, ut cpifcopus, in urbc & paroccia Ortana comraorans , Ortanae ci~ njitatis ^ Cnjlelhme ; in Civitatc vcro Caftcllana Givitatis Cajiellanae ^ Ortanae epifcopus appcllc- tur . Quare cpifcopatus Ortanus ex quatuor epifco- patibus modo conflatus eft , nempe Falarcnfi, Gallc- fino,Ortano 6c Caftellancnfi. Rofcius in Elogiis mi- litaribus pag. 1 64.putat ab Eugenio Caftellancnfem ccclcfiam Horianac adjundam in fingularis bencfi- cii acccpti memoriam, quod Hortanicontra Nicolaa Piecinini & Brachii Fortebrachii cxcrcitus in fidc permanfilfcnt erga Apoftolicam Scdem : undc tunc primum clavcs pontiricias in proprium infignc , aa- dore Pontifice, cos ercxiflc conjicit , addito lemmate MVNVS. FIDELITATIS. S. 11. E. Idcm Valenti- nus interfuit ConcilioFlorentino anno MCCCCxxxix. ubi fe Ortanum duntajcat appcllavit apud Labbeum to.xiii. col. 5 19' Sjj. 8Po. Anno vero mccccxlh. Afculum in Piceno translatus , quadricnnio poft obiic apud Ughellum col. 530. Pctrus Johannis dc Urfo LIB. II. CAP. VII. ^ 501 UrlbOrtanuSjOlim epircopus Cornetanus , dein Nepefi- nus, anno mccccxxxvhi. translatus fuit Maflam , cx Ughello tom. i. col. 106?. & tom. 1 1 1. col. 80. XXXV» LucAs Bononienfis objlt anno mCCCCXli II. ' , Antomus 5"«^/.? Caftellanenfis bienniiim vixrt. ^ XXXVl» NicOLAvs Tnimerifis Siculus , cremita laniSi Augufti- xxxVll» ni , huc translatus per Califtum III. die lccunda Julii anno mcccclv. ex epiicopatu Catacenfi in Calabris , Ra mae deceflir anno mcccclxv i 1 . fepultus in aedc Sandi Au. guftini ante facellum fanftae Monicae cum hoc cpitaphio . D. s. NICOLAO^PALMERIO. S.CVLO.EPISCOPO . HORTANO D I V I . AVGVSTINI . RELIG. ADDICTO . ORATORI PHIIOSOPHO. THEOLOGOay£. ILLVSTRI SACROSANCTAE . FIDEI . CATHOLICAE . DEFENlORl HAERETICORVMCLVE. ExPVGNATORl ACERRIM. QVI . ANN. XX.ET. VHI.SYMMA.CVM.LAVDE IN. AGRO. DOMINICO. LABORAvrx M V L T A Q^V E.SVAE. DGCTRINAE MONVMENTA . R E L I QJV I T . ANDRFAS . P R A T E • .. LIBERALITER. ... FECIT . VlXlT . ANNIS. LXV. MENS. XI. DIES. XXIX. Ughcllus ruditer exhibct ejus numlfma aencum . Hoc ,' cgrcgic fervatum, apud me eft . In antica partc circa ima- gincm Nicolai in piimocirculo haec leguntur NUDUS EGRESUS • SIC. REDIBO . In fecundo circulo intcriori . j NICOL AUS . PALMERIUS . SICULUS . EPS.ORTAN . Inpoftica cft figura nuda ftans cum clepfydra in manu dex- tcra , lancca in finiftra . In tcrgo pendct chlamys . In eirculo hzc leguntur . ANDREAS . GVACIALOTUS C O N T U B E R N A L IS. B. F. In mcdio VIX. A N. L X V. OBIIT. A. D. MCCCCLXVII. EX his & cx fub fcriptionibus Valcntini in Concilio Florentino, patet , utriufgue ccclefiac cpifcopos poft conjunitioneni per Eu- 502 DE. ANTIQUITATIBUS . HORTAE gcnium fadam , cxtra paroccias fuas , non a civita- te Caftellana , fcd ab Ortana duntaxat fc appcllavif- fc : quod amplius ctiara probatur infcriptione Hcnrici Bruni infra adducenda & literis Angcli epifcopi xl. Buda ad fummum Pontificem fcriptis . Ejufdem Pal- merii varia fcripta nondum ciita exftant in Bibliothe- ca Vaticana num. 5815. ncmpe orationes viii. qua- rum Prima eft /« funere Nicolai V. Pont. Max. Sccunda in funcre Dominici Cordinalis Firmi, Tertia de factrdotio^hahita coram Pontifice . Quarta de immaculata oblatione . Quinta de facrificiis veteris & novi teflamenti . Sexta de pacis digmtate . Septima in funere Profperi Cardinalis Columnae . Item exftat ,^jiaeJlio quonam fenfu intelligendums fit , Chriflum de Jpiritu ex Afaria virgine conceptum fui[fe , & quod homo fa&us ft. Item Brevis quae- flio de conceptu Chrijli . Item ,^j/aeJiio an fangui- ni Chrifii in cruce ejfufo , reaffumendo in nefurretiio- ne , adjunBa fuerit divinitas imperfedta . liem fermo de incarnatione verbi Dei y&c^\'\\i% deParalytico . Alia quacdam fcrvat V. C. Antonius Francifcus Marmius Florentinus , ordinis Sandi Stcphani eques , idemquo amicus noftcr . Waddingus in tomo vi. Annalium an- no MCCccLXiii. §. cxxiii. cx Francifco Gonzaga lii Origine Seraphicae Religionis Francifcanac pag. i8j. ait, hoc annoOrranos domiciliuni pofuiflfe non longe a Tibcri paucis Fratribus , fando Bcrnardino Sciicnfi apud tos lacras concioncs habcnte : quod ttftaturhacc infcriptio ibidcm lapidi incifa, & malc a Gonzaga ex- prefsa . TEM LIB. II. CAP. VII. 30^ T E M P O R E D I V I. I H V. X P I A. D. MCCCC L X I I I P. D. P I I PP. IL A N O VI M. M A I I. D I E D O M rc~V~S. S C S B E N A~D I N O . H AC". S C. D O M V^ S V A. I M P E S A. I S T I T V I. MXd A y I T Waddingus teftatur , ex hac urbe prodiifle Beatos patres^ Benignuni , Panormi in cocnobiolandi Francifci , & Jo- hannem, Romae in aedem fandac Mariae in Aracoeli lepultos. Beatum quoque Ungarellum Ortanis aquae pe- nuria laborantibus infefto Apparitionis fanfti MichaeHs eopiofo imbrc fuccurrifle . Sub hoc epifcopo Nicolaus V. Pontifex conftitutiones civitatis Horranx abStephanodc Nardinis ibidem editas , confirmavit AD.1451. dic xxir. Linuarii .- Has dabimus in fine. Ad dirimendas lites & controverfTas Hoitam inter 5c BaflTanum Nicolaus Pc- rottus Archiepifcopus Sipotinus , vir eruditis notus , Hor- tam profedus , fcntentiam vulgavit in epifcopali palatio A.D. 1466. die ultima Oclobris : quam pariter vidimus in membranis . Antonivs ex epifcopatu Caftrcnfi ad Ortanum tran- XXXVUI. slatus cft anno mcccclxvii. decellitqne anno MccecLXXiii. inquit Ugheilus , gcnus mortis non exprimens. Attanicn cx epiftola dxxxiv. Jacobi Amannati , vulgo Piccolomi- nei, Cardinalis Papienfis,quac fcripta eft Senis dic xx.Oclo. bris anno mccccixxiii. apparct , eum fulfle nun fubmcr- fum ; 504 DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE fum ; quippc idcm Jaeobus narrans Decano Toleti rcditum Cardinalis VicccancelJarii ex lcgatione Hi- fpanica , ait, in mari Dguftico turbulentilfima tem- pcllatc fradam navim , in qua prxeur ceteram tur- bam quincjue ^ feptuagintA ex familia periere.In bls epifcopi tres , PlMrenfs y Affifienfis^ iS' Ortanus . 'fureconfulti ampiius duodecim : equefiris ordinis fex . JaBura 4utem rernmy trigintx millium aureo- rum aefiimata . ^TCxix. Pyrrhus Ajo[fa Trojanus a Sixto IV. adlcdus anno MCCCCLxxiri. ab Innoccntio VIII. translatus fiiit ad ecclefiam SuelTanam annoMCCCCLxxxvi.Ste- phanus Infellura fcriba Populi Romani in Diariis fuis MSS. telhtur dic iv. ^laii aniio mcccclxxviii. fe fuifle PoteiUtem Hortac . XL. Succeflit Angelus Pechinolius Caftcllanenfis ca- nonicus, quiadfuperosmigravit anno Mccccxcir. Fuit lcgatus Apoftolicus ad Matthiam Regem Hun- gariac , undc anno mcccclxxlx. dic xxv. Junii pro- lixis literis , in Appcndice exhibendis , Innoccn- tio VIII. fuae legationis rationem reddidit . Chri- ftaura Verrochinia Ortana , caftri Scrmugnani Domina, & uxor Thomae Comitis Marlciani, an- no Mccccxc. memoratur ab Ughello in Hiftoria Mar- fciana pag. 69. xli. Henricus 'Brunus ab cpiftolis Alcxandri Vl.fan- <5ti Eutitii corpus intulit in templum eidem facrum fub montc Ciminio,uti haec marmorea tabula prodir. REL - L I B. 1 1. C A P. V 1 1. 50» RELIQVIAS . S. EVTHITII . MARTYRIS INTER . RVDERA . IN . SCYPHO . LAPIDEO REPERTAS . IVBENTE . ALEXANDRO SEXTO . HENRICVS . EPISCOPVS HORTAE . IN . HAC . MARMOREA ARCHA . LOCANDAS . CVRAVIT ID VS . MAII . MCCCCXCVI Idem Henricus translatus fuit ad archiepifcopatum Tarcntinum anno mccccxcvih. die xiv. Septembris. Georgius Maccafanus de Percto Marfus anno ^"^ vix completo tranfiit ad Sarnenfem ccclcfiam , Anno Mcccoicix. fucceffit Ludovicus , quiobiit xuil« anno mdiii. Julius II. huic epifcopatui praefecit Johannem xLivi 'Burchardum Argentoratenfem , qui faceJIo Ale^ xandri VI. fuerat caeremoniarum magifter. Scripfit Diaria fimplici, kd libero ftilo, quae MSS. cir- cunferuntur , eorumque deterior pars fub titulo Hijioriae arcanae nuper vulgata eft in Germania . Exftat & ejus Ordo milTae pro informatione Sacer- dotum, Romae typis Antonii Bladi 1559. in 8." Johannes mortalitatem exuit anno mdvi, fepultuf- Que eft Roip.ae in templo nationis Teutonicorum . Franciscus Fr-3«ay?i&/«/«i Ortanus afacriscon- xlv. feffionibus Julii Il.fucceffit die xviii.Maii,anno vero MDxxv.epiicopatu fe exfblvit . De eodem agit Theu- jus in Apparatu Minorico libro 11. capite quarto. Paullus Caejjus Cardinalis utranque ecclefiam XLVI. Q^q ad- ^o6 DE . ANTIQVITATIBUS . HORTAE adminiftravir ab aono mdkxv. ad morteni, ' NicoLAUS Perufcus eledlus a Pio IV. die vii. Fc- l. bruarii anno mdlxvi. deceflit die viii» ejufdcm men- fis anno mdlxxxii. Andreas Longus Parmenfis a Gregorio XIII. li. eleifius die 11. Aprilis anno mdlxxxii. Objit xv. Kal. Septcmbres anno mdcvii. Hujus cpifcopatu floruit Bonaventura Furlanus Ortenfis ex ordine Mino- rum Sixto V. charus , qui eura ad Alatrenfem epi- (copatum promovit anno mdlxxxvi. ex Ughello tomoprimo C0I.3 34. In ecclefia cathedrali legitur de Andrea hujufmodi elogium . ANDRE.^. LONGO. NOBILI. PAR- MENSI . EPISCOPO. CIVITATIS HORTANiE. ET» CASTELLAN^ MVLTIS. REGIMINIBVS. DEFVN- CTO . CIVITAS. HORTANA. PA- STORI. OPTIME. MERITO. MiE- STISSIMA. ^RE. P VBLICO. POS VIT OBIIT. AN. MDCVIL XV. KAL SEPTEMBRIS. tETATIS. SVvE LXVIIL EPISCOPATVS. VERO XXV JoHANNES ViNCENTius Catjfachius Amerinus vix lii. eledus a Paullo V. transfertur ad ecclefiam fandi Marci in Calabria , Floruerunt hoc tempore litera- rum gloria clarifTimi Hortani cives Julius Rofcius,&: Q^(] ij Anto- 3 o8 DE . ANTIQUIT ATIBUS . HORTAE Antonius Decius : quorum eximias laudes quum ac- curate recenfeat Johannes Vidorius Rofcius , vul- go Janus Nicius Erythracus , huc lubet cjus ver- ba transferre . Et quidcm de Rofcio haec ha- bet in Pinacotheca altera num. iii. Horti urbs nulli earum ^ quae in Falifcis numerantur^ an~ tiquitate ac nobilitate inferior , Phoebi Alufa- rumque deliciae , fere femper praecUra bominum ingenia ad omnia elegantijjtmarum artium Jlu- dia ^ ad poejin in primis apta , produxit 5 quae tanquam JJores eximii , odore ^ amoe- nitate non uni tantwn civitati , fed omnibus , apud quos Graecae Romanaeque literae vigent , ejfent voluptati^ admirationi ^ ac laudi . Mitto eos , quos Philofophiae ac Jurisprudentiae laus no- hi/itavit^ ex iis ^ qui ^ cum aliarum etiam lau- dandarum facultatum g/oria JJorerent , poejin etiam funt ampkxi . Ita Hortijulio Rofcio , no- hili apud fuos genere nato , dele^antur , ut non alio magis cive ^ alumno glorientur , neque ma- gis fe jaflent , Hic admirabili quodam naturae ipjius babitu ac prope divino praeditus , cum eximiam hanc illujinmque naturam ad omnium rerum magnarum atque artium fcientiam contu- lijfet-f quid mirum ^ Ji orator ^ Ji poeta omni laude cumulatus , extiterit l Etenim nifi oratorum ac poetarum , ex rerum cognitione efflorefcat ac re- ditndet oratio -, tanquar,2 cajja nuce inanior-) ne- &!•■ L I B. II. C A P. VII. 509 gligatur ac repudietur necej/e efl . Itaque tanta vis ingenii ah omnibus , qui tunc temporis magnum in Uteratis viris nomen habebant , primum cogni- ta.y ( non enim inflgnis flammae cujujpiam fplen- dor latere diutius potefl ^ quin Juo Je lumine pro~ daty) tum adamata^ deinde expetita ^ poflremo exculta omni ofliciorum genere efl ; fed in primis ab Aldo Manutio arUiflimo flbi amicitiae vin- culo conflriBa . ac ita illum placuijfe Manutio , tantum in ejus laudibus pondus mea fententia ha- bet , propemodum ut ceteris anteponendum ejfe vi- deatur . ?iifl enim fumma ac prope flngularis in ejus ingenio atque do^rina ijis bonifuiffet: ^ nun^ quam ita a tali viro coli diligique potuijfet , ut vix quidquam in amore fuerit ardentius . cujus ziiri eruditio a majoribus ipfl fuis quadam quaflhere- ditate reli^a , ita deinde perpetuo labore fludio- que fuis efl opibus auBa , ut parenti etiam ipfi Paulo^ quo tum in his literis humanijjimis nil ha- bebat orbis terrae praejiantius , ejfet admirabiiis . ^mnta autem inter Aldum ^ Julium necejfitas amicitiaeque ufus intercejferit ^ declarant epiflolae^ quae extant imprejfae , ^ eruditorum manibus teruntur , tum Manutii ad ipfum , tum ipflus ad Manutium , fcriptae , Sed quid tam eorum , qui fe literis abdiderunt , oflmdit induflriam , quam quae potuerunt ad communem afferre fruBum , atque in ionfpeBum lucemque pyoferre \ Sunt in medio 510 DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE medio complures e/us oratioms ab ipfo editae , in quibus ^ orationis copia i^ fententi^rum gra- njitas , ^ elegans verborum comprehenfo atque artifiX etiam Jiylus apparet . Summa omnium cum 'voluptate leguntur epigrammata , elegiae , odae y ^ facrorum carminum liber : quae omnia , admirabiLm ejufdem ad poefm indolem ac divi- num illum fpiritum , quopoetae dicuntur afjiari y mire tefiantur , exfiant elogia militaria , tanta cum fide y indujiria , ac fermonis majcflate con- fcripta , ut ejus ingenti magnitudinem , candorem animi , ac magnificum orationis genus , ante oculos ponant . Attigit etiam Remp. ac plunbus ^ maxi- mis muneribusfun5ius , in gravi atque difficiliprO' vinciat cujufdam adminijiratione ^ vitam reliquit. Inter alia cdidit Icones operum mifericordiac Ro- mac 1 5 8 5 . in folio . Emblemata facra acri inciia ab AntonioTempefta Romae i 5 Sp.in 8.° Ejus Elogia militaria vulgavit Philippus Decius Romae apud Jo. Angelum Ruffincllum 1 5p(J. in 4.° Varia ejus- dcm MSS. adfervantur in Bibliothecis Barberina 5*: Chifiana . De Antonio Decio exllat hoc elogium apud Erythraeum in Pinacotheca L Locuples ^ amoenum Antonii Decii Hortini ingenium y om- mmque ab eo perceptam y dignam libero bomine y diJcipUnam cum cetera ejus fcripta , lyrico Jiylo confefiay declarant y tum maxime Arcipanda^ nobilis ejufdsm tragaedia demonjirat , quam , Jpkn- L I B. II. C A P. VII. 511 fplendore lerborum , multitudine fententiarum , majejiate argumenti ^ non 'videot cui earum de- beat cedere , quae Etrufca linguafcriptae /eguntur , Hac Jimul ac typis imprejfa communem lucem afpexit^ incredihi/i omnium plaufu ^ fummoque Fabii Urfni^ in cujus primum nomine apparue- rat , excepta , 'vifa eji etiam admirabi/is Torquato Tajfo , non epici tantum carminis principi , fed fcriptori tragacdiarum eximio , qui cum i//i ma- gnus amicitiae ufus necejjitudoque intercedehat : nam cum eo faepe , qui ob id quod parum animo njaleret ^ fermones hominum cnnventufque njita- hat , in uia incedtntem , co//oquentem ^ in foro Jgonali Romae amhu/antem , multaque ibi fpa» cia facientem afpextmus , ut Ji Antonii /audibus cetera alia argumenta deejfent , haec tam egregia cum i//o familiaritas , fummum in eo ingenium , excei/entem do^rinam-f atque admirabilem poeti- cae facu/tatis artem fuijfe convinceret : cui enim il/e p/acere non oporteat , qui tantopere Torquato TaJJoprobatus extiterit \ Sed hunc quoque ce/erius morta/is conditionis tanquam aejius abfor/?uit , quam bonae iiterae ^ amicorumque^ quibus il/e erat JucundiJ/imus -, Jiudia depofcerent , ^uod Ji longior iili vitae hujus ufura contigijfet , mu/tos , quos conceperat , partus edidiffet . Ferum pauci erepti ejus njitae anni , ea quam adeptus eji nomi- nis immorta/itate , compenfantur . Hip- 3 IX DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE Liu, HipPOLYTVs Fabianus Ravcnnas ex Prioie genc- rali , ut vocant , ordinis ranifli Augulbni , ad hanc dignitatem cvci5tus eft a Paullo V. d\c xvn. X^c- cembris anno mdcvii. Ex hac vita migravit in civi- tate Cailellana die xxiv. Augufli mdccvi. quo tem- porc vixit Julius Pheus Hortanus Advocatus Con- iillorialis , in quo munere ruccellorcm habuit Lau- renrium fihum , poftea adlei5lum in epifcopum Ge- runtinenfcm in Calabria, ex Carolo Carthario in Syllabo Advocator. Confillorial.pag.zz 3.8«: 245. i-iv. Angelus Gozadinus Archiepilcopus Nixienfis , & Parienfis , ecclefiae Bononienfis futfraganeus pro Cardinah Ludovifio,anno mdcxxi. a Gregorio XV. eledus fuit. Exftat Hortae haec ejus infcriptio , D. O. M. ANGELVS.GOZADLNVS. L V. D.OLLM ARCHIEPISCOP VS . NIXIEN . ET. PA- RIEN . N VNC. VERO. ECCLESIARVM HORTAN^.ET.CIVITATlS.CASTELL EpvS. ADHVC. VIVENS. SERIO . DE- MORTE. COGITANS. SIBI. SVCCES- SORIBVS. C^SVIS. MONVMENTVM PARAVIT. A. IVB. MDCL. iETATIS SViE. LXXVII. EpaTVS.VERO.XXX Floruit hoc tempore Marius Villanius J. C. prae- ftantiflimus , ad quem Hortae fuae morantem fu- pra laudatus Erythraeus has literas dedit , quae ha- beiuur in hbro vi, partis primae num.xxxvu. ^ Nif^ L I B. II. C A P. VII. 51J Niflmemoria, me fugit^ quod faepe folet acci^ dere , cum Roma difcedebas , pollicitus es , feriis tantum vindemiarum , hoc efi , diehus quindecimy nec eo amplius , a nobis abfuturum ( quo tempore prolatis rebus , multi animi ralaxandi gratia , 'vel villarum amoenitates , 'velpropinqua Llrbi op- pida perfequi folent . ) uerum cum res rediijfmt , continuo te ad nos recepturum ^ quo amicoru/n^ caufis praejio effes opera , aufioritate , confilio . Sed totos jam menfes quinque defideraris \ acvereor^ ne dies illi qutndecim , menfes 'viginti fiant , Sed nolim^ te lllyjfi fimilem ejfe^ qui Ithacam fuam tanti fecit , ut eam , quam^vis afperrimis faxis , tanquAm nidum afiixam^ immortalitati antepo- nendam ejfe fiatuerit . Non video quid ifiic fit ^ quod deh^are te poffit ac retinere , quin curriculo ad nos venias . Nulla efi tibi Pene/ope , quam a. procorum injuriis atque infolentia vindices ; ««/- 'lus Telemachus ^ cujus adolefcentiam patria aufio^ ritate ac confilio regas . Sed quamvis te refie cum Ulyjfe , fedalio ingenere , conferam , nonfum ta- men ita infipiens , ut Ithacae oppidum cum ifihac urbe , quam incolis , ejfe comparandam exifiimem, §luae urbs antiquijjima quidem ac nobiliffima plu- res femper viros genuit , domi militaeqae claros , ^ inprimis doEirina , ingenio , ^ eruditione prae- fiantes : fed nihiladurbem Romam . Aqua tamen abejje hoc tempore non efi magnopere dolendum : R r multa 514 DE . ANTIQUIT ATIBUS . HORTAE multa enim ejus , qui abeji , ab oculis removentur^ quae actrbijjimum animo dolorem inurant : quae mala bellurum calamitas affert . £r nunc fcoe- rijjimae exaHionesffunt capitum , atque ojliorum : nec^ue id aliqua Principum nojirorum iniquitate 'vel avaritia 5 ^uibus i^ibil eji aequius ^ nibil libe- ralius ; fed ita reseji ^ ita faciundum fuit . Sed quamvis omnes intelligant , quae exiguntur ad communem utilitatemfalutemqueconferriy tamen aegre ferunt , queruntur , dolent , in fumma rei nummariae dijjicultate eam afe pecuniam arripi . Sed Petri Sedis dignitas , urbis falus ^ incolumi- tas : cujus tuendae gratia , publico conjilto , ea pe-^ cunia cogitur , omnibus nojiris commodis antepo- nenda eji . Ego quia pacis ociique in primisJUm cupidusy libenter me ijiuc ijel alio conferrem , ubi neque milites armatos confpicerem , neque tympa- norumjirepitus ^ tubarumfonitus audirem : fed rei familiaris ratio prohibet ; aetas a^adeterret J cui coeli mutationem maxime incommodam ejfe , Audio . Sed cur , inquies , me in eam urbem vocas^ in aua manere ^ neque tibi fuave neque jucundum putas ? Jt longe alia ratio eji utriufque nojirum , Tu Jurisconfultus in primis 5 ego non plus atttgi ilhus doHrinae, quam quantum prima illapuerili infiitutione potui . Tu rerum maximarum ufa edo^us acprudens '■, ego in omnibus iis rebus , quae ad cowmunis vitae confuetudinem pertinent <, fere hofpes L I B. II. C A P. VII. ^15 hofpes ^ rudis . Tu Reipub. regendoefcientia pme- ditus j ego funditus ejus artis expers . ^luamobrem ibi potijfimum te oportet ejfe , ubi fummae rei pro- dejje plurimum poffs \ operae autem meaenibilre- liilum eji loci ^ ubi mque publice neque privatim ■ cuipiam ejje ufuipoffit . ^uam ob rem cogita de re- ditu : ^ amicis , qui jam diu tuae funt fuavitatis exptrtesytjusque participesfieri avidijfime cupiunt^ nefis in mora j fed quam primum illorum votis oc- curre . Ego , quoniam coram non licet , his literis , quas tibi F. Defderius reddet^faluere te plurimum jubeo . Vale . Koma vi. Fa/. Febr. cididcxliv. Hoc eodem tempore Romae excelluit alter Hortanus ci- vis Matthaeus Caccia , qui magnam pecuniae vim arte medica comparatam,fato cedens anno mdcxliv. in ufus pios liberaliflimc impendit , fjilendide in- ftaurata acdicula beatae Mariae virginis , ubi fepel- liri voluit , pofl Xenodochium fandi Jacobi ad por- tam Flaminiam , cui odoginta millium nummum hereditatem obtingere juflit . Ejufdem gentilis Pli- nius Caccia, equef^ri ordine illuftris, Rythmos Ita- licos ediderat Firmi typis Sertorii de Montibus anno mdciii. in 12.° Thaddaeus Altinus Camers,eremita Auguflinia- lv, nus, epifcopus Porphyrienfis , Urbano VIII. Inno- centio X. &: Alexandro VII. a facello Pontificio , diem obiit vi. Kal. Septembres anno mdclxxxv. Hortae in ecclefia fantli Auguflini fepukus . R r ij JosE- 516 DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE X.VI. JoSEPHus SilUnus de Leoncillis Spoletiiius, Car- dinali Ludovifio majori Pocnitentiario ac Tacri CoUegii Decano cauHarum Auditor , clet5lus fuit anno mdclxxxv. LVii. SiMON Aleottus Ravennas ex Vicario gcncrali Fabricii Paulutii Cardinalis &c epifcopi Maceraten- fis , nuncupatus fiiit anno mdcxcvii. LViii. Aleotti locum implcvit anno mdcciv. Ascanius T^lajti Romanus,Franciico dc Judice Cardinaii cauf- farum Auditor , deinde epiicopus Salaminae , &: Cafparis de Carpineo Cardinalis , epifcopi Sabinen- fis futfi-aganeus, quo in munerc fiicceifit UlyiH Ro- fcio Ortano , liodieque populum fiium , pictatis 6c virtutis eximia laude ornatus , gubcrnat . F l N l S. APPEN- A P P E N D I X ACTORUM VETERU PE QUIBUS FACTA EST MENTIO IN HBRO SECUNDO. I. f'o-3"^- Decretum genuinum Gelafiil. collatum cum editione vulgata . Genuinum Decretuni Vulgatum Decretum . cum naevis . £.v antiquilfmo codice Palatino Ex codiee '^urenfi emcndatius Bibliothecae Faticanae «.493. editiim fub nor,iine Hormifdae foLiox, a Petro Francifio Chiffletio . ^dditivnes & interpolatio- nes minio notantur . ««•^j-f* Inciplt Decretalem Sci GelaJli Incipit Decretale in urbe RoTta Papae urbis Roniae . ab Hormifda Papa editum. De firipturts divlnls quid um- verfaliter catholica recipiat ., Ecclefia , 'vel pofi haec quid vitare debeat . I. ORdo de vetcri Tcftamcn= to 3 quem fanfta & ca- tholica Romana fufcipic Sc honorat Ecclefia , ifte eil: . Genefeos liber I. Exodi iibcr I. Lctr^ jiS A P P E N D I X. Jtcvitlci liber I. Niuneri libfcr U Dcuteronomii libsr I. Jcfu Nave libcr I. Judicum libcr i. Ruth libcr t. Heguin librl iv. Paralipomenoa libri IL Pfalmorum CL. libcr I. Salomonis libri III. Proverbia , Ecckftaftcs , ^ Caiuica Canticorum . Item Sapicntiae libcr I. Ecclcfiaftici libcr I. Itnuorio Propbetttrun:, Efaiac liber I. Hicraniae libcr I. cum Ci- noth ac Lamcntacioulbus ful:^ . Ezechielis Hbcr I. Danielisliber I. Ofcc liber I. Amos libcr I. Michaeac iiber I. Johcl liber I. Abdiae libcr I. Jonae liber I. Naumlibcr I. Abacuc liber I. Sophoniae liber I. Aggaei liber I. Zachariac lib.I. Malachiac liber I. Itent ordo Hifioriarum ^ Job libcr I. Tobiac liber I. Efdrae libri II. Efthcr libcr I. Judith libcr I. Machabaeorum librl II. Jtcm A P P E N D I X. ^rp .item ordo Scrtptnrarum novi C> aeterni Tefia^nenti. Euaugeliorum libri IV. Secundmn Matthacuin il' berl. Secundum Marcuin libcr i, Secundum Lucam Jiber L Secunduiu Johannem iiberL Item Aduum Apollolorum Uber L Epiilolac Pauli Apoiloli nu- ine.:o XlV. Ad K.omanos EpiftoJca L Ad Corinthios Epiftolac IL Ad Ephelios EpiltoJa L Ad I hellalonicenfcs Lpifto- !ae IL Ad Galatas Epiftola L Ad PhiJippenfes Epiftola L Ad ColoUenfcs Epiftola L Ad Timotheum Epiftol» IL Ad Titum Epiftola I. Ad Philemonem Epiftola L Ad Hebraeos Epiltola I. Item Apocalyplis Johaunis llber I. Itcm canonicae Epiftolae numero feptem . Petri Apoftoli Epiftolae IL Jacobi Apoftoli Epiftola L Johannis Apoftoli Epifto- laellL . Judae ZcJotis Apoftoli Epi- Aola una . L II, POft propheticas & euan- -r^Oft has omnes prophctl- gejicas, atque apoftoli- Xf cas&euangelicas, atque cas Scripturas , quibus Eccle- apoftoHcas , quas fuperius dc- lia cathoUca per gratiam Dei prompfunusScripturas , qiu- fun- bus 310 A P P E rLindata eft , ctiain illud inti- niaiuluni putavimus , quod tjuanivis univerfac per orbcm Catholicae detufae I-xcknac unus thalamus ChriiH lit , fan- cla tamen Romana Kcclcfia-. nullis Sinodicis conftitutis cc- teris Ecclefiis praelata cft, fed tuangelica voce Domini & Salvatoris nottri primatum_, optinuit . Tti es Petrtts , in- i2uiens, &■ fnper banc fetram aedijicabo ecclefiam meam , ^ porte itiferi non pracvalebttnt ad- icrfus eant , &■ tibi dabo clai'es l{egni coelorum , & qiinecnnqite ligcveris fnper terratii ertmt H- gata & in coelo , & qtiaectin- qtic fohcris fnper terram crtnit foliita & in coelo . Cui data eft etiam focietas BeatiiTnni Pauli Apoftoli , vas clectionis , qui non diverfo fi- cut herefi garriunt , fed uno rempore , uno eodemque die gloriofim mortem cum Petro in urbe Roma fub Caefare Ne- rone agonizans coronatus elt , & pariter fupradi(5tam fandam Romanam ecclefiam Chrifto Domino coniccrarunt , alcil- que omnibus in univerfo muii- do fua pracfentia atque venc- rando triumpho ptulerunt . F.ft ergo prima Pctri Apo- ftoli Sedis Romana ecckfia^ non habens maculam , nec ru- gani, nec aliquid ejufmodi . Sc- N D I X. bus Ecclefia catholica per gra- tiam Dci fundata elt , ctiam iilud intimandum putavimus , quod quamvis univerfac pcr orbem difftifae catholicae £c- clefiae unus thalamus Chrifti fit , fantta tamen Romana ec- clcfia nullis fynodicis confti- tutis ccteris ecclciiis pracla- ta cft , fed evangelica voc^ Domini & Salvatoris noftri , primatum obtinuit ; Tues Pe- trtis , inquientis , e^ fiipcr hanc petrafn aedificabo ccclefuvn meam : & fortae inferni notu pracvalebiint adi'erfiis eam . Et tihi dabo cLvves regni coelortan : C qiiaecuwque ligai'eris fupcr tcrram criint ligata e-r" in coe- lo: !& qiiacciimqne folieris fiiper terram ertint foluta & in coelo , Addita eft etiam focietas beatiflimi Pauli Apoftoli , va- fis elciSIonis ; qui non diver- fo , ficut haerctici garriunt , fcd uno tempore , uno codem- que die gloriofa morte cum Petro in urbe Roma fub Cae- fare Nerone agonizans coro- natus eft . Et pariter fupradi- (fiam fanftam Romanajn Ec- clcfiam Chrilto Domino con- fccrarunt , aliifque omnibus ufbibus in univerfo mundo , fua praefentia atquc veneran- do triumpho praetulerunt . Eft ergo prima Petri Apo- ftoli Sedes Romana ecclefia; non habens maculam , neque rugam, necaliquid hujufmodi. Sc- A P P E N D I X Secunda aiitem Sedis apud Alexaiidriam beati Petri no- men . a Marco ejus difcipulo Evangelifta conlegrata eft . Ipfeque a Petro Apoftolo ia Aegipto diredus , verbum ve- ritatis praejicavit , & glorio- fum confummavit martirium. Tertia vero Sedis apud An- tiochiam item beatifllmi Petri Apoftoli habetur honorabilis eo quod illic prius quam Ro- mam veniilet , habitavit & illic primum nomen Chriftia- uorum aovellae gentis exortus eft. 3il Secunda autem Sedes apud Alexandriam Beati Petri no- mine a Marco ejus difcipulo Atqvc, Evangelifta confecrata eft . Ipfeque in ^gypto, dire- ftus a Petro Apoftolo , ver- bum veritatis praedicavit, & gloriofum confummavit mar- tyrium . Tertia vero Sedes apud An- tiochiam irem beatifllmi Apo- ftoli Petri habetur honorabilis eo quod illic priufquam Ro- mam veniifet habitavit : & il- lic primum nomen Chriftia- norum novellae gentis exor- tum eft . 11. ET quamvis aliud funda- mentum nullus poflit po- nere praeter id, quod politum eft , quod eft Chriftus Jefus ; tamen aediticationem lanftam ••idem Romanam ecclefiam poft illas veteris vel novi Tefta- menti , quas regulariter fufci- pimus , etiam fufcipi non pro- hibet fcripturas.Idem fanftam Sinodum Nicenam CCC. rum X. & VIII. Patrum , median- te Maximo Conftantino Au- gufto . San- III. ET quamvis aliud funda- mentum nullus potuit ponere praeter id , quod pofi- tumeft, quodeft Chriftusje- fus ; tamen ad aedificationem noftram eadem Romana ec- clefia, poft illas veteris vel novi Teltamenti , quas regula- riter fuperius enumeravimus , etiam has fufcipinonprohibet fcripturas . Id eft fanctam Sy- nodum Nicaenam fecundum trecentos decem & ofto Pa- tres , mediante maximo Con- ftantino Augufto ; in qua Ar- rius haerettcus coudemnatus eft. SanSani Synodum Con- ftantinopolitanam , mediance Thcodolio fcniorc Augufto ; In qua Macedonius hacrcticiis Sf dcbi- $1Z A P P E Sanftam Senodum Efifinam, in qiia Neftorius damnatus eft, confenfu Coeleftini Papae,me- diante Cirillo Alexandrinae Sedis Anteftite, & Arcadio ab Italia diftinato . Sanftum Sinodum Calcedo- ncnfem ,5 mediante Marciano Augufto & Anatholio Con- ftantinopolitano Epo, inqua Neftoriana , Antochiana, & Eutichiciana herefes fimul cum Diofcoro , ejufque compUci- bus damnatae funt . NDIX. dcbitam damnatlotiem txcc- pit . Sanftam S\noduin Ephefi- nam , in qua Neltorius dam- natus eft , confenfu beatiflimi CaeleftiniPapae,mediante Cy- rillo Alexandrinae Sedis An- tiftite, & Arcadio epifcopoab Italia deftinato . SanSam Synodum Calche- donenfem , mediante Marcia- no Augufto , & Anatolio Con- ftantinopolitano epifcopo , in qua Neltoriana , & Eutychia- na haerefis, fimul cum Eiiofco- ro cjusque complicibus daui- natae fuot . 5>ed i opuicula, quae vir beatiillmus Hieronymus non repudiat, le- genda iufcipimus : reiiqua au- tem omnia cum audore luo di- cimus renuenda . Item Chronica Eufebii Cae^- farienfis , atque ejuidem Hi- ftoriae ecclefialiicae libros , quam- 3Z5 A P P E priiiio lurratioiiis Aiac libro tepuerit , & poft iii Jaudibiis atque excufatione Origeuis fcifmatici unum confcripfcrit Jibrum : proptcr rerum tamen fingularum notitiam , q. ad inftrudionem pertenent , uf- qucquaque non dicimus re- nuendos . Item Orofiiimvirum erudi- tidimuin, qucm conlaudamus, qui valde uobis neccflariam^ adverfus paganorum calum- nias ordinavit Hiftoriam , mi- raque brevitate contexuit . Itcm venerabilis Sedulii Pa- fchale opus, quod cruditis de- fcripfit verfibus inligni Jaude prcfcrimus. Item Juvenci nihilominus laboriofum opus non fperni- mus, fed miramus. Cetera,que ab hereticis fcifm.iticis con- fcripta, vel predicata funt,nul- latenus recipiet Catholica , & Apoft/;oIica Romana ecclelia : e quibus pauca , quae ad me- moriam venerunt, & a Catho- licis vitanda funt , credidimus elfc fubdenda . N D I X. quamvis in primo narrationis fuae Jibro tepuerit , & polt in Jaudibus atquc cxcufationcLj Origenis fchifmatici ununi_. conlcripfcrit Jibrum : propter rerum tamen fingularum no- titiam quae ad inftructionem pertinent , ufquequaque non dicimus renuendos . Item OroJium viruni eru- ditifllmum conlaudamus , qui valde neceflariam nobis adver- fus paganorum caJumnias or- dinavit Hiftoriam , miraquc brevitate contexuit . Item venerabiJis viri Scdu- Jii Opus pafchaJe, quod heroi- cis defcripfit verfibus , infigni Jaude praeferimus . Juvenci quoque nihilo mi- nus Jaboriolum opus non fper- nimus, fed miramur . Caetera quae ab haereticis , five fchi- Jmaticis confcripta vcJ prae- dida funt , nuJJatenus recipit catholica &c Apoftolica Ro- mana eccJelia : e quibus pau- ca , quae ad memoriam venc- runt , & a CathoJicis vitan- da funt , credidiinus eJle fub- dcnda . IV. NOtitiam librorum apo- criforum, qui non re- cipiuntur . Arimenenfium Sinodum , a Conftantio Caefare Conftan-' tini Augufti filium congrega- tam , mediante Tauro I-^racfe- V. IM prJmis Ariminenfem Sy- nodum , a Coftantio Cae- fare Conftantini fiJio congre- gatam , mediante Tauro Prae- fe6to, A P P E N D I X. 5i7 dOi ex tunc & nuuc & in_j k&o , ex tunc & nunc,in_, aeternum confitemur efle dam- aeternum confitemur e/le dam- nata . natam . Itenerarium nomine Petri Itinerarium quoqucL ia no- Apoftoli , quod appellatur Sci mine Petri Apoftoli , quod ap- Cleraentis , apogritum . pellatur fangti Clementis Hbrt numero novcm , apocryphum eJfc fcimus . Aftus nomlne Andreae Apo- ftoli, apocryphum. Adtus nomine Thomae Apo- ftolij libri X. apocryphi . Adus nomine Petri Apofto- li , apocryphi . Adus nomine Philippi Apo- ftoli , apocryphi . Evangelia nomine Mathiae Apoftoli , apocrypha . Evangelia nomine Barna- bae , apocrypha . Evangelia nomine Jacobi minoris , apocrypha . Evangelia nomine Petri Apoftoli , apocrypha . Evangelia nomine Thomae Apoftoli , quibus Manichaei utuntur , apocrypha . Evangelia nomine Bartho- lomaei Apoftoli , apocrypha . Evangeiia nominc Andreac Apoftoli apocrypha . Evangelia quae felfavit Lu- cianus , apocrypha . Evangelia quae falfavit Ifi- cius , apocrypha . I.iber de infantia Salvatoris, apocryphus . Liber de nativitate Salvato- ris, ik de Maria, vel obftetrice, apocryphus . Li- Aftus nomen Andreae Apl. Adus nomen. Thomae Apl. libros X. apg. Adus nom Petri Apl. alios, apg. Adus nom Philippi Apl. apg- Evangelium nom Matthiae , apg. Evangelium nom Petri Ap. apg. Evangelium nom Jacobi mi- noris , apg. Evangelium nom Barnabae, apg. Evan. nom Thomae, quibus Manichei utuntur , apg. Evaugelium nom Bartholo- ni^i Ap. apg. Evangelium , quem falfavit Lucianus , apg. Evangelium , quemfalfavit Euficius, & Lucius, apg. Lib. de infantia Salvatoris , apg- Lib. de nativitate Salvato- ris , !k de Maria vel obfctrice , apg. Lx- 5i8 A P P E N D I X < Lihcr, qui appellariir Palto ris , apg. Lib. oinnes, quos fecic Leu cius difcipulus Diaboli , apg-. Lib. qui appellatut Funda- mentum , apg. Lib. qui appcllatur Tliefau- runij-apg. Lib.de iiliabus Adae kctum genefcos , apg. ■ Lib. qui appellatur haftu Thecle , vcl Thollius , & Pauli Ap.apg. Liber qui appelJatur Nopo- tis , apg. Lib. Prouerbioram ab He- reticis confcriptus , & fandi Xiili nomen praenotatus, apg. Rcvelatio , qui appellatur Pauli , apg. Revelatio , qui appellatur Thomae , apg. Revelatio , qui appellatur Stepiiani , apg. Lib. qui appellatur Tranfi- tus, id elt Adfumptio fcae Ma- riae , apg. Lib. qui appellatur Peneten- tia Adae , apg. Lib. Eugenii a nom gigante, qui cum dracone poll dilu- vium ab hereticis pugnalfe_j perhibetur , apg, Libcr, qui appellatur Tefta- inentum Job,apg.Non hiftoria beati Job,fet alius ab hereticis confcribtus . Lib. Liber , qui appeJlatur Pafto- ris , apocryphus . Libri , omnes quos fecit Lu- cius difcipulus diaboli , apo- cryphi . Liber,qui appellatur Funda.^ mentum , apocryphus . Libcrjqui appellatur Thefau- rum , apocryphus . ' '' Liber de fiJiabus Adac , hoc cii , Leptogenefis , apoct) - phus . Liber , qui appellatur Aftus Teclae & PauJi , apocr} plnjs . .ii' Liber qui appellatur Nepo- tes, apocryphus . Liber Proverbiorum,qui eft ab haereticis confcriptus , & fub nomine lanfti Sixti praefi- gnatus , apocryphus . Kevelatio , quae appellatur Pauli ApoiloJi , apocrypha . Revelatio , quae appellatur Thomae Apoftoli , apocrypha. Revelatio , quae appeJJatur fanfti Stephani , apocrypha . Liber,qui appeJlatur Tranfi- tus , id eit, Adfumptio fandae Mariae , apocryphus . Liber, qui appeJlatur Poeni- tentia Adae , apocryphus . Liber de Eugenia nomine.;» gigante , quae cum draconc poft diluvium ab haereticis pugnafle fingitur, apocryphus. Liber Lib. qui appellatur Poeui- tentiae Origenis , apg. Lib. qui appellatur Poeni- tentia fci Cipriani , apg. Lib.qui appellatur Poeniten- tiae Jainnae , & Mambre, apg. Lib.qui appellatur Sors Apo- itolorum , apg. Lib.qui appellatur Lufa Apo- ftoIorum,apg. Lib. filofogiis , qui ab Here- ticis confcriptus eft , & bea- ti Ambrofii nom praefignatus, Hiitona Eufebi Pamphili, Opufcola Tertuliani, apg. Op. Ladanti , agp. Op. AfFricani j apg. Op.Poflumiani & Galli^apg. Op. Montani , Prifcillae & Maximillae , apg. Op. omnia Faufti Manichei, ^Pg- Op. Commodiani , apg. Op.alterius Ckmentis Ale- xandrinae , apg. Opufc. Tarfi Cipriani , apg. Op. Arnobi , apg. Op. Tigoui,apg. Opu- A P P E N D I X. jz^ Liber, qui appellaturPoeni- tentia Origenis , apocr^-phus . Liber, qui appellatur Poeni- tentia Jamne & Mambre , apo- cryphus . Liber, qui appellatur Sortes Sanftorum , apocryphus . Liber , qui appellatur Lufa Apoftolorum, apocryphus . i.:L',:,.jui appeliatur, Cano* iics Apoftolorum.apocryphus. Liberjphifiologus, ab haere- ticis confcriptus, &: beati Am- brofii nomine praefignatus , apocryphus . Hiftoria Eufebii Pamphili, apocrypha . Opufcula TertuIIiani j apo- cr^-pha . Opufcula Laftantij, apocr}-- pha . Opufcula Africanij apocry- pha . Opufcula Poftuminiani,apo- crypha . Opufcula Montani , Prifcil- lae & Maximillae , apocrypha. Opufcula Faufti Manichaei, apocrypha . Opufcula Commodiani , apocrypha . Opufcula alterius Clementis Alexandrini , apocrypha . Opufcula Tafcii Cypriani, apocrypha . Opufcula Arnobii, apocry- pha. Opufcula Ticonii,apocrvpha. T t Ppu- ;30 A P P E N D 1 X. Opufcula Cafliani Pbri Gal- learum , apg. Opuf.Victorini Petabionen- fis , apg. Op. Faufti Regenfis Gallea- tum , apg. Op. trumentini Coeci , ap. Centonem de XpoVirgiliaiiis conpaginatum verlibus, apg. Epiltola Ihu ad Abgiarum , £pla Abgari ad Ihm , apg. Pafllo Cirici & Jolitac, apg. Pafs. Giorgi , apg. Scriptura, quae appeUatur concradidio Solomonis , apg. Filafteria omnia , quc non Angelorum, ut illi conhngunr, fed Daemonum magis arto confcripta funt , apg. Haec & his fimilia, quae Si- mon Magus , Nigolaus , Ci- rinthus , Marcion , Bafelides, Ebion , Paulus etiam & Sa- mofetaiius , Futinus, & Bono- ius &: qui flmili errore defcce- runt , Montanus quoque cum fuis obiceniflimis fequacibus ApolonariSjVaicntinianuSjfive Manicheus , Fauftus , Affrica- iius, SabeJliuSj Arrius, Mache- donius , liunomius, Novatus, Sabaftius , Celeltus, Donatus, Eullacius , Jovianus, Pelcgius, Julianus Elane , Celeftius, Ma- . . ximia- Opufcula Cafllani Presbytc- ri Gallienfis , apocrypha . OpufcuJa Vidorini Pida- bienlis , apocrypha . Opufcula Faufti Regienfis Galliarum , apocrypha . Opufcula Frumenti Coeci , apocrypha . Centones de Chrifto, Virgi- lianis compaginati,apocryphi. Epiftola Jefu ad Agarum , apocrypha . Epiftola Agarl ad Jefum , apocrypha . Paflio Quirici , & Julitae , apocrypha . Paflio Georgii, apocrypha . Scriptura , quae appellatur Salomonis interdidtio, apocry- pha . Philafteria omnia,quae nou Angelorum, ut illi confingunt, fed Daemonum magisconfcri- pta lUnt nominibus , apocry- pha. Fiaec & his fimilia, quac Simon magus , Nicolaus , Ce- rinthus , Marcion , Bafilides, Ebion j Paulus etiam Samofa- tenus,Photinus & Bonofus,qui fimili errore defecerunt, Mon- tanus quoque cum fuis obfcoe- niflimis fequacibus, Apollina- ris , Valentinus , five Mani- chacus , Fauftus , Africanus , Sabellius, Arrius,Macedonius, Eunomiiis , Coaomius, Nova- tius, Sabbatius, Calliftus, Do- natus , Euftacius , Jovinianus, pclagius , Juliaiius Eclanealis, Cacle- N D I X. 531 Caeleftinus, Maximianiis, Pri- fcillianus ab Spania. Neitorius Conftantinopolitanus , Maxi- mus Cinicus, Lampetius, Dio- fcorus , Eutychcs , Petrus , & alius Petrus:e quibus unus Alc- xandriam , alius Antiochiam maculavit: Acacius Conltanti- nopolitanus cum confortibus fuis : necnon & omnes haere- fiarches , ik eorum difcipulos, qui fchifmatica docuerunt, vel confcripferunt, quorum nomi- na minime retinuimus ; non folum repudiata, verum etiain ab onini Komana , catholica , & Apoftolica ecclefia elimina- ta, atque cum fuis audtoribus, auftorumque fequacibus fub anathematis , & indilTolubili vinculo in aeternum confite- mur eile damnata . Explicit Decretale editnm ab Hormifda Papa Vrbis R^manae. N O T A . UBIhoc Decretum Celajianum,a nobis cumfuis njitiis defcriptum, pervenerit ad manus Difceptatorum ejus farinae , qui no/lris hifce diebus eximiae laudi fibi vertunt , // documenta antiquitate fua commendata ineptiis adnumerent , non dubito quin illud con^ tinuo afpernaturi fint , tanquam minimi pretii . Curvero^. Maxi' inis fane de caujjis , fi ipfos audiverimus : ob ineptam necfibi con- flantem orthographiam , ob latinitatem barbaram & lutulentam , ob artis grammaticae leges minime fervatas . His enim lautis prae- ftdiis ipft vetuftatis periti homines fe rerum antiquarum judices in hac luce Uterarum conflituere palam volunt . Quid judices ? ^nnon potius everfores &■ grajfatores , &■ tantifupercilii quidem , utflne piaculo itlis contradicere , nempe eorum cavillationes & fophifmata detegere , nemini liceatl Sednjaleant illi cum fuis lepidis arguta- tionibus , fuique admiratores procul anobis quaerant & ftudio/i T t i) con- A P P E ximianus , Prifcellianus ab Hi- fpania , Neftorius Conftanti- nopolitanus , Maximus , Uni- cus , Lampecius , Diofcorus, Eutichius, Petrus, & alius Pe- trus : e quibus unus Alexan- driam , alius Antiochiam ma- culavit : Acchacius Conlianti- nopolitanus cum confortibus fuis:nec non & omnes herefes, herefeorum difcipuli , five Sci- fmatici , qui docucrunt , vel confcripferunt, quorum nomi- na minimc retenentur, non fo- lum repudiata, verum ab omni Romana,vel Catholica & Apo- ftolica Ecclefia eliminata , at- que cum fuis au<5toribus , au- ttorumque fequacibus fub ana- themate , infolubili vinculo ia aeternum confitemur effe dam- nata . Expliciunt Decretalis . 5ji A P P E N D I X . congregent : }cd 'vicifjim finant nos frui his rudibus & incomptis reliquiis venerandae literatnrac , qiiain po/ierioris acvi barbarics nobis fcHcitcrfcrvai'it, iinde ejiis tetnporis gcuium & fimpUcitatein cognofcimiis.Intcrini cx hoe apographo Dccrcti,nongentis & ampUus ab hinc unnis fcripto , ut diximus pag. 216. patet tiinc Cclafio attri- biitim iUiid fuijfe , <& carere additionibits ^ interpolationibus , a nobis e regione minio fignatis : qitae viris do£lis occafionem prae- bucrunt varie de eodcm fcnticndi , ut diftum efi pag.i2^.Co)ifulto ^utem dcdimus iUud cum naevis & mendis fiiis , qiiia & haec anti- quitatis fludiofo non inutilia cfie poteritnt. inde enim difcet jam tiinc 'vnlgarcm Ungiiam , artis gramrnaticac regulis folutam , obtiniiijfe , qua indoiti homines utebantiir : quaqiie fcribebantiir non foluvLs quacvis obvia , fed ipfa quoque diplornata , inflrumenta & plera- qiie afta pubUca in ciiriis principnm Liicoriim,& non raro ctiam ec- (lcfiafiicoriim: cx quo apparctfluUe difieptare & de his judicare eos, qui ad exfuffianda antiqua cjiifmodi injtntmenta ob fliU divcrfita- tcm , eaconferunt cum bulUs &■ cpifloUs fummorum Pontificiim , eo vitio non laborantibiis : quafi haec fcribi debuijfent Ungua iUa vulgari , non latina : qnac B^manae ccclefiae femper ita fiiit propria, ut , pro conditionc temporum , in ea omniitm difertiflimi Jiriptores florucrint: qttare ctiam antonomaflice Latinae linguae nomcnclatio- ncm obtinuit , ut diximus in Vindiciis Diplomatiim pag.126. In iisdcm Vindiciis Ub.i, cap.ix. oflendimns Unguac latinae corruptioncm fluxifle ex barbaro modo pronunciandi latinas voces . IIoc ampUits firmatiir hoc Detrcto Celajiano , adnormam barbarae pronunciatiouis fcripto, mutatis, dcmptis vel additis Uteris. Etenim qnia foni Utcrae E. &• I.0.& V. P. & B.C.& C. erant fibi pro- ximi , lcgitiir defulae pro difRilae : Sedis pro Sedes: aleis pro aliis: Gallearuin pro Galliarum : Prifccllianus pro Prifcillianus : Ari- mcnen(iuni/)ro Arimineniiuni:lJafcIides pro Balilides : Peneten- tia pro Poenitentia : Cicili pro Cecilii : Scnodum pro Synodum : tiilinam pro tphefinam: Helari pro Hilarii: Giorgi ]Jro Georgii. _Sic epiicobum pro epifcopum : confcribtum /jro confcriptum : pracfolis pro praefulis : difpotavcrit pro difputavcrit : Julita & JoHta: Rulinus & Rorinus: apogrifum pro apocryphum : & aUa quac priidens hfior per Jc Nos inter nemo degit praeftantior ipfo . Talis Niloticam replebat didio terram , ^ ExtoIIens Cailianum fama meritorum . i. IV. Ve JuUano mquijfmo Imperatonl JAm Cariath-Seph &- Jofue deftruxerat alter Et muros Jericho proftravit funditus aruo , Competa ^ per mundi jubilantibus omnia Sanais : • comoi. HeudolorJ Orbicolae lugentes , obfecro, flete "' Cum facer atque ferox nimium Julianus & atrox ' ' Suggeftum Imperii temeravit corde procaci : Hic tanto fcelere ante alios immanior omnes Quantus ad aftrigerum tendit lufpedus Olympum ■ Unde erga Sanftos bellum commoverat excors ' Induperans perimi , & nullum fuper arua papifci Quod mandar teter , gaudet parere minifter * • -^ • Efficitur ftrages , jugulantur cufpide teftes, Jerulalem cives regem coeli venerantes Traduiuur flammis, mergunturfliK^ibusaltis-, ^x ' xor- 54. A P P E N D I X. Torquent eciikos , nexus patiuiuur ahcnos , Occumbunt julli , mulctantur ubique beati , Sic Caefar Itatuit , dirus iic lictor obaudit , Quos tugat Imperium , recolunt fpelaea ferarum , Belluaconicrvat , hominum quos mucro retruncat . Audi terra , rogo , coeium , rupcralpicc , quaclb , Ferte virum Iterilem nocuos " line reperi mcntc . Bacchavis Caefar , baccharis pcrfide fruftra , Pridem dilcipulus , nunc vilis Apoltata factus , Arbos tu Ikrilis , Jignis aequatus adultis , In Erebo frueris , nec quemquam voce laccfcis , Vicilli Galil^ee Deus , jam Caefaris actus , Tu poris ik cl^mens , tu Rex in fafce refulgcns MultaiH rabidum coeleiti fulmine follum . Quo circa celebres tibimet dicemus honores , Qui miferans juftos , baratro dimergis * acerdos . V. De Zone Magiftro ipjtus , ^ mxrtyre • 'Ste furor Zonem vitae direxit ad arcem f retum martyrio poft vinftum nobiie ferto Maufeolum CalTianus civilico alumnus Ediditintemplo carum tumulando magiftrum Exortum Maii cum ftiva inflammat Aprilis , Cujus miriHcum jugiter memorando triumphum Debita viftori facravit voto perenni Tefte praeconans , & euin cum laude frequentaiis . VI. Ve Joviano Imperatore ChriftianiJJimo^ B ' Ad Lasfemus tencbras poftquam properavit avernas Compos orbigenum motus pietatc fuoruni Fulgura fedavit , hoftes ditione fubegit . Nam Romana phalanx orbem mucrone refrcnans, At * Regni fceptrum procerem bonitate refertum Ab Jove delegit Jovianum nomine dicSium , Juppitcr utpopulo exltarct de agnomine refto. Hic armis ftrenuus , Domini cuitorque monarcims , CIuI- u A P P E N D I X. 547 Chrifticolas vivit * Paganos credere fecit , •„; „„;,£. Eccleliain llatuit , flocci rigmenta redegit Orbeni judicio , gentes torrexerat aequo . Is quoquc 1 aphneos cum tranrniigrafret ad agros » Ortenlis populus lacro Paftore carebat . Quod herus agnofcens , juflit perquirere ftatim Quid iiiper hoc Domini vellet iententia magni . vii, De eknione CaJJtani, Nanlmes igitur Domini fufFragia pofcunt , Illis Pontificem daret ut iibi jure placentem . Tum legione precum motus fator ipfe polorum , Sanciri Caflianum de more patronum , Ornatum donis , fultum coelellibus hauftis Innuit , adfpirans introrfus hoc fuper omnes , Id fiquidem Auguflus Caefar heri haud refragatur :. Infuper hortatur , mandat , favet , atque precatur . Abnuit hoc humilis , iiec le vult fubdere curis , Taedia iion vitans , fed vires defore teifans . Vulgus ad liaec valido firepituque tumultuat alto ; Nos fcimus , quodfis a Cundlipotente ditatus , Profapia vernas * geftorum , &: fimplicitate refulges : Nolis , five velis , Praeful dominabere nobis . Noiter civis ades ; ideo nos optime paices , Sic clamat coetus , fic annuit ipfe fenatus ; Vox coelo fertur : Caffiani moderatur Mens quo fubigeret quod Caefar , plebsque rogabant . VIII. Ve ordinatiom ipjjus , ^Unc crgo Sanftus tantorum voce coadus Excepit regimen fupplex , & nobile nomen, Alter enim Callianus cum Caefare * ventus ^jVf/?,qui Ex Afia , aequivocum facravit honore patronum . His autem geftis inerat dux inclytus Orbis . . uroncique patres orbem mucrone coJentes . Adfuit & clerus , nec «on Taphnea juventus . Xx ij Gaii- yenerac 548 , pcTlocus /llUclU : *qvant\xm A P P E N D I X. Gaudebaiu oinnes odas Domiiio refcrcntes , Qni libi Pontificcm tribuit praeenb cluentcm , Pracfulis in ibliian poftquam confccnderat akum , Ornatus ftola , luculcntus vcflc iacrata , A(^tibus in cundis talis virtutc rcfuHit , Qualis limpluiea * pcrlautus Lucifer unda Cum furgcnscroceo fubtexit fidcra pcplo . Praedicat hinc populis fummi magnalia Regis , Monflrans exemplis , fuadcbat quaeque loquela Gloria quae jufUs maneat , quac pocna profanis , Qui dccor in fuperis exftct , qui flridor in imis , Rcbus in humanis quam iit fiducia * calvens , Expediit didis , affirmans rebus apertis . Totum fe Domini madabat pronus ad aram , Exftans ara fuavis , & hoitia , tivc facerdos . Quis Rhetor liquido quibit dcpromere fcripto , Qualis in advcrfis fuit , & pcr profpcra mitis , Parcus quamque fibi exftitit , & quam largusegenls? .Vitabat pouipam , mundi fternebat honorcm , Divitias calcans , &: cas ut itercora damnans , Spargebat gazas , indens cocleftibus iHas , Quo potiretur eis refolutus carccre carnis . Ciarus erat vultu , fed tanto clarior aftu , Eloquio dulcis , habitu , greifuque fuavis , Orc quidcm nitidus , femperque in mente fcrcnus , Exfuperas plane turgcntis lata poetae Impetus a6torum meum vincit valde tuorum In * quamquam valeo , laudes tibi ferre nequiba Heus athleta J)ei vigeas in culmiue Divi , Gaudia cum Sandishabeas pcr pafcua pacis . IX, Dc ecclejta in honore S. Lmrentii dedicata • D Enique delubrum flruxit mirabDe didu Moenibus Orteniis , rebus fublime fccundis , Quodque necetfariis egit , pia dona miniftrans . Ipniis culmen cum perveniliet ad unguem , tt nox atra polum bigis fubvccta teneret , Pallor ii: ia fulcro fciios compoiieret artus , Scr- A P P E N D I X. 34^ Serpere daiis feram leviter per membra quietem Vifa fuit coelo facies dilabier alto Laiirentii teltis , vocesqiie effuadere talls : Imperio Patris huc venio , Dionaee facerdos , Qu,i te Jerufalem fcripiit magnuni fore civem , Hoc fiquidem templum follers , quod praeclue duduai Marmore fiuxifli , * pulchroque tulifti Nomine Laurenti facretur honore perenni . Haec ait , & fudum martyr remeavit Olympum . At Paftor ftrenuus tanto de famine certus , Nil titubansjuflis obtemperat ilicet iftis , Dedicat Eccleliam Laurenti nomiae fadam , Et decus , & nonien praefcripti femper habendam , Talibus aufpiciis vivebat cuftos heriJis , Mortuus huic mundo, praenitens vivere Chrifto, Corpore nam terris , animo degebat in aftris . X. De meditatione peregrinationis ejus , (Raeterea Sanftus tantorum neftare vultus Donorum conans praedidi exempla magiftri Aftibus aequiparare fuis , confpexit abelle Martyriuai , per quod madus coafceaderet aulam , Ardebat fpedans cum quo ludamea iniret , Poft alapas idus , poltcarceris atrianexus, Poft ferrum flammas , poit lethum gurgitis uadas Ferre voleas , aaimo & praeftaoti corde cupifceus , Has fitieus epulas , nequid iperaret , habebat , Hoc torrens aeftu , nuno huc , nunc fluduat illuc , In partisque rapit varias , per quem omnia verfat , Si laxando gtegem veftiget Praefidis enfem , Saepius id replicat , folito notiflima pulfat ; Judicium quaerit , veniat quod coelitus illi , Explorat pronus , quid vellct ab aethere Chriftus , Incumbens lacrymis , corpus fufpendit ab efcis ; Pernox infudat , cordis timiamatamadat , Has inter curas occurrit fummapoteftas , Maadaas Aegypti geates , Sc rura pacifci , Atque Sicarabrigenum vafto prae aequDrere.guuni Expe- 550 A P P E N D I X. Expcterc , iit populis fcrret pia dogmara Gallls . Implens praeceptuin , promlit quod doia pioruni Ergo certa fciens , & veri nuntia credens , Obtulit extemplo Regi lioamina magno , Qui non omittit propria quos iiiorte redeniit . XI. De cofjzvcatione populorum , ^ con- quirente populo , COnvocat hinc focios in eadem forte dicatos * Qnis prinio votum , poll pandit herile rogatum , Quos ubi contra ftare videt molimine firmo , prodidit arcanum , quod Chriitus ab axe polorum Innuit . Inde favent omnes infiflere coepto . Ardct abire dchinc , propriamque relinquere terram , • . - Cumque ' laon patulas iltud percclJcret aures , Diriguit fubita gelidus formidine fanguis , Atque incredibilis rerum famaoccupat omnes . At Pater igiiorat quo prima exordia /umat , Sic altcrnanti potior fententia vifa elt , Acccrfire gregem tanta formidine flentem , Ac lenire illos cdidis mollibus omnes . Undique conveniunt inopes , magni & mediocres , • Quti» •» Qi^is facer exorfus folio (ic inrit ab alto : Cunttipotcns genitor hominum , rerumque repcrtor , Vos fidei tefles , & fpei robore fortes , Confortesque fui quo circa nominis almi Jam fore conceffit , verbi nec Jade caretis , Viribus ut totis illuni jugiter rccoJatis , CunSa refutantes , iplum fuper omnia amantcs , Prolpera vitando , &: nunquam perverfa tremendo , Vobis edicam repeteiis , iterumqoe monebo . Eja eftote viri fortes , niUlumque paventes : Non paftor deerit vobis , nou cura faJutis . Pafcet qui fecit , firmabit , confoJidabit Jufticium cohibete , rogo , caeptosque doJorcs Temnite , nec uJJus votis obiilfat adeptis . Quod facere exopto , Rex Chriflus ab aethere celfo Favit , & ad metam monuir perduccre ccrtam , Haec, o A P P E N D I X. 551 Haec, &: plura loquens Patriim , monimentaquc cenfens, Tentabat lenire aniinos , & reddere laetos ; Haec ubi difta dedit , populi clamore profari Coepere ingenti , fredentes corde dolenti ; Sin alios hnes , aliamque capefiere genteni Elt animus , pofcisque folo decedere noftro ; Quis caulas regct ? hancque quis , heu ! bene pafcct ? Iplis fedato rclpondet pettore Paftor , Spem vultu limulans , prelfanfque in corde dolorem : Voluite corde metum , cari fecludite curas , Chrillus erit Paltor vobis , & cura falutis: Redorem tribuet , qui vos ad pabula ducet . Fidite in ipliux fuflxagia firmiter , eja Semper honos , vellrumque decus , nomenque manebit , Nec vos ulla dies unquam mori eximet aevo . Immanis convexapolus dum lidera pafcet : Sic Paftor ftrenuus . Tandeni Memphea juventiis Refpondet verbo , non lic in pedoris antro : Incipe , jam volumus , jullit quod ab aethcra Jefus. XII. De ordinatione urbis ^ ^ ek^iom fociorum . Rdinat hinc urbcm , plebi ftatuendo levamen , Componit , ditat , tuitur , benedicit & ornar , Eligit & focios his nominibus vocitatos , Presbyteros, Domitianum, Didimum quoquc , binos Viribus infignes , omni bonitate clueutes . Levitas equidem numero fibi junxerat aequos , Ambos florentes aetatibus , Arcades ambos , Et cantare pares , & item proferre * volcntes , 'vaicnte», Orionem primum , Neonan didiunque fecundum ; Ledorum vero cuneus fupereminet , uno Indicens numero quod habebant cordis in alvo , Sichas , Amon , & Honorius , Eronefque vocati , Nam Nathaneum fibim^t connexerat unum , Cui fpei fervor , fidei , caritatis & ardor , Ingeniaiius crat nomen , diledio duplex , Siinplicitas illi prudens , prudcntia fimplex , Sobrius & caftus , cuuifta bonitate decorus . De 5fi A P P E N D I X. xm, Ve peregrimtione fan^i Cajfiam. H ♦ hint f»- ttt aucfo' rtm hnJHS rilJit Cal- lum ijft . SicMltnim GM lin- ycrnacM- Ia Mrbem VilUmi/ar CMnt , /if ifft Utint Ttddidit Rus * myftica * man«- fcUDC ^adqne I S ctcnim fcptem fociis , curfusque miniftris Incl} tus Antilles , Dominique exful luculentus , Cocpit itcr gaudens , & amore Dei proficifcens , Linquens Aeg}'ptum , petiturus * Rus Eduorum , Mox urbis legio digreilu mota iuprcmo Profequitur lugens , aftus patris reminifceus , PJorabant una dicentes voce fonora : Cognatas urbes quondam , populosque fideles Fulcibas donis , & alebas vir pietatis . Proh dolor ! Ecce relinquis eos , pretiofe Sacerdos , Quo tua fanfta fides nobis jam credita callet ? Externos properas , nobis praeefle refutas , Cui Hos coirunendas Aegypti * mifea Jampas ? Cui famulos tradis ? Cui urbis fepta relinquis ? Cur abicis Clerum , fugiens , cur deferis iftum ? . Oramus , plebi miferans fucurre gementi , Ccntuplicant gemitus , reboat Saronia tellus , Incrcpitant montes , dilVultaut undique colles , Et ftridor fratrum coelo , fletusque querentum . Tum patcr evidus lacrymis ita fatur obortis : Pellitejam fietus , removeteapeSore queftus , Sempcr amor veftri , &;nomen, Jaudesque * mancbant , Nec unquam veftri prorfus meminitle pigebit , Dum coelum ftelJas , pecudes dum terra tenebit, A^^ivite felices fiJii , pcto , vivite Clirifto ; Matta falus , bonitas , pax & concordia perpes , Vobifcum maneant , vitae * atque palatia ducanr, His autem didis demulcct corda dolentum . •* a!ti- thronu XIV. Temdinio fan^i Cajfiani fuper populum . 'Nde manus coelis rendens , & labra patefcens , X Illos * altithro commendat, taliterorans: Tu Deus .letherei perpes regnator Olympi , Qui coclum , terras , pontuin ditioue gubernas , Qui A P P E N D I X. ^j^ Qui regis Ifrael ciiin nato &: flainine fanao Qui reges & regaa domas , Iternisque fuperbos Subhmas huiniles , deponis ab arce potentes Spes hominum cernens , & vota precaiitia complens Hos , expofco , tuos fupplex dementer alumuos ' Confpice, clanfica, condi, compone , corona Moresilluftra, vitamrumorefecunda, ' Aftus cuftodi , fenfus , Rex inclyte , nurrl Donec te videant , ac vitae praemia prendant Te praeftantc , Deus , qui femper trinus & unus In tnplici virtute tui bencdidus haberis . Fantur amen cunfti , rundentes pedora pugnis Tunc Paftor pacis porrexerat ofcula cundis ' XV. De profeBione ipjtus . H I S ita dimifTis , flatim vtMgla. torflt, Sol Martis fuprcmus eo rorabat Aprilis Exortum , madidos quatiens ex aere nimbos Cum vates Domini gaudens coepit proficifci ' Stipatus focns fupero fermone relatis . ' Ergo iter eJeftum ceJebrantes calle fecundo IdoJa caflabat , fcuJptiJia comminuebat , ' Narrabatplebi myfteria regis Olympi , ' Qualiter omnipotens unum fnt tempore Verbum Quae de fe genuit , per quod funt omnia , fecit ' Spintus adnecftat , procedat qualiter almus * Perfonis ex ambabus deitate coequus . Hastres perfonas unamdiflertat ufiam Nomine diftindam , fed majeftate jugatam Hoc etiam Verbum carnis ceufumferit ortum Edocet nipopulis, referans arcana Tonantis Pegma crucis fubjiffe, hlnc Infernum fpoIiafI"e Hoc ait in vicis , hoc urbibus , hocque plateis * If raehta cluens , Saronis opaca pacifcens , Haud metult flcam , quam nitebatur acutam Nanclici, fi conferret miferatlo Chrifti . Yy Dc 554 A P P E N D I X. XVI. De adventu ejus ad MaJfUiam urbem . ^Alibus a geftis exceptiis miles herilis , Poft ottogenis ceiitum tribus atque diebus Aftis exteinis, ferme vi. menfibus hoc eft , Mafliliam , duceate Deo , citus appulit urbcm , Erutus iniidiis , Paganorumque fagittis . Nam ftatio curvis illic bene hda carinis Acqijora vcrrentcs rccipit , ripaeque remittit , Unde Africae portus digno fcrmone cietur . Inde Dei famulus per tot difcrimina veftus, Claifem digrediens , urbisque ad moenia tendens , Intonuit turniis a!ti magnaliapatris , Quae didicit cunis foUers vehcmcntcr ab ipfis . XVII. Uhi divinitus juhetur ire uherius . E D quoniani portum dimenfo tramite mundum Finit , ulterius mandatur abire bcatus . Nec nutat juflis , quae dirigit auAor ab aftris . Corripuit callem Gallorum rura meantem . Calkndo radiis flagrabat abunde corufcis , Ceu jubar ignivomum croceo fulgore vcnuftum , Cum fedct in bigis cxtinguens lidcra tlammis . xviji. Ve adventu ipjtus ad Eduae urhem . U T vcro facris tetigit magah'a plantis Ardua Francigenum , quae dicitur urbs Eduorum ; Expetiit glcbam multa legione refertam . Teftis ubi ingrelfus deUibrum Symphoriani , Poplitibus flexis Domini praefidia pofcit . Illo Simplicius fub tempore pontihcatus Servabat fceptrum redimitus lampade morum . Altius eloquerer , vcrum fententia longa Scrmoiiis : fed fumma fequar fAltigia tanium . Qui- A P P E N D I X. 55^ Quidam Riticius rerum probitate peritus , Conjuge deceflk , civium cogente caterva Admifit regimen dominatus ac moderamen , Vixit , uti decuit , demumque in pace quievit : Qui latus feretro conjunx ubi funda jacebat . tloquar , an lileam vifum mirabile dictu ! Os patuit, Hatum fumfit , haec verba profudit : Excipe fanfta foror , quem non petulantia foedum EfFecit , fed virginitas aeterna beavit . Sic olim , nieminifle decet , moriens petiifti . His dicSis una glomerantur virginis oiia , Dantque locum fratri id mirabiliter rogitanti . Sic ambos unum pariter texit poliandrum . Hunc Egemonius poft acceffit fpeculatus Ad columen : polt tertius hunc Simplicius urbis Exftitit Antiftes , epularum emblemate dives , Cui pietatis opus , nec non caftiffima conjunx , Unde fimul recubant , jugiter divina frequentaut . Hic litat , illa orat ; hic praedicat , ilJa miniftrat . Quo circa vulgo fertur frendente protervo . Adftrinxit primas byrro caitiflima virgo , Quasque facerdoti focio dedit ordine ferri , Sinceros prun;ie urentes ambos * patuere * pwft- Caftus amor flammas nunquam trepidare probatur . "" En rogus in ftipulis admittit jiis deitatis . Vim perdit natura fuam , confervat inufta . Sic fornax pueros dudum non torruit ahnos . Hic didani cautis urbem moderabat habenis Nomine Simplicius de fimplicitate probatus . Vir coelebs meritis adeo memorandus iniquis , Unde fuis urbem precibus quantisper eandem Sedabat , Cibele matris carpenta Deorum In terra elidens meritis , iteriunque refolvens , Omnibus ad Chriftum converfis , hisque relictis Idola cailavit, populum baptifmate * Javit *r a Haec quoque Gregorius Turonorum dux luculentus . n,["nL^. Yy n fjli 35<5 A P P E N D I X. XIX. Ubi S. Simplicius beato CaJJiano occiArrit . < Alia dum fierent , vaftani volirando per iirbem Nuncia fama ruit, hujusque allabitur aures , Niliacis veniHe patrem de partibus almum , Qui fpecuJatonas apte moderabat habenas j Atque Minervali vernabat famine comtus . Hoc fupra gratulans Dominum benedicit adorans , Qui miiit comitem tanto rumore micantem , Obviat hinc focio gavifus ab hofpite facro . Ofcula libarunt mutuo , poft teda adierunt . Hinc hiJares ambo regi foJemnia Chrifto Proni thurificant , longisque prccatibus inftant . Tripudiant ambo fublimes pigncre duplo SimpJicius comitem paflim vencrandcn rccentem , Exliliens adftat , fervit , famuJando miniftrat . At Caflianus mitis Domini peregrinus Chrifto tripudiat fupplex , impenfa receptat . Jocundum planefratres unum habitare . Id citharifta canens David Rex praecipit ingens > Orabant ambo , pcrfuJi nedare bono : Saacibant paricer , Chriftum pofcendo verentur ► XX. Ve eo quod S. CaJJimus 'Britamiam 'voluit in . H A S fnter deitatls opes pia vidima Chrifti Antiftes Caflianus felix peregrinus , Uptatum litiens adeo certamen inire , ProditPontiiici leBritanniam prohcilci Velle tenebatur , quae tunc errore profano . Quod poliquam vaces lic eft affatus amico , Obiiupnit didis , gelidusque per ima cuciirrit Offatremor, fteteruntque comae & vox faucibus haeflt . Deiunc vires revocans , auram mentisque rcceptans . Ah frater dulcis , quis haec tibi fcrre luafit \ Cur lcnio lelitun inyljiis Unquert iolum \ Me A P P E N D I X. 5^7 Me iie fugis ? per ego has lacrymas vitamque clieatis , Per fuperos , & fiqua fides tellure fub ifta eft , Neu, teftor , vetulum linquas occumbere foium . Si bene quid merui de te , fuit , aut tibi quidquam Dulce meum , miferefce fenis labentis , & iftam Obfecro , fi quis adhuc precibus locus, exue mentem , Senfibus hoc imis , res eft non parva , repouas . Hujus tu vates urbis vocitaberis olim , Atque facerdotio poft me fungeris in ifto . Sic quoque Simplicius . contra fic vir generofus Infit . Te nunquam , frater dilefte , negabo > Promeritum nedis meminilfe pigebit in aevum , Dum memor ipfe mei , dum fpiritus hos reget artus . Id tamen haut animo duxi , nec ad hoc quoque veni , * ''•"'^ Quo folium hoc fubeam , proprium qui fponte reh'qui . Ad haec Simplicius rriftis , fpeculator opimus j Humedat nitidas largo de flumine malas . Tum lacrymis motus heros fic infit adorfus . Ne , quaefo , fleris , frater magnae pietatis . Aftutum patior , quem vis perferre laborem . Taliter evicit , patris quem dextera fanxit . Rurfum Paftorem poft Simplicii rcquietem Vinciris precibus , vinciris maxime Praeful , Te caritas tenis * conexat ftridius artis . , flat D XXI. De obitu "^B. SimpUcn epifcopi , ^ confejforis . U M ternos una degunt mortalibus annos, Pumceis invedus equis metitur ApoUo . Poftea Simplicius moriens fpeculator honorus a Ultima mundanae claufit fpiramina vitae Solibus Julii bis iv. ante Kalendas , Cujus ftelligeris pcrlatum pneuma choreis , Donatum ferto , nec non celebri emulento . Exfultat , vivit , fplendet , Jaudat , hilarefcit . Cumque forent artus fruftrati munere flatus , Hofpes maufoleo corpus condivit honefto , Thuraprecum Domino nici4.as pro comparc unto , Di Sf^ A P P E N D I X. XXII. De ele^ione fan5ii CaJJtam ^ abnegatione ejus , «Onfeftiin vidiuis deceflu principis Inijus Grex Aiiguftudunenfum j caepcre beatum Quacrere Pontificem , fcandat quo fedis honorem . Denegat omnimodis , nec fe vult tradere curis , "'"" Haud refum iiorrcns , fed * virens abfore promens , Adventus caufam cundis edicit apertam , Qualiter omilit quod dudum haud ultro rccepit . Compellunt illi , defenditur ipfe viritim , Hi precibus pugnant , ille excufatibus obitat . Quaeritur hinc alius , qui (it bonitate coaequus . Scrutatur Clerus , nec quis nancifcitur aptus , Qui regimen capiat , vcl oves ad pafcua ducat . Verterat interca folitis difcurfibus annus Menlibus cxplicitis fua per velligia voluens . Kurfus ad cgregium unanimes repedant peregrinum , ' AdjAn- * Adhacrentque preces precibus , quo pontihcatus Suggcftum exciperet , qui tanta raole cluebat . Jufticio allicitur , lacrymis adeoque gravatur . Sic quoque Simplicium memorant dixifle beatum . Sic vivens voluit , moricns illudque fuafit . • F.viaut tvindus * Jacris coelebs , precibusque benignus Uirrm,. Vocibus arrifit , fpeculandi frena recepit . Hoc Deus inftituit j popuJus hoc ipfe coegit . Arbitrium Chrifti , non eft ambitio fafti ; Non votum fanfti , verum vioIentiavuJgi ; Poft Pctrus Aufonios , rexit prius Antiochenos , Hic nutu Domini petiit caput orbis iniqui , Non gazas dapium , fed quaerens Jucrum aniniarum . Ifte Dco pJenus Jidoris quaefiit idtus , Non opulcnta fcquens , fcd Chrifti v^rba perimplens . Et prorfus Jibram praetendere condecet iftam , Omnia qui femper jufto modcramine penfat . guiicquc De A P P E N D I X. j59 XXIII. De eo quod CaJJianus epifcopa' tum recepit. "N fuggefta ergo Paftor fufFedus enormis , Sicut eques notas comiter moderabat habenas . Rhetores archidici depromant fyrmate dulci , Quae virtus illi fuerit , quae copia fandi . Sic natos Domino ftabilibat Hamine fancfto Cedere volentes , ejusque profunda ftupentes Mulcebat diftis referans m) fteria miris . Alter erat PauUis typicans oracula rebus Imbeciles verbo vegetabat robore prifco . Cur morulas faciam . reptans per lingula pennam ? Debile quicquid erat , folo fermone levabat , Purgans vexatas omni de pefte catervas . Plenus nempe Dei renitebat fofphorus orbi , Paftor erat vigilans Domini commercia lucrans . XXIV. Ve ohitu ejus . 'Antus adultus Chrlfti memorabilis exful Erexit cathedram , Jefu opitulante , fuba^lam , Bis annis paritcr ledis ex ordine denis Tum divos adiens & terras morte pacilcens , Exfilio facram decurfo tramite metam Sextiles nonas perhibent dum calculatores , Impofuit rutila donatus in arce corona Concio , quem inftans lacrymofa voce frequentans Occuluit tumulo fpeciofum corpus honelto . Aft callis comites magno duCtore carentes Grammatibusque cati vitam fcripfiile magiftri Optime confpicui tenentes gefta patroni . XXV. De Cruce in ejus tumulo coelitus ^ fa^o . ' '"•''^* U M faliam fcriptis , quod finxit * doxaTonantis ^Z^ Fiftula raucihcis eructuet , haec peto m;tris "^ Pro- •N 350 .A P P E N D I X. Prodeie glorificum nimis eft reticere pavendiim . Felix coeJitibus poftquam fuerat comitatus , Saxo candenti mandatib artubus ejus , Infculplit labarum rofco fulgore decuiTum , Per quod Chrifticolisreferantur limina cunftis • -. Cocleftis regni poft hujus tempora * cofini . '^o^/**» Quidiiuoncftuntur , res hic arcana probatur . Candor enim lapidis fplendorem corporis albi Fracclue ftema crucis rofeo fulgore rubentis . N O T A. HO C foema , cu]us barbarus au£for Graece do^us & Firgilii flndiofus 'videri affeStat , edidimus una cumfuis mendis , cuni qi ibus diligcntcr exfcriftum ad nos perlatumfuit . Qiwniam l'ero ijus fundum fuijfeputamus ^£ta, quae protulimus, autfaltem ^(iis ipfis & poemati unum eundemque fundum fuiffe ; non eji necejfe , ut quicquam aliud hic adnotemus praeter ea , quae fupra adnotavimus, nifi quod nunciavit nobis '^anningus; nempe in codice decimifaeculi, qui fuit mon^^Jicrii fanBi Quintini , idem poema di^uidi in duas par- tcs, & priorem,dcmpto prologo, quadringentiscirciter 'verfibus con- fiantem , hoc habere principium in apographo afociis fuis Bollandia- nis defcripto . Aftrigeros poftquam Chriftus tranicenderat orbes , Ad foliiun patris devida morte revertcns , Coetus Apoftolicus toto fe iparferat orbe . Secundajn zrro partem totidem & amplius 'verftbus confiatamfic incipere fignificavit . Ecclefiam cum nanque fuam rex Chriftus ab aftris . Cerncr-et affliftam - « ACTA A P P E N D I X. 55i I V. ACTA TRANSLATIONIS ET MIRACULORUM SANCTI G ASS I A NI .Au^lore ^nonymo Sanquintinenji . Ex diutius , qui reptabnndus venerat, moram in veniendo faceret, hi , qui fanftuni corpus portaverant, jufli funt prpficifci . Tunc iterum mulier , ut fupra , de fubfiftendo petiit: cum hoc eodem modo ufque tertio ageret : hi , quos pro filii feftinantia direxe- rat , venientes renuntiaverunt , hlium ejus Joco , in quo fuerat, virtute Dci mirifica & figno mirabili omnibusmembrisfanum effedum. Reverfa igitur eft cuni convicinis mulier, & licet tan- to dono deJedarentur , ut cum fanito Dei proficifcerentur , novo tamen fpeftaculo trahebantur , ut ad eum , qui fanatus fuerat, redirent. V. Poftquam vero haec per multitudinis conventum refonue- rant , cocpit fieri auftior debiJium concurfus ; inter quos quae- dam femina , nomine & Joco nota , accurrit , utrifque Jumini- bus orbata , ac utrifque brachiis contrada , reniumque vigore penitus deftituta : quae dum traheretur magna vioJentia nunc ante, nuncretro feretrum fanfti ; vifum eft Abbati longius fe- quenti caufla eleemofynae taliter eam vexari . Juflit ergo ei aliquid de neceflariis erogari , & ne ulterius debilitatem iuam fatigaret , moneri . Sed quae ea occafione non venerat , in fe- quendo, conftantiam non liquerat. Nec multum, fub umbra ar- boris deponitiir feretruui pro recreatione portantium : illic Z z i) mulier 554 A P P E N D I X. nuilier acceflk , &: mox fana fit : aperti namque funt oculi, olina caccitate danuiati: cxtenduntur brachia, in debilem curvitatem contracta, folidanturque renes, difllpationc lohiti. Fit ergo mu- Jier libcrrime curlitans , quae prius non minus luminum, quam liberorum grelluum fuerat ignara; fatagitque alios ad feretrum traliere , quae paullo ante , nili traherctur , non poterat perve- nire . todem etiam loco caecus quidam venit , & lumen, quod diu deiideraverat , meritis fanCti Confeiibris fufcipcre mcruic ; ut aperte daretur intclligi , apud Dominum fpiritualibus bonis polie prodelie, qui taliter meritis fuis daninatis corporibus po- tuit fubvenire . V I. Progredientibus vero inde cum pauculis morularum fpa- tiis, tribus miracuJis Confellbr fandiflimus enituit, qui ob falu- tem multorum adnoltroshnes venire elegit.Nam inter fequen- tem vulgum tribus fcmuiis , nominibus & locis notiflimis , aperta lux enituit , quas lacva caecitas dudum damnavit . De- cuit enim t.uai aiirici luminis fulgore venicnte tcnebras & cordium &. ocuiorum recedere, ut vigorem fuum tanta dignitas oltenderetur fervarc , talibulque corporeis bonis confpedis, de fjintualibus non dubitaretur, quae conlpicere humanitas veta- bat. VII. Inter haec autem virtutum infignia &: donorum ChriAi miracuia , facium efl , tranlcuntc populo cum lancto Domini Contciiore , ut circumqi'.aquc tot iignorum pauco fub temporc divulgarentur famae : undcaccidit, ui muJier quaedani domi exitiaJitcr languens , dum nequaquam occurrere potuit , quae pcr ie lurgcre nequivit , fecus oJtiohun fuum a luis pofita, emi- nus lcrctrum conipicicns , dum merita Confclibns invocavit , diuiini languoiis lui perfcdam uiedicinam accepit.nani illico fa- nata t-ntaxum virium vigortm acccpit , ut nou Iblum ipia oc- currere lantto i ontitici Caliiano potuiiiet , verum etiam hlium fuumjam ni.tjuJcuIum propriis ulnis iecum afl-crret . Occurrit crgo cum pueio Jauaans & benedicens Dominum fuper omni- bus his, quae fada luerant de il!a. niiiil er.im de onuii languore illi rcmanlcrat praeter tuni niuuo pallorc u-.acies pro longae acgri- A P P E N D I X. 36^ aegritudinls figno & fubitae fanitatis dono ; ubi enim propter fidei linceritatem virtus diuina adciie voluit , languor etfugit , nec diutius reliflere potuit , quando vera medicina accellit . O vere laudabilem medicinam ubi & fide creditur , & falo vifii univerii languoris remcdium adipifcitur ! VIII. Crebrefcentibus fiquidem turbarum occurfibus crebre- fcunt & miracula : nam inter lequentes turbas non multo mo- rae fpatio interpohto , duabus caecis feminis , locis & nomi- nibus notis , lumina negata redduntur , ut fugientibus tenebris divino lumine lux illuftrata praefens ade/ie doceretur.hoc enim veritas de difcipulis fuis olim proteftata eft, quod eflent fal ter- rae ; quod ellent lux mundi ; fal eis , quibus interna tetigerunt; lux eis j qui digna eos reverentia confpexerunt . I X. Cum autem jam portls atril bafilicae S. Qulntini propirt- quaret, languidus quidam puerulus , carrucae impolitus trahe- batur: non enim quicquam virium illi remanferat, ut aliter ad- duci poflet, cadaveri jam fimillimus: qui cum feretrum antece- deret , prohibita eft: carruca bafilicae januas intrare : quod ma- ter pueri cognofcens , filium fcapulae impofuit , non hominis , fed pellis modo pendentem; & fecus loculum arculae pavimen- toomnibusmembris adhaerens, aliquandiu jacuit, videlicet quoufque tanti adventus miflarum praeconiis extitit celebra- tus . Ex qua hora coepit convalefcere puer, cibum petere . ete- nim tantum fe virium accepifle , ut domum poflet reverti , non jani in carruca trahendus,fed equo cum patre fedens , Ita mife- ricordiflima pietate Dei factum eft,ut qui pene cadaver venerat, Cafliani beatilfimi meritis adiutuspuer * laetabimdus rediret. X. Poftquam vero in ecclefiaB. Quintinifufceptuseftcum_j honore reverentiflimo & mox in ejus adventu miflae lolenuu- tas ageretur , notae mulicris brachium , quod dudum contra- dione uiarcuerat nervorum, extenditur ; & cum miilier indivi- ua 366 A P P E N D I X. nas laudcs erumpere vellet , nec penitus muta valeret j Jinguae mox folvitur vinculum , ac defiderabile dudum oris rcdditur officium . Miraculo igitur gaudium, gaudio laus jungitur: quia, quae damnata vcnerat , foluta regreditur . *- X I. Superveniente autem bcatiffimi Pontificis Cafliani folcm- nitatis dic, multis circunujuaqueaccurrentibus turbis, accurrit & mulier cum cetcris quidem folemnem diem celebrarc ; fed non cum ceteris officiorum folemnitates videre : autlire cnim cum ceteris poterat , aidere non poterat, quam facva caecitas olim damnavcrat. Venit ergo par devotione, impar pollibilita- te , voluntate iimili , miferia dillimili : videbatur tamcn iili fat elie , ii ci contingeret intereffe . Quo judicio divinitatis mileri- corditer recenlLto , Confelibris fui meritis efficitur aequaliscc- teris quae ex propria niifcria vcncrat diilimilis • Solvuntur cnim palpebrae ad inftar evigilantium oculorum , & pro nodis caligine obfcura lux rcdditur dici ferena. Adepta igitur cft mu- lier non quod diffidcrat Deum pofle , fed quod nonfperaverat, fe promereri valere ; regrcditurque jucunditate ceteris laetior quae tot comproperantibus venerat miferior . XII. Eadem etiam folemnitatls die,quae pro honore tanti Con- fefTorisdivinaclaruerat virtus , adnotanda creditur , ut,ficut oltenfum elt , quanta beneficia devotis praeftentur, adfcribatur quanium etiam pro contumacia mereatur . Mulier enim quae- uam j quae pro Iblcmnitate tantae diei accurrcre cum convici- iiis dcbuit , icgnitcr torpens domi remanlit, & cum diem fcria- tum fervare deberet , panibus coquendis clibanum fuccendit . Quam ob rem cum a cohabitantibus argueretur , parvipendere fe uicm oftcndit , meritifque S. Confefloris arroganti profecu- tione renitens , illico quod meruerat experta eft : nam tlamma, quam in clibano accenderat , vclut tanti reatus ultrix exiens , eam fubito invatit , concremarique acriter cocpit : quam iila eflfugere fe poflc autumans , curfum arripit, fugamque capefcit. Sed ultrix tiamma, quae femel adhaeferat , cfFugi non poterat . Confumptis ergo indumentis, crematur & caro ; & ae vita defi- ceret. A P P E N D I X. 557 ceret , divino miferatur reipeftu . Uftulatadeniquecogiiovit quod meruit : fed ut caftigata non deficeret , ignis extinguitur, quem fibi ipfa fuccendit, manibus adeo jam concrematis, ut dc dexterae quidem defperaretur fanitate . Patet igitur hoc in fa- &o & fuperioribus adicriptis , quid devotio & praellimptio apud Sandorum merita promeruerint , cum alteri praemium , alteri irrogetur fupplicium . Non multo autem poftea caecus quidam, loco &; familia cognitus, auditis lanfti Confeilbris Dci miraculis , venit luminis benericia petiturus, credens fibi Sautti meritis polTe fieri , quod multis hujufcemodi mileria damnatis, audierat praeftari.Cujus fidei devotionem divina miferatio con- tuens, trium dierum ipatio conftantiam probare vohiit . Per id enim triduum apud landi Confelforis loculum precibus perfi- ftens, caecitatis fuae nuUa ex parte folamen eil: adeptus . At ubi fua obeife fibipeccatacredidit, femet dijudicans, adminiculum luminis poft biduum fuae reveriionis promeruit . Quo in fado divinae virtutis eifedus &: patientiam hominis probavit & Con- feilbris fui merita, non eo tantum loco, ubi jacuerat, eife often- dit; fed ubique vigere clarae virtutis opere manifeftavit : quod & in fequentibus capitulis aperte monltrabimuSj miraculaejus adnotando j quae coepimus . XIII. Quadam namque vlce cum quadraginta quinque millibus a Ioco,ubi fandus Domini Confeiior erat, iupranominatus Ab- bas abeilet, quibufdam propriis neceflltatibus occupatus , illic quidam adolefcentuhis cujuidam ex eis , qui cum eo venerant, gravi oculorum eft captus dolore. Cui cum faepius cum ibcio- rum allufione diceretur , ut ad lanftum Caflianum feitinaret , tanquam ad fingularem medicum oculorum,licetindod:ior,pru- denter , cavillantibus relpondit , non etie , ajens , opus longius progredi, cum illic talibus meritis poiiet adiuvari . Quod qu.i diceret fide , fequens prodidit effedus : nam fand:i Courciforis merita implorans , meridianae le quieti contradidit , ubi tunc per vifum illi fandus Pontifex apparens , ei quem devotum co- gnovit , oculorum fubitam lanitatem conceilit , manifellans , Dei virtutem velle , eum , quod fide credebatur ,meritis poiie . Quo fado ferenati funt oculi & approbata eft: ailertio pueri : ca- viiatio etiam fociorum fedata 6c dcificae virtutispcr tanti viri mcri- 568 A P P E N D I X. nicrita coniprobata praefentia: ut corporali miraculo manifefte pateat quid nientibus devotis ubicunque imploratus impendat. X J V. Multaquidem praecipue praedicantur deCafllani beatifli- ini nieritis , fed inter cetera hoc digne effertur , quod noviter Dominuni per eum tecifle manitefte cognofcitur . Nuper enim, cum infelix congrefllo principum noltrorum & pugnainde- centiflima pararetur , nec aliud , quantum ex utraque parte ila- tuebatur , niii bellum initaret ; cuidam ex nollris per vifuin ap- paruit B. Pontifex Cafllanus, concite properans adpartem, ubi durior reliltendi bellicus parabatur effeftus,& cum aliquam diu nioram feciiie videretur , polhuodum vifus eft annuntiafle , a Dominoimpetratam habere populo pacem, &, ne praefens pu- gna iieret, propitiationem. Quo dido, multitudo,quae videba- tur adeffe circumquaque diffula , crebris confonifque vocibus coepit pracdicare, B. Cafllani meritis pacem impetratam fuifle: quod quia conitat , opere majeftatis divinae fine ullius fpe_> actum , magnis Sanftorum meritis indubitanter adeptum: inter quae Cafliani praecipue credunt,qui tali commercio interfuifle, manifeftaate Deo, oftenditur . Haec namque oltenfa credimus, ut quantum apud Deuni valeret , pateat lingulis , qui tantura prodelfe potuit miUtis . X V. His ita praefatis, taliter pcroratis, finiendo librum defcri- ptionis vitae & miraculorum B. Cafliani, deiinienda videtur tunnilatio corporis iplius Confeflbris Chrifti , qualiter afta eft in Balilica B. Martyris Chrilti Quintini. ttenim cum quinquen- nio a fufccptione ejufdem Antiltitis corporis intra ipfam ba- lilicam agcretur , & propter incommoditatemtemporum &: rerum diverfarum, ac tempeftatum accidentia, diverlis in locis reconderetur, modo in aperto, modo inoccuIto,frequentius ta- men incongruo 5 Karolus Kex , utpote nutu divino infpiratus , praefatamadiens balilicaui,de ejufdem Chrifti Confeflbris cor- pore coepit trattare ofiiciofe , in eo haud diutius immorans : anno fiquidem oftingentelimo quadrageiimo quinto Chrifti in- carnationis, & fui equidem regni quinto, iudiiitioue odava, die Non. A P P E N D I X. 55p Non. Martil ad praefcriptuin PontiHcis Chrifti Cafilani reve- renter accedens tumulum cum duobus epifcopis, Wenilone fc(- licet Senonenfe Archiepifcopo , & Immone praefule ecclefiae Noviomagenfis^aliifque compluribus Dei amacoribus , cum cereis & choris pfallentium clericorum , cum thymiamatibus & odoris^romatibusjardentiflimo amore fummaque devotione ipfum j in quo jacebat , Sanfti efl-erens corpus , perfufum balfa- meis odoribus , & thymiamatibus odoriferis infertum : palliis quoque & veftibus lericis decentiflime involutum , intracry- ptam bafilicae praefati martyris Chrifti Quintini, ad dexteram lateris ipfius tcllis Chrifli , optime ac pulcherrime tumulavit, tradens ad amborum fanftorum luminarla & ornamenta con- denda , maximeque ad tumbam B. Callianl fabrlcandam fifcuni imum nomlne Tuniacuni , cum omnibus appendiciis & adja- centlls fuls In perpetuum habendum , cujus authenticum ad ca- put tumuli cum dcfuper pofuilfet fan(SIirimI Cafliani, haec verba ait:fi quis autem hoc douum his duobus praepoUentibus Sandls nunc a me tradltum & confirmatum partlbus eorum , auferre tentaverit , habeat fibi judicem Deum & hos praefulgldos no- ilros perpetuos Quaeftores . N O T A E . j /^ Landius Hemeraeus in regejlo 'vetertm chartarum ad cal- \^ cemfuae ^uguflae Viromanduorum vindicatae & illuflra- tae pug.zj, edidit tantum caput ii. iii. &xv. bnjus hifloriae translationis S. Caffiani j cujus audlor hinc videtur coaevus autfal- tem fuppar . 2 Js efl Ludovicus Pius , qui boc eodem anno , quo fa^a cfi translatio , obiit die 20. ^5^««// . 3 tiempe capite Lxxiv. de Gloria Confejforum . 4 De Moduino five Modoino vel Motuino xAeduenfi epifcopo agunt Fratres Sammarthani in Callia Cbrifliana tom.z. pag.^6. &" Carolus Cointius in tom. 8. .Annalium Francorttm , qui ex AClis iioflris illuflrari pojjunt . 5 Karolus Calvus . 6 Si^ve Hoviomenfis i apud Sammartbaiios tom.^.pag.SiS' Aaa SER- 570 A P P E N D I X. V. S E K M O' De tumulatione farKflorum Chrifti martyrum Quintinf, Vi(^orici & Coufeflbris Cafliani . Exfcripfit & rubricis diftinxit Raimbertus . Ex codicc MS. ecclcfiae S. Quintm , SEmper in Chrifto amantiffima patrum & fratrum vifcera , focietas Deo gratiirima , praefentis diei folemnitas cele- berrima nobis admodum extat & veneranda . Eli lum- que confecrata Sanftorum tumulatione honorifica , Quintini videlicet Martyris gloriofi ac piiflimi protedoris noftri , nec non Viftorici ejufdem coraparis inclyti, atque Calfiani Pontifi- cis egregii : quorum quia gratulamur praefeutia ik adjuvamur clemcntiaj pro eorum amplcdibili memoria, hujus feftivitatis- nitimur attollere praeconia . Verumtamen ad omnipotentem_» Deum & Dominum refledenda eft laus ipforum ^ ac omuis re- latio gratiarum , qui illos tantis adornavit meritis , ut in prac- fcnti laeculo imiumerabilibus rutilent miraculis , & in coeicfti dignitate praevia glorientur felicitatis aeternae . Ita quidem fuperum majeftas iuorum fidclium ordinavit coronas,quatenus- ipftficutDeo & regi pcrpes maneat laus &: jubilatio , & fan- ttis adfit gloria & exaltatio . Quod libi Deus Chriftus & ho- mo tunc exhibuitliquido , cum mortis ac refurredionis cele- brato mirabili divinitus Sacramento , facrofanftam majeftati fijac conjunxit Ecclefiam reptaefentansDeo patri in coelis oveni perditam , quam diabolica feduftio tenebat in tcrris fuac per- ditioni addidam . Unde laetatur coekftis Paradifi curia , quia refulget patriarcharum fide , decoratur prophetaruni laudabili focietate . Ibi plane refidet gloriofus Apoftolorum chorus , fui regis fruens obtutibus , judicaturus omne hominum genus , ac in aeterniun cum Deo inctfabiliter regnaturus. ibi innumerabi- lis martyrumcaterva fui ccrraminis recipit emolumcnta, pofTi- dens iiuuiarccfcibileni gloriam ik jocuadiiruuac fuavitatis pal- mam . A P P E N D I X. J7I mam . Illic felix confeHbruin fanftimonia &: innunierabilis facerdotiim turba fuo Redemptori falutaria veraciter immolac holocautomata & foecundiirunae quietis perfruitur gloria . Ibi virginum felix exercitus fequitur agnum , exultat in aevum , vi- dens regem regum , ac Deum Deorum iu fpecula fuorimi fide- Iium.Q£od ii adhuc in aerumnis ejus iaeculi partim videtur fan- da Mater eccleiiapercgrinari , uuaquam t;mien fupernis peni- tus deiUtuitur auxiliis: quia, ut legimus in pfalmorum canticis, Kedimet Dominus animas iervorum iliorum , compendio immortalitatis ditatos fupernae beatitudinis he- redes eiie aeternae . Quprum candidiiiimo exercitui admixti funt ifti ieniores noftri hic corpore quieicentes, ilJic cum Chri- fto feJiciter regnantes , gloriofus videlicet martyr Quintinus athleta fuperni regis invictiilimus , praedicator hujus patriac conftantiliimus nolier, quia confoJator ciementiJTimus . Secun- dus vero elt Vidoricus in Jaeva ejus decenter tumidatus . Ter- tius dextera praefati martyris venerabiliter collocatus , hono- rabili nomine dicitur Caflianus . Quorum quia in parte diifimi- lis eJi: ratio, hujus fermunculi enarratio feparatim diftinguenda eft neceilario . Etenim quac diverib modo aguntur,diveria nar- ratione merito diicernuntur . Horum igitiur memoranda pailio, & nimiimi amplectenda denotatio, quanquam pene omnibus Jic cognita , praeJenti tamen opufcuJo non eJi: omitteuda: quin po- tius pro quorumlibet memoria pleuius exhilaranda, paucis re- plicanda eft hiJtoria. Nam decem perfecutiones a Nerone ufque ad Maximianum,Chrifti perpella efteccleiia. UIo igitur tempo- re perfecutionis decimae , cum DiocJetianus & Maximianus , crudeles beJluae , Iinperatoriam dignitatem viderentur regere, daemoniaco fpiritu repleti ac omni ferocitate debacchati fa- Aaa ij muios 31% A P P E N D I X. inulos Chrifti toto orbe graviter jiifierunt perfequi &ad»ior- tem ufque torqueri : qua de re niiflis exadtoribus fuae crudeli- tati acrocitcr parcntibus , plebs chriftianorum tanta impietate trucidatur , totque martyres hac pcrfecutione perimuntur , ut infra unius meniis ipatium occifi lcgantur decem & l'eptem_» niiilia martyrum . Quorum corpora mart)rii munere in terris funt giorificata , animas vcro Chrillus accepit in aftris , ubi jo- cundiflimis Paradifi pcrfruuntur gaudiis . Ipfi ctiam Caefarcs nefandiflimi in partibus Galliarum quendam lictorem Ri6;io- varum f uae crudelitatis conftituerant minil^rum . Hoc etenim tempore Roma duodecim fideles venere , typico indicantes nu- mero, quod in fandam Trinitatem crederent, & Galliarum po^ pulis evangelium ChrilH praedicare deliberarunt : quorum vo- cabula fingulorum uarrat hiftoria', quae gloriofae ijidolis viros Cinintinuui, Lucianum , Crifpinum , Crilpinianura, Fufcianum> Victoricum , Rufinum , Valerium , Marcellum, Eugenium, Pia- tonem, Regulum,pariter adveniffe declarat. Fertur etiam a ple- rifque S. Diony/ms Areopagita cum eifdem advenilfe: fcd tcm- porum feries refellit, nec ratio veritatis credi finit.Hic dcnique Confellor Domiui pretiofus Domitiani temporibus mart\ rii pahnam eft adeptus : ifti vero teuiporibus Dioclctiani & Ma- ximiani GalJias funtingrcOi , & Chrifii magnaLiapraedicare_> cxorfi . Quorum terapora juxta chronicarum ridem fupputata. ducentis decem annis diftare probantur . Praefati itaque duo- dccim viri , utriufque legis voluminibus infliructi &: arniis fidei roborati cum intraGallias pervenilfent, loca &civitatesfibi delegcrunt, in quibus Evangelium Chrifli praedicarent, ut cre- ilcntes in Chriitum, mortem evaderent & vitam coeleftem per- cipere poffent. Sanctus denique Quintinus Ambianiscivitateni «btinuit. Beatus vero Lucianus Belvacum adiit. Fufcianus quip- pe & Viftoricus martyres gemino caritatis llore vernantes Tartonnam penetrarunt,acverbum vitae inibi annunciaverunt, Magnis plane praedicationibus fancti teftes Domini eft^orue- runt & raultis miraculorum corufcacionibus enituerunt ; dum. caecis luraen ncg^tum reddiderunt , furdis auditum attribue- runt, cunfiifqu^ deoilibus fanitatem reftituerunt . Talibus igi- tur rebus , tanque praepolleutifiimis aitibus jugiter inftantes , pkirimosa cultura Idolorum fubtraxcrunt , & baptifmo candi- datos, velut agnos fanctae Matri praefentandos.Deo patri fide- licer fociaverunt . Quod au.liens Ridiovanis pracici lceleftifll- mus > A P P E N D I X. 37^ mns , quo non aliiis criidelior iilius Ambianis urbeni advenit ; ibique lanSum Qijintinum turbis, ChrilH magnalia praedican- tem,invehir.Quem corripiens variis tormeatorum fuppliciis af- fiixit:fed Chrilti miles patientiffimus,inter omnia fupplicioruni genera Hde manfit invictiflimus . Jubente tandem impio praefi- de,&: ut fidenter audeam dicere,Dei omnipotentis mifericordia difponente , ab eadem Ambianenfium civitate a miniftris edu- ftus , ubi primum blauditiis pluribus ab ipfo liftore fruftra per- fuafuSjdeinde minis afoerrimis efl: puIfatus.Tandem fcrreis duo- decim taringis crudeliter perfoffus , ad ultimum niucronis acu- mine percuilus, vertice efi: plexus : cujus anima ad Coelos eve- da , & inefFabiliter coronataeft . Corpus quoque fanftum per annos quinquaginta quinque in fludibus Somenae fupplumba- tum, Dco cuftodiente, manfit incorruptum . Poft tamen a qua- dam nobili matrona, nomine Eufebia, inventum, fepulturse de- center traditur , ibique per trecentos & vigiati quinque circi- ter annos mirabiliter occulitnr . Deinde ab Eligio magno cum ftudio quaefitum , infigniter invenitur ac evidenter populo de- claratur,atque ab ipfbpraefule alibi tumulatus. Hinc anno Do- minicae Incarnationis oftingentefimo vigelimo quinto ab Hu- gone monaftico Abbate , & a Drogone , Meteniium videlicet Pontifice ,ab illo loco iterum elevatur , aromatumque liquori- bus gratanter perfunditur . Dedicata quidem epifcopali bene- didione bafilica , a Fulrado meniorabili Abbate honorabiliter conftrufta , Chrifti martyris Quinrini membra in honorabili cr}'pta tertio tumulantur . ibique multis diebus per miraculo- rum infignia coelitus glorificantur . Praelibatus etiam Domini Confeflbr Caflianus,Pontifex Aegypti,extitit venerandus,multis virtutum generibus cIarus,omnique bonitate refertus. Qui ade- ptus fumma evangeliipraecepta , Chrifti annuente gratia , reli- ttis opibus Sc patria , poft plura terrarum , marifqlie difcrimi- na , ut felix Domini peregrinus , cum paucis comiribus urbem Auguftodunenfium eft aggreflus : in qua honorabiliter a Sim- plicio, tunc temporis epifcopo , eft fufceptus, & unius anni fpa- tio cum ipfo variis praedicationibus digne occupatus , acdivi- nis laudibus die noftuque mancipatus . Simplicio auteni in coe- leftl regno feliciter coronato , uno quidem anno tranfatto , fup- plicantis populi vocibus admodum coadus & evidus beatus iterum Caflianus ad pontificale fblium Dei ordinatione fubro- gatus eft : npn quippe anibitionis caufu , quaii id quaefiifiet prae-r 374 A P P E N D I X. praedigni faccrdotis anima: fed qiiod praedeftinatio fempcr in- convtilla taliter de co ficri ante tenipora ordinalfet faecnlaria . Quem prorfns & in geitis illius aperte legimus , ik linc dubio credimns , ita dilexit Chriltus Dominus , ut pcr eum ligna fie- Tcnt non minus, quain per Apoftolos . Reddcbat enim, aud-ore Deo, fuis venerabilibus meritis, caecis lumen, iurdis audiruin, debilibus optabilem fanitatem. Talibus itaque ditatus meritis, fungens facerdotali officio viginti annos , allec^tus elt in actcr- iiitatis palatio,locupletandus jocundiirimae immortalitatis bra- vio . Glorilicatur deinde & mirabili dono virtutum & lignato coclitus ejus maulbleo Dominicae Crucis adorabili Hgno . Cu- ]us facrofanftum corpus pro niiraculorum laudibus &; tamofif- limae opinionis virtutihcationibus, aquodam nionaitico Abba- te , fcilicet praefcripto Hugone , fupplicirer expofcitur ac pru- denter impetratur . Allatum cft ergo corpus tanti ConfeHoris in bafilicam beati martyris Quintuii publicatam praefulgidis virtutum prodigiis anno Domniicae Incarnationis oftingente- limo quadragehmo fecnndo, regni quidem Ludovici Imperato- ris Augufti vigelimo oftavo.Hacc libuit breviter pauciflima di- cere, fratres, nubibus ut fparfis adcauifam feftivitatis Inccindi iftius, diduri quid veniamus. Cum igitur fuperni Regis juftitia pro noftrorum peccaminum negligentia nos caftigari vcllet , feroci paganorum faevitia , inclyti teltis Qnintini monumenta iV pretioli coufeiforis Calliani membra a propriis funt tumulis elevata , & ad Lauduni Clavati moenia , prout timor cogebar, nodu delata. Proh fcelus . Quis dabit capiti meo aquam ik ocu- lis meis fontem iacrjuriarum, utplorem & lugeam, non tantuni ruinas , civitatis excidium , fed totius terrae Hagelluni .' Heu cogor fcriptis depromcre rem veritatis chriftiano- rum , invalefcente noxa paganorum , nequiter frendente auda- cia, multa fanctorum corpora a lepulcris ejiciuntur , eccleliae innumerabiles inconduntur, utriufque fexus homines paflimju- gulantur, omnis juftitia graviter conculcatur , lex & veritas ni- mium advigilantur , bcftiarum incurfu multi lacerantur , famis inopia plurimi moriuntur • re etenim vera , ut fanftus loquitur Pfalmilta, venerunt gentes in hereditatem Dei , polluerunr templa fandorum , poluerunt orane regnum in defolationis op- probrium . Deus repulifti nos & deitruxifti nos, iratus es, quia conimovifti tcrram &; conturbafti eam . Sedcujus niiferationes ppera fupcrcxcellunt omnia, nokus mortempcccaiorum, ali- quan- A P P E N D I X. 575 quantifper tantae feveritatis temperavit flagellum . Hic autera, ut lucidior fit fermonis fenfus & intelligatur manifeftius , de annali chronica inferenda funt pauca . Et quoniam bis eorun- dem fandorum corpora cum moerore adLaudunum funt deve- da, & bis ad nos cum honore relata , libet apertius prodere & fugae cauflam , & reverfionis eventum . Anno fiquidem odin- gentefimo primo a Dominica Incarnatione Kal. lanuarii , Nor- mannorum metu cogente , a buftis prius emota fuis, adpraeta- tum montem primum delata funt . Nam priori anno, in Carlo- poli Compendio Karolides Ludovicus nimia iarirmitate grava- tus, in Parafceve die fpiritum exhalavit vitae . Quapropter ejiis filii, alter Ludovicus , alier Karlomannus difti , reges lunt coa- ftituti . Eodem quoque anno multa paganorum multicudo a tranfmarinis veniens partibus , Gandum moaafterium occupa- verat,& cunda in circuitu crudeliter vaftaverat. Ipfo etiam anno rex Tranfrhenanus Ludovicus Franciam veiiit, partemque regai Lotharici a fuis nepotibus extorfit , & bclluin coatraNonna- nos in Fifco Fumon exercuit , magnam quippe caedem eis iaru- lit : Deo favente, victor extitit , perditoque lilio triftis ad pro- pria remeavit . Tandcm ero vnoftri Ludovicus, & Karlomannus Ambianis adierunt , ibique principum confilio regnum certis limitibus inter fe divifcrunt . Hinc Burgundiam uaa petierunt , ac Bofonem a regia dignitate deprefleruat, & uao ibi pene aano manferunt . Intcrim pagani Curtrajum invadentcs, & Franciaai iine rege & principibus vacuam reperientes , ufque Peroaam Scotorum venerunt, eamque igai fuccenderunt . Quod audieas juvenis rex Ludovicus, animi dolore permotus, fratrem in Bur- gundia reliquit, & in Fraaciam remeavit. At pagani fucceflibus iibi profperis acriores effccti, nallum fibi reliftere polfe confifi, oim exercitu impio & horribiU de Curtrajo lunt egrefli, & per quadraginta feu ampHus miUia diffuli , ulque ad iaternecioneni uaiverla funt depopulati . Quod cum praefatus rex pro certo coaiperiflet , vallatus Francoruai multitudiae , luffultus Dei fo- lamiae, fuper eos venit inlperaie. Tantaai denique eorum mul- titudinem dicitur peremille in vilia Saulcurta,qu3ntam in Fraa- cia alias nunquam credimus cecidilfe . Qua de caulfa & ilfi, qui evaferunt , Sc aliqui , qui Curtrajo remaaieruat, terrore nimio perculfi fugerunt , & Bacuam pttenres cuncta circa Moiam loca atrociter vaftaverunt. Anno autem fequenti corpora fandorum Quiatiiii & Cafiiani Kal. Februarii » a Lauduno defcendentia , cum 3-]6 A P P E N D I X. cimi ingcnti populori.im caterva , & laudum hymiioruinqucL-' mclodia , iu dic Purificationis S. Marise in propriani rtlata fuiir balilicam . Jpib iiquidcm tcmpore cum prae£atus rcx Andcga- vis difponerct ire , paaumque cum Alilcnio faccre, in infirmi- tatem decidit , indeque ad lanftum Dionylium rediit , ibiquc, proh dolor! fpiritum vitae exhalavit. Poit cujus obitum i ranci regem conltituerunt Karlomannum: quod ut pagani audierunt, Scaldim navibus introjerunt. Quapropterpraedictorum corpo- ra iunttorum fccundo ad montcm Laudumun delata funt . Po- flea Normanni adhunc locum pcrvciiicntes , plures gladio in- terfccerunt, multos etiam captivos duxerunt, iicquc elt eccleiia B. Martyris Quintiui crudelitcr inccnfa , quae habebat a perfc- dione lui annos quinquaginta novem . Ita pene onnii loco de- vorato , pagani huc & illuc progredientes , ad alia funt profc- di. Exinde variis calibus afriicris undique omnibus, Chrilto fa- ventc , anno quinto Dominus Comes , & Abbas Teutricus pru- denti conlilio ufi , muros iilius !oci cocperuut aedificare duo- ticcimo Kal. Maii: quos acutiOimo freti ingenio , prout necefli- tas cogebat, fccerunt accrefccrc cito , undc pretiofa fandorum corpora , Quintini videlicct & Calliani , inniuucra ftipata ca- terva, tertio Kal. Novembris ad propria funt iterum relata & intra muros fuccenfae donius locata . Nunc vcro ad beati Vi- ^torici martyris jura veniamus , ut juxta ratioues temporum procedat fcntentia verborum . Praefatus igitur martyr Chrilii Vidoricus, comcs Senioris noifri dilediflimus , Taroanenfi po- pulo una cum beatiliimo praedicavit Fufciano , qui prcEConiis phires Chriilo fanxcre vacantes , optatum infirmis robur ce- dcndo catervis . Cumque a iMureginenfium partibus rediifient, atque Dei cupercnt Quintino muuia fari , vinclis praefcfti ne- Liuntur llidiiovari . Denique muJtis addiiSi poenis , oculorum luce privati: verticibus fedis palmam meruere triumphi . Quo- rumcorpora cum B. Gentiani carpento fepuita per multorum curricula tcmporum Ambiancnfis fervavit patria , ^ donec, di- fponente Deo, a quodam memorabilis vitac , prideni ejufdem loci canonico , tunc autem Ambiancnfis ccclefiae epifcopo, no- mine Itgero , follicite quaefita & fagaciter funt inventa . Is ergo epifcopus pro amorc divino ac luae bcnignae dcvotionis ftudio mcmbra praedidi martyris Vidorici huc cum magno honore devexit , & juxta gloriofi tcftis Chrifti Quintini pigno- ra collpcavit , amio quippc a Dominica lacarnaiione odingcn- tefi- A P P E N D 1 X. 377 tefimo nonagefimo tertioji i i.Kal.Novemb.&' tranfado decem annonim fpatio , pollquam ell a paganis fuccenfa B. Quintini ecclelia, regni quidem Odonis regis quinto, & a murorum con- ftruftione anno feptimo . Cum vero Dei clementia noflri vo- luiflet mifereri , ac fui folaminis fuffragia largiri , incendiorum fedavit difcrimina , pagauorum depreffit faevitiam , pacem & concordiam tribuit, frudum etiam tcrrae abundanter contulit: quocirca a fidelibus ejus loci traftatum efl falubriter quatenus eorundem corpora fandorum fuis in Maufoleis reponerentur decenter . Adveniens nanque venerabilis Antifles Noviomenfis ecclefiae , Raubertus nomine , prudenti fretus fimplicitate , ac limplici decoratus manfuetudme , cum ceteris frarribus inibi Deo famulantibus , faepedidorum corpora trium fandorum fuis in cryptis hodierua die tumulavjeruut . Cum haec autem_» agerentur & litaniae a choro canerentur , & Dei fuffragia ob- nixe pofcerentur , in praecipui tumulo Qmntini martyris glo- bus lucis coelitus affuit mirabilis , initar videlicet radii folaris, eundem hmiine fulgido perluftrans loculum tertio . Quin plane nec lucidus aer erar die , nec fol in aethere luxit aperte , quia tegebatur nubium velamine, ut ligno venit, iic figno nempe re- celiit . His ita explofis praefcriptus Antiftes & devotus & hi- iaris pro ipforum commemoratione fandorum , miflae decen- ter folemnia celebravit , & cundorum Creatori fupplex obtulit holocaufla : inter quae omniom confultu flatuit ac pontiricali audoritate firmavit , ut dies ifl:a pro fandae Trinitatis laude , & ipforum venerabiii amore fanftorimi quotannis fefliva ha- beatur & fblemnis ad laudem & gloriam Domini noflri Jefu Chrifti , qui efl benedidus in faecula faeculorum . Amen . N O T A E HViic fermonem ex ^£lis pajjionis B. Quintini meruens in regcfio pag.iS. edidit He- In P.iljionario ecctefiae fan^i Quintini fic legitur : donec Otgerus beatae memoriae Pontifex Ambianenlium feliciter clareret in infulis , qui ab ecclefia Viromundenfi afllimptus , & pro fui merito Ambianenfi defponfatus , cujus primo lafte dul- citer fuerat laftatus , ut talem decuit hlium , femper permanfit memorofus , follicite &c. B b b OFFI- 578 A P P E N D I X. V I. O F F I C I U M SANCTI C AS S I A NI EPISCOPI ET CONFESSORIS VII. Idus Augufti , Ex veteri Brevlarlo eccleftae fanEli Quintini . AD VESPERAS ET LAVDES ^ntipbonae . SUmmo parenti Cafliaims inclytus primos dicavit flofculos piieritiae . Zenonhoneftis expolivit artibus, quemfecit atroxjulianus niartyrem . Aeterna movit hunc magiftri gloria , fudifle caufa fangui- nem ut vellet pati . Tales arenas dum focis quaerit procul , ad praefulatus evo- catur infulas . Labra explicare coelicam fcientiam , ftillare myrrham prae- fulis facra manus . .Ad Magnificat, ^ntiplmna . Reliquias venerata tuas Augufta ju- vetur j aufpice te , placitaque Deo lic pace quiefcat . OratTo . DEus, qui beatum Caflianum Poutificem fanftorum tuorum incritis coaequafti, concede propitius, ut qui depolitio- nis fefta recolimus, vitae quoque imitemur exempla . Per Do- tninum &c. IN I. NOCTURNO. ^ntifhona . Sede ordinata , Caflianus , fpiritu afflante Coelis , Callicas oraspetit . Munc Eduenfis advenam domo excipit , amplaeque praeftes melfi in partem vocat . Aeftum diei torridae & pondus ferens , fudavit illis impi- ijcr nieffor plagis . 9£.». A P P E N D I X. S19 ^f.j. CafTjanus profapia apud Alexandriam nobilis y ab infantia quaerit gratiam * lanftorum niores , ftudia difcens & fcien- tiam . i^. Sed dum fumma prudentia Mundi fugit gloriam , Ortensem a plebe pia rapitur ad eccleiiam * fanftorum mo- res &c. R. /7. Sic Paftore carentibus creatus cuftos populis * gregem doftrina , moribus informat & miraculis . ■^'. Divinis vacatis laudibus , pauperum fuapabulis donans bona, iidelibus fuccur- rens & incredulis * gregem ikc. l}t. iii. Zenonis colens laepius magiftri memoriam , optat fibi ferventius martyrii gloriam , quam quaerit celerius * profeftui in Galliam . 'S/. Suam ergo Paltor dum formavit ecclefiam , Chriito , quod credit gratius, corpus aftert in hoftiaiu . Profe- dus &c. Gloria Patri &cc. Profeftus &:c. IN II. NOCTURNO. tAntifhona . IUati Ol} mpo fimplici throno fedens augct la- bores , jam fuas glebas colent . ^ntiphona ii. Si cuJmus aret , ftravit , aut adverfitas , irrorat undis j fuftinetque Janguidum . Agrunique lappis farriens tenacibus , ador recondit optinii horreopatris . Le^lio iv. BEeatus Cafllanus Alexandria in Aegypto , nobili profapia oriundusjadhuc puer fe totum Chrilto confecravit : qui a iancio Zenoiie epifcopo coeleJtibus initruftus difciplinis , licec perfecutionem juJianus Auguftus vehemeutem commoviflet , didicit nihiJominus Deum toto corde diligere, fanftorum mar- tyrum loca, mcmoriafque venerari , & parato etiam ad martv- rium animo , omnibus chrilnanae pietatis officiis conftanter infiftere.Kaec inter trucidatus eJt pro Chriftinomine Caffiani magiIJ:er Zenon . Cum autcm Dei providentia miJitum accla- maiione Jovianus eJeftns lucccllor Juliani , vir chriJlianifli- mus , liberum reJigionis exercitium taudem ecclefiae reddidif- fet, populus urbis Ortensis , cpifcopo carens, praefente etiam Imperatore , Caffiauum Jibi epifcopum praeeile poftulavit . Quod CLUTi ianftus vir humiliter abnueret, accedente tandem Imperatoris aiienia , ftrepituque populari urgente , ab alio Cafliano epilcopo Pontifex conlecratur civitatis Ortensis . ^\ Luftrans terras Ethnicorum , ubique Chriftumpraedicat * Bbb ij Dum 380 A P P E N D I X. Duni ad urbein Acduorum , Deo ducente applicat . "\ . Perc- grinus liic piorum cor advcntu lactihcat , praeful confors bea- toruni praefulcni fic njagnihcat . Dum ad lubem Scc. Le5l}o i: ASfumptus eft ad epifcopale munus , ea In ciuitate conftri^ xit eccleiiam, quam clericorum officiisdiftindam, rebuf- quc necellariis ditatam fub B. Laurcntii nomine dedicavit . Coluitque co inmuncrepictatis opera ftudiolius & praedica- tionibus aifiduis populum ad hdem , &: religionis obfer\antiam inllituit. Cum vero beatus Pontifex magiftri fui Zenonis exeni- plum imitari impulfu divino defiderans , mart)rii caufam JocLs iilis nullam fibi futuram cognofceret , alibi quaerendani exifti- mavit . Itaque cum praefertim elfet ilJi divinitus reveJatum , ut in Gallias proficifceretur , ordinata cum coepifcopis fuis civitate , alfumptis etiam fecum aJiquotdifcipuIis , collacry- uianti ad difcelfuni ejus clero &: populo impcrtitus benedi- Ctionem , &. viam ingrefllis , Cliriftumque quacunque incede- ret annuntians , tandcm praeeunte Domino , Auguftoduuura pervcnit . ik. Gaudet fibi Simplicius datumcoelitus Iiofpitem , quemaf- fumit aJacrius * facri Jaboris comitem . y. Gaudct praelul C)rtensil's, fe naftum Chrilti militem, gaudet fe factuiu citius * facri laboris &c. Lsfiio 'vL QUod ubi refcivit Simplicius , fanftilfimus illius urbis tunc Pontifex, eum laetus &: ampJexibus chriftianis , &: huma- ^ niflimo hofpitio excepit : quo ufus aliquandiu Caflla- iius , cum Simplicio in confutandis Gentilium erroribus ,chri- llianique nominispropagatione , cum amplilfimo fru(ftu colla- l)ora\it . Cum autcm eodem martyrii deiiderio in Britanniam, Gcntili errorc adhucexcaecatam , vellet proiiciici , neque ta- men id permitteret Simplicius epiicopus , apud eundem trien- nium egit ; quo expleto, ubi faiittus Aeduorum Pontifex ortavo Kalcndas Julias diem clauHlJct , fuccelJbr eidem Calfianus ab omni populo , uno ore &: confeiifu conftituitur . Itaque ad epi- fcopale iblium Auguftodunenlium electus , iftud annisviginti fanCtiifime gubernavit,cum peregrinationis llaae tempus emen- fus , in Coelum feliciter migravit. Cujus corpus miraculoruni mulcitudine celcbratum, poll plures anuo» Augultoduno trauf- . . latuio A P P E N D I X. 3^1 latum AugLiftam ViromaudHorum , iii beati Qui.'itini martyris bafilica fepultum requiefcit . J^. Pracful hofpes honoratus praefulis hofpitio * praefuleni_j epifcopatus juvat in officio . "^. Tribus annis hic moratus , coelefti confilio , ibi vacans , vir beatus , verbi minirterio * praefukm epifcopatus &c. Gloria Patri &c. Praefulem &c. IN III. NOCTURNO. ^ntiphona . Vitae ftupendis fanditas miraculis orbi probato. chriltiano inclaruit . His Hugo motus Abbas magnificus , fuam ditavit aedem_j Cafliani lipfanis . Sacraeque cryptae fornice obtexit ; dein claufere thenfa di- tiore pofteri • R. vii. Dum defignat Britannorum inferre feCe finibus , quos lcicbat Idolorum vanis addidos ritibus , Simplicius in coelo- rum * collocatur fedibus . "^. Coadiutor populorum poftula- tus vocibus Pontifex , in Aeduorum collocatur fedibus . l^t.viii. Sic ad honorem praefulis rurfum eveftus proniicat, dua- bus facer infulis labores tunc multiplicat ' pluribufque mira- culis novum gregem aedificat • "^. Chriftianorum fingulis ver- bo & faftis indicat , mentes errorum maculis faaditate puriti- cat * pluribufque &c. AD VESPERAS. .Antiphona de Laudibus . ^d Magnificat , .Antiphona . Aedua quem peregre excepit , Vi- romandua nunc urbs , fufcipienda fibi continet offa patris , ho- fpitis illa fui faepe eft expertajuvamen j haecitapatronifcn- tiat auxilium . Oratio . Deus , qui beatum &c. ut fupra . MISSA 58t A P P E N D I X. VII. M I S S A SANCTI GASSIANI £.v 1'eterl Miffali ecckfue Heducnfis . Die V. Augufti . Mifla , Statuit &c. P R O S A. PSalle f) niphoniEando Chrlfto rcgi fidereo, qui fandls ru- tilas tribuit per faecla coronas . Inter quos Canianuni Confeflbrem praecipuum dita- vit fuper aftra poli fplendore peremii . Hic tencbrofi culniina rcgni lumine Chrlfti tempfit herilis. Nam redimitus ftigmate facro , virtutibus almis floruit iifdem . HoRTENSEM popuTum , pracfule caffum , pofcentem variis vocibus ipfuni , fumnium quod regeret pontihcatum, rexit cclfi throni jura fecundum . Poftquam Sedi pontificali iuhaereret , aftitit illi per vlfum martyr Laurentius orbe colendus , horrans illum , ut fibi tem- plum confecraret: quem pracparata jam coeJicerto cognoverat arcc locaiulum . Conftllim paruit monitis per cunfta ferenis . Extorris hcri demum coeplt meditari , hlc populari voce gcmente laetus Aegypti rura reliqult. Ad Eduorum poftJter ar(5tum , poftque laborem, venit ad urbcm : in qua Simplicio pracfule fund:o, bifdenis vigult inclv- lus annis , cujus albicolor petra fepulcri oftendit libari chronu rubentls. Idcmque fanftus caefplte teftus cum Cermano viro beato eft verbis ufus mirabilis vir memoracus • Per quem nobis Chrifti benignum femper cunftis fubfi- dium fer. Qui folus regnas per faecula cunda gubcrnas. Amen . VITA A P P E N D I X. 58^ VIII. V I T A S A NCTI C A SSI ANI £.v Breviario xAuguflodHnenJi anni mdl. SAnftiis ac beatiflimus Caffianus epifcopus , vir genere Aegyptius fuit , ac apud Alexandriae urbem laudabili fa- milia ortus . quod & locupletio rerum exuberans , & ge- neris dignitas fecit . Hic denique pueriles annos apudparentes gerens & bonae indolis effe incipiens , aetatulam fuam Chrifta confecravit, feque voluntatibus divinis , licet aetate adhuc te- nera, totum fubjecit . Divinaigitur provilionefadum efk, ut tam devotum puerulum nonniii ecclefiaftica facerdotalilque erudiret difciplina. Sanftus enim eum Zenon epifcopus & mar- tyr ad fe fufcipiens , venerabiliter enutrivit coeleftibufque di- fciplinis inftruxit . Temporibus ergo Juliani impiiflimi Impe- ratoris perfecutionibus acerrimis agitabatur eccleiia in tan- tum, ut multofaiidorum martyrum fanguine fufo, etiam eccle- fiae Aegypti claudi obftruique fuerint julfae . Interea Zenon epifcopus praeceptor beatilfimi CalTiani ob fidem D. N.Jefu Chrifti martyrio eft coronatus . Mortuo dehinc Juliano impiil- fimo Augufto, divinaque tanto olafphemo iuterempto virtute, Jovianus vir chriftianidlmus eledione Dei , Romanorumque militum acclamatione in Imperium exftitit fubrogatus . Hujus ergo temporibus ecclefiae olim claufae, apertae funt . Praefen- te itaque Imperatore, populus urbis HoRTENsis,quiPaftore in- ■ digebat , Caflianum Pontihcem acclamavit . Quo ordinato & confecrato , ficut ei gratia iacerdotalis acceiferat , acceiierunc pariter & virtutum augmenta , Tandem B. Zenonis epifcopi & raartyris , cujus alumnus & diicipulus fuerat , recordatus eft Sc ejus veftigia fequi deiiderans , dolebat iibi deelfe martyrium . Dum itaque huic meditationi frequenter infi(1:eret & inlongin- quas partes amore martyrii peregrinari difponeret , revelatum fft ei , audore Deo , o,)'ortere eum in Gallias pergere , ibique praedicationibus Domuii infiftere . Beatifllmus vero ChrilH Confellbr Calfianus ordinatione divina juflus inde tranfire, Eduorum lurbein adivit , ubi cum ad oratorium fandi Sympho- riani 384 A P P E N D I X. liani divertlflet , audieiis de eo fandus Simplicius , tuiic illius urbis cpifcopus , venerabilitcr emn accepit , & in Britanniam proficilci difponentenij aiHduis precibus rctinere curavit . Poft triennium autem ab hac luce decedente B. Simplicio , a populo Eduorum CafTianus, Hcet humilitcr contradicens, in cpifcopuni fubrogatur. Ibique multis virtutum generibus praeclarus,annis viginti Eduenfem rexit ecclefiani , & tunc de praefenti vita ad coelum gloriofe migravit . Poflquam igitur ad cocleftis prac- mia rcgni beatus Callianus vocatus fuiffet , contigit Gernia- num AutifTiodorenfem epifcopum , dum Romam pergeret, per Auguflodunenfem civitatem iter habuifle . Qui , cum ad fepul- crum be.iti Caihani orarct , bcatum CafTianum alloquutus cfl , dicens . Quid gloriofe frater Cafilane agis ? Refpondit beatus Caffianus vivens in Chriflo , loquens de tumulo : dulci pace & quicte potior & adventum Redcmptoris expefto . Qui Ger- manus mutua fermonis vice dixilfe perhibetur : quiefce ergo in pace, frater, &:,ut divinae tubae cantus cxoptati clangoris fom- uum ad facraRefurreftionis gaudia obtincre mereamur, & pro nobis & pro hac plebe attentius intercedc apud communem Domlnum noflirumJcfumChriflumjquicum Deopatre& Spiri- tu fando vlvii & regnat . I X. V I T A SANCTI GASSIANI jE.v Breviario ^iigujloduv.cnft anni mdcc. die v. ^ugufli . CAffianns , patria Aegyptius, poft obltum fandi Rethicii Edueniis epifcopi in ejus locum fubrogatus eft . Hulus fcpulcrum in coemcterio Auguftodunenfia multlsin- firjnis erafum & pciie trunsforatum vidille fe teftatur fandus Gregorius Turonenfis,&; aegrotos, qui hoc abluebantur pulve- xc , virtutis magnltudinem protinus experlri . Ad Idem fcpul- 6ti Bartholomaei & fanSiJoannis . In comitatu Auximano cur- tem de monte Polifco cum omnibus ad eam pertinentibus . In comitatu SenogalJienli curtcm de Luxano . In comitatu Kame- rino curtem de Sallambona & de Trevenano, &fand:iAbun- dii & fanfti Viti . £t in caftello Petrofo curtem fandae Antiac « Et de cafteJIo CabaJIo aJbo duas partes ficuti Odiavianus per cartuJam in ipfo monafterio dedit . In comitatu Firmano mo- nafierium fandae Mariae ik fanctae Victoriae , quod fitum eft in Matenaro monte.Et fandi Benedicii atque fauctae M.iriae juxta fiuvium CJentis cum rebus ik calteJJo , quod Adam riJius Harderadi inibi contuiit , & cum aliis rebus, quae ab aJJis Jide- libus mouerno tempore ibi concelJae lunt . Et cum minifierio de Sparzano & ae VaJJi in integrum , nec non & curtem lan- dae Mariae in Cuprelleto cum omnibus adpraeditta Jocage- neraJiter & in integro in jam did:o comitatu pertinentibus . In comitatu Alculano curtem de Soleltano &:alia6. In comitatu Aprutienfi curtem de Sardinaria & aJias . Incomiutu Pinnenfi curtem fanftae Luciae & de monte Pedito cum rebus & perti- nentiis Juis. In comitatu Teatino monaflierium fandi Stephani, quodponitur inLucanacumpertinentiis omnibus & adjacen- tiis fius . Et cum ipfo concambio, quod faftum eft cum Attone comite de ipfaPJiara fiJiorum Guarnerii cum fuis pertinentiis , & Podio HortoneJIa cum fuis adjacentiis . Et eccJeiiam fandi CJementis cum rebus fuis in comitatuPinnenfi , ficuti in cartu- la , quam praediAus comes fecit , continetur, pro portione jam didi monafterii de caftello Atifla , unde ipfa commutatio fada eft cum cundis appendiciis fuis . In comitatu BaJbenii eccle- fiam fanciae Mariae in Grajano 8c fanftae Mariae in Sarzano cuni fuis pertinentiis.In comitatu Marficano curtem fanfti Leu- cii & curtem de Transaquas cum fuis adjacentiis . Intra urbem Romam eccJefiam fandae Mariae & fandi Benedifti cum cry- ptis & muris , & cum introitu & exitu illarum , & campo de Agonis . In civitate Tyburtina extra muros ipfius monafte- rium fandi Adriaui cum omnibus fuis pertinentiis . In finibus C c c ij Cam- 588 A PI> E N D I X. Campaniae monafteriuin fandi Laurentii in Macri . In collinj, eccleliam iancli ScbalHani . In coniitatu Reatino monalkrium fandi Angeli & ecckfiam fandi Jacobi & fantti Georgii cuni diverfis aliis , & inpuzaliaterram , quae noviter acquifita eft. fn Amiterno ecclefiam fan(S:ae Mariae in Loriano cum fuis adjacentiis . In comitatu Furconino ecclefiam fanftae Mariae tle turfone cum omnibusearum pertinentiis . Curtem de Tor- rita & de Narnate cum omnibus earum adjacentiis atque per- tinentiis . Et infuper difto comitatu Balvenfi ecclefiam fandi Peret^rini , in qiu comes Oderiiius monafterium conftruxit . Omniaque in integrum, quae ad praedidum monafterium per- tinere videntur )uxta & legaliter , aut ab aliis hominibus Do- minum timentibus acquificrit , aut ab his , qui modo de rebus ccclcfiae injulte tenent . tt quae in civitate Romana, aut in ali- qua parte noftri regni Italici habere videtur aut acquifierit , per hoc noftrura praeceptum eidem fando loco confirmamus una cum terris, vineis, monafteriis ei fub^edis, ecclcfiis, caftel- lis, curtibus , domibus , villis , capellis , aquis , aquarumque decurfibus, pifcationibus , niolcndiuis , mercatis, cultis, & in- cultis , colonis , aldiis , aldiabus, manentibus , omnibufque re- fidentibus, fuper terram iplius monafterii , fervis, ancillis, om- nique familia utriufque fcxus, cundifquc animalibus, atque pro Dei amore , noftraeque aniniae falute, eidem monafteriamini- ftrantibus. Per hoc noftrum praeccptum perdonamus, ut nulius corum , aut fuoriun honiinum deinceps freda aut tributum do- net , vel manfiones faciat invite, aut fidejuflbr fine fuo velle exi- ftiat : aut in aliquo donet portonaticum, aut ripaticum, vel her- baticum , aut glandaticum , vel portonaticum tam de mona- chis, quam de clericis, quamque de hominibus fuper terras eo- rum refidentibus tam ingenuis, quam libellariis, quam & fervis, ac eos fub noftra tuitione recepimus . Praecipientes crgo jube- mus, ut nullus dux, marchio, epifcopus, comes, vicecomes, vel aliquis noftcr miflus difcurrcns,Sculdaflius,(jaftaIdius, nullaque noitri Imperii magna , parvaque perfona praedidi monafterii Abbatem \ ci monachos,aut eorum aliquem tidelem inquietarCa moleftare, autde his, quae fupra fcriptu funt, fine legali judicio difveftire praefumat : aut aliquam minorationem facere repe- rat . Et quidquid de praedidi monafterii poflelTjonibus fifcus noficr fperare potuerit,totum nos pro aeternae remunerationis praemio praedicto monafterio concedimus , ut ia alimoniana paa- A P P E N D I X. 3^9 pauperum 5 animae fuae dedit • In comitatu Aflifio ecclefiam fanfti Bartho- lomaei , & fanfti Joannis in Sarzano cum earum pertinentiis . In comitatu Spoletano ecclefiam fancSi Marci & fanfti Salva- toris & fanftiPauIi , & fandi Martini cum carum pertinentiis. Cellam fandae Mariae in Mediano & ecclefiam fandi Anto- nini & fanfti Fortunati cum earum integritatibus , & terram & vineam & omnia ficut Adam filius Rodulphi pro redemptio- ne animae fuac ii\ praenotato monafterio per cartulam dedit. In comitatu Aufimano curtem de monte Polifco cum omnibus ad eam pertinentibus . In comltatu Senogallienfi curtem de Luzano . In comitatu Camerino curtem de Sallambona , & de Trevenano , & fandi Abundii & fandi Viti . Et in caftello Pe- trofo curtem fandae Antiae : & de caftello albo Caballo duas partes, ficuti Odavianus per cartam ipfb monafterio dedit . In comitatuFirmanomonafterium fanftae Mariae &fan molendinis , mercatis , cukis vel incultis , colonis , aldiis , aldiabus , manen- tibus, omnibufque refidentibus fuper terram ipfius monafterii , fervis ,ancillis , omnique familiae utriufque fexus , cundifque animalibus . Atque pro Dei amore , noftracque animae falute eidem monafterio miniftrantibus per hoc noftrura praeceptum perdonamus , ut nullus eorum , aut fuorum hominuni deineeps freda aut tributum donet , aut manfiones faciat invitus , aut fideijuffor fine fuo velle exiftat , aut in aliquo donet portonati- cum aut ripaticum , aut i;Iandiaticum , vel herbaticum , ve! portonaticum tam de monachis , quam de clericis, quamque dc hominibus luper terras eorum refidentibus tam ingenuis , quam libellariis, quam & fervis : aceos fub noftra tuitione recipimus. Confirmamus etiam eidcm monafterio privilegia Pontificunu» cum omnibus rebus fibi collatis. De teloneis vero mercato- rum & portuum , decimas ad portara monafterii dare jube- mus . Fraccipientes ergo jubemus , ut nuilus archiepifcopus , epi- fcopus, dux , marchio , comes , vicecomes , velaliquisnofter millus difcurrens , Scuidafius, Caftaldius , nullaque noftri Impe- rii magna parvaque perfbna praedidli monafterii Abbatem_» vel monachos , auteorum aiiquem fidelem inquietare , molefta- re , aut de his , quae fupra fcripta funt, fine legali judicio difve. ftire praefumat , aut aliquam minorationem facere temptet. Et quidquid de praedidti monafterii poffeflionibus fifcus nofter fperare pocuerit , totum nos pro aeternae remunerationis prae- mio praedidlo monafterio concedimus , ut in alimoniam pau- perum , & ftipendia monachorum , ibidem Domino famulantium noftris futurifque temporibus femper proficiat in acgmentis . Infupcr concedimus , ut nullus homo audeat refpondeie malla- turam advocato ejus : & fi aliquo tempore aliqua intcntio con- tra id ipfum monaftcrio exorta fuerit, non per viliores , fed pcr nobiliores & veraciores homines definiatur ex utraquc_> parte . Et quandoquidem Abbas de hoc monafterio dehac luce migraverit, inter i"e ipfi monachi , quem digniorem invenerint , fecundum regulam fandi Benedidti , ficut eorum ordo cdocet, & redum eft, vel eis in unura confentientibus , quem unanimi- D d d tcr 5^4 A P P E N D I X . terelegerint , licentiam habeant eligendi Abbatem . Si quls igi- tur hujus noftrae confirmationis prxcepti quandoque violatorex- titerit, procul dubio (ciat , fe compofiturum auri puriffimi Jibras mille , medietarem Camerae noftrae, & medietatem pro mona- fterio , ipfumque regentibus . Et ut haec noftra Imperialis autho- ritas firmiorhabetur &diligentius obfervetur, manu propria ro- borantes , praefentem paginam figilli noftri impreflione jufliraus 'infigniri . SignumDomni Hein- rici llLRegis inviaiflimi, fecundi Romanorumlm- C^P peratoris Augufti . Obizo Cancellarius vi- ce Herimanni Archican- cellarii recognovi. Ditum xvi. Kal.Odo- briSjAnno Dominicae In. carnationis Mt.indidione XII. Anno autem domni Heinrici iii. ordinationis ejus XVIII. regnantis an- no quidem xii. imperan» tis IV. AdumGosIariaeinDei nomine feiiciter . Amen. KOTIr A P P E N D I X. 3P5 XIII. NOTITIA PUBLICA JBERARDI ABBATIS FARFENSIS Lx I^egeflo Farfenfi num. 515. IN nomine Domini Dei Salvatoris noftri ]c(a Chrifti. Tem- p^^.:»,. poribus Domini venerabilis viri Johannis fiimmi Pontifi- ^«••oo5' cis & univerlalis xviii. Papae in iacratifllma Sede B. Pe- tri Apoltoli anno ii.menfis Junii, indiftione iii. Dum refi- deret Dominus Guinizo inclitus coines in loco , qui dicitur collis HoRTANUS ad legem & julHtiam faciendam , tunc venit dominus Hugo venerabilis Abbas de monafterio fandae Dei Genitricis Mariae , quod dicitur in Pharpha , & reclamavit & dixit : Domine Comes, & judices , & boni homines facite mihi legem & juftitiam de Farolfo , qui dicitur de Caftellione , de_> terris & vineis , quae fuere de Goccio , qui dedit propter ani- mam fuam in praedifto monafterio de fundo Plataniano , & dc fundo lub ripula , vel li aJiis vocabulis videntur nuncupari , qui funt in territorio Hortano , quomodo fuprafcriptus Goccio ad mauus fuas dctinuit , & dc teriis in fundo Lumbricata , ex quibus me injufte quaerit , &partem exiplis rebus per auda- ciam invadit . Et in eorum praefentiam venit fuprafcriptus Fa- rolfus de praedicto loco , & cum eis refidebant Leo & Petrus dativi , ik Silvefter dativus de civitate Narnienfi , & Ribercus & Roccio judices Langobardi , & Eernardus Tribunus & Pe- trus Tribunus de comitatu Camerino & de civitate Hortana , Leo Tribunus , & Liuzo filius Sigizonis feu & Odo nobilis vir cum Leone filio fuo , & Stephanus archidiaconus : &: Petrus de Sepiccano , & Romanus de Pretia , & Maximus de Boibnc , & Albertus de Silveftro de civitate Narnienfi , & ahi pJurci ho- mines ftantes , 6c refidentes totum piacitum plenum , quos enarrare longum eft . Statim venit Farolfus m praedictum pla- cituni, &: dixit Heribertus, qui erat advocatus praedidi domi- ni Abbatis : ego quaero te Farolfo de jamdidtis rebus , quae fuetunt deGoccio, quas ipfe dedit propter animam fuam iii praefato monafterio , & injufte quaefifti , & invafiftx finc judi- Ddd i] ciali S9 mcnfe &: indidione fuprafcripta i ii. 4< Familfus Tribunus ia hoc breve rcfutationis manu mea fubfcripfi & teftes fubfcri- bere rogavi 'i< Leo nobilis vir & domini gratia dativus judex manu mea >i> Berardus tribunus de Compenfini tcftis >i< Petrus tribunus &: dat. teftis >i Pctrus filius Sigizonis teftis 4« Liozo trib.t. 'i' ego Leo trib.& domini gratia judex & Tabellio civita- tis HoRTANAE fctiptor hujus brev.& complevi & dedi & abfolvi. N O T- A. DE T^otitiis publicis &• privatis noiuudlu obfcrvai-itMus in yiti' didis Diploniatf.m p.ig.-^o. NOTI- A P P E N D I X. 597 X I V. NOTITIA PRIVATA GYRARDI COMITIS Ex 'B^gefto Farfenfi num.^^'). IN nomine Domini Dei Salvatorls noftri Jefu Chriftl . Tem- ^^^='^'j- poribus Domini Alexandri fummi Pontificis & univerfalis fecundi Papae in facratiflima Sede beati PetriApofloli fepti- mo meniis Julii, indidione vi.Quaecunqueinhacvitapoflldere videnturquamvis dulcia, tamencito ab amatoribus relinqimn- tur , proinde reftat , ut meliora appetant , quae fibi quilque aeternaliter manfura lucrari debeant. Quapropter Gyrardus inclitus comes filius bonae memoriae Girardi incliti comitis habitator interritorio Maritimano , licut bonum mihi videtur exercere eorum negotium , qui de terrenis comparant coele- ftia & de rebus tranlitoriis pracmiamercantur aeterna> fica praefenti die dono , cedo , trado , offero , & nullo me penitiis cogente , neque mihi contradicente vel fuadente aut vimfa- ciente , fed propria, fpontanea , meaque bona voluntate largior in ecclefia fanftae Dei Genitricis Virginis Mariae , quae aedifi- cata eft in comitatu Sabinenfi juxta montem in loco , qui voca- tur Acutianus , & qui nominatur Pharpha , & tibi, domine Be- rardus venerabilis Abbas praedidi monafterii , pro Dei omni- potentis amore , omniumque fandorum & pro anima mea , vel fuprafcripti genitoris mei , &: pro iimumeris peccatis meis, & ut dignus lun audire illam beatam & gloriofam vocem ., quam Dominus dicit in Evangelio : Venite benedifti Patris mei , percipite Regnum , quod vcbis paratum eft ab origin^ mundi . Ideo remunero & dono in fuprafcripta ecclefia unam eccieliam fanftae Severae totam in integrum cum fua pertinen- ria, cum libris, paratis, &: oraculis fupralbriptis . Et caftellum totum in integrum, quod eft juxta ipfam ecclefiam in capite ci- vitatis fanctae Severae cum introitu & exitu fuo , cuni muris , aediriciis iuprafcriptis , & cum omnibus ad eum pertinentibus, & cum xv. cafalinis in ipfa fuprafcripta civitate . Et dono in fl". ecckfia medietatem de portu fanftae Severac , & quintam par- 4C0 A P P E N D I X: XVI. INNOCENTIUS. PP. III £.v ^rchrjo Vaticano . COnfulibus &:populo Ortanis &c. Cum praeter folitmn , immo plus folito multis & magiiis fimus negotiis oc- cupati,quae per nos ipfos facere non va]emus,per alios cogimur adimplere . Sane inter alias occupationes & follicitu- dines noftras curam & provifionem Apoftolici patrimonii non modicas reputamus , tam ad fpiritualem jurifdiftionem no- ftram fpeftantes , quam etiam temporalem : unde nobis poflet non immerito imputari , li fuper ordinatione ipfius eilemus tepidi vel remifTi , qui cundorum fidelium follicitudinem geri- inus paftoralem . Novimus enim (quod triites & dolentes refe- rimus ) quam m eo multi quae fua funt, non quae Jefu Chrifti quaerentes ^' abutentcs per infolentiam Sedis Apoftolicae pa- tientia , pacem perturbant , corrumpunt jultitiam , ftratam_. violant , &: terram offcndunt : unde nobis & vobis non modi- cum derogatur.Cum igitur fuper his, quae praemitimus emen- dandis cumfratribus noltris traftatum habuerimus diligentem, tie ipforum confilio diledum filium noftrum G. fanfti Georgii ad Velumaureum diaconum Cardinalem,virum nobilem & pru- dentem,qucm inter alios fratrcs noftros Ipeciali diligimus cari- tatc, operi tam utili & necelfario deputantes, ut melius .Sc faci- lius injundum fibi officium valeat exercere , diledum filium P. Praefectum Urbis,virum nobilem & potentem, fibi duximus adjungendum : quibus dedimus in mandatis , ut ftratam cufto- diant , pacem procurent , juftitiam faciant , & terram defen- dant : alia quoque niliilominus operentur , quae ;id honorem Dei, profedum ecclcfiae, utilitatem veftram ik aliorum noftro- rum fidelium noverint pertinere . Ut autem dominium Apo- ftolicac Sedis,quae defe vcre diccre potefi, jugum mcum fuave eft & onus mcumleve , diebus noilris dulccdincm non depo- nat & nulli fiat pcnitus odiofum , eis viva voce preacepimus , ut vos diligant & honorent , nullum fine caufa lacdentes , vel contra juftiiiam aggravamcs , fed a vobis potius iniquitatem & vio- A P P E N D I X, 401 2c violentiam fatagant propiilfare . Unde qiioti^ns neceflltas poftulaverit ad eos vice noftra prp jiiftitia confequenda vel aliis expediendis negotiis poteritis habere recurfum . Et ut melius quae ad pacem & utilitatem veftram a nobis & fratribus noftris funt falubriter ordinata perduci valeant ad efFedum , univer- fitatem veftram monemus attentius , & hortamur in Domino per Apoftolica fcriptapraecipiendo mandaiues , quatenus ipfis vice noftra,immo nobis in ipfis intendences humiliter ac devo- te , quod fuper praemiflis articulis & aliis emergentibus nego- tiis utiliter duxerint ftatuendum, falvo in omnibus Apoftolicae Sedis mandato , teneatis firmiter & fervetis , de univerfis jufti- tiis & rationibus ecciefiae Romanae fibipknarie refpondentes. Dat Odobris anno II. N O T A, IHnocentius III. fingulari amore profequutus ejl Hortanos , nam in, ejtis Ceflis , quae MSS. exflant in ^rchivo Faticano fol. S2. fag.z. 'verf^. legitur dono dedijfe Ecclefiae Ortanae unam pla- netam de examito rubeo cum aurifrigio decenter ornatam : tunicam de limite celefti & unam dalmaticam & unum auri- frigium : quae verba defuntin editione Baluzii pag.BS. num.cxi.iv. Eee • EPI- 401 A P P E N D I X. XVII. E P I S T O L A GREGORII.IX EPISCOPO. HORTANO Vt Priori 8c fratri Rad.Ord.Praed. S.Mariae ad Gradus Viterbii praeftet auxilium , confilium 8c favorem fuper reconciliatione haereticorum , Ex ^Arcbivo Faticano . P'W94' ^^^Viz dignum eft illis mifericordiae januam aperiri.qui ab o-^^ii-m u haereticacaecitateper fpiritum confilii dilcedentes.ad \^ lu lucem , quae Chriftus elt, humiliter revertuntur, dile- ' 6tis filiis Priori, & F.Radulpho Ordinis Praedicato- rum landae Mariae ad Gradus Viterbii auftoritate Apoftolica indulgemus , ut uuiverfis , qui de civitate vel dioecefi Hortana ad fandae praedicationis minifterium , quod implere crederis & probarisj corde compunfti, fynagoga peccantium, fefta hae- reticorum, & infidelitatis errore penitus abjuratis, & cautioni- busidoneisexhibitis, fponte ad Chriftianae fidei redeant uni- tatem , nec fint publice infamati . Qupcirca fraternitati tuae per Apoftolica fcripta mandamus , quatenus ad extirpandam de civitate & dioecefi fupradidam pravitatem haereticani,pru- denter aflurgens, Priori & fratri, judicibus fuper his,efficax im- pertiri ftudeas confilium, auxilium, & favorem, ita quod fpon- lam Chrifti aperte diligere te oftendas , & nos follicitudinem tuam poflimus extra , merito commendare . Datum Perufii fe- cundo idus Augufti anno nono . N O T A . H^nc epifiolam , quae data efl Cuidoni Hortano epifcopo , citat Odoricus J{aynaldus anno 1235. »««7.15. Haeretici ifli erant . Putureni , qui univerfam Jtatiam inundavcrant . A P P E N D I X . 40J XVIII. PROCESSUS JUDICIALIS Inter Hortanum Epifcopum & Abbatem Saxivivi . Ex eodem ^rchivo . INNOCENTIUS. PP. IV Abbati & Conventui monafterii Saxivivi . JUftls petentium defideriis dignum eft nos facilem praebere ^^; *'*" confenfum & vota , quae a rationis tramite non diicordantj effedtu profequente complere . Cum igitur olim inter vos ex parte una &c venerabiJem fratrem nollrum Epifcopum_» Ortanum ex alterafuper fanfti Jacobi de Ponte Ortano , fan- &ae Mariae de Porralia & fanfti Fortunati de Fayculis,ecclefiis, quodam molendino & rebus aliis orta mareria quaeftionis , fel. rec.Gregorius Papa praedecellor nofter vobis & eidem Epifco- po diledum filium noftrum Stephanum tituli fandae Mariae Tranftiberim Presbyterum Cardinalem fuper his concelferit auditorem ; tandem libellis hinc inde porredis & lite fuper praemiffis coram eo legitime conteftata , utraque parte provi- dentiae ac beneplacito ipfius praedecelforis noftri fe voluntarie fubmittente,idem CardinaJis cognitis caufae meritis de fpeciali ejufdem praedeceflbris mandato ex quadam providentia hu- jufmodi negotium derinivit prout in inftrumento confedo ex- inde perfpeximus plenius contineri . Nos igitur veftris devotis fupplicationibus incIinati,quod ab eodem Cardinale fuper hoc fadum eft ratum & gratum habentes id audoritate Apoftolica confirmamus & praefentis fcripti patrocinio communimus , te- norem ipfius inftrumenti praefentibus dc vcrbo ad verbum in- feri faciendo , qui talis eft . In nomfne Domini amen . Omni- bus praefentes Jiteras infpefturis Srephanus miferatione divi- na tituli fandae Mariae Tranftiberim Presbyter Cardinalis falu- tem in Domino . Suborta olim inter venerabilem fratrem Pa- trem Tranfmundum Epifcopum Ortanum ex parte una , & Ab- batem & Conventum monafterii Saxivivi ex altera fuper qui- E c e ij" buf- 404 A P P E N D I X . bufdam ccckfiis & rebus aliis materia quaeftioiiis , nos els. Domiiuis Papa auditorem conceflk . Epifcopo igitur pro fc tk tlifto capitulo & yconomo feu procuratore praeditti moiuile- rii coniparcnribus coram nobis, idem Epifcopus conventionis, &; procurator praedidi monaflcrii reconventionis libellos hu- jufmodi porrexcrunt . Coram vobis domine Stephane tiiuli famSac Mariae Tranftiberim Presbitero Cardinali , partibus a domino Papa auditorc conccflb , propono ego Tranfmundus epifcopus C3ivrANus nomine epifcopatus is: capituli antedicti contra procuratorera Abbatis & Conventus Saxivivi quod cura Paulus olim cpifcopus Orti conceflerit fanfti Jacobi de Ponte Ortano limdtae Mariae de Porralia & fan^ti Fortunati de l'ay- culis ecclelias , cum pofleflionibus luis, tenimentis & pertineu- tiis in diocccfi fua litas , monaflerio ecclefiae fanftae Crucis de Saxovivo , fcilicet Mauro Abbati e)ufdem monalterii , fuifque fucceflbribus ad annuam penfionem five cenfum praeftandum cpifcopis , qui pro tcmpore fuerint ecclefiae Ortanae , fcilicec quatuor mefales frumenti & fex de fpelta tempore aeftatis , & tluas falmas multi mundi in vinden>iis & duoparia gambouum Porci in Natale Domini pro ipfa ccclefia fanai Jacobi . Item quatuor mefales frumenti & lcx de fpelta ad comnmneni me- iaiem civitatis Orti , qui per tcn-tpora erit pro ecclefia fan- ctae Mariae ik ecclefia fandi 1'ortunati . In fefto fanfti Fortu- nati duodecim Lucenfes bonos . In Pafcha vero Refurredionis duos Agnos vivos , refervata ipfi epifcopo & fncceflbribus fuis quarta mortuorum de onmibus,quae ex teftamcntis proveniunt ad praefatas ecclefias . Item quod clerici, qui pro tempore fue- rint in ipfis eccJefiis teneant & obfervent excomnumicationes i!^- interdidta ipfius epifcopi , & adconventum feucapitulum ipfius epifcopi venire teneantur quotiens per nuntios ipfius epi- fcopi vocati fuerint. Et licet diftus Abbas & fui fucceflbres, qui pro tempore fucrint feu redores in ipfis ecclefiis conltituti quinquaginta annis & ultra ditto epifcopo & fuis fuccefloribus praefatum cenfum feu penfionem folverint feu praeftitcrint , tandem Abbas & redores praedidi in folutione feu praeftatio- ne praedidorum per triennium ceflaverint & ultra : quamvis «iidae eccleliae eorum incuria vel negligentia deteriores fint fadae , contempnentes & non obfervantes iententias interdidi & excomnumicationis , pcr didum epifcopum promulgatas, & non praeUante!) iibi quartam mortuorum & non venicntes ad ipfius A P P E N D I X. 405 ipfius capiculum ut tenentur . Quare peto diftas ecclefias cuin pofleflionibus fais mihi epifcopo reftitui & dimitti vel cenfum fubtraclum a tribus annis vel ejus extimationem quam facio quadraginta librarumLucenfium,& peto nihilominus ipfos mihi condempnari quod in futurum praeitent dictum cenfum integre> ut tenentur, & ckrici feu redores, qui funt in ecclefia fandi Ja- cobi vel erunt per tempora in eadem mihi & fucceflbribus meis refpondere de Ipiritualibus teneanturj& quod reaedificent & re- farciant fandi Fortunati de Fayculis & liuidae Mariae de Por- ralia ecclefias , fuo tcmpore dirutas, & ftatuant in eifdem cleri- cosjqui Deo ferviant & mihi &: fucceflbribus meis ne teneantuc de Ipiritualibus relpondere.Et quia venerint contra pa&um feu conventiones inter ipfos fadas, peto nihilominus viginti libras Lucenfes nomine poenae ficut in inftrumento publico contine- tur.Item petorententiam inique latam permagiftrumDondeum, olim caufarum Camerae Domini Papae auditorem contra me pro monafterioA' quicquid fecutum eft ex ea vel ejus occafione rcvocari & irritari vel irritum nuntiari, a qua extitit pro parte mea ante & poft legitime appellatum . Item peto quodfaciatis ceiiare eos ab impetitione leu moIeftatione,quam faciunt fuper parochia , quam dicunt fe habere in burgo civitatis Ortanae ex iniqua conceifione G. epifcopi praedeceiforis mei fafta eis abfque confenfu capituli Ortani in pracjudicium futuroruiTi-» epilcoporum & maioris ecclefiae Ortanae & aliarum ecclefia- rum civitatis Ortanae . Donnus C.Prior fanftorum Quatuor & procurator feu yconomus monafterii Saxivivi litem conte- ftando negat narrata vera elfe, ut narrantur, & dicit petitafieri non debere . Libellus autem monafterii talis eft . Petit a vobis, venerande pater domine Stephane , tituli fandae Mariae Tran- ftiberim Presbytero Cardinali Donnus C.Prior fanftorumQua- tuor & procurator feu yconimus Abbatis & conventus mona- fterii Saxivivi nomine iplius monafterii , quatenus cum praedi- ftum monafterium fancSi Jacobi de Burgo Ortano, fanCti For- tunati de Fayculis & fanftae Mariae de Porralia ecclefias cum pertinentiis, parochiis, molendino, quod eft fub ponte Ortano & aliis poilefllonibus & iuribus eorumdem pacifice & quiete poflldeant , & liberas & exemptas addiftum monafterium tam in fpirituaiibus,quam in temporalibus pertineant pleno jure, & fuper his omni gaudcant privilegio libertatis, inhibeatis Tranf- muudo ^pifcopo & capitulQ O^ianQ , utdiduuiuionafterium fuper 4C<5 A P P E N D I X . Aiper praedidis ecclcfijs & poirefllonibus & juribus earumdcm occafioae alicujus juris teinporalis vel fpiritualis de cetero non nioleftent,praedittis epifcopo,& capitulo fuper praemiflis om- nibus perpetuum filentiumimponentes , & pronuntietis eccle- fias fupradiftas cum polfefTionibus & juribus earumdem libe- ras & exemptas tam in fpiritualibus quam in teniporalibus ple- no jure , & ad jus & proprietatem di^i monaiterii pertinere . Petit criam ut cogatis difium cpifcopum ab folutionem & ob- fervationem eorum , in quibus per fcntentiam magiftri Dondci cappellani domini Papae, ficut in ejus fententia continetur , di- do monafterio vel ejus procuratori extitit condcmpnatus.Item petitjUt compellatis didum epifcopum ad reftitutionem viginti laumaruui de mufto & decem mefalium de fpelta vel exftima- tionis ipforum,quae diSo monafterio de proventibus praeditta- rum ccclefiarum coram magiftro Bartholomaeo notario domini Papae ab ipfo doniino auditore dato, fe abftulille confcfius eft . Tranfmundus epifcopus Ortanus litem conteftandoprofe & capitulo fuo negat narrata vera eile, ut narrantur, & dicit peti- ta fieri non debere . Fada fuit litis conteftatio fuper praeminis libellis, ut fuperius diftum eft , fub anno Domini millefimo du- centeJimo trigeiimo nono , indiftione duodecima tempore do- niini Gregorii Papae noni, idus Junii . Lite itaque coram nobis fic legitime conteftata , tandem praediftus epifcopus nomine fuo &: epifcopatus Ortani de fpeciali confenfu & mandaro capituli fui Ortani quod talis eft : In nomiue Domini . Anno cjufdem Nativitatis millefimo ducentefimo trigefimo nono temporibus domini Gregorii Papae noni, nienfe Junii die fexta indiftione duodecima. In praefentia mci judicis & teftium fub- fcriptorum totum capitulum ecclefiae fanftae Mariae & finguli canonici cjufdem ecclefiae,fcilicet Ugolinus Rufticus, Petrus& Johannes prcsbyteri,Fulco Rainucii,PaganeIlus de Bocca,Hor- dcus Jordanus , Angelus de tencio Boccocio, Jacobus Beninca- ft j & Jacobus Cazaguerrc , Petrus Stephani , Oddo Tebaldi , Oddo Capoblancus , Cencius Petri Zarfi , Jennagius Martini , Gimundus & Converfanus , confenferunt & dederunt plenam-j poteftatem domino Tranhnundo epifcopo fuo abfcnti comniic- tendi beneplacito & providentiae domini Papae omnem cau- fam & controverfiam,quam idem epifcopus habetnomine epi- fcopatus Ortani contra Abbatem & Conventum monafterii Saxivivijvel ipfe Abbas & conventus contra epifcopum feu epi- fco- A P P E N D I X . 407 fcopatum Ortanum fuper quibufcumque rebus tam f]M'ritHali- bus, quam temporalibus, promittentes per fe, fuofque fucceffo- res femper ratum & firmum habere quicquid ipfe epifcopus iii committendo & dominus Papa in praecipiendo vel arbitrando feu definiendo inter ipfum epifcopum & didos Abbatem 3c Conventum duxerint faciendum . Adum eft hoc Ortae in dida ecclefia fanftae Mariae coram his teilibus , Johanne Donati , Gencio Gilioli Donati , Martino Mercatante , & Berardo Sy- meonis civibus Ortanis . Ego magifter Johannes Almerici Ortanus civisjDei gratia fandae Romanae ecclefiae notarius & imperialis aulae judex ordinarius his omnibus interfui , & haec omnia fcripli & publicavija diftis canonicis rogatus. Et ycono- mus feu procurator nionafterii antedifti habens ad hoc ab Ab- bate & conventu fpeciale mandatum quod tale eft . In nominc Domini amen, anno ejufdem millefimo ducentefimo trigefimo nono indiftione duodecima & odavo idus Junii tempore do- minorum Gregorii Papae noni , & Frederici Romanorum Im- peratoris . Donnus Angelus Abbas monal^erii Saxivivi prae- fentibus & confentienribus fratribus fuis , fciHcet donno Bona- ventura priore clauftri, donno Ventura, donno Johanne, donno Crcfcio , donno Johamie quondam Abbate fanfti Crifpoliti , donno Tofto , donno Jacobo, donno Angelo , fratre Gilio, fra- tre Frederico , fratre Benvenuto, fratre Rainero, fratre Jacobo, fratre Angelo , & fratre Andrea & toto conventu ejufdem mo- nafterii , conftituit fecit & ordinavit donnum Compangium Priorem fanftorum Quatuor de urbe yconomum , findicum & procuratorem & adoremipfiusmonafteriicoram domino Pa- pa ad dandum feu committendum providcntiae feu beneplacito ipfius domini Papae omnem caufam & controverfiam , quam_» habent Abbas & conventus contra epifcopum feu epifcopa- tum Ortanum , vcl idem epifcopus nomine epifcopatus contra ipfos Abbatem & conventum ejufdem fuper quibufdam rebus tam fpiritualibus, quam temporalibus & ad compromittendum beneplacito & mandato ipfius domini Papae & ad poeuam in ipfo compromilfo & providentia, fi necelfe fuerit, ponendam & ad omnia & fingula exercenda & gerenda & facienda , quae ipfi compromilfo feu beneplacito providentiae vel mandato fuerinc ncceflaria & quicquid inde fecerint perpetuo ratum habebunt , & contra non venient aliqua occafione vel exceptione . Aftum in capitulo ipfius monafterii coram Andrea AfUlouis , Jacobo Domi- 4C8 . A P P E N D I X . Dominici , Vitello Johaniiis, Accurriboii. Pizaran. Sc aliis te- ihbus . £go Benevenutus Carpelle , Apoftolica auftoritate no- tarius his interfui 8c inandato ipforum Abbatis i\: fratrum hoc fcripfi & fubfcripfi . Omnes quaeftiones , quas habebant ad in- viccm provilioni fedis Apoilolicae fubmiferunt , ut ipfe vel cui mandaverit inter eos fupcr his provideret & difponeret , ut placeret . Nos autean de iplius domini Papac fpeciali mandato iic duximus providendum , utpracdiftum monafterium libere dc cetcro habcat & poHideat pracdictas ecclelias fandti Jacobi Sc fanfti Fortunati cum parochiis & omnibus pertinentiis fuis tam in fpiritualibus quam temporalibus plenojiure, itaquod praedittus epifcopus vel capitulum nihil juris in eifdem quo- cumqne modo valeant vendicare . Nec liceat epifcopo antedi- (fto excommunicare feu fufpendere vel interdicere praemilfas ccclelias vel perfonas in eifdcm eccleliis commorantes , ita ta- nien,ut & illi,qui in praedictis morantur eccleiiis excommuni- catos & interdidos ab epifcopo nuJIatenns recipiant ad divina. Ecclefiam autem fandae Mariae de Porralia cumdecempedi- bus terrac circum circa pofitae habeat amodo epilcopus pleno jiirc , medietatem vero molendini, & pifcariae, quod habet ec- clefia fanfti Jacobi fub ponte Ortano tam pro cenfu , quem ha- ftcnus a partc altera recipiebat epifcopus, quam etiam pro pof- fcinonibus , (i quae remanent monaiterio de praedifta ecclefia fanftae Mariae , pars monafterii det libcram & abfolutam epi- fcopo pro ipfo epifcopatu in perpetuum retinendam, ita tameii ut epifcopus & monafterium ufque ad decem annos communi- ter teneant , &interim neutri parti liceat alienare fiue alterius partis ailenfu . Tranfaftis vero decem annis fi quis eorum alie- nare volnerit partem fuara , primo denuntiet alteri : quod Ci comperare voluerit , emat decem foldos minus , quam ab alio iine malitia poflit haberijalioquin libere vendat cui velit.Expen- las autem , quae circa raokndinum, & pifcariam funt faciendae conimuniter faciant quandiu communiter polfidebunt . Prae- terea idem cpifcopus rcftituat monaiterio omnia inftrumenta & littcras Papales, quas habet occafione cenfus, quem olim libi iieberi dicebat in eccleliis antedidis , quin immoomniafunt cafla & vacua , &nullius de cetero fint niomenti . Abbas vero & conventus caveant epifcopo, quod illam medietatem molen- dini & pifcariae & ecclefi^mfandtac Mariae cum decempedibus terrae,quae Abbas & conventus dare tenentur epifcopo, nemini dede- A P P E N D I X. 409 dederunt velconceilerunt , nec aliquo modo alienaverunt : & his pars utraque lit contenta . Super omnibus aliis quaeftio- uibuSj quae inter eos vertebanturj utramque partem ab inipeti- tione alterius duximus ablblvendam . Didam vero provilio- nem fcribi mandavimus per Jacobum Rainucii pubJicum nota- rium , & noftro figillo fecimus coramuniri . Ego Jacobus Rai- nucii Imperiali auCtoritate notarius didae provilioni factae ia camera memorati domini Cardinalis coram his teftibus , fcili- cet domino Petro de fanfta Genovela , domino Gotifrido ca- uonico Alatrino , magiftro Markifio, magiftro Johanne de Ala- tro , & Petro Archipresbytero fandi Stephani Tyburtini, ejuf- dem domini Cardinalis capellano , fub eodem anno , indiftione decima quarta Kal. Julii praefens interfui , & de mandato prae- didi domini Stephani Cardinalis , & diftarum partium volun- tate fcripfi & publicavi . NuIIi ergo &c. noftrae confirmatio- nis &c. Si quis &c. Datum Lateraui tertio Kal. Martii pontifi- catus noftri anno primo . N O E Xflat in eodem ^rchivo Vaticano ejufdem Innocentii IF. di- fpenfatio in qnarto confanguinitatis gradn inter Simonem Cui~ donis Magalotti Alilitis Ortani & ^Andream ejus uxorem . Dat. Laterani nonis Aprilis an.xi. nemfe 1254. Miles tunc is diceba- tur , qui militari cingulo accin^lus erat , feu em , libere extrahe- re valeat , & ad noftram curiam deportare , Itatuto feu ordina- tione nol^ra contrariis iion obftantibus,quae,quo ad hoc,nuiiius efle decernimus firmitatis , lic liberalicer vos mandato Apofto- lico coaptetis , quod poenam vitantes praedictam, devotioneni veftram poflimus proinde meritocommendare . Datum apud Urbeni veterem idus^ Maii pontihcatus noftri anno quarto . XXII. BONIFACIUS. PP. VIII Venerabili firatri Bartolo epifcopo Ortano » A Ex eodem ^rchiijo . Ttendentes grata & accepta fervitia,qaae nobis & Apo- i^olicae fedi haftenus impendifti & impendere non de- fiitis: confiderantes etiani laudanda multiplicis merita probitatis, quibus nofceris infignitus, dignum duximus,ut per- fonam tuam praerogativa fa^oris & gratiae profequamur. Cum itaque nuper Ortanae eccleliae tunc vacanti te praefecerimus in epifcopum &: paftorem , nos diligenti confidetatione pcnfan- tes,quod praedifta ecclelia tenues obtincre dignofcitur facultar les, & propterea volentes illa te profeoui gratia, qiiac tibi fore confpicitur oportuna,caftrum Kie Ortanae dioece/is adRoma- nam ecdefiam pertinens ciu» oa^nibusjuribus ^ P P E N D I X. pro te facicnda pro anima didi defundi beneplacitum iinplora- ib',fupplicans,ut epifcopalem menfam tuam Ortanam fuper hoc gratiole refpicere dignaremur.Nos autem tenuitatcm fru&uum, redituum & proventuum ad ipfam menfam fpeftantium at- tendentes , & conliderantes , quod ex eis non potes fecundum_» decentiam pontiricalis officii commode fubltentari , praemiffis veris exiilentibus , retinendi pro te ac tuis fucceflbribus Orta- Kis epifcopis,&: ipfa menfa, in perpetuum omnia bona praeditca ad tuam erogationem & diltributioncm fpeftantia cum omni- bus juribus ik pertinentiis fuis praefatae menfae ulibus appli- candi line juris praejudicio alieni,praefatis legatis & reliftis ex- ceptis, au6:oritate tibi praefentium tribuimus facultatem bona ipfa tibi & eifdem fucceflbribus ac ipli menfae perpetuo eadem auctoritate nihilominus limiliter concedentes. Volumus tamen quod tu ac difti fucccflbres annis fingulis inanniverfario die obitus praefati N. miifam &: praecedenti die vigilias defunfto- rum pro anima ejufdem defunfti in difta Ortana ecclefia tc- neamini facere celebrari, & canonicis ejufdem ecclefiae, qui hu- jus milfae & vigiliis intererint,florenum auri unum annis fingu- lis erogari . Ceterum Ci bona praedifta vel ipforum aliquod ra- tione criminis haerefeos Romanae eccleliae coufifcata fuiflent vel confifcanda forent , ut amplior gratia tibi , fucceflbribus & nienlac praedi6;is fiat, volumus, ut hujus confifcatione fadavel facienda nequaquam obfiantibus,praemifla habeant roboris fir- mitatem. Nulli ergo &c. nofirae conceffionis &c. Datum Ana- gniea 1 1 1 1. dus Julii anno fecundo . XXIV. BONIFACIUS. PP. VIII Laurentio epifcopo Orta.no . £.v eodcm ^rchivo . ^4n'W'% ^"^ ^ ^^ ^^ nuper ob tuorum exigentiam meritorum Orta- NAii eccleliae tunc vacanti praefecerimusinepifcopum C & paifiorcm , nos diligcnti confideratione penlantcs qiiuu pracdicta ccclciia tcnucs obtinerc dignofcitur facultates , & prop- A P P E N D I X. 41? & ptoptcrea voleiites illa te profequi grata,qii3e tlbi fore con- fpicitur oportuna , Caftrum Kie Ortanae dioecefis ad Roma- nam eccleliam pertinens , cum omnibus bonis , juribus & per- tinentiis fuis fub cenfu annuo uniusflorenitibiufqueadApo- ftolicae fedis aliud beneplacitum de gratia concedimus fpe- ciaJi , non obftantibus aliquibus iiteris Aportolicis fub quavis forma vel expreflione confeftis , impetratis vel etiam impe- trandis, quibufcunque perfonis feu perfonae conceffis vel etiam concedendis fuper iiiftitutione difti caftri vel commifl"ariae,Ca- fteflaniae,feu cuftodiae,aut quavis conceflione caftri ejufdem vel alicujus partis ipfius vel fuper bonis ad illud quoquomodo fpe- ftantibus , quae de praelentibus & toto earum tenore de verbo adverbum plenam & expreflam nonfecerint mentionem . Ut autem de praediftis & proprietate ipfius ecclefiae in futuruni memoria certior habeatur , volumus quod annis fingulis intra quindenam Nativitatis Doininicae praedidum cenfum cum hujus literarum oftenfione camerae noftrae perfolvas . Quod fi facere forte contempieris, omne jus, quod tibi ex hujus concei^ fione debetur ex tunc ad praediftam ecclefiam devoluatur.NuIIi crgo &c. noftrae conceflionis &c. Si quis autem &c. Datum Reate 1 1 1 1. Kal. Decerabris anno quarto . XXV. E L E C T I O POTESTATIS.URBIS.HORTANAE Ex autographo ^rchivi T{eatini .A. X. Fafc. D. nunt.l. IN nomine Domini amen . Anno Domini millefimo ccc. p^s^-^y!». Lviiii. tempore domni Innocentfi Papae VI. indiftio- "■'^*'* ne XII. die xviiii. menfis Odobris , confilio generali fpeciali Confulum , Antianorum , & populi civitatis Ortanae ad fonum campanae voceque praeconis in palatio ecclefiae fanftae Mariae more folito congregato, in quo confilio Nobilis &: fapicns vir dominus Antulanus judex & locumtenens ' No- i bilis & Potentis viri Scimonis domini Thomae de Spoleto ho- norabilis poteftatis civitatis Ortanae , cum-per le ik voluntatc lomi- 4i5 A P P E N D I X. doiniiiorum Coiifaloneriorum, & majorum Antianorum populi dicci Comniuuis , & didtorum conliliariorum, &: dicti Confalo- nerii &: majores , & conliliarii fupradicti cum auftoritate & de- creto dicti domini judicis , & omnes praedi<5ti limul unanimi- tcr dc concorditer , nemine ipforum difcorde , fecerunt , con- liituerunt , & ordinaverunt , eorum &; dicli Communis nomi- ne , verum &: legitimum fcindicum , & procuratorera., afto- rem , fadtorera , & nuncium fpecialem , vel fi quo alio nominc •2. mclius de praefenti dici , &. cenferi poterit , Tucium Palgle - praefentem , & fuicipientem ad praefentaudiun eleftionem po- teltariae diCti Communis cum obfervatione omniuni & fingu- lorum iliatus & reformationis faftae & fiendae in dicto Com- muni cum omnibus & fingulis fpeCtantibus & pertinentibus ad officium diftae poteftariae pro fex menfibus proxime futuris, incipicndis die primameniis Januarii , & finiendis , ut fequitur, Nobili &. Potenti viro domino Angelo domini Bartholomaei 3 de Deodafchis militi de Reate cum falario mille librarum i car- 4 tenfium , & quinque librarum denariorum 4 Papienfium pro carta & atramento, & lumine: de quo folario ipfe dominus Po- tcftas debet & renetur folvere cum officio camerae Communis Ortae pro ipfo Communi recipienti pro gabellamarchas dcnariorum cartenfium pro qualibet libra . Qui Poteftas de- beat ciie longe a dida civitate Ortana per xvi 1 1. milliaria ad minus . qui debet ducer« & liaberc fecimi toto tempore du- rante ejus ofiicio in conduda praedifta , unum bonum & fuffi- cientem judicem juris perirum , tres bonos & fufficientes no- tarios : quorum unum ad maleficia eligat , alterum ad civilia , e (k alterum ad cultodiam civitatis : duos J domicellos, ofio bo- ^ nos & fiifficientes ^ berruarios , bonos &: aftos ad arma por- tanda , & duos equos : unus lit extimatus xxv. floreuos , alter vero XVI. fiorenos exftimandus per M. Pctrum & Colo Manefchalcum : qui quidem officiales debeant elfe non ecclefia- ftici , non exules , & non exbanditi de terris eoruni, & louge a civitate praedida per xvii i. milliaria ad minus . £t debet ipfe Potcftas fervire pcrfonaliter , & non per vicarium: qui Poteltas ik fui officiales non poffint fe abfentare a didta civitate durante eorumofficio: &:fi Poteftas fe abfentaverit , folvat die quali- bet , qua fuerit abfens , duos florenos auri , judex i. florenum, notarius medium florenum , quilibet familiaris vel doniicellus decem folidos Papieufes . Et nou poflit eis &: alicui ipforum per A -P P E N D I X. 417 per ofliciales didae civitatis dari licentia : & pro quaJibet equ;i XX. folidos Papienfes : & qiiod ipfe Potcltas non poifit fecmn ducere aliquem officialem , qui hujufmodi officium a quinque annis Et debet facere cuftodire carceres fine aliquo fala- rio , & debet ipfe Poteftas dare in iine fui officii camerae Com- munis Ortae tres florenos auri committendos pcr dicSi Communis , d: dimittat & dimittere debeat unum ~ pa- vefem de pavelibus ipiius ad fui ad voluntatem camerae Communis : & fi non dimiferit diftum pavefem , pro exti- matione ipiius unum florenum detrahatur . Tenetur ctiam dare camerae clifli Communis prouna baliftra unum florenum auri. £t tenetur die lunae ante carnis privium ponere in equiiuun diftae civitatiSj veluti confuetum eft, unum anulum de argento valoris medii fioreni , ad quod currere poffint cives Ortani . Et die carnis privii tenetur ponere in ' lovia, quae eft ante ec- clefiam fendae Mariae , homines , ut hadenus extitit confue-r tiun . Et debet venire didus Poteftas cum dicSis fuis officiali- bus , famulis & equis , duabus diebus ante finem officii , ad om- nem ipfius Poteltatis rilicum & fortunam m veniendo , ilando, & redeundo : &: fi ia dido termino venire ceflaverint , diftus Poteftas die qualibet , qua fteterit in mora veniendi , folvere teneatur cemerae dicSi Conununis xxv. libras Papienfes . Et ftante tempore didti fui officii debeat dicftus Poteftas una cum , diftis fuis officialibus famulis ftare ad fcindicatum in dicSa ci- vitate in domo alicujus hofpitatoris tribus diebus ad reddeii- dam rationem de adminiftratione eorum officii eligendis per Confalonerium , & majores civitatis praedicSae iplius domini Poteftatis eidem iingulis duobus menfibus , prout tan- git pro ratione ipfius Et ad promittendum eidem do- mino Angelo falarium fupradiftum , & ad obligandum eidem domino Angelo omnia & fingula bona didi Communis pro folutione didi falarii , & ad recipiendum promillum a dicto domino Angelo de acceptione didi officii , & obfervationej omnium praediftorum , & generaliter ad omnia alia & fia- gula facienda , gerenda, &exercenda, quae in praediftis , & circa praedida fuerint neceffaria, utilia , & opportuna, & quae merita eorum poftulant , & exigunt, promittentes quidquid per didum fcindicum fuum , procuratorem , fadum , geftum, & operatum fuerit in praedidis , & circa praedicia , firma & rata habere &: tcnere j & iii iiullo CQntra facere , vel venire. fub '. -. Ggg pbli- 4i8 A P P E N D 1 X. obligatione &: ypothecha omnium bonorum didi Communis , & proniiflo cum relevamine ab omni onere/atifdatione. Aduin fuit hoc in didto palatio fanctae Mariae de Orta praefentibus M. Jacobo Joannis , Lello Nardi Blaxi , &c Bacarino Bucarelli , & pluribus aliis tefiibus in difto conlilio cxiftentibus vocatis , & rogatis . iit ego Bifcius Oddorifciani de Abbatia Florentelli Im- periali audoritate notarius & judex Ortanus , & nunc nota- rius reformationis, & damnorum datorum didae civitatis, per decretum iplius civitatis ad praedida fpecialiter deputatus , praedidis omnibus, & finguJis interfui,rogatus fcribere^fcripfi, & publicavi , ik figno meo fignavi conilieto . N O T A E. HOc inflrumentum , cujus meminit Cabriel "Haudaeus in Inflaa- ratione Tabularii ecclefiae B^atinae fag.6j. efl formula eli- gmdi fufremi urbium Uberarum Magiflratus , quem inferior aetas in Italiu Poteilatem iifpellavit , ufpajjivt docent hiftoriae c^ Can- gius in Cloflario. Is aliunde, quam ex iffis civitatibus, ele£lus,fuTH- 1)10 jure ciiibus in rebus beUicis perinde ac politicis imperabat . I Hoc titulo ea tempeflate magnates decorabantur . Titulus fa- pientis dabatur unis jurifconfultis . z HimirKn' Paglie . tunc enim 'vis pronunciationis Italicae fe- rebat , ut quotiefcunque litera liquida I vel n literam gfequeretur, eadem liquida ante eandem g iteraretur , ut Palglia pro Paglia : filgliuolo pro figliuolo : ingengno pro iiigegno : infengnare pro iniegnare : cujufmodi exempla plurima occurrunt in ejus aetatis (odicibus & praecipue in noflro Thefauro Brunetti Latini ex lin- gua Francica Provinciali in Italicam verfo d^ exfcripto Cortonae anno 1388. 3 Cenus monetae ex Cangio in Clojfario . 4 Denarios aliquot Fapienfes edidit amicus nofler .Antonius Gat- tus in Hiftoria Cymnafii Ticinenfis. P'identur fuiffe communes in Ita- iia,nam memorantur etiam in inftrumento,quo Pctrus .Abbas S.Gre- gorii locat Cencio Frangipanio Turrim i» capite Circi anno 11^^. apiid Panvinum in libro 111. operis MS. de gente Frangipania . 5 Idefl nobiliores famuli . 6 Satellites , 'vulgo Sbirri . 7 Idefl fcutum fcu clypei.m . b Lovia & Lobia cft porticus ampla . BONI- A P P E N D I X, 419 XXVI. BONIFAClfts. PP. IX Ex ^rchivo Vaticano . BOnifacius &c. Venerabili fratri epifcopo Ortanensi fa-^.ijj*. lutem <&c. Sedis Apoftolicae generofa benignitas re- deuntibus ad eani cum humilitate filiis poft excefliis, & luos errores fponte fatendo veniam exindehumiliterpoftulan- tibusjfe propitiam exhibet & benignam. Cum itaque,licut exhi- bita nobis nuper pro parte populi & Communis ac lingularum perfonarum tam clericorum quam laicorum civitatis noftrae Ortanae ejufque comitatus & diftrid:us,petitio continebat,ip(i dudum propter novitates , quae in illis partibus contra Roma- nam ecclefiam & ejus officiales exortae fuerunt & a fubjeftionc devotione & obedientia noftra & Komanae ecclefiae Matris & Dominae eorum fe damnabiliter fubtraxerint , ac dampna di- verfa &: injurias tam ecclefiae & officialibus praedidis , quam etiam ipfius ecclcliae fubditis & fidelibus irrogaverint , & cuni perfecutoribusjhoftibus & inimicis praadidae ecclefiae, etiam contra eandem ecclefiam ligas & confoederationes iniverint & fecerint,ac fubditos praediftae ecclefiae invaferint & dampnifi- caverint, homicidiaperpetraverint, & alia quamplurima excef- fus crimina & delifta commiferint , alias contra tenorem pro- cefluum per fel. rec. Johannem XXII. Benedidum XII. Cle- mentem VI. & Innocentium VI. Romanos Pontirices praede- cefibres noftros editorum, temere faciendo , iiec non ab eifdem perfecutoribus , inimicis & hoftibus auxilia, coafilia & favores receperint, fibertatem ecclefiafticam violaverint & fregerint,ac in quafdam perfonas fingulares ecclefiafticas manus injecerint temere violentas ; ob haec & propter multa alia gravia per eos hujufmodi rebellionis occafione commifla , diverfas excommu- nicationis & interdicli fententias & alias poenas tam per pro- ceflus Apoftolicos contra rebelles hujufmodi dudum fadtos , quam etiam alias a jure & ab homine latas & inflidas damna- biliter incurrendo . Tamen quia nuper populus & Communitas ac fingulae perfoiue praedifti, ad cor reverfi, hujufmodi eorum Ggg i; enor- 410. A P P E N D I X 1. eiiormes cxccfllis huiniliter re.cogiiofccntes , nobls hiimiliter fupplicari feccrunt , ut cum parati fint contrito corde & humi- liato fpiritu noftris ac prae^dae eccLcliac obedire mandatis , cos ad noftrani & diftae ecnefiae gratiam rccipere &: cum ipfis alias mitc ^- bcnignc agcre , ipfolque fecularcs clericos & per- fonas ccclcfiafticas ab hiijufmodi poenis & fententiis excommu- nicationiSjfufpcnfionis & intcrdidi,& aliis quibuslibetjquas oc- caiioue praemifforiun excciruum quandocumque & qualiter- cnmque, eciam vigore quorumcumque proceiluum & fententia- rum pcr quofcumque fadorum five latorunij incurrcriiitj abfol- vere & liberare «^v cum pracfatis clcricis &: perfonis ecclcfiaflfc-. cis fuper irregularitatis macula , l\ quam incurrerunt, difpenfa- re d< alias fuper pracmiifis , animarum iplorum faluti providere de folita Apofiolicae fedis clemcntfei mifericorditcr dignare- inur . Nos igitur , licet immeriti illius vicesgerentes in terris, qui cunftos quaerit falvos facere & ncmincm vult perirc , cui- que eft parcere femper & mifereri; hujufmodi fupplicationibus i-nclinati,ac de tuae fratcrnitatis induftria fpecialem inDomino fiduciam obtinentes , eidcm fratcrnitati tuae per Apoftolica_» fcripta committimus &: mandamus, quatenus interdidum , cui ipfa civitas dicitur efle fuppofita , relaxes &; per te vel alium feu alios, ydoneum vel ydoneos, quem vel quos ad hoc duxeris eli'- gendum feu cligendos, praefatospopulum & Commune ac per- lonas utriufque fexus,quae occafione fubtraftionis, rebellionis, invafionis, turbationis, occupationis, adhaefionis & receptionis hujufmodi vel aliorum exceiiuum praediftorum , fententias feu poenas hujufmodi incurrerunt,ab hujufmodi poenis & fententiis^ fi hoc humiliter peticsint, injunclis eis & cuilibet eorum fub virtute juramenti,per ipfos & qucmlibet eorum praeftandi,quod fimilia de cetero non committant , nec ea committcntibus da- bunt auxilium, confilium vel favorem;& quod noftris & lloma- nae ecclcfiae praedictae mandatis parebunt,ac pro modo culpae poenitentia falutari & aliis , quae de jurc fuerint injungcnda , audoritate Apoftolica , hac vice dumtaxat, abfolvas in forma. ecclefiae confueta : uec non omnia hujufmodi crimina & ex- cefllis ac delifta per eos feu aliquem eorum perpetrata feu com- nnifla quomodocumque &; qualitercumque in quantum concer- nunt fcu concernere poflunt publicum interefle feu camerara Apoftolicam,au6;oritatc praedicta rcmitias, ipfofque &: qucm- libet eorum ab omnibus bauuis.vpocnis fcu coudcmaationibu&, quae APP^E^lsrDlX. 4it qnae feu quas propterea incurreruiit^ac a fententas,quae contr.^ ipfos & quemlibet eorum tam ab homine, quam a jure promul- gatae exiftunt, inquantum hujufmodi publicum interefle & di- /ol- 4iv A P P E N D I X. folvendae,a]iquid exigere vel etiani gratis & fponte oblatmn rc- cipere quomodolibct praefumatis . Contrarium vero facientes eo ipfo lint excommunicationis fententia irretiti & a dignita- tibus , officiis & adminiftrationibus quibufcumque fufpenft : & nihilonunus ad hujufinodi indebite perceptorum reftitutionem integram teneantur . Volumus autem, quod fi populus & Com- mune ac perfonae praedidae , quae vigore praefeatium abfol- ventur, vel aliquae ex eis ullo unquam tempore, quod abfit , ab obedientia & fubjedione noftra vel diftae Romaoae ecclefiae fe fubtraxerintjvel nobis & eidem ecclefiae rebeiles fuerint, hu- jufinodi fubtrahentes & rebelles in praediftas poenas & fen- tentias reincidant ipfo fado, & praefentes litterae, quo ad eos, nuUius exiftant roboris vel momenti. Datum Romae apud fan- ttum Petrum xi v. Kal. Junii pontificatus noftri anno feptimo . — ' ■ M^^— ■»— ■ ■ I I I ■.!■■» ■ M— II I »■— ^— — ^— ^i^^— ^■— H^pi^i^ XXVII. BONIFACIUS. PP. IX B Ex eodem ^rchivo . Un.1196. T^ Onifiicius &c. Ad futuram rei memoriam.Sincerae devo- tiouis alfedus, quem dileifti filii,Commune noftrae civi- tatis Ortanae, nec non univerfitates opidorum, caftro- rum , terrarum, villarum & locorum comitatus Hc diltricius ci- vitatis ejufdem , ad nos & Romanam gerunt ecclefiam , merito nos iuducit , ut illa Communi il- univerfitatibus praedictis ac particularibus perfonis eorumdem, civitatis , comitatus, & di- ftridus , favorabUiter concedamus , quae fuis commoditatibus fore coufpicimus oportuna . Hinc eit quod nos volentes Com- muue , univerfitates & particulares perfonas hujufmodi favori- bus profcqui gratiofis , ipforum in hac partc fupplicationibus inclinatijCommuni, univcrfitatibus & perfonis praefatis au6to- ritate Apoftolica tenore praefeiitium induigemus , ut in primis cauiis civilibus & criminalibus , quantuin videiicet ad feculare foriun pertinet , extraloca incolatus proprii feu domicilii vel civilelii per litteras Apoltolicas de cetcro impetrandas non facientes plenam & exprclJam ac de verbo ad verbum de in- dul- A P P E N D I X. 42J dulto hiijuCnodi mentionem , aut vlgore conftitutionum pro- vinciae noftrae patrimonii beati Petri in Tufcia, infra quam ci- vitas & comitatus & diftridus hujuftnodi confiftunt , ac alio- rum ftatutorum feu confuetudinum quaruracumque , nequeant nifi in quinque exceptis cafibus in conftitutionibus didae pro- vinciae expreflis,ad judicium evocari, fic tamen coram propriis vel deiegatis judicibus infra civitatem feu alia opida , caftra Terras , villas vel loca hujufmodi teneantur legitime ftare juri. Decernimus infuper,fententias & proceflus,quas & quos contra praefeutis indulti fbrniam promulgari forfan contigerit vel haberi , nifi forfan judices hujufmodi in exhibendo petentibus juftitiae complementum, negligentes fuerint vel remifli, irritos & inanes . Voiumus etiam quod fi ullo unquam tempore, quod abfit , Commime aut univerfitates feu particulares perfonae hu- jufmodi aut aliqua ipfarum fe a iidelitate & obedientia noftra & diftae ecclefiae fubtraxerint vel fubtraxerit , praefens indul- tum , quoad fubtrahentes vel fubtrahentem hujufniodi , nullius exiftat roboris vel momenti . Nulli ergo &c. noftrae concef- fionis , conftitutionis & voluntatis infringere (&c. Si quis ^'c. Datum Romae apud fandum Petrum xi v. Kal. Junii poutiiica- tus noftri anno feptimo . N O T A. HOc privilegiim occurrit cum quibuflam aliis urbi Hortanae conceffisy^cr ibidem eciitis per Petrum Matthaeum Theforium de foro Sempronii anno 1 5 5 1. infolio . XXVIII. BONIFACIUS. PP. IX Ex eodem %/trchivo . BOnifacius &c. Dileftis fiHis Communitati & hominibus .^«.13*«" civitatis noftrae ORTANAEfalutem e^c.Sincerae devotio- nis afltdus , quem ad nos & Romanam geritis ecclefiam merito uos inducit,ut ea^quae pacis & quieiis veilrae commoda refpi- 414 A P P E N D I X. 1 cfpicerc ftofcuntur, vobis liberaliter concedamus. Cum itaque, iicut accepimus , nonnulli de civitate noftra Ortana exititii feu alias banniti exiltant , qui fi ad eandem civitatem reciperen- tur & admitterentur , multa ex inde ipfius civitatis tranquilli- tati polfent damna & fcandala irrogare : nobifque pro parte ve- ftra fuerit humiliter fupplicatum , ut vobis fuper his providere, de benignitate Apollolica dignaremur . Nos hujufmodi fuppli- cationibus inclinati, audoritate Apoilolica vobis tenore prae- fentium indu]gemus,ut ufque ad deccnniumja data praefentiuni computandum , •& etiam poil hujufmodi decennium elapfum ,' nifi id de veltra procelferit voluntate , nullus legatus aut fubde- kgatus Apoflolicae Sedis , aut nollri feu diftae Sedis redores, icu officiales , qui funt & erunt pro tempore, ad hujufmodi exi- titiorum & bannitorum in praedictam civitatem receptioneni & admiffionem quacumque etiam audioritate , nifi ex fpcciali mandato ejufdem Sedis plenam & exprellam , ac de verbo ad verbumde indulto hujufmodimentionem faciente , compellere vos valeant quoquo modo . Nos enim quicquid contra indulta hujufmodi noftri tcnoris cxtiterit propria temeritate praefum- ptum , irritum dccernimus ik inane . Nulli ergo crc. noilrae concenionis, & conftitutionis infringere d^-c. Siquis autem &-c. Datum Romae apud fanftuni Petrum xi v. Kal. Junii contifica- tus noftri anno feptimo . XXIX. BONIFACIUS. PP. IX jEx eodetn .Archivo . ^.i3P<. "w^ Onifacius &t. Dilefto filio magiftro Paulo de Juvenatlo, •-^ camerae Apoftolicac clcrico , & civitatis noftrae Orta- JlJf mae, cjufque comitatus,territorii & diilridus pro nobis & Komana ecclefia reformatori falutcm &c. Ad ftatum civita- tis noftrae Ortanae , ejufquc comitatus , territorii & diftridus pacifice & falubriter dirigendum,folicitis ftudiis intendentes,ad ea, pcr quac ftatus ipforum lalubrircr dirigatur, libenter inteu- dimus, ik ad reformatioueai iliorum, quae detbrmata conipici- mus A P P E N D I X, 425 mus, adhibemus folicitudiius uoftrae partes . Cum itaque, licut accepimus, civitas praedid;a,ejufque comitatus, territorium 8c diftriftus magna retbrmatione indigere nofcantur,nos ad refor- mationem hujufmodi , prout ex debitopaftoralis officii tene- murjpaternis & folicitis ftudiis intendentes, ac iperantes, quod tu, qui etiam cubicularius nofter exiftis, de cujus fideJitate,pru- dentia & diligentia in multis ik arduis comprobatis fumpfimus in Domino fiduciam ipecialem , ea quae tibi commifcrinuis ca- rabis fideliter, folicite & prudenter adimplere; haruni confide- ratione indufti te reformatorem civitatis , comitatus , terri- torii & diftridus praediftorum ufque ad noftrum beneplaci- tum j auftoritate Apoftolica, tenore praefentiuni conftituimus; & etiam deputamus tibi ciuitatem , comitatum, territorium &: diftridum praedicia,in omnibus his, quae reformatione & cor- redione noveris indigere,audoritate noftra reformandi & cor- rigendi;ac in eis quaecumque tibi pro honore & ftatu noftro &: lanftae Romanae ecclefiae ac civitatis , comitatus, territorii & diftricSus praedidorum, ejufque civium, incolarum & habitato- rum videris expedire , ftatuendi & ordinandi : necnon pofleflio- nem & tenutam Rocchae ipfius civitatis,ac terrarum,caftrorum & aliorum Jocorum ipforum comitatus , territorii & diftrittus praedidorum a dilefto filio Berochio cive Ortano & quibu- fcumque aliis Rocchae,terrarum,caftrorum & locorum ipforuin Caftellanis , cuftodibus &aliis in eis deputatis noftro, & didae ecclefiae noftrae recipiendi; ipfofque Berochium,CafteIIanos & cuftodes ac deputatos hujufmodi de receptis & aflignatis per eos tibi , & omnibus , quae ab eis rationc eorum quovis modo petere pofl"emus,quietandi penitus & Iiberandi;& in Rocca,Ter- ris , caftris & locis ipfis & eorum quoJibet caftellanos , capita- neos & alios officiales neceflarios & oportunos , fi, & prout tibi videbitur faciendum , quoties opus fuerit, & tibi videbitur, po- nendi, deponendi, eifque falaria congrua, de quibus tibi videbi- tur, concedendi, & fuper falariis hujufmodi debitis & debendis componendi& concordandi,ac deomnibus &fingulisfru6:ibus, redditibuSjproventionibus,introitibus & emolumentis civitatis, comitatus , terrirorii & diftridus praediftorum , ad cameram Apoftolicam pertinentlbus , pro praemiflls & aliis ; de quibus tibi videbitur , arbitrio tuo difponendi & ordinandi ; ac omnia alia & fingula ad hujufmodi reformationis oflicium quomodo- libet pertinentia, & quae pro honore & ftatu hujufmodi tibi vi- H h h debun- 4Z5 A P P E N D I X. debuntur oportunajfacicndljinandandijdifponendijordinandi & cxequendi ; alienatione tamen bonorum immobilium & pre- tioforum mobilium civitatis , comitatus, territorii & diftriftus praedidorum,tibi penitus interdida:contradiftorefque per fpi- rituales & temporales diftriAiones , prout tibi vifum fuerit ex- pedirc, appellatione poftpofita,compefccndi,plenam & liberam auftoritate Apoftolica tenore praefcntium conccdimus pote- itatem:mandantcs dilcftis filiis civibus^incolis & habitatoribus ac Poteftatibus, caftellanis & aliis officialibus civitatis,comita- tus,territorii& diftridusRocchae terrarum,caftrorumj]ocorum praedidorum & cuilibet eorum , ut hujufmodi beneplacito du- rante j in omnibus , quae ad hujufmodi reformationis officium quomodolibct pertinent , tibi pareant , obediant efficaciter , & intcndant;alioquin fententiam five poenam,quam rite tulcris fcu ftatueris in rebelles , ratam & gratam habcbimus , & faciemus audore Domino,ufque ad fatisfadionem condignam inviolabi- tcr obfervari . Tu igitur officium praediftum fic ftudiofc , fide- litcr Ik prudentcr cxequi ihideas,quod cxinde fperata commoda proveniant, tuque apud nos & Apoftolicam Scdem amplius va- lcas non immcrito commcndari . Datum Romae apud fan- 0.um Pctrum v. idus JuJii anno feptimo . XXX. BONIFACIUS. PP. IX Ex eodcm ^rcbho . ^'fn.jifs. "r^ Onifacius e^f . Diledo filio magiftroPauIodeJuvcnna- ■-^ tiocamcracApoftolicae clcricOjCubiculario noftro falu- MmJ tcm &c. De fidclitate & prudentia tuis , familiari expc- nciitia nobis notis , plenam in Domino fiduciam obtinentes , quod ea quae tibi commifcrimus curabis fidcliter adimplere , liorum confideratione indufti tibi dileftam in Chrifto filiam nobilem mulierem dilefti filii nobilis viri Berochii Do- micclli Ortani natam , in Chrifmate noftro nominc tcncndi &: alia circa haec neceflaria facicndi , plcnam & libcram concedi- nuis poteftatem . Datuin Rom.nc apud fandum Petrum v. Kal. Augufu pontiiicatus noftri anno fcpcimo . BONI- A P P E N D I X. 411 XXXI. BONIFACIUS. PP. IX Ex eodem ^rchivo . BOnifacIiis &c. Diledo filio nobili viro Berochio Domi-^,,. ^, cello Ortano falutem ^c.Cum nos diledum filium no- bilem virum Johannem Philimarinum diftumChiottum, Domicellum NeapolitanumjCaftellanum Rocchae civitatis no- ftrae Ortanae duxerimus deputandum , prout in noftris indc confeftis Jiteris plenius continetur,volumus & tibi mandamusj quatenus ipfam Roccham , quam tenes & ejus tenutam cideni Johanni ad quancumque eiufdem requifitionemj vifis praefcnti- bus, tradas & aflignes. Nos enim eidem Johanni te de ipfa Roc- cha & omnibus, quae ipfius occafione a te petere quovis modo pofleraus, fafta per te fibi praefata ipfius Rocchae aflignatione, noftro & Romanae ecclefiae nomine quitandi penitus , & libe- randi plenam & liberam concedimus tenore praefentium po- teftatem ._ Datum Romae apud fandum Petrum v. Kal. Augufti anno feptimo . XXXII. BONIFACIUS. PP. IX Ex eodem ^rchho . BOnifacius &c. Diledo fiilo noblli viro Verrochio Gzor-^n.ii^t. giijdomicello Ortano, caftri noftri Utriculi Narnicnfis dioecefis pro nobis & Romana ecclefia in tcmporalibus Vicario falutem d^f.Ad ftatum caftri noftri Utrlculi Narnicnfis dloecefis ejufque territorii & diltrldus pacifice & lalubriter dirlgeadum , follicltis ftudiis intcndentes, operarias manus II- benter appofuimus , ut In els cultus juftltlae vlgeat & pacifica tranquillitas refioreat, plantentur bonl morcSj& reprobi extlr- H h h ij pen- 4z8 A P P E N D I X. pentur : vlri quoque virtuofi p ropriae aftionis pracmium fen- riant ; mali vcro corrigantur iv fi obftinati fuerint , luant pro demeritis dignas poenas . Hinc eft quocJ nos dc tuis, fidelitate, prudentia j ac diligentia in multis arduis comprobatis, fumea- tes in Domino fiduciam fpeftabilemA' fperantes quod illa,quae tibi commiferimus,exequeris fideliter, folicite 8c prudentcr; te dicti caftri,ejufque territorii & diftriftus pro nobis & Romana ccclefia in temporalibus Vicarium cum honoribus , oneribus , officialibus , fociis & famulis confuetis ufque ad noftrum benc- placitum, au&oritate Apoftolica , tenore praefentium facimus, reftituinius; &c etiam deputamus tibi omnia & fingula,quae pro noftro & ipfius ecclefiae honore & pro cultu juftitiae , pace , tranquillitate Sc profpero ftatu caftri , territorii & diftridus praedictorum , expedjentia cognoveris , & quae ad hujufmodi vicariatus officium pertiiient, de confuetudine vel dc jure man- dandi, ordinaudi,difponendi,faciendi&; exequendi; alienatione tamcn bonorum immobilium , & pretioforum mobilium di- ftorum caftrijterritorii 6c diftridus,tibi penitus interdifta;con- tradictorefque auctoritatae noftra per temporalem diftrictio- ncm, prout expediens fuerit,&: tibi vidcbitur faciendum, appel- latione poftpofita,compefccndo; poteftatem plenam & liberam contra inobedientes , ac mandantes dilectis filiis Tcrrigenis & incolis ac habitatoribus caftri, territorii 6c diftrictus paedicto- rum, ut hujufmodi beneplacito durante,tibi iu his,quae ad offi- cium ipfum pertinenr, pareant eftedualiter & intendant . Alio- quin fententiam five poenani rite tukris feu ftatueris in rebelles, ratam & gratam habebimus,& taciemus,auctore Domino,ufque ad fatisfactionem condignam inviolabiliter obfer\ari. Volumus autem , quodantequam officium ipfum incipias exercere , de_j eodem officio fideliter exercendo ac debitae fidelitatis in ma- nibus vcncrabilis fratris noftri Conradi archiepifcopi Nico- licnfis, C amerarii noftri, praeltcs in forma folita juramcntum. Tu igitur officium praedictum prompta devotionc fufcipiens, fic illud ftudiofe,fideIiter cxcquaris, quod exinde fpectata com- moda proveniant, tuque apud nos &: Apoftolicam Sedem de fidtlitate, prudentia & diligentia amplius valeas non immerito commendari . Datum Romae apud fanctum Petrum decimo- quincto Kal. Juuii anno feptimo . BONI- A P P E N D I X . 419 XXXIII. BONIFACIUS. PP. IX Ex codem ^rchho » BOnifacius &c. Diledo filio Verrochio Georgii,Civi Oa--^''''3J'^" TANOjin caftro noftro Bauce Ortanae dioecefis,ejufdein- que caftri territorio & diftriftu pro nobis & Romana ecclefia in temporalibos Vicario falutem e^c. Inter ceteras, va- rias, multiplicefque curas,quibus alTidue premimur, illa praeci- pue pulfat & excitat mentem noftram, ut ad regimen & guber- nationem caftrorum , Terrarum & locorum Romanae ecclefiac inimediate fubjcftorumjviros deputemusidoneos,fide praecla- ros, providentia circumfpeftos, reditudine juftos , expcrientia dodios , & folicitudine vigiles , qui ftatum & honorem diftae ecclefiae diligant, pacem ament, concordiam nutriant,fubditos non gravent, & fine perfonarum acceptatione juftitiam admini- ftrent : & fic prudenter & jufte populos gubernent & regant , quod iidem populi & fubjefti nollri , laudabiles fe recepifle reftores & gubernatores merito glorientur . Saue attendentes fincerae devotionis affeftum , quem tu ad nos & eandem eccle- fiam Romanam geris ; necnon circumfpeftionis induftriam & finceritatem perfonae tuae, & alias multiplices virtutes, quibus Dominus earum largitor eandem perfonam tuam inultipliciter infignivit ; ac volentes aliquibus ex didis fubditis de utili & provido gubernatore providere;indubieque fperantes, quod ea, quae tuo fagaci ftudio duxerimus committenda , promptis af- fedibus & exafta diligentia prudenter ac fideliter exequeris , te , quo ad vixeris, & poft tui obitum hercdes tuos ufque ad tertiam generationem inclufive , vicarios noftros & Romanae ecclefiae in temporalibus in caftro noftro Bauce Ortanae dioe- cefis ejufdemque caftri territorio & diftrid:u,ad nos & eandem ecclefiam nullo medio pertinentibus , dummodo tu & iidem_» heredes perfiflatis & continuetis in obedientia & fidelitate noftra & didae ecclefiae , audoritate Apoftolicatenore prae- fentium facimus , conftituimus ; & etiam deputamus tibi & he- redibus praelibatis regimeu & gubernationem caftri praedidi, hujuf- 430 A P P E N D I X. liujiifinodi vicarlatu (iuraiite,cum illius mero & mixto imperio ac omnimoda jurifdictione temporali, quam inibipraedictaec- clelia feu officiales per eandem eccle(iam haftenus deputati de jure aut privilegio vel confuetudine exercere confueverunt ad honorem veflrum & ejufdem Ecclefiae, ilatumque pacificum t\- tranquillum caftri , territorii & diilriftus praediftorum ac incolarum &: habitatorum eorumdem per te & heredes prae- diiftos , vel alium feu alios jufte & fidcliter exercendis ; necnoii cullodiam Roccharum, (i qua fit in illo,pJenarie committentes, tibique & praefatis heredibus in praedicto cafu , durante vica- riatu hujufmodi , per vos vel alium feu alios inibi quofcumque Potcftates, judices, & officiales ydoneos, qui poflint ac debeant in eifdem callro , territorio , &. dillriftuquaefliones quaslibet tani civiles , quam criminales & alias cujufcumque fpeciei vel generis motas vel movendas , exceptis criminibus haerefis Sc kfae Majeflatis & falfitatis litterarum Apoftolicarum , audire & de illis praevia ratione cognofcere, eafque fine debito termi- nare & executioni debitae demandare;conftituendi,creandi, fa- ciendi , remouendi & deftituendi , ac alios ad illa quotiens tibi & didis heredibus placuerit deputandi : necnon colligendi, ha- bendi, exigcndi, & percipiendi, & durante hujufmodi vicariatu tuis & dictorum heredum tuorum ufibus applicandi omnes & lingulos frudus , redditus , & provcntus , acomnia & fingula cmolumenta & introitus quocumque nomine cenfeantur in ca- ftro , territorio & diftriftu praedictis : de quibus nullam tu ncc heredes praediAi teneamini reddere rationem ad nos 8c di- *5tam ecclefiam pertinentia : ita tamen quod ex hoc univerfitas iv fingulares perfonae caftri , territorii & diftrictus praedido- rum , abfque ipforuui exprella voluntate, ultra confuetum mo- dum non graventur , & de iplis omnibus &: fingulis debitis pe- dagiisjcmolumentis & introitibus,durante hujufmodi vicariatu, prout tibi & heredibus hujufmodi videbitur , difponendi ; alie- natione bonorum & jurium ipfius caftri tibi & praediftis he- redibus penitus interditta : ac per te & didos heredes vel alium feu alios , quibus tu vel iidem heredes id commiferitis , hujufmodi vicariatu durante , merum & mixtum imperium ac cmnimodam jurifdiftioncm praedittam , praeterquam in cafi- bus Uipcrius expreffis i^' exceptis, exercendi : necnon contradi- dorcb quosJibct & rebelJes , quotiens cxpedierit, temporali di- ftrictione , qua convcnitj con^-cfccndi , ac omnia alia ik finguia quae A P P E N D I X. 4^1 quae honorl noftro & ejufdem ecclefiae & pro ftatu pacifico & tranquiJlo caftri , territorii & diftridus praediftorum inco- larum & habitatorum eorumdem expedire cognoveritis , fa- ciendij ftatuendi, ordinandi, corrigendi, puniendi,definiendi & cxcquendi , auftoritate praedifta facultatem plenariam conce- dentes , ac volentes quod ad mandatum diftae ecclefiae & offi- cialium ad hoc poteftatem habentium, tu& heredespraedifti faciatis exercitus & calvacatas,& ad praeHamentum provinciae noftrae patrimonii B. Petri in Tufcia , in quo praedidtum ca- ftrum confiftit , accedatis quotiens vobis fuerit injunftum ; ac ordinationes & mandata difti praeliamenti obfervetis , & quod nunquam confoederationes feu Hgas aliquas faciatis contra uos aut Romanam ecclefiam &: reftorem didae provinciae cum aliquibus univerfitatibus, comitatibus & fingularibus perfonis; & fi forfan aliquas feciftis vel faceretis , illas nullatenus obfer- vctis : quas nos decernimus nullas fore , ac te & heredes prae- diftos ad illarum obfervationem , etiamfi juramentum interve- niilet , non teneri . Sic tamen , quod de hujufmodi confuctis & debitis frudibus , redditibus & proventibus , acintroitibus & aJiis quibufcumque emolumentis , tu & heredes praedicfti te- neamini caftrum , territorium & diftridum hujufmodi veftris fumptibus & expenfis diligenter & fideliter reparare & manu- tenere, confervare, defendere, ac et^m cuftodire, ac omnia alia ipforum onera fupportare , abfque eo quod dida ecclefia tibi vel heredibus praediftis pro hujufmodi vicariatu, reftoria, gu- bernatione, reparatione , refeftione, confervatione, defenfione, cuftodia & oneribus fupportandis fubvenire in aliquo teneatur feu pro expenfis, quae in praemiffis feu praemillbrum aliquo feu alteris quomodolibet, vel eorum occafione fadae fint , vel quas ficri continget in futurum , aliquid ab eadem ecclefia exigi feu peti poflit, feu etiam vicariatu finito, reftitutio caftri, terri- torii & diftridus hujufmodi retardari valeat feu quomodolibct impediri . Et nihilominus pro omnibus & fingulis introitibus & proventibus caftri praedidi nomine canonis feu cenfus no- bis &; Romanae ecclefiae , feu camcrao Apoftolicae in urbe Ro- mana , aut ubi nos vel fucceflbres noftri canonice intrantes reli- debinms, aut Romana curia fuerit, unum par Fafianorum annis fingulis , hujiifmodi vicariatu durante , in fefto fandorum Petri & Pauli, quod eft de menfe Junii , tuis & didorum heredum periculisjfortuna,fumptibus & expenfis dare,aflignare,acfoivere rca- 451 A P P E N D I X. rcaliter tii tenearis , & ipfi heredes etiam teiieantur . Vokimus ctiam & retincmus ac fpccialiter dc expreffe refervamus , quod difto vicariatu durante rcdores provinciae noftrae praedi(itae , qui erunt pro tempore , ac corum locatenentes & curia ge- neralis ipforum reftorum iii caulis appellationum quarumli- bet tam civilium , quam criminalium & aliis ad diftam curiam «eneralem de jure,vel confuctudinCjfeu alias legitime deferendis cum plena examinatione & cognitione decidendis ab eis,eo jure plene ac libere & pacirice in caftro,territorio ecclefiafticas perfonas, feu earum aliquas caffetis de libris & ca- pitularibus eorumdem : *jec ea fervetis, nec fervari permittatis, nec receptetis mamfeftos vel occultos hoftes, inimicos, rebellcs vel bannitos ejufdem ecclefiae , feu etiam criminofbs de terris ccclefiae ad caftrum,territoriimi & diftridum confugientes,nec tliicctc vel indirefte faciatis pcr alios publice vel occulte rece- ptari , ncc eis vel corum alicui auxiJium, confilium vel tavorem dari A P P E N D I X . 4SS dari aut praeftari ullo modo permittatis.Quin potius quofcum- que ex eis intuam & diftorum heredumpervenientespotelta- ftem , quotiens fuper hoc a legato Apoftolicae Sedis vel reftore provinciae praedidae , aut aliis diftae Ecclefiae officialibus , ad quos ratione officiorum fuorum id pertineret , requifiti ex- titeritisj bonacapifaciatis,& adhujufmodi requirentes fub fida cuftodia deftinari.Mandamus quoque diftridius diletSis filiis ca- ftri praedidi, univerfitati,ac fingularibus perfonis,incolis & ha- bitatoribus praelibatis, quatenus te didofque heredes, ut prae- tnittitur , tanquam vicarios noftros & redtores eorum, beuigne recipiant, honorificeque pertraftent : & tibi &: ipfis heredibus, tanquam ipforum redoribus & aliis officialibus tuis & ipfo- rum hcredura, quos ad caftri ejufdem rcgimen duxeritis de- putandoSjin omnibus,quae ad vicariatus &; redoriac hujufmodi ipeftant officium, noftrae & didae Ecclefiae ac fucceftorum no- ftrorum nomine, hujufmodi vicariatu durante, juxta praefentis conftitutionis noftrae tenorem,pIene intendere ftudeant, & effi- caciter obedire . Tu igitur caftrum praefatum, hujufmodi vica- riatu durante,fic in tranquillitate & pacis dulcedine ac juftitiae fideliter , folicite , ac prudenter gubernare & regere ftudeas & procures, quod perfonae & habitatores praedidi utili guberna- tori & reftori provido gaudeant fe commiftos ; tuque apud Deuni & homines exinde poffis merito commendari , & no- ftram & Ecclefiae praediftae benediftionem & gratiam uberius confequi merearis . Formaautem juramenti , quod tu ratione hujulmodi vicariatus nobis praeftitifti , & quod per quemlibet lieredum praedidorum , in cafu praedido , Romano Pontifici , qui erit pro tempore , vel ei, quem ad id deputaverit, volumus praeftari, talis eft . Ego Verochius Georgii civis Ortanus, in caftro Bauce Oktanae dioecefis, ejufdemque caftri territorio & diftri(itu pro fanftiffimo in Chrillo Patre & Domino noftro , domino Bonitacio divina providentia VIIII. & fanda Romana Ecclefia in temporalibus vicarius deputatus , promitto & juro, quod ab hac hora inantea fidelis ero B. Petro Apoftolorunx_» Principi &: eidem domino noftro,dominoBonifacioPapae VIIII. & fucccfforibus fuis Romanls Pontificibus canonice intranti- bus.Non ero in confilio,auxiIio,opere,feu fa(5to,quod dictus do- minus nofter feu fuccelfores fui viram perdant , aut membrum , vel capiantur malacaptione. Confilium vero,quod mihi fignifi- caverint vel comraittent per fe , vel nuncios five litteras , fine I i i eorum V 454 A P P E N D I X. eorum licentia j adipforum damnum fcienter nemini pandam vel manifcftabo; &: nunquam ero verbo vel fafto , conlilio vel confenfujdircde vel indirecte,per me vel alium/eu alios,publi- ce vel occulte,feu quovis modo contra Romanam Ecclefiam vel Dominum noftrum fummum PontiHcem , qui nunc eft vel pro tempore erit.Sedfemper cro adiutor ad confervandum,retinen- dum, defendendunijac recuperandum civitates,terraSjCaftra,lo- ca,viIlas,rocchas,& baftitas,ac fortalitia ac omnia juta b.R.Ec- clefiae . litiam male alienata, vel per quofcumque homines oc- cupata, vel tyrannice detenta,adiuvabo pro polle recuperare & recuperata fecundum pofle defendere: & in fuo pleno dominio, juribus, utilitatibus & honoribus confervare didam Romanani Ecclefiam &di6tum Dominum noftrum fummum Pontilicem , qui nunceft,vel pro tempore erit,ac vicarios,Iegatos & officia- les ipfius , etiam contra ailerentes damnatae memoriae Rober- tum , olim bafilicae XII. Apoftolorum vuigariter diftum Ge- bennenfem , olim Antipapam, fuiffe verum Papam , & Joannem olim tituli S. Marcelli dictum Ambianenfem , presbyteros cardinales , per fel. rec. Urbanum Papam VI. jufto Dei judicio, auctoritatae Apoftolica,tanquam haereticos & fchifmaticos pu- niendos , eorum culpis & notoriis demeritis exigentibus , fimi- liter condemnatos , & contra eorum fequaces ac dantes eis, vel eorum alicui auxiliura,confilium vel favorem,cujufcumque fue- rint praeeminentiae, ordinationis, dignitatis,religionis,condi- tionisjaut ftatus, etiamfi pontiiicali,regali,feu reginali vel qua- vis alia praefulgeant dignitatae ; & etiam fi fuerint dictae Ro- manae Ecclefiae Cardinales;& contra alios quofcumque per Ec- clefiam denotatos vel impofterum denotandos,quamdiu cxtra gratiam & communionemdiSaeecclefiae permanebunt. Nec eis vel alicui eorum dabo quovis niodo per me vel alium fea alios , direde vel indirecte, publice vel occulte auxilium, confi- lium,vel favorem. Nec ab aliis, quantum in me erit,& impcdire potero,id praeftari feudari permittam.Sed eos pro polfe impe- diam , donec reducantur ad gremium S. R, Ecclcfiae , ac obe- dientiam praefati domini Bonifacii VIIII. Juxta tenorem pro- cefluum Apoftolicorum , & prout juftum fuerit praefatos dam- lutos , excommunicatos , & filios perditionis pro poiie perfe- quar & invadam , ac perfequi & invadi faciam , etiam contra_» omnes homines juxta meumpo(le& bona hde : &quodnun- quam ero verbo, vel facto, conliiio^ vd coufenfu, ut aliquis Im- pera- A P P E N D I X. 455 perator,Rex,Dux,vel Marchio,feu quivis alius nobilis,univerfi- taSj comnninitas feu collegium alicujus civitatis,terrae vel loci Eccleliae Romanae praedid:ae,eligantur, nominentur,feu etiani alTumantur in Dominum vel refcorem caftri , territorii & di- ftricftus praedidiorum, aut alicujus eorum, fine exprefla licentia difti domini Papae , qui nunc elt , vel pro ten)pore erit, fcu le- gatorum ejus . Et conftitutiones papales , & maxime Joan- nis XXII. Clementis VI. & Innocentii VI. fummorum pontifi- cum, loquentium de hac materia, propolVe & totis viribus ob- fervabo.Et fi contir.geret,quod aliquis nominaretur vel eligere- tur , aut aflumeretur in Dominum , officialem , vel redorem in caftro,territorio,vel diftriftu praedi(S:is,fine exprefla licentia di- &i domini noftri,autlegatorum feu vicariorum ejus, nonprae- ftabo eis confiIium,veI favorem publice vel occulte. Sed pro vi- ribus.in quantumpotero, repugnabo.Etquod reverenter ac ho- norihce,juxta pofle meum,in diflis caftro, territorio & diftriftu didum dominum noftrum Bonifacium PP. VIIII. qui nunc eft & fucceflbres fuos Romanos pontifices canonice intrantes , ac legatos, nuncios, vicai^s,&: ofliciales eorumdem,qui pro tem- pore eflent , quotiens ad partes illas acceflerint , reverenter & humiliter recipiam, ac pro poife honorifice pertraciabo.In fide- litate & obedientia iplius Romanae Ecclefiae & difti domini noftri Papae , & fucceflbrum fuorum Romanorum Pontificum canonice intrantium , ac legatorum , vicariorum, & oflicialium fuorum perpetuo & inviolabiliter permanebo . Et quod num- •quam contra Romanam Ecckfiam & donunum meum BoivA'a.- ■cium PP. VIIII. feu fucceflbres fuos Romanos Pontifices cano- nice intrantes , aut coatra ofliciales ipforum rebellabo , aut re- bellantibus adhibeboquoquomodoauxilium ; nec confilium , vel favorem publice velocculte ipfis rebellantibus dabo . Sed praeceptis, monitionibus, &: julfionibus dittae Romanae Eccle- liae , fummorumque Pontificum parebo, & reverenter obediam cum efi^edu. Cavalcatas, oftenfiones, invafiones,aut diflenfiones non faciam , nec fieri procurabo contra aliquos Romanae Ec- clefiae fideles, fubditosjdevotos, & obedieates;nifi in quantum diftus dominus nofter Papa permiferit , & de fua proceflerit voluntate. Nullam conjurationem,confpirationem/eu iigam fa- -ciam contra didum dominum noftrum Bonifacium PP. VIIII. ejufque fucceflbres praedidos, vel Romanam Eccleliam, aut of- ■ficiales ipforum. Nec aliquibus, nec alicui eorum damna faciam lii ij vel 4i5 A P P E N D I X. vel fieri procurabo directe, vel indirecte, publice vel occulte: & quod omnia & iingula fupradifta inviolabiliter obfervabo . Sic ine Deus ediuvet &. hacc iancta Dei evangelia . Datum Komae apud fanftum Petrum xiiii. Kal. Junii poiuiiicatus noftri anno feptimo . XXXIV. BONIFACIUS. PP. IX £a- eodem ^rehivo . jVf.syj. ""i^ Onifaclas e^f. Diledo filio Verrochio Gcor^ii civiOR B t>' TA.NO, noflro nunc in caitro noftro Bauce Ortanae dioe- ceiis ejufdemque caftri tcrritorio & diitridu pro nobis & K.omana£ccIefiaintemporalibus Vicario/aJutem c^c. Since- rae devotionis affcctus,quem ad uos & ^omanam Eccleliani ge- ris.merito nos inducit,ut te Apoilolici favoris gratia prolequa- niur . Nuper iiquidem te, quoad viveres, & polt obitum tui, he- redes tuos ufque in tertiajn generationem inclufive,vicarios no- ftros & S. R. Eccleiiae in temporalibus in caftro noftro Bauce Ortanae dioeceiis, ejufdemque caftri territorio & diftridu ad nos & eandem Eccleiiam,nulloinediopertinentibus, te,& here- dibus tuis hujnilnodi, in hdelitate, obedientia & devotione no- ftra & di(5tae Eccleiiae perilftentibus, per noftras litteras aufto- ritate Apofl;olica fecimus , conftituimus . Et etiam deputavi- nius tibi & heredibus tuis praefatis regimen & gubernatio- nem caftri , ac territorii &: diltriftuspraediftorum , vicariatii hujuimodi perdurante , in eifdem temporalibus pknarie com- niittcndo, prout iii eifdem litteris plenius continetur . Nos igitur volentes tibi ac heredibus tuis hujufmodi , ut pracdi- ctum caftrum , ac jura iplius melius & falubrius manuteuere & defendere valeatis , de alicujus fubventionis auxilio providere proviiione annua decem ducatorum auri tibi & riliis tuis ma- fculis ex tuo corpore legitime venientibus , hujufmodi caftri territorii Sc diftridus Vicariis , de introitibus & rcdditibus gc- neralis gabellae civitatis Ortanau per dilectum iilium came» rarium ipfius civiuiis pro teijiporc exiftemem , noftro&di- A P P E N D I X. 4^7 dae Ecclefiae noftrae menfe quolibet de cetero , durante vica- riatu hujufmodi , perfolvendum audoritatae Apoftolica tenore praefentium deputamusj & etiam alTignamus. Tibi nihilominus de Ipecialis dono gratiae concedentes, ut cum introitus & red- ditus diftae gabellae ufque ad vigefimam oftavam diem menfis Januarii proxime futuri ex certis caufis obligati ac venditi exi- ftant, infra hujufmodi tempus de pecuniis ad diftum came- rarium ex condempnationibus , quas in dida civitate fieri con- ringeret , provenientibus, hujufmodi provifionem decem duca- torum interim menfe quolibet libere percipias , ac etiam afle- quaris : eideraque camerario diftridlius harum ferie injungen- tes, quatenus tibi & heredibus & riliis tuis hujufmodi provifio- nem menfe quolibet, hujufmodi vicariatu durante, integrali- ter tradat, effeftualiterque confignet . Nos enim tibi ac heredi- bus &: filiis tuis hujufmodi praefatum camerarium noftro & Apoftolicae camerae nomine de receptis plenarie quitandi ac etiam liberandi pleiiam & liberam tenore praefentium concedimus facultatem» Volumus autem quod . . . de folutio- ne , quietatione hujufinodi continue duo confimilia confici fa- ciat publica inftrumenta : quorum uno penes fe pro fui cautela retento,reIiquumad didam cameram trafmittere nonomittat. Datum Romae apud fandum Petrum . . . Kal. Jiuiii pontifi- catus noftri anno feptimo . XXXV. BONIFACIUS. PP. IX Ex eodem ^rcbi^vo, BOnifacius &c. Diledo filio Verrochio civi Ortano, ca- vu^.in». ftri noftri Bauce Ortanae dioecefis,ejufdemque territo--^""''*** rii & diftridus pro nobis & Romana Ecclefia in tempo- ralibus Vicario falutem &c. Sincerae devotionis aftedus, quera ad nos & Romanam Ecclefiam geris, promeretur, ut ea tibi fa- vorabiliter concedamus , quae tuis commoditatibus fore con- fpicimus oportuna . Nuper fiquidem te ac filios & heredes tuos ufque iu tertiam generauonemiuciufive , iu caftro noftro Baiicc, 438 A P P E N D I X. Baucf jOrtanae dioccelis,ipiiufque territorio & diftriccu,Vica- rium iii temporalibus pro nobis & Romana Ecclelia duximus ftatuendum , prout in Apoftolicis Jiteris ftiperinde confeftis plenius continetur. Nos igitur volentes, te,ut a tuis, ac iiJios & hcredes praedi(ftos,ut ab eorum aeinuJis,tutiores exiftatis.Apo- ftoJici tavoris munimine confovere , tibi ac iiJiis & hicredibus praediftis , ut liujufmodi vicariatu durante, quaecumque arma offtnfibiJia &: defenfibilia in quibufcumque civitatibus , terris , caftris & locis nobis & didae eccleiiae immediate fubjedtis pu- blice & occulte, alicujus Jiceutia fuper liac minime requilita, Ji- bere & Jicite gerere valeatis , audoritate praedifta tenore_j praefentium de fpeciali gratia indulgeinus quibufcumque no- itris & didae ecclefiae officiaIibus,ne erga te,ac filios & heredes tuos hujufmodipraefentis indulti noftri tenore , aliquid attem- ptare praefumant,diftri6tius inhibentes.Nuili crgo &c. Noftrac conceflionis & inhibitionis infringere &c. Si quis &c. Datum Romae apud fanttum Petrum Kal. Junii anno ieptimo . XXXVI. BONIFACIUS. PP. IX Ex evdem .Anhlvo . .^«.ijys. •w^ Onifacius &c. Dileftis filiis Univerfitati &: hominibus r^ caftri Vaflani , nobis &: Romanae ecclefiae immediate P 3 fubjcftiSjORTANAE dioccefisjfaJutem d^r. Sincerae devo- tiouis affeftus , quam ad nos & Ronianam geritis EccJefiam , promerctur, ut vos fpirirualibus favoribus profequamur. Cum itaque,ficut exhibita nobis nuper pro parte veftrapetitio coiui- nebat, in diftriftu civitatis noftrae Ortanae, & in partibus vo- bis circumftantibus fint nonnulla molendina & poflefliones ac bonaalia immobilia , ad vos vel aliquas lingulares perfonas ex vobis jufto titulo pertinentia , de quibus hadtenus a ccrtis tem- poribus citra,compuIfi fuiftis Communi dictae civitatis,& non- nullis aliis , datia feu gabellas annuis temporibus folvere : ac praetlifti Commune a vobis aliquando datia feu gabellas hu- jufmodi exigere & extorquere confueverunt ; uos attendentes con- A P P E N D I X. 459 conftantem fidelitatem , & fidelem conftantiam , quam erga nos & Romanam ecclefiam praedictam vos habere per exlubi- tionem operum haftenus demonftraftisA' adhuc etiam demon- ftratis : & propterea volentes vos fiivoribus profequi gratiofis; veftris in hac parte fiipplicationibus inclinati,voIumus & Apo- ftoHca auftoritate vobis concedimus , quod deinceps ad Apo- ftolicae Sedis beneplacitum praedidis molendinis & polTeflio- nibus & aliis bonis veftris quibuslibet ia diftriftu praedido , ac quibufcumque aliis partibus vicinis confiftentibus , abfque folutione alicujus datii vel gabellae , aut herbatici feu alterius exactionis cujuslibet, uti, & gaudere libere valeatis ; dittriftius inhibentes praediftisCommuni & quibuslibet aliis univerfita- tibus , ac fingularibus perfonis, ne vos, vel aliquem veftrum fu- per praemiftis impedire feu moleftare quomodolibetpraefu- mant: ac decernentes ex nunc irritum & inane,fi fecus fuper his a quoquam quavis auctoritatae contigerit attemptari . Volur iiius autem , quod fi ullo unquam tempore vos , quod abfit , ab obedientia & lubjeCtione noltra feu Romanae Ecclefiae fubtra- xeritis,hujufmodi gratia,ac praefentes literae nullius fint robo- ris vel momenti . NuIIi ergo &c. Noftrae conceftionis, inhibi- tionis , conftitutionis & voluntatis infringere &-c. Si quis &c. Datum Romae apud ianftum Petrum fexto Kal. Decembris anno oftavo . XXXVII. BONIFACIUS. PP. IX Ex eodem ^rchivo . BOnifacius epifcopus fervusfervorum Deiadperpetuam-^''-'^?*' rei memoriam. Sincerae devotionis affedus, quem dile- di filii Commune noftrae civitatis Hortaxae , necnoii univerfitates oppidorum,caftrorum, terrarum, villarum, & lo- corum comitatus , & diilriftus civitatis ejufdem , ad nos & ad Romanam Ecclefiam gerunt,merito nos inducit,ut illaCommu- ni , & univerfitatibus praediftis , ac particularibus perfonis eo- runidem, civitatis, comitatus, & diftridus favorabilitcr conce- da- 440 A P P E N D I X . dainus , quae fuis commoditatibus fore confpicimus oportuna. Hinc eft, quod nos volentes Commune , univerlitates , & parti- culares peribnas hujufmodi , favoribus profequi gratiofis, ipfo- Tuni in hac parte fupph'cationibus inclinati.CommunijUniverfi- tatibus & perfonis praefatis , auftoritate Apoftoh'ca , tenorej praefentium indulgemus , ut in priinis cauiis civilibus , & cri- minalibus,quantum videlicetadlaecularc forum pertinet, extra loca incolatus proprii , feu domicihi , vel cjufHem perliteras Apofl:olicas de cetero impetrandas , non facientes plenani & exprelfam , ac de vcrbo ad verbum de indulto hujufinodi men- tionem:ac vigore conltitutionum provinciae noftrae patrimo- nii beati Petri in Tufcia , infra quam civitas & comitatus , & diftriftus hujufmodi confiftunt , ac aliorum ftatutorum , feu confuetudinmn quorumcumque , nequeant , nifi in quinque ex- ceptis cafibus in conftitutionibus di(ftae provinciae expreflis , ad judicium evocari . Sic tamen , quod coram propriis vel de- legatis judicibus infra civitatem , fei^ alia oppida , caftra , terras , villas , vel loca hujufmodi teneantur legitime ftare juri. Decernimus infuper , fententias & proceifus , quas & quos contra praefentis indulti forniam promuigari forian contigc- rit vel haberi , li forlan judices hujufmodi in exhibendo petentibus juftitiae complementum , negligentes fuerint vel remiffi, irritos & inanes . \'olumus etiani, quod ii ullo unquam tempore, quod abfitjCommune, aut univerfitates , fen particu- lares perfonae hujufmodi , aut aliqua ipfarum , fe a hdelitate & obedientia noltra , & didae Ecclefiae fubtraxcrint vel fub- traxeritjpraefens indultum, quoad liibtrahentes, vel fubtrahen- tun hujufnwdi , nullius exiltat roboris vel momenti . NuJli crgo omnino hominum liceat hanc paginamnoftraeconceflio- iiis , conftitutionis , & voluntatis infringerc , vel ei aufu terrre- rario contraire . Si quis autem hoc attentare praefumpferir , ia indignationem omnipotentis Dei , & beatorum Petri ,& Pauli Apoltolorum cjus, fe novcrit incurfurum . Datum Romae apud fandum Pctrum xi 1 1 1 . Kal. Junii pontiiicatus noftri anno iep- timo. BONI- A P P E N D I X. 441 XXXVIII. BONIF A CIUS. PP. IX Ex eodem tArcJnvo . BOnifacius &c. Dileftis filiis nobilibiis viris Johaunello j^n.ijjt. & Andreae Thomacellis militibus Neapoh'tanis, in civi- tate noflra Ortana, ejufque comitatUj territorio, & di- Itnau pro nobis &; Romana Eccleiia in temporaJibus Vicariis , laluteni (&c, Dum in noftrae conlideratiouis iutuitu grata &: accepta fidelitatis obfequia, quae vos nobis !k Komanae Eccle- fiae retroadlis temporibus liberaliter impeudiltis , & foilicitis iludiis impendere non defiftitiSjdebita gratitudine recenfemus, & grandia merita veflrae famofae probitatis atteiidimus; ad ea nimirum coucedeuda , quae veftrum honorem &c commodum fapiantjitatufque veftri & veftrorum coucernantj promptis affe- Aibus excitamur . His fiquidem coufiderationibus & aJiis , uo- ilrum ad hoc induceutibus animum,motij & ut eo ferventius & devotius ad noftra & Romanae Ecclefiae obfequia & fideJita- tem fervaudam auimemini per augmeutum , quo per nos & Se- dem Apoftolicam vos fenferitis ampliori dono gratiae praeve- niri; vos quoad vixeritis iu huraanis fimuljvobifquf cedentibus vel decedentibus , heredes &: fucceilores veflros mafculosj legi- timos,& naturales ufque ad quartam geueratiouemjetiam quo- ad vixerinr, vicarios & redores civitatis noftrae ORTANAE,ejuf- que comitatus , territorii, & diftridus ad uos & Romanam Lc- clefiam pertineutium , audoritate Apoftolica tenore praefeu- tium , facimus, couitituimus & etiam deputamus iu temporali- bus generales . Itaquod uno veftrum fine heredibus & fuccefib- ribus hujufmodi decedentejalter fuperviveus in folidum, fi vero heredibus & fuccelibribus fuperftitibus , heredes & fucccflbres unus vel plures loco ipfius decedentis cum altero ex vobis fu- perftite, ut praefertur, fimul: vobis vero ambobus decedeutibus praedidi heredes , & fuccefibres veilri fuperftites Vicarii & re- (Stores civitatis,comitatus,territorii & diftriftus praedidorum, loco veftrum fimiliter quoad vixerintjCxiftatis & exiftant,dum- modo ia debita fidelitate & obedieutia diftae Ecckfiae couti- K k k nua- 441 A P P E N D I X . nuaveritis & perfeveraveritis ; ac heredes Sc fuccelTores hujuf- modi continuaverint & perfeveraverint , atque noflra , vicaria- tum, curam,regimen,gubernationem &: adminiftrationem civi- tatis, comitatus, territoriij& diitrictus praedidorum,ac caftro- Tum , roccliarum juriumque &; pertinentiarum ac civium & in- colarum &: habitatorum corumdem, vobis ac eifdem heredibus ik fucceflbribus veftris; ac veftrum ac eorum cuilibet, feu alium vel alios cum iliis , mero & mixto imperio ac omnimoda jurif- dictionc temporali , quae inibi per dictam Eccleham feu alids pro ea exercitata fuerunt diverfis,& praefentialiter exerccntur, ad honorem noftrum & ipfius Romanac £ccleiiac,ipfiu{c]ue fta- tum paciricum , profperum & tranquillum civitatis, comitatus, tcrricorii, & diltridus caftrorum,roccharum,juriumque & per- tinentiarum praediaorum; necnon civium,incolarum ik habita- torum eorumdem julte & fideliter exercendis , plcnaric com- mittcntes , vobifque ac eifdem heredibus & fucceiforibus , du- rante vicariatu hujufmodi , per vos & eos vcl alium feu alios quofcunque poteftates, )udices,& officiales idoneos, qui poflint & debeant quacftiones quaslibct tam civilcs , quam criminales & alias cujufcunque fpeciei vel generis motas &: movendas ad- ferre civitatis,comitatus,caftrorum,rocch3rum, territoriorum, 3uriumque,& pertinentiarumpraedittorum & cujuslibet eorum ratione contraftus delidi vel rci, de qua agetur,aut alias quovis modo de jure , vel approbata & perfcripta coufuetudine perti- nentes, audire & de iplis praevia ratione cognofcere^haerelis ac laefae majeftatis fchilmatis,& falfitatis literarumApoftolicarum criminibus exceptis ; eafque iine debito terminare & executioni debitae demandarci conftituendi,creandi, & faciendi, removeu- di, & deftituendi & alios, quos placuerit deputaudi;necnon coJ- ligendi , habendi ac vcltris & iplbrum heredum & fucceftbruni iilibus applicandi omnia & fingula confueta & debita telonia , pedagia , jura & emolumenta, trudus, redditus & proventus & introitus , quocunque nomine cenfeantur, ad nos & Romanam Eccleliam praediftam in civitare, comicatUjCal^ris,rocchis,ter- ritoriis & pertinentiis praedid:is;& quodlibct eorum pertinen- tia,& de ipiis omnibus & fingulis,durantc vicariatu hujufmodi, prout vobis & eifdem heredibus & fucceflbribus videbitur , & volueritis , dilponendi ; itaquod de adminiftratis & admiui- ftrandis per vos & eofdem hercdes & fuccelfores veftros & ecialiter retinemus ; ac etiam refervamus: falvis lamen i^c refervatis in hoc cafu qui- bufcunque privilegiis &: indultis didtorum civitatis, comitatus, caftrorum , roccharum , territoriorum , & pcrtinentiarum eis quovis modo in hac parte compctentibus, fi-qua forcnt, quibus non intenuimus propterea dcrogare . Volumus autem &: hu- juiinodi vicariatiis coltitutioni adjicimus per praefentes , quod cives, communitates, univerfitates, incolae Sc habitatoresprae- didi ad parJiamenta generalia accedere , ac affic"tum eidem ca- merae, licut olim confueverint, folvere teneantun quodque vos. & praedicti heredes &; fucceliores , ac vcftri ik eorum officiales, qnos ad hoc duxeritis deputandos, civitatem, comitatum , ca- ftra, rocchas, territoria, & pertinentias, necnon cives,commu- nirates , univerlitates , incolas &: habitatores praedictos, hujuf- modi durante vicariatu , rcgatis , gubernetis fecundum jura , conftitutiones & itatuta civitatis , comitatus , caltrorum , roc- charum, territoriorum, &; pertinentiarum praediaorum,&' alia pcr diftam ecclefiam , vel alium ad hoc , ab ea poteftatem ha- bentcm , tam edita & approbata , quam in pofterum edenda & approbanda : & quod omnia ftatuta , li qua ellent in cifdem civitate , comitatu > caftris , rocchis, tcrritoriis, & pertinentiis contra l(,omanam Eccleliamj& libcrtatem eccleiiait;icam,eccle- lias , cccleliafticafque perfonas , feu eoruni bona, cailetis Sc fa- ciatis tocalitcr aboleri ; & quod eis non utamini, nec eas ferve- tis; nec receptetis rebelles, Sc exbanditos aut inimicos cjul"deni Eccleiiae; nec directe , vel indirecte faciatis per alios reccptari, nec eisyvel eorum alicui auxilium , coniilimn vel favorcm dari, feu praeftari ullo modo permittatis . Quin j otius quofcunque ex eib in vcftrani pcrvcnicntes poteftatem , quotiens fuper hoc a lcgato Sedis Apcftolicae vel rcdtore di^tae provinciae , aut aliis dictae ecclcfiae officialibus , ad quQs ratione luorum offi- cio- A P P E N D I X. 44? doriim id pertiner,requi(iti fiieritis,bona fide capi faciatis & ad hiijufmodi requirentes fub fida cuftodia delUnari . Volentes Sc etiam ordinantes , quod vos ac iidem heredes & fucceilbres omnes , gentes etiam armigeras tam equeftres, quam pedeftres per legatum , feu redorem , aut officiales praefatos vel aliuni a difta Ecclefia , feu iplius legato , vel reftore aut officialibus ad hoc deputandis, quotielcunque tranfmidas, in civitate, comita- tu , caftris , Rocchis, territoriis, 8c pertineatiis praediftis reci- pere & receptare ac recipi , & receptari ac benigne traftari eil- que de vidualibus & aliis neceifariis provideri pro competeatt pretiofive foro juxta poflaveftrum, facere teneamini: quodque cives, communitates , univeriitates , incolae, & habitatores ci- vitatis, comitatus, caftrorum,roccharum,territoriorum,& per- tinentiarum praedidorum, 8c cujusiibet eorumdem in manibus veftris t*y: didorumheredum & llicceiforum, feu alicujus velali- quorum ad idper vos vel eos deputandi , vel deputandorum , juramentum debitae fidelitatis fervandae nobis & lliccefforibus noftris Romanis Pontificibus canonice intrantibus , ac vobis Sc praedidis heredibus & fuccelforibus , tanquam vicariis noftris oj dictae Ecclefiae , infra congruum adhoc per vos & eofdem heredes & fucceifores moderandum terminum , praeftare cor- poraliter teneantur . Volumus infuper & huic vicariatui adjici- mus , quod fingulis fex menfibus deinceps, ipfo vicariatu du- rante futuris , quofcunque officiales , ftipendiarios, provifiona- tos , falariatos, confanguineos , 8c alios quoslibet , quos vos &: eofdem heredes & fuccelfores praediftos fucceffivis tempori- bus ad regimen,gubernationem, feu cuftodiam civitatis, comi- tatus, caftrorum,roccharum, territoriorum, & pertinentiarum praedidorum 8c cujuslibet eorum deputare, aut alias vobifcum habere vel tenere contigerit , in manibus didi legati , vel vi- carii generalis diftae Ecclefiae in partibus illis , fi ipfi vel eorum alter in eilciem partibus fuerint ; alioquin redoris pro- vinciae ibidem praefidentis , five alicujus alterius ab aliquo ipforum legati vel vicarii deputati , faciatis , &faciant, ante- quam eos recipiatis , juramentum praeftari : quod ipfi nullo modo, ingenio, via vel forma confentient j aut permittentpolfe fuo, quod civitas , comitatus , caftra, rocchae, & territoria hu- jufmodi, vel aliquid eorum,durante vicariatu pradid;o,a veftra & diftorum heredum , & fucceflbrum veftrorum regimine , gu- bernauoae &; adminiflratione , ac a iidelitiite & obedientia di- dae 446 A P P E N D I X. ftae Romanae Ecclefiae quomodolibet fiibtrahantur , cujufvis alterius perfonae fingalaris vel univeriitatis potellati , ditioni vcl dominio ad hoc noitro Sc didtorum liiccenbrum veftrorum non interveniente conienfu, quojnodolibct lupponantur . Quin potius, ne id fiat obfiitentj & totis viribus l"e opponent, at toto polfe iidciiter repugnabunt,& facient, quod civitas, comitatus, caitra, rocchae, territoria , jura & pertinentiae hujufmodi ; necnon communirates,univerfitates,incolae,& habitatores fae- pcdidi in vera fidelitate , obedicntia , & devotione praefatae Romanae Ecclefiae,fuorumque oflicialium permaneant illibati: quodque civitas , comitatus , caftra , rocchae , territoria prac- dicta cum eorum juribus &; pertincntiis , hujufmodi vicariatu finito, ad poteftatem,dominium, ad manus dumtaxat noftras & fuccellorum noftrorum,libere revertantur; ipfamque civitatem, comitatum , caftra, rocchas, territoria, eorumque jura & pcr- tinentias procurabunt toto pofle , & fine fraude tradere & afll- gnare nobis & fuccelforibus noltris , feu legato de latere vcl vicario generali , tunc in illis partibus exiftenti , aut redori di- ^ac provinciae, in qua ipfa civitas, comitatus, caitra, rocchae, territoria , jura & pertinentia hujufmodi confifterc dinofcun- tur ; aut alii vel aliis ad id per nos vel fiicceHbres noltros vel legatum de latere , feu generalem ; vicarium , vcl redorem Sc Apoitolica Sede vacante , nullo exiltente legato , vel generali , vicario , feu reftore , per collegium fandae Romanae Ecclefiae Cardinalium deputando , tu dictique heredes &; fuccelfores , ut idcm fequatur ik fiat procurabitis & procurabunt opportunis proviliouibus & remediis bona ride. Praeterea volumus,& huic vicariatui adjicimus per expreffum , quod vos , antequam hu- julmodi vicariatus oificium incipiatis exercere , & deindc lin- gulis dccenniis per vos vel procuratorem veltrum , per vos ad hoc legitime conftitutum , in manibus camerarii noltri de civi- tate , comitatu , caftris , rocchis , territoriis , juribus & perti- «entiis fupradictis fideliter regendis & gubernandis , ac rideli- tatis &: alias in forma fublcripta praeftetis Iblitum & debitum juramentum : quodque, vobis vita funiftis, praediAi heredes & luccellores veftri intra fex menfes a die vciiri obitus immediate compurandos , perfonaliter , & deinceps fingulis decenniis per fe vel procuratorem fuum , coram nobis vel fuccellbribus no- ftris Komanis Pontificibus , feu illo vcl illis , cui vel quibus id Uui;erimuSjVcI fucccliorcs iioftri duxcrintjcoinmitcendum,praeo dida j A P P E N D I X. 447 dlAa, civltatem, comltatum , caftra , rocchas , territorUj cum eorum juribus & pertinentiis,necnon vicariatum, regimen, gu- bernationem , & adminiltrationem hujufmodianobis feu di- dis fucceflbribus noftris & a Romana Ecclefia recognofcere & iidelitatis, ac alias in forma fubfcripta praeftare teneantur foli- tum 8c debitum juramentum, quodque, fi forfan voluntates, re- fervationes , retentiones , & alia fuperius exprefia ac juramen- tum per vos & eofdem heredes & fucceflbres veftros , ut prae- fertur, praeftandum & contenta iu eo non fervaveritis , feu non adimpleveritis , aut contra ipfam vel ipforum aliquod temere pcr vos vel alium , feu alios feceritis , & culpam veftram fuper hoc moniti, infra tres menfes a tempore monitionis hujufmodi computandos, congrua fatisfadione non correxeritis,& cenfum praedidium non folveritisintermino fupradifto ; ex tunc ex- communicationis fcntentiam illos, qui in hoc defecerint,incur- rere volumus ipfo fado , aqua nifi per nos , aut fucceflores no- ftros , non pofTuit , nifi in mortis articulo , abfoUitionis benefi- cium obtinere. £t nihilominus ab omni exercitio vicariatus,re- giminis , gubernationis , & adminiftrationis praedidiorum vos & eos, qui culpabiles fueritis, fufpendimus ipfo jure, & illud eis penitus inhibemus , & fi infra alios tres menfes immediate fe- quentes , praedifta non curaveritis cum effedu debite repararcj cx tunc ab ipfis vicariatu , regimine , gubernatione, & admini- ftratione , ac omni jure vobis & dicSis heredibus & fucceflbri- bus veftris, exinde quomodolibet competenti, vos & ipfos pri- vatos efle volumus, & tenore praefentium declaramus . Poftre- mo omncs ambiguitates , feu dubia , quae praetextu vel occa- iicne conceflionis, conftltutionis, voluntatis , refervationis, re- ceptlonis, & conditionis fuperius didarum.aut aliquorum alio- ^um praefentibus expielibrum , quovifmodo & quotiefcunque impofterum orlrentur , ac ipforum omnium interpretationem & declarationem ad nos & praetciitos fucceflbres noftros , Sc ad nullum alium volumus pertinere juxta noftram & diftorum fucceflbrum noftrorum voluntatem &: arbirrium,faciendas.Man- dantes quoque diftridius, civitatis, comitatus, cail:rorum,roc- charum,& terrltoriorum ac pertinentiarum praedidorum com- munitatibus , univerfitatibns, civibus, Incolis, & habitatoribus praelibatis, quatenus vos & vobls deficientibus, praefatos here- des & fucceflores veftros, ut praefertur, tauquam vlcarios & re- Aores fuos, dido vicariatu durante , benlgne recipientes Sc ho- norifi- 448 A P P E N D I X. aioriHce pertraftantesj vobis , & eifdem, tanqiiam noftris vica- riis &: fiiis rcctoribiis, &: aliis noftris & eoruni officiaLibiiSjquos ad civitatis,comitatus,cafl:rorumjroccharum, territoriorunij & pertincntiarum praedidtorum regimen duxeritis deputandos , in onniibus, quae ad vicariatus & rc(Sx)riae hujufmodi fpcdant officium, vobis & eifdem heredibus & fucceiforibus juxta prae- fentis noilrae conftitutionis tenorem , parcre & intendere itu- dcant, & efficacitcr obedire • Vos igitur ex traditis vobis dono coeiefti virtutibus lic in rcgimine hujufmodi vos habeatis , ac praefatos heredes ik fuccefiores veftros circa hujufmodi regi- men &: gubernationejii, profperum & tranquillum, prout vobis poffibile fucrit, erudire, inftruere , & docere ftudeatis & procu- TCtis, quod communitates, univerfitates, cives,incolae,&: habi- tatores praedifti , utilibus gubernatoribus &: reftoribus provi- dis gaudeant fe commillos ; vofque & ipfi heredes & fucceifo- res apud Dcum &: hcxmines valeatis exinde inerito commen- dari , ac noftram &■ jFxclefiae praediclae beiiedictixjnem & gra- tiam uberius promereri . Forma autem juramenti, quod vos &: dictos heredes &• fucceifores,ratione vicariatus hu)ulmodi,prac- flare. volumus , ut pracfertur , ui per eani plenius informemini, praelentibus iiiferi fecimus , quae cft talis . Nos Johannellus &: Andreas I homacelii germani, in civitate Ortana , ejufque co- mitatu , territorio , ik diftridtu , ad Komanam eccleiiam perti- ncntibus , corumque rocchis , & territoris pro fandiffimo in_. Chrifto Patre &: Domino noftro domino Bonifacio divina pror videntia Papa nono &: Ecclefia Romana, in temporalibus vicarii generales juramus , quod durante hu;ufmodi , ad quem geren- dum per eum exiftimus conftituti , per nos vcl alium fcu alios , quem & quosadregimen,gubernationem, &• adminilkationeni vicariatus hujufmodi deputavcrunus,praedidi Domini noftri 2c ejus fuccclibrum &; ipfius Eccleliae nominibus , &: adipforum revercntiam &: honorem /ideliter exercebimus , &: ab hac hora in antea fideles , obedicntcs &: devoti erimus beato Petro Apo- ftolorum Principi, &• didto Domino noftro Papae, &■ fuccelibri- bus fuis canonice intrantibus, icgatiiqtic Apoftolicae Sedis &: facpcdidis ccclefiae vicariis, ad partes Italiae dcftinatis , &■ im- poftcrum deftiiundis. £t redori pracdidiae provinciac,qui pro dida Ecclefia crit pro tempore non crinius in confilio, aut con- fenfu vcl fado, quod ipfi, leu eoruni aliquis vitam pcrdant, aut inembrum, vel capianiur niala captione . ConfiJiuin vero, quod nobis A P P E N D I X. 44^ nobis per fe vel niincios aut literas manifeftabunt , ad eoruni damnum fcientes nemini pandemus : & fi fciverimus tradari aliquid, quod in eorum damnum vergat aut praejudicium,iJlud pro poife noftro impediemus: & li lioc impedire nonpoilemus, illud eidem Domino noftro vel fucceflbribus fuis , aut illi vei illisjper quera vel quos crediderimus id cirius ad ejus vel eorum notitiam devenire, quantocius figiiificare curabimus , Principa- tum Romanuin & regalia fancti Petri,ac jura, jurifdidiones,ho- norem & majeftatem praefati Domini noltri & fucce/Tbrum fuo- rum ac Romanae Eccleiiae , tam in praedifiis , civitate , comi- tatu, caftris, rocchis & territoriis, quam alibi ubicunque,adiu- tores eis erimus ad retinendum , defendendum , & recuperan- dum civitates, terras, caftra, villas, rocchas, & balHtas vel fof talitia & oinnia jura fanftae Romanae Eccleiiae . Etiam male_» alienata , vel per quofcimque occupata vel tyrannice detenta adiuvabimus pro poile recuperare & recuperata pro poife de- fendere: & in fuo pleno dominio, juribus, utilitatibus, & hono- ribus confervare did:am Romanam Eccleiiam Sc didum Do- minum noftrum furamum Pontilicem , qui nunc efl vel pro tempore erit , aut vicarios , legatos , & officiales ipfius , etiam contra damnatae memoriae Robertum olim bafilicae duode- cim Apoftolorum Antipapam , qui fe CJementem feptimuni aufu facrilego nominare praefumebat , & Joannem tituli fan- di Marcelli,vulgariter didum Ambianenfem, presbyteros Car- dinales per fel. rec. dominum Urbanum papam fextum , jufto Dei judicio,auftoritate Apoftolica,tanquam haereticos & fchif. maticos puniendos, eorum culpis & notoriis demeritis exi^en- tibus , fententialiter condeinnatos : & contra iniquitatis filiuirt Petrum de Luna , olim tituli fanftae Mariae in Cofmedin pre- byterum Cardinalem , nunc Antipapam, qui fe Benediftum de- cimum tertium temerarie nominat , & contra eorum fequa- ces ac dantes eis vel eorum alicui auxilium, confiIium,veI favo- rem, cujufcunque fuerint praeeminentiae, ordinis,dignitatis,re- ligionis , conditionis , aut ftatus, etiamii pontificali vel regina- li , feu quavis alia praefulgeant dignitatate , etiamfi fuerint fandae Romanae Eccleiiae Cardinaks.Etiam contra alios quo- fcunque per Ecclefiam denotacos vel impofterum denotandos quandiu extra gratiam & communionem didae Ecclefiaeper- manebunt . Nec eis vel alicui eorum quoquomodo per nos vel aliuin feu alios direde vel indirede publice vel gcculte auxi- L ^ i lium. 450 A P P E N D 1 X. lium, confilium, vel favorem dabimus, nec ab aJiis, quantum in nobis erit , &c impedire poterimus , praeftari feu dari pcrmit- temus ; fedeos pro pofle , donec reducantur ad gremium fan- ftae Romanae tcckfiae & obedientiam praefati domini Boni- facii Papae noni , juxta tenorem procefluum Apoftolicorum , prout juftum fuerit,pro pofle perfequemur & invademus:acper- fequi & invadi faciemus , etiam contra omnes homines mundi juxta noftrum pofle & bona fide.Et contra diCtuniDominum no- ftrum, fuccellores , legatos, vicarios, & EccleJiam, memoratos vel eorum officiales non erimus ; fed cum eis erimus & toto pofle noftro adhaerebimus , ac eorum ftatum & honorem bona fide inviolabiliter confervare curabimus : &. terras Romanae & aliarum in ipfis terris confiftentium ecclefiarum , feu ipfis me- diate vel immediate fubje<5tas , autadipfam Romanam Eccle- fiam jure direfti dominii vel quafi, aut afias quomodolibet per- tinentes, non occupabimus, nec iplas, vel aliquani ipfarum, feu alicujus earum incolas & habitatores invadcmus vel damnifi- cabimus; & id attcmptantibus vcl intentantibus non praeftabi- mus auxifium, confifium vcl favorem direCte vel indiredte , pu* blice vel occulte : &c libertatem ecclefiafticam , ecclefias & perfonas ecclefiafticas , earunque res & bona quaecunque tam in civitate, comitatu , caftris, tcrris, rocchis, & territoriis an- tediftis, quam aliis terris, caftris & locis , quos &: quae per nos regi & gubernari contigerit in futurum, favorabiliter conferva- bimus ac tradari faciemus ; eafque in fua libertate reftituemus & dimittemus ac reftitui & dimitti faciemus, ipfafque ecclefias & perfonas ecclefiafticas fuis bonis & juribus gaudere libere perniittemus : nec eos impediemus nec impediri permittemus, quominus gaudeant &c gaudere poflint priviiegiis, libertatibus, beneficiis , bonis & juribus fuis , nec tallias , gabellas, vel alias exa^tiones direfte vel indirede , quovis quaelito colore eis im- ponemus vcl exigemusab eifdem . Q^odque terrigenas & inco- las praediAorum, civitatis, comitatus, caftrorum, roccharum, & locorum vel aliquos eorum indcbitis oneribus , realibus, vcl perfonalibus non gravabimus : & nunquam erimus verbo vel lado vel opere in conliIio,quod aJiquis lmperator,rex,princeps, dux, marchio, barOjfeu quaevis alia nobilis vel potens pcrfona, univerlitas vel communitas cujufcuiique terrae, eligatur, nomi- netur veletiam aflumatur inaliquacivitate , tcrra , vel caftro, aut alio loco Rouunac vel alccrius ccclefi;^e cujufcuiique in domi-* A P P E N D I X. 4?! dominum, reftorem, gubernatorem , poteftatem , capitaneuin defenforem , aut quovis alio quaefito colore vel nomine ad re- gimen five officium quodcunque , feu praeeminentiam aJiquam fine didae fedis licentia Ipeciali . Et conflitutiones papales lo- quentes de hac materia , & maxime piae memoriae domino- rum Joannis XXII. Clementis VI. Innocentii VI. Urbani V. Gregorii XI. & difti domini Urbani papae VI. Romanorum Pontiiicum pro polle & totaliter obfervabimus,& taliter eledis, nominatis , feu aflumptis ad regimen , vel gubernationem , aut alio quovis quaefito colore , cujufcunque dignitatis , feu praee- niinentiae , conditionis aut ftatus extiterint , abfque dictae fe- dis licentia nunquam praeftabimus auxilium , confiJium , vel favorem publice vel occulte ; fednefiatid, pro viribus , in quantum poterimus, repugnabimus, & omni via,modo, & for- ma, quibus melius poterinuis,obviabxmus;amicos ecclefiae pro amicis , & inimicos ejus pro inimicis , in civitate , comitatu, caftris , rocchis , Sc territoriis praedidis, & aJiis, quos per nos regi & gubernari contigerit in futurum,habebimus. Gentes di- ftae Romanae Ecclefiae etiam ad guerram faciendam , etiam contra quofcunque , receptabimus & faciemus receptari , nul- lamque conjurationem, confpirationem, feu Jigam contra Do- minum noftrum, fucceilbres, legatos, officiaIes,& £cclefiam,fu- pradiftos , nec ad eorum damnum cum aliquibus univerfitati- bus, comitaribus,coJJegiis,feu fingularibus perfonis direde vel indirede faciemus . Quodque haereticos, & fchifmaticos quo- fcunque a praefata EccJelia , vel inquilitoribus haereticae pra- vitatis feu Jocorum ordinariis , aut aJiis legitime denotatis , vel impofterum denotandis , quum primum de ipfis certiricati fuerimus , de civitate , comitatu , caltris, rocchis, & territoriis fupradidis totis viribus exterminare curabimus . Conftitutio- nes quasJibet tam canonicas , quam civiJes contra hujufmodi haereticos & fautores eorum editas & edendas , effedualiter obfervabimus , ac linguJis fexmenlibus deinceps , hujufinodi vicariatu durahte, futuris , officiaJes, ftipendiarios, proviliona- tos, falariatos , confanguineos & alios quosfibet, quos nos fuc- ceilivis temporibus ad regimen gubernationem , feu cuftodiam civitatis , comitatus , caltrorum , roccharum , & territoriorum praedidorum , & cujuslibet eorum deputare , aut alias nobis: cum habere contigerit . In ejus manibus, feu cujuslibet alterius ad id per eum aut fucceilbres veJ legatos praediftos , aut vica- LIl i) rios 451 A P P E N D I X. rios deputandi, praeftari faciemus juranicntum , quod iis nijllo modo,ingenio, leu ibrnia confentienr, aut permittent pollc fuo, cjuod civitas , comitatus , caftra , rocchae , & territoria praedi- fta , vel aJiqui eorum, durante vicariatu praedido, a noltro re- gimine , gubernatione , & adminiftratione quomodolibet fub- trahantur iv- cujufvis collegii , univcrlitatis , fcu fingularis per- fonae,[)Oteltati,ditioni vel doniinio praefati Domini noftri, aut fucceiibrum liiorum ad hoc non interveniente confenfu ,. quo- modolibct iubjaceant . Quin potius , ut id non tiat obliitent & totis vinbus repugnabunt ; ac toto poile fuo iideliter procura- bunt , quod civitas , comitatus , caitra , rocchae, &: territoria , terrigenae &. incolae praedicti in vera tidelitate, obedientia & devotione Domini noitri,& Eccleliae,fuorumque officialium li- bere permaneant . Vicariatu, regimine, &: gubernatione hujuf- niodi quomodolibet iinitis,ad poteftatem,dominium, & manus dumiaxat ejufdem Domini noltri, vei iuccciiorum , legatorum, vel vicariorum praediLtorum, feu alterius, ad id per Dominun» noitrum, ilicceiiores, legatos, feu vicarios praefatos,aut eorutn aliqucm dcputandi,iibere rcvertantur.tt quodipfam eccleiiam, feu cicputandum hujulmodi pro ea , in plena & paciiica poifef- fionc civitatis, comitatus , caftrorum , roccharum , & territo- riorum praedidorum , & cujuslibet eorum juxta poile fuum_» ©mni excJuia machinatione rcducent iideliter & reponent. Noi- «jue fic iieri & effettualiter adimpleri ftatuemus , & ordiiubi- nius atque mandabimus . tt circa haec modos & vias omnes , quos ftatuerimus ad id opportunos & utiJes, iideliter adhibebi- mus: & nihiJominus omnes & iingulas voluntates, conditiones, rerentiones , & moderationes , per diftum Dominum noltrum hujuliiiodi vicariatus conceilioni oppoiitas , & fuperius decJa- ratas , quas & contenta in eis ex nunc approbamus , ratifica- mus , rata & grata habemus , realiter & eifedualiter obiervabi- mus & adimplebimus ; & contra ea, vel eorum aliquodper nos, veJ alium , direde vel indircde , pubJice veJ occuJte non facie- mus , nec veniemus ullo modo . Sic nos Deiis adiuvet , & haec fanda Dei tvangeiia . Datum Romae apud faiadum Petrum Kal. Decembris anno odavo . BONI- A P P E N D I X. 4^3 XXXIX. BONIFACIUS. PP. IX Ex eodem ^rchivo . BOnlfacIus &c. Diledo filio nobili vlro Vicarello dllefti ''•''♦^'* filli nobllls vlri Verochli mllitis Ortani , nato Domi- cello in caftro noftro S. Felicis Terraclnenfis dioecefis ejulque terrltorio & diftriftu , pro nobis &c Romana Ecclefia in temporallbus Vicarlo, falutem &c. De fidelltate, prudentia, & difcretlone tuis , quibus, dlvina tibi gratia opitulante, dotatus exiftis , gerentes in Domlno fiduclam plenlorem, ac fperantes, quod quae tlbi commlferimus , promptis afFeftlbus & exafta diligentla exequeris ; hac confideratlone moti pariter & indu- ftl te caftri noftri fancSi Felicis Terraclnenfis dloecefisj ejufquc terrltorii & dlftridus pro nobls & Romana Ecckfia iii tem- porallbus vicarium ac caftellanum cum honoribus ac onerlbus confuetls ufque ad noftrum beneplacitum , auftoritate Apofto- llca , tenore praefentium, facimusj conftitulmus & etiam depu- tamus , tlbi omnia & fingula , quae ad hujufmodl vicariatus &: caftellanatus officia pertinent de confuetudine vel de jure , fa- clendi , exercendi , ordinandi, dlfponendl, mandandl, exequen- di , & complendl, allenatione tamen bonorum Immoblllum & pretloforum mobllium dltti caftri , ejufque territorli Sc dlftri- dus tibl penltus interdifta , facultatem plenam & llberam ha- rum ferle concedentes ; ac mandantes unlverfis & fingulis per- fonis , & IncoIIs , ac habltatoribus caftri & terrltorii ac dlftri- ttus praediftorum , ut hujufmodl beneplacito durante, tibi in his , quae ad hujufmodi officia pertinent , pareant effeduallter, & Intendant , contradlctores quoslibet & rebelles per tempo- ralem dlftridlonem appellatione poftpofita, compefcendo. Vo- lumus autem , quod tu , quoniam in manibus noftris fidelitatis folltum praeftitifti debitum juramentum , a fubdltis & vaiialHs dldi caftrl ejufque terrltorii & diftridus fimlle , noftro & Ro- manae Ecclefiae nomine , auftoritate noftra reclpias juramen- tum . Tu Igitiir hujufinodi vlcarlatus & caftellanatus officia fic diligenter , lideliter & prudenter ftudeas exercere , cjuod inde fpe- 4?4 A P P E N D I X, fperatl fruftus fuccedant , & apud nos & Sedcm Apoftolicam de fidelitate , prudentia , ac diligentia poflis merito commen- dari . Datum Komae apud fanftum Petrum decimofeptimo Kal. Martii pontificatus noftri anno duodeciino . X L. D I P L O M A PAULLI HORT ANI EPISCOPI. Ex 'oeteri Protocollo MS. ^iui>^l "TW T^s frater Johanncs,Dei & Apoftolicae Sedis gratia Or- " "■''*'■ l^^l TANUS epifcopus . Univerlis praefentes Jiteras infpe- JL ^ fturis faJutem in fiJio Dei. Notum facimus per prae- fentes,quaJiter fuppJicatione &: iiiftantia diJe6tae nobis in Cliri- fto fororis AngeJae Aegidii ... . dc Orto de tertia reguJa beati Francifci,ceterariuTique fororum ipfius, in Iiofpitio & fra- ternitate fanftae Crucis de Orto , lito & pofito Orti in con- trata fancSi Juvenalis juxta donium Bartholomaei M. Petri, domum Antonii Vannutii, vias & alia latera, ibidem exiftentes & comniorantes, pauperem vitam tenentcs,Deoque fervientes, liofpitalitatem fervantes ipfarum fhcultatibus , fcdantes con- frateriaipfa, volentes earumcorporamacerare .... quibus diebus ad ferviendum Deo fe congregallcnt , dignaremureif- dcm licentiam impcrtiri, quatenus ibidem unum altare ad ccle- brandain miifam totiens cotiens eifdem opus erit , per quem- cunque faccrdotem nobis lubjcdum vel alium, gratiam ik com- munionem fandtae Sedis ApoltoJicae & cccleliae Romanae ha- bentem . Nos itaque devotioni ipfius ceterarumque fororum-r fuariun inclinati, de quarum vita, honcJtate & moribusper fide dignos plcniflime informati funius , Spiritus fan6i gratia pri- mitus invocata, noftra ordiuatione, audtoritate, omni via, mo- do , jure, & fbrma, quibus melius poJiumus , damus , concedi- mus in his fcriptis plenam licentiam & iiberam poteftatem unum A P P E N D I X. 4?5 unum altare In difta domo in loco congruo erigendi & erigi faciendi , in ipfoque miflas celebrari faciendi ad omnem ipfa- rum confolationcm & profeftum animarum ipfarum . Infuper auftoritate omnipotentis Dei , beatae Mariae virginis, beato- rum Apoftolorum Petri & Pauli & omnium fanftorum & fan- ftarunt Dei & noftra miferia confifi , omnibus vere poeniten- tibus & confeflis,& manus porrigentibus adjutrices, qui diftam cappellam feu altare , caufadevotionis vilitaverint ftngulis fc- ftis fanftae Crucis , videlicet Inventionis & Exaltationis , kiii' vitatis fanftae Mariae , fanftae Trinitatis , fanfti Francifci & ejus fandorum Stigmatum , necnon ejufdem translatione ; fan- iti Geronimi, fandi Lodovici , fandi Antonii, fanfti Benedidi, fanftae Clarae , fandae Catherinae & fanftae Helifabeth ; qua- draginta dierum de indultis cis poenitentiam inDomino mife- ricorditer relaxamus , propriis temporibus duraturam . Volu- mus tamen, quod in fefto Inventionis fandae Crucis de menfe Maii pro cenfu folvere teneantur epifcopatui Ortano duas un- cias cerae, & in fefto Exaltationis fanclae Crucis de menfe Sep- tembri unum par pollaftrorum annis iingulis . Datum & aduni fuit hoc Orti in fala epifcopatus didae civitatis fub anno Do- mini mccclxxxxi. tempore fanftiflTimi in Chrifto Patris & Do- mini domini Bonifacii divina clementia Papae noni , indiftio- ne xviii. inenfe Maii die xiiii. fub noftro pontificali figillo . X L I. D I P L O M A J A COBI INSULANI CARDINALIS SANCTI EUSTACHU ET LEGATI APOSTOLICI. JAcobus miferatione divina fandi Euftachii fanftae Roma» nae Ecclefiae diaconus Cardinalis,in alma Urbe ejufque co- mitatu , territorio&.diftridu, ac in provinciis Marchiae AiiconitatuejDucatus Spoletaui, Campaniae, Maritimae,patri- monii 455 A P P E N D I X-. moiiii bead Petri iii Tufcia , ac non nallis aliis provinciis , ci- vitaribus, terrisA' locis ItaliaCjdiAae Ecclefiae immediate fub- jc6tis,Apoltolicae Sedis legatus,ac pro eadem Ecclefia & domi- no noltro Papa in fpirituaJibus & temporalibus Vicarius gene- ralis . DiJedis filiis , nobilibus & prudcutibus viris Prioribus , Communitati, confilio &. hominibus civitatis Hortanae , pro- vinciae patrimonii praefatae Ecclefiae immediate fubjectae , fa- lutem ik noftrae gratiae largitatem . Semperbenignitatem_» agentes cum iilis , quiad noltram & Romanae Ecclefiae devo- tionem & gratiam humiliter fe convertunt , grate recepimus &: admifimus fupplicationes veftri parte in formani capitulo- rum exhibitas , quorum ferie , a nobis infrafcripta vobis fieri & concedi cum devota inftantia fupplicaftis . Nos itaque fup- plicibus pctitionibus veftris , quantum pollumus , tavorabiliter annuentes , vos didamque civitatem , Communitatem & ejus fingulares perfonas, & incolas, ac ejus diftridualcs, & fubditos ad devotionem fidelitatem, fubjeftionem , obedientiam & gra- tiam fanftifllmi Domini noftri Papae , fanftae Ilomanae Eccle- fiae, & noftram, auftoritate nobis ex noftra legatione concella, gratiofe recipimus , & ad communionem & aggregationem_» aliorum fidelium devotorum & fubditorum fanctae Matris Ec- ckfiae praelibatae , & fpecialem & paternam prote^Sionem & recommendationem noftram aJiumimus, ac plenc & mifericor- diter acceptamus.Volentes harum ferie,& fpeciali gratia conce- dentes reverendo in Chrifto Patri Domino fratri Paulo epi- fcopo HoRTANo , ut libete , licite manere pollit in majori Hortana Ecclelia cjufque epilcopatu , fuaque dioc- tefi cum fuis vicariis , & canonicis dictae majoris Ecclefiae , Sc aliis clericis & beneficiatis Hortanis : quodque integraliter ha- beat & haberc debeat , ac exercere pofllt & valeat omnia Hc fin- gula jura & jurifdiftiones praedidarum civitatis & dioccelis ad eum epifcopum quomodolibet pertinentes & pertinentia ratione fuae epifcopaJis dignitatis : quem etiara cpifcopum plc- narie benigneque rcftituimus, reintegramus , & reponimus ad quaecunque privilegia & indulta libi & cpifcopatui ilio prae- dido fub quavis forma aut cxpreflione verborum , a quocun- que Romano Pontifice conceJlajUon obftante quacunque rebcl- !!one , aut inobedicntia perpctrata pcr vos , Comuiunitatcm & homines didac civitatis Hortanae , ctiam antequam damnatae nicmoriac Ladiflaus de Duracliio civitatem ipfam /ibi t^ran- nice A P P E N D I X. 457 nice fubjeciiTet : & eriam poftquam dida civitas tam coafte ( ut afleritis ) fe fubjecit domiiiio LadisOai praeJibati , ufque ia praefentem diemjetiamfi hujufmodi rebellio fuperet fautoriam, adhaefionem feu obedientiam qualemcunque,quas vos Commu- nitas & homines ejufdem civitatis fervavifletis, feu fervaviflent & habuiflent ad Ladiflaum praelibatum . Praeterea contenta- mur & \'olumus manutenere & confervare in dicta civitate_> HoRTANA, & quod manuteneatur, & confervetur in ea officium Poteftatis diftae civitatis Hortanaf. cum officialibus , falario, equis & aJiis , obfcrvatis hadenus , & prout in dida civitate_j extitit confuetum . Similiter, quod confuetum officium qua- tuor Priorum , unius cancellarii , & unius camerarii civitatis veftrae , diftique Priores , canceJJarius , & camerarius , necnon tubatores & CaftaJdi , more foJito , in didacivitate Hortana de cetero fint , & efle debeant cum iaJariis ibJvi folitis eis & cuilibet eorum de introitibus camerae didae civitatis : quo- rum Priorum faJarium decernimus cfle florenos duos omni menfe pro quoJibet eorum . Quam civitatem aut aliquod ejus fortalitium in dominium , gubernationum , commendam iive in vicariatum alicui peribnae nunquam dabimus , coucede- nms , iive aflignabimus , quoquomodo ; quinimmo civitatem ip{a.m & omnia ejus fortalitia , jura , frucftus , redditus , & proventus ad praefatam camcram pertinentes , manutenebi- mus & confervabimus . tt decernimus , quod manutenean- tur , & conferventur pro fanda Romana EccJefia & Domino noftro Papa , praeJibatis , promittentes harum ferie nos effica- citer operari & intercedere apud Dominum noftrum praeJiba- tum , quod per fanftitatem fuam aJicui perfonae non dabuntur, & concedentur , ut fupra , civitas & fortalitia praelibata in do- minium, commendam, five vicariatum;fed quod manutenenda, &: confervanda remaneant pro praelibatis Domino noft-ro Sc Ecclefia abfque aliqua fuperioritate alterius cujufcunque . Prae- terea concedimus vobis iet tacicnribus . Incriminalibus aurem cauiis volumusj & dccerninius , quod jurifdidio rectoris provinciac juxra con- fuerudincm oblerverur . Concedimus vobis & eriam indulgc- mus, ur omnes & linguli procellus,ada & a6tirara lacta in curia didae civiraris Hortanae , ac fcnrenriae larae in caulis civili- bus a die primae noviraris ufque inpraefentem per primum & fccundum decrerum valeant , plcnamque obrincanr roboris rirmitarem , non obltanre quacunque fauroria, feu adhaefione per vos ik veftram Conununitarem praefaram fadis , hoftibus domini noftri Papae & Komanae Ecclefiae , in rcbellionem Do- mini noftri &: £ccleliae praefarorum , dummodo praedidi pro- ccilus , ampromiflum ad petitioncm partis hoc pctenris . Et porcftas didac civitaris , qui pro rempore fucrit , tcncatnr& dcbcat partem, quae fe compromittcrc non vc!Ier,:id ficiendum ton)promifium dc jure, & d c faito ctiam ap pellatione poftpoli- ta. A P P E N D I X. 4^9 ta , qiil Poteftas didas caiifas de jure cognofccre poflit , & imz debito terminare de jiire . Arbitri vero, in quibiis ipfae lites 8c caufac conipromifVae fuerint, teneantur & debeant ipfas lites, & caufas per eorum arbitrum terminare & expedire infra Ipa- tium duorummenfuimjmediante conlilio fapientis, adpoenam librarum decem , folvendarum a quolibet arbitro , & de facto auferendarum ilne procefiu , & appiicajidarum camerae diftac civitatis Hortanae . Ut quoque gratiam diftae Ecclefiac & proviilonem noftram iibi fentiat veftra devotio magis piam , omnia ik ilngula maleHcia , culpas & excelius , ac delifta , in_> quantum tc quae dumtaxat juris publici intereiie concernant , & non aliter,comniii]os,perpetratos, ac perpetrata & commiiia hadtenus in Hortana civitate praefata, ejufque territorio & di- ftridu , aut alibi per Conimunitatem didae civitatis & quof- cunque cives , aut aJios habitatores & incolas didae civitatis, five de ipfis cognitum & iententiatum fuerit five non , vobis Communitati ik ipeciaJibus perfonis, quibufcunque, incoJis, & habitatoribus didae civitatis Hortanae , praediftis , in per- petuum pJene libereque remittimus ; eofdemque exceiliis , ma- leficia, culpas , &: deJida quaecunque parcimus , & mifericor- diter induJgemus ; harum ferie decernentes , quod pro eis & eorum occailone , nuIJatenus vos «S.: Communitas ipfa, aut alii praedidi vel eorum aJiqui , qui ipfa veJ eorum aliquod perpe- traverint, vel commifcrint & commifiilent , non poliitis nec poC- lint uJJo tempore moJeJtari vel aliqualiter impediri . Ita tamen quod praelens remifTionis Sc induJti gratia nullatenus fe exten- dere debeat ad rebelles & exititios didae civitatis : quinimmo proceilus omnes formati & pubJicati , ac fententiae Jatae con- traipfos rebelles & exititios , in pJeni roboris firmitate perma- neant . Providemus inJliper & difponimus pro bono utiJiquc regimine civitatis praefatae , quod aliquis futurus Poteftas di- ctae civitatis , aut ipiius Potefiatis judex , miles, focius, vel no- tarius non poffint uIJo modo vocari , eJigi, five aiTumi ad hujuf- modi officia , nifi loca eorum originis diftent a dida civitate noRTANA per quindecim milliaria,nec pollit aliquis eorum:fini- tis lex menfibus , immediate in eifdem oificiis , aut eorum ali- quo refirmari . Itaquod eoruni aliquis non poUit nec debeat eligi vel aifumi ad aliquod officium didae civitatis , nifi vacave- rit per duos annos, notorie praeccdentes . Infuper propter mul- tas expenfas & onera , quae vos & didam Communitatem di- M m m i) verfi- 450 A P P E N D I X . verfimode fupportaflc confpicimus , vobis paterno afFeftu pro- pitiari volentes j vobis &. Comnuinitati pracfatis gratiofe con- cedinius , aflignanius udi- ce ; & appellans etiam puniatur in decem libris pro qualibet vice: quae appellatio aud:oritate praefentium non teneat, fed iiullius exiftat roboris vel momenti , falvo fi interlocutoria ipfa, non foret talis,quae haberet vim definitivae fententiac,vel quod non pofiet poit definitivam fentcntiam rcparari . Poftrcmo committimus Poteftati noltro didtae civitatis praefenti vel fu- turo , ut omnibus civibus didiae civitatis habentibus inimici- tiam cum exititiiscivitatis ejufdem , plenam liberamque licen- tiam concedat portandi pro tuitione fuarum perfonarum per civitatem praedidam arma ofFeniibilia & defcnfibilia libere & impune . Quae omnia & fingula vobis & diftae Communitati vcltrac , auCtoritate Apoftolica, qua, vigore noftrae kgationis de latere pkne fungimur , concedimus , indulgemus , conferi- mus , remittimus , difponimus, &: providemus , prout fupcrius continctur; & ipfa & eorum quodlibet obfervari, manutencri & fierijvobis & diiftae Communitatij deliberamus, decernimus & mandamus per omncs &. fingulos officiales Romanae Ecclefiae in dicta civitatae vcl ^iibi confiftcntes , ad quos fpeaat , prae- fcntes pariter & fucuros . Si autem quovis temporc impolterum vos A P P E N D I X. 4^1 vos ab obcdientiajfidelitate,lubjefl:ione & devotionc ranctiffimi Doinini noftri Papae, Ronianae Ecclefiae, five noftra, quanidiii noftra legatio perduraverit , vos quomodolibet ftibtraxeritis, volumus quod tunc relabamini & reincidatis in primas feu- tentias , poenas &: vincula ; & quod omnes ftipradiiflae gratias nullae fint , fed prorftis careant & carere nofcantur viribus& efFectu . In quorum omnium teftimonium praefentes literas fieri fecimus & noftri confueti magni Cardinalatus figillijufll- mus appenfione muniri . Datum Romae apud ecclefiam fan- (fti Laurentii in Damafo , fub anno Domini noftri Jefu Chrifti millefimo quadringentefimo quintodecimo , indiftione oftava nienfis Aprilis die decimanona . Pontificatus fanftifllmi in_» Chrifto patris 6c Domini noftri Dominijohannis divinapro- videntia Papae xxi n. anno quinto . X L I I. ALIUD DIPLOMA EJUSDEM CARDINALIS. JAcobus miferatioiie divina fanfti Euftachii diaconus Cardi- nalis , in alma Urbe ejufque comitatu , territorio, & diftri- ftu , necnon inpatrimonii beati Petri in Tufcia, ac in Cam- paniae , & Maritimae , neciron in Marchiae Anconitanae , & du- catus Spoletani provinciis , & certisaliis Provinciis Italiae , ac earumdem «S<: aliarum provinciarum civitatibus , terris, caftris, & locis, ApoftoJicae Sedis legatus , & in fpirituaJibus & tempo- ralibus Vicarius generalis . Dileftis nobis in Chrifto , populo , & Communitati,ac civibus & ipecialibus perfonis civitatis Hor- TANAE , necnon aliis habitatoribus & incolis civitatis ejufdem, ejufque civitatis , territorii , & diftridus , falutem & gratiam_> noftram . Mentem noftram fine intermilTlone follicitam ad ea , ex quibus facrofanftae Romanae Ecclefiae & fandiflimo in^» Chrifto Patri & Domino noftro, Domino Johanni divina provi- dentia Papae xxiii. fperati fruftus pacifici ftatus in praefata civitate Hortana, ejufque territorio, & diftridu, & in partibus circumviciuis, ac in nonnuUis provinciis & partibus Italiae, no- ftrae legatioui commiiris, poinut verifimilicer provenirc: follici- tis 4(^1 A P P E N D I X . tis ftiidils dii igcnteSj illos, qui quandoqiic cx ccrtls caufis, licct non rationabilibus , ab cjiis Matris Ecclefiae obedicntia & man- datorum fcmitis oberrarunt , fi cum humilitate ad gremium_j clemcntiae tcclefiac & Domlni nollri Papae praedidtorum ac iioftrae, rcvcrtantur, mifericordlam noftram fuppllcitcr implo- rando, a nollra confuctagratlamlnime rcpellanuis . Sane cuni, ficut fuit pro parte veftra nobis expofitum,vos cives & fpeclales perfonae , ac incolae & habitatores dlftae civitatls Hortanae , adhaeleritis acfaverltis , occalione tamen fcrvitutis, damnatae memorlae domino Ladlflao de Durachlo & ejus compllcibus ac fequaclbus , vos civcs & fpeciales perfonae ac IncoJae & ha- bltatores praedi(fti,non vaJentes,ut aJlerItIs,vioIentac potentlae pracfati Domini Ladlflai refiftere;& cJlet vobis HcceJJarlum pro manutenendo & confervando ftatum veftrum ac bona veftra 8c pro defenJionc perfonarum vel^rarum , & ne a proprlis larlbus pellercmlnl , mandatis didi Domini Ladlfial ac officlallum & Jequacium cjus , quamvis nephariis , obedire, de IpJius Domlni LadlOai mandato & oflficlalls ejus , contra nonnullas civitatcs , terras , caftra , & loca In devotlone & fubjeftione , ac obedicn- lia Romanae Ecclefiae & Domlni noftrl Papae praedlc^orum , & nonnullorum fidelium 6c dcvotorum ejufdem exlftentlum, in- tullftls , & Infcrri feciftls guerras , plurlmafqiie alias damnofas ik noxlas novitates , & contra civltates , & terras , caftra , loca praedlda dlverfa crlmlna, maleficia, delida, & exceJius, fedufti nepharils perfuafionibus didi Dominl LadlJlai & ejus officla- lium , ut acceptlorcs &: gratiores eJJetis Ipfi Domlno LadlOao, cujiis vlolentiam, potentiam (ut aJferitis) fugere non poteratis, perpetraftis & per veftros clves ac Jpeciales pcrJbnas , incolas ik habitatores ejufdem civitatls,perpetrari feciftls. Cum autem dc pracmiihs & allis pcr vos de mandatisjconceilionlbus &: ope- rationibus veJtrls commiflis & pcrpetratIs,adcordarcverfi,do- katis (ut aJleritli.) ab intimis,cupiatifque fub obedientia, & de- votione ac debita fubjcdionc tcclcfiae & Domlni noftri Papae fidclitcr vivere & morl pro parte vcftra , nobis Juit humllitcr fupplicatum , ut vobifcum ple & miferlcordlter agendo , vobis clvlbus t^- fpeciallbus peribnis,incolIs ac habitatoribus ac Com- munitati antedldls providcre dc plcnae remlirionis opportuno remedio dlgnaremur . Nos more pll patris Ilbentius mlierlcor- diam, quam judicium amplectentes, Salvatoris noJtrl fanita fe- quendo vcJugia, qui tanquam miicricordiarum pater rcdcun- tcs A P P E N D I X. 463 tcs ad ipfani , a Tua mifericordia 11011 excludit ; ac fpcrantes , quod vos tanto devotius Dco & Sedis Apoftolicae de cetero ftudebitis revereri , quanto fedem ipfam erga vos benigniorem confpexeritis extitilfe ; veftrifque in hac parte fupplicationibus inclinati , vobis civibus & fpecialibus perfonis , incolis ac ha- bitatoribus & Communitati , quorum nomina Sc cognomina_» haberi volumus praefentibus pro fufficienter expreflis, omnes & fingulas culpas, poenas, crimina, exceflus, maleficia, & delifta, quaecunque , & quotcunque , ac qualiacunque, & quovis nomi- ne nuncupari coatingat , etiam li homicidia , incendia , facrile- gia , derobariae , depraedationes , rapinae, latrocinia, ac caval- catae & incurfiones forent , & etiamfi praedicta , aut aliquod praedidorum contra almam Urbem & Romanum popuIuni_» commiferitis ; & etiamfi ligas aut confoederationes , aut con- fpirationes , aut pacem , feu treguam cum hoftibus & rebellibiis Romanae Ecclefiae & Domini noftri Papae praedidorum , con- tra ftatum eorundem, quas, quos,& quae tempore didae adhae- rentiae &: fautoriae, a tempore primae novitatis, ufque in prae- /entem diem perpetraftis & perpetrari feciftis, in quantum pu- blicum interelfe , cameram didtae civitatis , aut cameram pro- vinciae patrimonii beati Petri in Tufcia concernant : & etiam in quantura tangit deftructiones polleflionum , ac poenas con- ventionales &: fruftus huc ufque perceptos;etiamfi crimen laefac Majeftatis , aut facrilegii, aut haerefis, aut rebellionis faperent, audoritate plenae legationis noftrae,& Apoftolica,nobis in hac parte conceifa , omnino tollinius , remittimus ac parcimus ; & vos & veftrum quemlibet ab omnibus exbannimentis, condem- nationibus,poeiiis,cenfuris, ac proceflibus, fententiis,diffidatio- nibus in vos & veftrum quemlibet a jure vel ab homine fub qua- vis forma vel expreflione verborum inflictis acpromulgatis;five de ipfis cognitum aut fententiatum fuerit , five non ; & ab ex- conimunicationuni, fufpenfionum & interdi<5ti, & fautoriarum, adhaefionum praedidarum fententiis,inquas propterpraemilfa innodati dinofcimini , in quantum praedifta publica intercife concernant, (ut praefertur) auftoritate praedicta penitus abfol^ vimus & totaliter liberamus; & in vobis civibus , ac fpecialibus perfonis , incolis , & habitatoribus , ac Communitate civiratis antediftae omnem rcbellionis, inhabilitatis, fautoriae,ac adhae- lionis , & infamiae maculani live notam , per vos praemiiforum occafione contradam , audoritate praedida abftergimus Si cua;u 4<54 A P P E N D I X, etiam totallter abolemus . Vofque & veftrum qncmlibet luibi- litamus & ad oinnes & lingulos honores , dignitates , famam , pi i vilegia , immunitates j exemptiones , bona propria , ac jura, ik ad lcgitimos aftus, & ad quafcunque conccffioncs icu gratias vobis ab Apoftolica Sede fadas, ac Itatum priftinum, in quibus eratis antc patrationempraedidorum criminum , delidorum, malehciorum, & excelluum veftrorum, reftituimus, reponimus, & reintegramus . Itaque ratione praemiflbrum vcl alterius eo- rumdem, vos cives &. fpeciales perfonae, incolae &; habitacores ac ipfa Communitas, praedidi, in aliqua curia ecclefiafHca, feu faeculari non poifitis inquiri , condemnari , inquietari , vexari , molcftari , feu inperfonis aut bonis veftris quomodolibet im- pediri, aut iillas pari noxias novitates, & contra vos cives , & fpeciales perfonas , incolas , & habitatores ac Communitatem cjufdem civitatis,praedi(Soriun caufa,non poffitis a quibuslibet proccdi & fententiari, feu poenas & condemnationes peti aut cxigi . Mandamus infuper harum ferie reftori provinciae didi patrimonii , qui nunc eft & crit pro tempore in futurum & cjus viccsgerenti , necnon Poteftati & omnibus aliis officiaiibus di- dae civitatis praefentibus ik futuris, quod hujufmodi exbanni- menta, fententias, condemnatioues , ac proceffus, & diffidatio- nes , fi in Jibris didae camerae diftae provinciae , vel didae ci- vitatis, vel alibi annotatae, aut fcriptac forent, caflent, deleant, cancellcnt , ik annulleiit : qius , quos , & quae nos pro caf]'atis, cancellatis, deletis, & annuUatis haberi volumus, eafquc & eos, ac ea dcceriiimus effe nuUius roboris velmomenti ; non ob- ftantibus quibufcunque contrariis; etiamfi hujufmodi contraria talia forcnt , quod de eis vel eorum aliquo cffet habenda prae- fentibus de verbo ad verbum mentio fpecialis : qiue quidem contraria decernimus huic remiffioni in aliquo obftare non_> poffe quomodolibet vel nocere - VoJumus autem , quod fi vos praefati cives ac fpecialcs perfonae , incoJae & habitatores ac Cojnmunitas uJIo tempore ab obedientia ik fubjedionc , ac de- vorione Eccleiiae Sc Domini noftri Papae praedidorum ac no- ftra , quamdiu noftrae Jcgationis fungenmr officio , vos (quod ab/it) iubtraxeritis, aut quovifmodo rebelles eritis, in priftinas poenas, multas, condemnacioncs, fcntcntias, procclfus , diffida- tiones , excommunicationum & interdidi fententias & cxban- nimcnta , ipfo fado jicnitus relabamini : quodque hujus rcmif- iloms gratia & praeLntcs Jittcrae noiirae nullius exiJtant robo- ris A P P E N D I X. 455 rls vel momenti . In quorum oranium plenam fidem has no- flras patentes & authenticas literas per Petrum Petri dericuni Colonienfem nobis & curiae noflrae Hdelem fcribijeafque manu magiftri Francifci de Eiano literarum Apoftolicarum fcripto- ris & abbreviatoris fubfcribi fecimus & noftri majoris Cardi- lulatns figilli munimine roborari . Datum Romae apud eccle- fiam fanfti Laurentii in Damafo fub anno a Nativitate Domint noftri Jefu Chrifti millefimo quadringentefimo decimoquinto indiftione oftava menfis Aprilis die xxi 1 1. Pontificatus prae- fati fanftilTimi in Chrifto Patris & Domini noftri Domini Jo- hannis Papae xx 1 1 1 . anno quinto . N O T A. UTrunque hoc Diploma editumfuit Hortae anno 1551. 'Porro Ladislaus rex Hungariae eadem urbe fotiebatur anno i^i^, utfatetex ejus Diplomate tunc eidem urbi concejfo & ibidem cum ceteris edito : quod non recudiinus ob ejusfpijfas lacunas . X L I I I. HoRTANAE & CaftellanenfisEcclefiarum conjun^io . Ex Vghello. EUGENIUS EPISCOPUS, SERVVS SERVORUM DEI. AD FUTURAM REI MEMORIAM. SAcrofanda Romana Ecclefia , quae fuper xiniverfas orbis P^i-joo. Ecclefias obtinet divina inftitutione primatum , circa fta- tum Ecclefiarum omnium , praefertim cathedralium , eaiunque profedu , ut pia mater de filiarum necellitate fol- licita , vigilanter excogitat & providenter intendit , ut quan- doque etiam per minifterium unionis accommodae,prout loco- rum & temporum qualitas exigit tk illarum utilltas perfua- det j Ecckliarum ipfarum ilatui ftudeat efficaciter providere . ■■ ., Nnn Atten- 455 A P P E N D I X . Attendentes itaqiie , qiiod Hortanae Si Civitatis Caftcllanae Ecclefiae , quae diidiim fucrant propriis facukatibus opulen- tae , adeo propter divcrfas calamitates & fuccedentium tem- porum finillros eventus, quibus partes i]Iae,proh dolor , affli- dae fuere , in earum rcdditibus & facultatibus tenues fadae & exiies exiftant , quod propter inopiam & tcnuitatem hu- jufmodi reddltuum & proventuum Praefules in illis fubften- rari non pollunt , & propterea pontificalis in eifdem vilefcit authoritas, epifcopali dignitati reverentia debita minime exhi- betur , Praciulefque ipfi in fuorum confervatione jurium etiam regalium , ac defenfione eorumdem reddituum plurimum im- potentes , cum revcra ad hujufmodi jura tuenda non folum cir- cumfpedionis induflria, & follicitudo potificalis curae profe- ftum adducant, quinimmo potius fufficientia facultatum . Hac moti confideratione , cupientefque ipfarum pauperum Eccle- fiarum indigentiae fubvenire , ac ftatum utriufque per unio- nis minifterium falubriter formare , dum ipfae Ecclefiae fub unius & ejufdcm Praefulis modcramine , reduftae feliciter , cx ipfarum unita potentia utriufque Praeful in eis valeat commo- dius refidere , fua jura defendere , &: commiflbs fibi populos felicius gubernare . Itaque pro evidenti ipfarum Ecclefiarum utilitate confidcrantes , unionem hu/ufiiiodi nedum fore profi- cuam , fed admodum neceifariam , laudabilemque & etiam op- portunam , praemiflis fuadentibus & aliis rationabilibus ad id animum noftrum moventibus , maturaque delibcratione prae- habita ; motu proprio , non ad alicujus fuper hoc nobis oblatae petitionis inftantiam , fed de noftra mera liberalitate, Civitatis Caftellanae & Hortanae , Hortanae & Civitatis Caftellanae Ecclefias antedidas de Apoiiolicae poteftatis plenitudine te- norc praefentium unimus & conneftimus & incorporamus , ita quod altero ex Praefulibus earumdem Ecclefiarum,qui nunc funt, cedentc vcl decedente, aut aaam ex eifdem Ecclefiis alias qnomodolibct dimittente , feu altcro alia quovis modo vacan- rc , ex tunc ambae ipfae Lcclcliae pcr unicum Praeiulem , qui Hortanae & Civitatis Cafteli.inae , ac CivitatisCaflellanae & Hortanae epifcopusnuncupctur , faiubriter gubernentur ; li- ceatque praelenti llni fucceffori ex eifdem Praefulibus per fe ve! per alium , alterius EccIehP.c lic vacantis , ac Civitatis & dioe- cefis in fpirltnahbus , & quantuni ad ipfius Eccleliae jus perti- neat^ in tempori»iibus ^ coiporalcmpoireflionem apprehenderc, ^cper- A P P E N D I X . 457 Sc perpetuo retinere , frtiftufque necnon redditus 8c proventus, emolumenta j obventionesj & jura quaecunquej ad menfam eoi- fcopalem iplius alterius Ecclefiae pertinentia , percipere & ha- bere , ac in fuos & ipfarum fic unitarum Ecelefiarum ufus & utilitates convertere , cujufcunque licentia fuper hoc minime requiiita. Volentes & Apoftolica authoritate decernentes,quod hujufmodi unicus epifcopus , qui eifdem Ecclefiis pro tempore praefidebit , uno anno in altera & alio anno in reliqua ipfarum Ecclefiarum, alteniatis vicibus, chrifma conficere teneatur, or- dinationum quoque tempora & celebrationum vicein eifdem Ecclefiis^ac earum civitatibus & dioecefibus difliribuat, portio- nem aequam unicuique tribuendo: quodque in qualibct earum- dem dioecefi pro ejufdem fubfidio annis fingulis cekbrer Sy- nodum, prout efl: fieri confuetum : & in qualibet earumdeni ci- \ itatum , & dioecefi curiam teneat continue ad juftitiam mini- ftrandam ac jurifdiftionem epifcopalem inibi exercendam cum Vicariis & officialibus confuetis. Ac etiam cum idem Praeful in EIoRTANA , civitatis Hortanae & Caftellanae ; cum vero iii_, Civitate Caftellana , earumque civitatibus & dioecefibus prae- fens extiterit , Civitatis Caftellanae & Hortanae epifcopus ap- pelletur ; & fic deinceps Ecclefiae ipfae fub uno Paltore & An- tiftite conftituantur , praemiffis intitulationibus perpetuis tem- poribus gubernentur : quodque cedente vel decedente , ac tranllato ipfo unico epifcopo , feu alias Ecclefiis ipfis vacanti- bus , canonici & ambo capitula Ecclefiarum praediftarumj vo- catis ad hoc, qui fiicrint evocandij congregati debeant pro ele- ftione futuri Pontificis ceiebranda in loco ubi epifcopus de- ceflit , fi tunc ipfas per obitum vacare contingat ; fi vero alias quam per obitum Ecclefias memoratas vacare coutingeret , fa- ciant eleftionem hujufmodi temporibus vacatiouum ipfarum alternis vicibus in civitatibus vel dioecefibus antediftis , ita quod propter unionem , annexionem , & incorporationem hu- jufmodi , praedidae Ecclefiae in fpiritualibus laedi feu aliqua in temporalibus non poflint detrimenta fubire . Nulli ergo &c. noftrae unionis , annexionis , incorporationis , voluntatis , &: conftitutionis infringere &c. Si quis i&c. Datum Bononiae anno incarnationis Dominicae millefimo quadringentefimo trigefimo feptimo , tertio nonas Odobris anno feptimo . Nnn ij LITE- 4<5-8 A P P E N D I X . X L I V. L I T E R A E FRANCISCI CONDULMERII CARDINALIS SANCTI CLEMENTIS . £.v ^rehtvo Vaticam , FRancifcus &c. Nobilibus viris , Confaloiierlo, Prloribus & Communitati civitatis Ortanae falutem &c. Sincera &: conftans fidelitas , quam ad Dominum noltrum Pa- pam fanftamque Romanam Ecclefiam gerere comprobamini , necnon grata obfequia, quae eis quotidic impenditis & impen- dere nondciiflitis ^ nos inducunt , ut vobis rcddamur adgra- tiam libcrales. De inandato itaque fanSifluni in Chrifto Patris & Domini noftri Domini Eugenii divina providentia Papae IV^ fuper hoc vivae vocis oraculo nobis fafto , vobis praefcntiuni tenore concedimus , ut annis fingulis pro fubfidio folvatis feu folvere debeatis tantum quantum confueviftis folvere retroa- &.is temporibus , videlicet antequam dicta civitas Ortana ve- niret ad gubcrnationem olim magnifici viri Antonii de Rigo- frigido de Columna . Et ne ad maprem folutionem cogi valea- tis , mandamus de mandato praedifto , Thefaurario provinciae pa trimonii beati Petri in Tufcia , tam praefentii , quam futuro aliifque officialibus , ad quos hujufmodi fubfidiorum exaftio fpeftat & pertinet, quatenus a vobis nullatenus cxigere prae- fumant pro difto fubfidio j nifi tantum , quantum exigi folebat antequam difta civitas veniret ad manus fupradifti Antonii de Columna . In quorum &c. Datum Romae apud fanftum Pe- trum fub anno a Nativitate Domini mccccxxxiii. Indiftione undecima dic xx. mcnfis Martii ponti/icatus vero Domini no- ftri Papae praefati anno tertio . ALIAE A P P E N D I X . A09 X L V. A L I A E E J U S D E M. £.v eoiem ^rchrjo. FRancifcus iniferatione divina &c. Nobilibus viris , Prio- ribus , Cominuni & confilio civitatis Balneoregii , falu- tem in Doniino . Cum pro tranquillitate & ftatu Cm- ctilllmi D. N. PP. acRomanaeEcclefiae & extirpatione inimi- corum eorumdemj& praefertim hujus tyranni Nicolai de Stella, qui fuperbia elatus , tam enormiter ingratitudinis labem fe- quens contra eamdem Ecclefiam &praefatum D. N. Papam_« fubditofque eorumdem , quamplura cnormia & atrocia delicta, ac hofiilitates & guerras dampnaque gravia commifit , intulic atque kcit , ac inferre , committere & facere coridie conatur , prout notorium exiftit ; opus fit^ ut Ecclefia ipfa fuis & fuoruni fubditorum brachiis,amplitudine & potentia fe praebeant ulto- res & defenfores , ac fuorumtalium inimicorum & facinorofo- rum proftratores , & ne praemiflbrum executio in vilipendium deducatur,praefatus S.D. N. unum ex Romanae EcclefiaeCar- dinalibus in legatum decreverit deltinandum . Idcirco de ipfius D.N.Papae mandato,fafto nobis fuper hoc vivae vocis oraculo, ac audoritate noftri camerariatus officii , vos praefentium te- nore requirimus & nihilominus fub poena duorum millium_» florenorum auri de camera , camerae Apoftolicae applicando- rum,fi contrafeceritisjvobis praecipimus atque mandamus,qua- tenus centum pedites bene armatos dc omnibus neceflariis ful- citos , de veftris terrigenis aut aliis ydoneis eorum locorum , mittatis ad civitatem Ortanam infra & per totum menfem praefentem Augufti, parituros & facturos quicquidper diftum Dominum legatum eis fuerit impofitum,in;un(3;um atque man- datum , & hoc faciatis abfque noltri vel alterius expeftatione mandati . In quorum &c. Datum &-c. Sub anno i&c. Indiftio- ne XI. Die vero decimafeptimq, nieufis Augufti pontifica- tus &c. Anno tertio . DIPLO- 470 A P P E N D I X. X L V I. D I P L O M A NICOLAI V. PONT. MAX Ex editione Hortann. Nlcolaus epifcopus fervus fervorum Dei . Dileftis filiis Cominuiiitati & civibus civitatis noflrae Hortanae , falutcm & Apollolicam beuedidionem . Cognita de- votionis &: fideJitatis veilrae finceritatae , quam ad nos & Ro- manam geritis Ecclefiam, non indigne mereturj utpetitionibus veftris , illis praefertim , per quas ab oneribus & incommodis relevamini , quantum cum Deo poflumus ,favorabiliter aiinua- inus . Cum xtaque ficut exhibita nobis nuper pro partc veflra petitio continebat , retroaftis temporibus propter inordinatos tavores quorumdam , qui civitatem ipfam t^rannice occupa- bant , nonnulli aliarum civitatum , terrarum , &; locorum cir- cumflantium , qui domos, praedia &' alia immobiJia bona, tam in eadcm civitate , quam ejus tcrritorio & dilfri&u pollide- bant , quique adrealia & perfonalia onera, ratione domorum praedidarum & bonormn hujufmodi, de jure Ik fecundum aJia- rum civitatum confuetudinem obligantur, allibrati & in catafta Communis civitatis ejufdem defcripti non fuerint , xos in one- rum torumdcm fupportatione & lolutione non modiciun gra- vati fuiitis . Quare pro parte vcffra nobis fuit humiliter lup- plicatum , ut providere vobis opportune fupcr hoc de bcnigni- tate Apollolica dignaremur . Nos igitur cupientes vos & alios iiibditos ac fidcles noftros , quantum cum Deopolfumus, ab incommodis & oneribus rekvare , hujufinodi fupplicationibus acquiHimis annuentes, volumus & Apofl:olica vobis auctoritatc concedimus , quod ex nunc in antca perpetuis futuris tempori- bus omnes & iinguli advenae & forenfes , qui in civitate & ter- ritorio praedidcis bona flabilia quovis tituJo poflident vcl co- lore , aut impollcrum poflidebunt , cujufcunque ftatus vcl con- ditionis exiftant , ecclcfiis ccclefialtici(L]iic perfonis dumtaxat exceptis, allibrati, eorumquc bona luijufinodi inimobilia lecun- dum A P P E N D I X. 471 dum antlquam confuetudiiiem diftae civitatis In ipfo catafto defcripti & annotati , ac omnia & fingula onera ratione bono- rum eorumdem idipfos quomodolibet contingentia , fubire te- neantur & debeant , omni prorfus temporls curfu , aut exemp- tione & liberatione eifdem advenis & forenfibus , quavis audo- ritate concelfaj ac alia quacunque exceptione, ceflante. Ita quod inantea ad praeflationem & folutionem onerum , ratione bono- rum hujufmodi , per Poteftatem didae civitatis ad inftantiam illius camerarii pro tempore exiftentis , ad id cogi , compelli corunque bona hujufmodi atteftari pollint & valeant , ac li ci- vium & incolarum ejufdem civitatis , qul in aliis locis , In qul- bus poflident immobilia bona , onera fubeunt antedlda, domus praedia & bonahujufmodicenferentur , non obftantibus qui- bufcunque . Nos enim ex. nunc omnes & fingulas exceptiones & liberationes hujufmodi , necnon appellatlones , provocatio- nes , proteftationes & reclamationes , quas propterea per adve- nas & forenfes praedidios interponi feu fieri contigerit , pror- fus irrltas efle decernimus & inanes, eofque ad onera antedlda nihilomluus obllgari . Nulli ergo omnino hominum Ilceat hanc paginam noftrae concelfionls , voluntatls & conftitutionls In- fringere vel & aufu temerarlo contraire . Slquls autem hoc at- temptaie praefumpferit , Indignationem omnipotcntls Del & beatorum Petrl & Pauli Apoftolorum ejus,fe noveritincurfuum. Datum Romae apud fanftum Petrum anno incarnatlonis Do- minlcae mlllefimo quadringentefimo qulnquagefimo quarto 3 decimo Kal. Februarii pontificatus noitri anno oftavo . CON- 472. A P P E N D I X . X L V I I. CONFIRMATIO STATUTORUM COMMUNITATIS HORTANAE. Ex eodem .Archi-vo . Dileclis filiis Prioribus & Conimuni civitatis Hortarlm . INNOCENTIUS. PP. VIII Dllecti iilii falutem & Apoftolicam benedi<5tionem_^ . Pro ea Hde & devotioiie , qiiam facpe erga nos & Ro- manam Eccleliam oltendiftis , non inimerito move- mar ad profequendum vos , quibus pollumus, gratiis & favori- bus 5 quo vos ardentiores in veltra bona difpofitione redda- mus . Itaque omnia & rmguia llatuta , reformatioues , ordina- snenta, immunitates,gratias,privilcgia & indulta per Romanos Pontirices praedecelfores noltros , Apoilolicos legatos , aut ab eis facuitatcm habentes , conceiia , quae jufta & rationabilia_. funt , 6c in praejudicium libertatis ecclelialf icae non tendunt , approbanuis & Apoftolica auAoritate coniirmamus , prout ha- ftenus laudabiliter oblervata fuerunt . Infuper, quia nihil magis quietcm civitatum &: populorum coiifervat , quam JLiftitiae ob- fcrvatio & delinquentium debita coercitio & animadveriio,ideo flatiiimus , quod in pofterum de poenis maleiiciorum , damno- rum datorum & extraordinariorum nullatcnus aliqua iieri gratia per veftram Communitatem , vel alios quolvis iuperio- res , praeterquam a nobis , pofllt aut valeat . Propterea veftris commodis paterno affedu per amplius confulere volentes , de fubfidio per vos annuatim camerae noftrae Apoftolicae debito centum quinquaginta ducatos , dividendos in duobus annis , hoc eft feptuaginta quinque ducatos iingulo anno , ufque ad biennium , vobis condonamus & elargimur , convertendos in rcparatioucm ftratarum &: pontis , ac in conducenda aqua ad fontem didae civitatis ; mandar.tcs thefaurario , ad quem fpe- ftatj ut revila rationc veftra pecunias hujufmodi , li illas in prac- A P P E N D I X, 475 praefatum ufum converti repererit , in veftris computis fucceC. five admittat , prout &; nos in fuis admittimus per praefentes . Datum Romae apud Ikndum Petrum fub annulo pifcatoris die v.Novembris MCcccLxxxiv.Pontihcatus noftri anno prinio. XLVIII. L I T E R A E ANGELO PECHINOLIO HORTANO EPISCOPO. Ex eodem ^rchho . INNOCENTIUS EPISCOPUS SERVVS SERVORUM DEK VEnerabili Fratri epifcopo Ortano . Venerabilis Frater p^z- 304. lalutem . Ne forte Eccleiiae tuae Civitatis Caftelknae ex abfentia tua , cum te ad regna Hungariae pro non- nullis noftris & Sedis Apoltolicae negociis inpraefentiaruni_. mittamus j praejudicium generetur, volunius, utintereun- dum j oppida fandi Orefti & Ponzani , quae de dioecefi Ca- ftellana elfe alleris , pro tuo jure epifcopali vilites & alia fa- cias, qyae ad praefatum viiitacionxs officium de jure fpettant Sc pertinent . Declaramus tamen mentis noltrae non elie , quod praejudicium aliquod fieri deueat iis , qui fbrte in praemiflis inrerelfe aliquod iiabere praetenderent, fed jura tam tua, quam quorumvis aiiorum remaneant propterea illaefa . Mandamus nihilominus dileftis filiis Abbati , Piiori, Celkrario, ac Mona- chis monafterii fandi Pauli extra muros Urbis , ad quos ipia oppida m temporalibus fubefle nofcuntur, ac didtorum oppido- rum Vicariis ik officialibus , in virtute fanCtae obedientiae , quatenus te in didtis oppidis cum honore & reverentia reci- piant & admittant . Quod fi per eos aut eorum aliquem im- pedimentum , vel moleftia aliqua fieri contigerit , praefentium tenore tibi concedimus , ut eifdem Abbati , Priori , Cellerario, officialibus atque aliis , ad quos fpedat , audoritate noftrafub ex"communicationis latae lententiae ac fufpenlionis a divinis , Ooo poe- 474 A P P E N D I X . poenis mandes , qiiibus etiam nos praercntiiim tcnorc fub iif- tlem poenis mandamub , quatenus te ad viiitationis liujufmodi officium cxercendum adniittant teque cum honore ik. rcveren- tia recipiant , dantes & concedentes tibi facultatem , omncs &. lingulos , qui in pracmiflis rebelles vcl alias verbo vcl fado contradictores forent , excommunicandi & fufpendendi , ac ex- communicatos & fufpenfos declarandi &: publicandi cum prae- milfarum poenarum & ccnfurarum aggravatione &: rcaggra- vatione , iJv: alia faciendi j quae in praemiifis opporLuua & iiecclfaria tibi vidcbuntur , conftitutionibus 8c ordina:ioni- bus ApbftoJicis caeterifque in contrarium faventibus noi\ ob- Ilantibus quibufcumque . Datmn K.omae e^c. Die 26. Augu- iti MCCccLxxxviii. Anno iv. X L I X. ANGELI PECHINOLII ORTANI EPISCOPI DE SUA LEGATIONE HUNGARICA L I T E R A E AD INNOCENTIUM VIII P O N T, M A X £.v eode7n ^Archwo . ^*i'iOA> T^ Eatiflime Pater & clementifliime Domine . Poft pedum 1-^ ofcula benediftorum . Superioribus diebus Bcnedidum JU Curforem meum ad Sanditatcm Veltram deftinavi, cui, ut accuratius demandatam fibi provinciam abfolveret , partcm falarii ex pecuniis Sanftitatis Vcftrae , quae apud me funt , ut illa difcedenti mihi mandaverat , exfolvi . Nihil nunc fupereft, nifi hoc referam, quod pudet . Cum Budam applicuillct Orator Venctorum , velletquc Don>inus Rex de more , folemni pompa illum audire, voluit me quoque auditorio adcfle , in quo tamcn 5,)rator praeter CQmmunen^ congratulationcm niiiil retulit. Po- ftcro A P P E N D I X. 47J ftero aiitem die ad colloquium , remotis arbitris , admitti fe petiit , ac fecreto auditus nil nili , ut Dominus Rex inibi retu* lit, pacem &: concordiam inter Majellatem Suain , & Domi- num Caefarem magnis precibus , magnis denique fuafionibus adnixus poftulavit & deprecatus eft . Cui Dominus Rex in fe- quentem diem , ut Oratori refponderer, fpopondit : ac cum re- fponderet eo quia caufa pacis tc concordiae,quae peteb3t,etiam ad Sanftitatem Veftram & Sedem Apoftolicam conccrnebant , me quoque , qui Sanditatis Vcftrae vices nunc hic gcro, adeflb voluit:quod tamen non Sua Majeftas,fed Jaurienlis,iv Agrienlis Majeftatis Suae nomine in haec verba & iententia retulerunt . Magniiice Domine Orator . Sereniflimo Domino noftro Regi gratiflimum fuit , quod amplilfimus ille Senatus Veneto- rum pacem & concordiam inter Caefaream & Regiam Maje- ftatem cupiat & optet , quam Regia Majeftas jure licet & me- rito recufare deberet j quandoquidem Caefarea Majell:as anno fuperiore Sancftiffimum Dominum noftrum contempiit , & pro judice ac arbitro inter fuam &. Regiam Majeitatem in prae- fenti caufa habere recufavit ; conventum nanique &: compro- milfum fuerat inter Regiam Majeftatem & illuftriiftmum Do- minum Albertum Ducem Saxoniae Locumtenentem &: genera- lem capitaneum Suae Caefarae Majeil:atis nomine ejufdem , ut matcriae & caufae beili hujulmoai, limul etiam univerfae di- fcordiae inter Suas Majeftates ponerentur ad judicium & arbi- trium Suae Sanditatis . Itaque ii SanCtitas Sua cognofceret & dcclararct Regiam Majeltatem non juftam contra Caefarem_r caufam belli habere , non jufta arma etiam in eam fumpiiife ^ omnia per Suam Regiam Majeftatem aCaefare occujmta refti- tuere teneretur . Si vero contrarium declararet, poiiet Sua Re- gia Majeftas interea libere coeprum bellum profequi , donec ei juxta infcriptiones iatislieret , prout in capitulis treguarum plenius continetur. Sed ut praefertur, Caefarea Majeltas condi- tionem acceptare & Santtitatem Suam pro judice habere re-' cufavit . Quia tamen Sanftitas Sua, prout reverendiflimus Do- minus Legacus hic praefens iaepius ha<5tenus nomine Suae San- dtitatis retulit , pro communi chriitianicatis bono ipfam pa- cem & concordiam lemper defideravit ik delidcrat , & nunc etiam Senatus ille Venetorum per Veftram Magnilicentiam , adhortatur & fuadet ; pacem ipiaui libenter ampleditur & in eamdem defceudere , aequis tamen kgibus , parata eft . Sed ut O o o ij vos , 47^ A P P E N D I X, vos, DomlneOrator , rem omnem , qua lege , qiiibus etiam ex caniis ad tantum bcllum ventum fit , volumus vobis ab initio aperire vcl potius perftringere ; nam qui pacem inter diiliden- tes traftant , prius caufas dillenfionis cognofcant eft neceife . Cum annis fuperioribus damnatus ille Cjeorgius Rex BoHe- miae contra Caefaream Majellatem ob non fervatam tidem , ut ille Georgius dicebat , arma fufccpilfet & primogenitum fuum Duccm Vi6:orinum cum numerofo exercitu in Auftriam defti- naflet : is etiam totam patriam ab altera Danubii parte & Da- nubium etiam ipfum brevi temporis fpatio occupavit , & tam per decurfum Danubii , quam in ipfa tota provincia gravilli- niis exactionibus fubditos Caefaris diu afriigeret , ipfam etiam civitatem Vienneniem, in qua erat Caefar , oblidione ciuxit . Videns autem Caefar &: fe & patriam illam in periculo , a Re- ^ia Majeftare multis promiilionibus auxilia libi ferri poitulavit: ad cujus exhortationem varialque promifliones Majeftas fua Regia nihilo iegnius immorata , in illos Bohemos &: alios corum auxiliarores caftra niovit , & praemifla celeriter partc copiarum , ipiam civitatem Viemieniem , in quam hoftes ipii jam impetum fecerant , primum ab ipfo impetu , quem Stur- mam vocant , &: tandem a tota obiidione liberavit , Ik illos ver- fus Bohemiae iines retrocedere coegit : quos Regia Majcftas femper iniecuta eft . Sed qualis praeftiti beneficii merces fue- rit , nunc audies Domine Orator . Ubi Regia Majeftas retro- cedeutes infcquitur Bohemos , &. hoftium cailris fua caftra op- ponit ; veriti hoftes Domini Regis arma , coeperunt cum_» Caefarea Majeftate de pace & concordia traftare . tt quia Majeiiati Suae tradatus ille placuerat , ftatlm verfo , ut ajunt, mantello, contraomnem charitatem & proximi iui amorem, irrequiiita Regia Majeftate & omnino ctiam ignorante , pa- cem cum illis conclulit, & mox illas paucas copias luasauxi- liares , quas caftris Domini noltri Regis adjunxerat , non iine dolo & iraude revocavit ; putans , quod poitquam illae fub- trahcrentur , amplius Doniinus Rcx reiiftcre nequiret ,fed con- iuius ac inglorius &:quaii nullam ci opcm tuliflct , redire co- gcrctur . Sicque Regia Majeftas tam magnam , grandemquc belli molem fuam ac hoftium non iine gravi labore , ex- penfa &: pcriculo vitae &: itatus , fola in campo luftinere_> coada extitit . Cumque divina potius clcmentia , quam fuis adiuta viribus contra tot hoftium impctus reliftcret , exerci- tum- A P P E N D I X. 477 tumque illum praeter fpem Caefaris extra ufque dominla Cae-' faris fugalfet , & totam Aullriam ab illorum haereticorum ra- bie liberalfet, ac re optime gella, gravi tamen affeda a Caefarc injuria , in patriam revcria fuiffet , Domiuus Caefar contra_> ipfam Regiam Majel]:atem, nulla fufcepti beneiicii memoria ha- bita,in Dominum Rcgem,tanquam in hoftem,ftatim in regnum fuum Hungariac fievire coepit , & numero frequenti militiae plurimas villas diripere , incendere , &: incincrare non erubuir. Cocpit praeterea in perniciem Domini Regis plurimas hinc inde coiijurationes cum diverfis principibus , inter ceteros vero cum Domino Rege Poloniae , facere, prout de fiicto fe- cit , huncque ex amico & bono vicino fecit inimiciinmum ac hoftem atrociflimum . Inftituit etiam Caefarea Majcftas , quod primogenitus Regis ipfius Poloniae contra Deum & ejus juftitfam ac contra dilj ofitionem Sedis Apoftolicae , conrra denique jura Regiae Majeftatis , quae jam Majeftas quidem lua in reguo Bohemiae acquiftta habebat, in regem Bohemiae, non quidcm per Catholicos , fed per haereticos eligeretur . Nec haec incommoda Domino noftro Regi intulilfe, Caefareae Ma- jeftati latis elfe, vifum eft, fed ut expleret animum, quemodio, & ingratitudine plenum erga Dominum Regem conceperat, non prius ab injuria abftinuit , quam alterum ejufdem Polo- niae Regis hhum nepharia & fcelerata arma induerit , illum- que cum numerofo exercitu in Hungariam ad expellendiun & exturbandum inde Dominum noftrum Regem , & ufurpandum ejus regnum & Imperium immiferit . Sed juitus Dominus ju- ftitiae Domini Regis noftri clementer favit . nam non line ma- gna gloria Domini noftri Regis , Regifque Poloniae immor- tali ded;core & ignominia , maximo etiam accepto incom- modo , iplius Regis Poloniae exercitus fiifi fugatique fuerunt , nec tamen abeft quominus Majeftas regia maxima fuerit affe- As. injuria , regnum etiam fuum, maximum ex tanto bello coe- pit detrimentum . His Caefarea Majeftas & plurimis etiam aliis limilibus injuriis non fatiata , fed ut moleftior fieret , ma- lum malis addidit . Parabant duae Reginae pro Regio appara- tu folemnes nuptias , illas etiam Dominus Caefar turbare non erubuit . Milit enim in vifcera ufque Hungariae & quafi ufque Budam quofdam copiarum iuarum , vel praedones potius , qui latrociniis & excurlionibus magis, quam praeliis, agrum_» ©niueni & pmnem proxiuiam terram popularentur , ufque adeo. 478 A P P E N D I X. adeo, ut Rcgia Majeitas e mediis pcne (ut ajunt) hymenaeis, 8c tjeniali thoro furgcre &: anna capere , ac injuriam propulfarc conipulfa eft . Coafto itaque fubito exercitu , hoftes illos non iblum rcpulit , fed etiam eos fugientes infequendo , in vifcera iifque Auliriae penetravit , ubi pliu-ima oppida , civitatcs , ar- ces, & alia loca munita brevi tempore expugnavit . Expugnaf- fet autem univerfain eam patriam , nili prcces amicorum Ma- jcftatcm Suam , & praefertim fanftae Sedis Apoftolicac ad- liortationcs &. reverentia vicillent . Saniftiinmus Dominus no- fter bo: me: Sixtus Pontifex inedio epifcopi Porolivicnlis Lc- gati fuijtunc apud Caefaream Majeftatcm agentis, ik item olinx rcvcrendiflirai Domini Agrienfis iimiliter Lcgati , apud Re- giam Majeftatcm conftituti, partes fuas interpoluit : cujus ani- mum poftquam Regia Majeftasintellcxit , tanquam filius obe- dientilTimus , immemor injuriarum &: caedis fuorum , ad pacis &: concordiae traftatus defccndit , & ccrtis fub conditionibus 2c capitulis Sc obligationibus Caefareae Majeilatis , quas ma- gniiicentia Veftra ex literis Suae Majeftatis , quae ftatim co- ram perlcgentur , inrclliget , omnia loca illa capta & expu- gnata iimpliciter reftituit & reiignavit , ficque tunc bellum illud iincm habuit . Confecia itaque pace &: percuiTis foederi- bus, rcftituifque oppidis, caftellis,civitatibus,ac locis omnibus, omnia reftituere , ac cum Sua Caefarea Majeftate in bonam pa- cem , concordiam & amicitiam defcendere ; ac illani inltar Patris colere , obfervare & venerari . Et profedo , Domine Orator, Domiuus meus Rex non tam dolet moleftias &: damna palfum eile a Caefarea Majeftate , quam illum angit , quod ma- gnam rei bene gerendae occafionem adverfus Turcarum Im- perium abftulerit . Nec dubitaifet Regia Majeftas , ficut Chri- iHanorum Imperatorem juftis armis fuperavit , ficTurcarum Imperium, non minus pio, quam religiofo bello evertiile . Sed Deus parcat Caefareae Majeftati , qui iuo five alieno ufus con- filio j fe ipfum in primis perdidic , & Regiae Majcftati , cujus glo- 48o A P P E N D I X. gloriae vifus eft invidere , niagnum de hoftibus Chrifiianis triumphuni nobis adcmit , ac prope in nianibus paratam \i- ftoriam cxturbavit . His autem didtis , mox Jaiirieniis perlegit capitula, & infcriptiones , atque ctiam privikgia Caelaris , in quibus Majcftas Sua Dominum Regem Hungariae , Dominum Bohcmiae Kcgem appcUat , ac de Komani Imperii tleftoratu , & de di(fto LleAoratu inveftituram conceflit . Ad quae Domi- nus Orator Venctorum rclpondit . Ego habeo inmandatis ab illuiirifTuno Dominio meo , ut qod Dominus Rex rcfpondcrit , debcam illico , & line niora aliqua ad illud refcribere . Itaque pcto, quod detur copia iftarum infcriptionum & capitulo- rum : nec aliquid ultra ad rem hanc locutus eft . ligo , Patcr Bcatiirune , etli iaepius Doniino Rcgi de hac re nihil , quam nunc habeo in niandatis a Sanditate Veftra , ftm profcHus ; at- tamen quantum pro fpcdaculo licuit , ingentillimas gratias habui nomine Sanditatis Veftrae Dominio Vcnctorum , quod pro veteri & laudabili illo fuo inftituto in partcm curae Sc ibllicitudinis ad Sanftitatem Vcftram acccflidet : quod paccm & concordiam tam folemni Lcgationis pompa intcr Chriftia- nos principes , cos praefcrtim , a quibus cacterus Chriftianus Orbis pendet, nulla laborum habita ratione , quaereret . Hor- tabar infupcr illos reverendillimos Confiliarios , uti Domini Regis aninmm ad pacem capefcendam , quam femper Sua Ma- jeltas in medio tot vidoriarum curfu , quibus adeo decoratus inccdit , pro animi fui magnitudine amplefti vifa eft , profe- quatur ^ capiat, hoc praelertim tempore , quo Sanftitas Ve- Itra tot laboribus , tot denique impendiis ad bclhim in Turcas capefccndrini , li aliorum non delint auxilia , fe accingit :quod profcCto non minus Chrifto , pro cujus gloria & laudc hoc -bellum paratur , vcrum etiam Sanctitati \'eftrac in primis , quae illius viccs gerit in tcrris , & univerfo Orbi Chriftiano rcm gratam facere poliiceatur i^c fpondeat . Dixerat fua Ma- jeftas"liis fcrme diebus , quibus Orator iite Venetorum advc- nerat , quod Lcgjtiis ilLe Imperaroris Turci ab Impcratore fuo habcat in niandatis , quod fi nihil cum Domino Rcge de pacc , nihil de induciis efficere potuiilet , hoc faltcm expofce- rct , quod Rex Hungariae acquicfceret , quod copiae fuae per fuum reguum tranlituni linc fubditorum fuorum injuria & damno habere polient : quibus copiis Vcnctorum terras poliet invadcrc ob id , quod pollicitam hdcm & concepta capitula non A P P E N D I X. 481: uoa fervailent. Quodque nihil foret Domino Regi ob tranfi- tum copiarum fuipeftum , pollicetur Turcus , quod Regius homo cum copiis iter agat , & omuia , quae ad commeatum copiarum fpedant , fuapecunia & fuo fumptu velle exfolve- re expondet : quod li non fervaret , liceat impune DominoRe- gi copias omnes invadere & fpoliare . Inititi apud Majefta- tem fuam , dicere dignaretur quid ad extremum refpondiflet : dixi , inquit , dicatis Domino Imperatori veftro , quod prius conveniamus de damnis utrique illatis , & poltea quae potero facere pro honore Majeftatis Suae ( C\ non iit contra honorem meum ) libenter efficiam . Expedo, Domine Legate , quid Do- minus ianStiflimus relpondeat : propterea non voluitibipro certo reipondere . Laudavi Majeitatem fuam nihil quod alie- uum a modeftia fua foret, refpondilTe . Poftremo Dominum Colocenfem juxta Domini Regis polJicitam ftdem ad mitiorem & proximiorcm locum in Vi- cegrado deduxi . Procefl'] ilJiobviam , & eifufus mox in lacry- mas Sc geniitus , Sanftitatis Veltrae clementiam implorabat . Conlignarunt illum mihi cuftodes illi nomine Regiae Majefta- tis cultodiendum juxta Sanftitatis Veitrae difpolitionem & mandatum : quem noluirecipere ,cum neque Vienna autStri- gonium foret locus ille , ut a Sanditate Veltra dixi me figilla- tim habere in mandatis . Nec tantum volui , ut pro meo arbi- trio locus daretur idoneus & cetera , quae ufui efle poflent pro modo fortunae & temporis . Eit tamen corpore fanus cc incoJumis , & praeter ventrem grandiorem , ab illo , ut di- cunt, qui hominem norunt , non elt innnutatus . Habuit fubin- de maximas Sanftitati Veftrae gratias, prodeife fervulo fuo tan- dem memor fieri voluiflet . Petiit infuper capellanum unum , & puerum unum dari fibi in cuftodia comites. Hoc cum a Rege petiiflem , perbenigne conceflit : eos tamen , quos ipfe eligeret, veritus , ut fua Majeftas dicebat , hominis in eflSciente linguam, quam male , ut dicit, compelcit . Plenus anirao, ac fiducia ple- nus loquitur archiepifcopus , nec fleiftit animum , fed turgidum & durum nefcio quid iliper fortunae & temporis modum lo- quitur , fervitia & labores annuens fuos . Demum illum me_3 adhortante & in fpem erigente , tandem dixit, quod in judi- cium cum Doniino fuo defcendere non veller. VoJuiifet mecum piuJta clam loqui , fed putavi coniuitius fieri , ut nil , nifi palana cum illo agerem . Ille Thouias Dragi , ut ex bono loco accepi, l-' p p priul- 48a A P P E N D I X . priiifqiiam ad Sanctitatem Veftram venerit , Camerinum con- ceflit cum illo Cynthio Anconitano : nefcioi^uid id fit , quod tot nuncii Domini de Camerino hucvenerint, &:rurfusDo- niinus Rex Romam miifurus nuncios fiios , etiam per Came- rinum iter cgerit . Alia non funt, quae fcriptura digna putave- rim . Optime ac feliciflime valeat Sanftitas Veftra , cujus fa- cratiinmis precibus humillime me conimendo . Ex Buda pri- uujunii 1489. Sed ecce dum has literas claudo venit nuncius , qui Sanfti- tatls Veftrae brevia defert . Legi illa , ut par eft , rcverenter , atque aliaipfeego ad manusSuac Majeftatis dctulijquae etiam, nie praefente, legi juflit &: mox cum ea, quae continebant, audi- viffet , Praelatos , qui ibi aderant , jullic abire . Et vere, inquit, Domine Legate , ego intelligo in quem finem Dominus fandtif- fimus haec fcribit . Sed ifta non dico eo animo, quod velim Le- gato Domini fanftiilimi refpondere . Sua SanAitas vult deci- mas habere : vere non habebitis : ego fcio quid ioquor . Dicit Sua Sanftitas , quod magnam habet cum Soldano intelligcn- tiam : quam Sua Sanftitas habeat t^- per iftam Crucem ( quam utroque indice admoto fecerat) fi portabitis illum Turcura-j pcr marc , ego portabo fratrem fuum Turcorum Impcratorem per terram in Italiam : vos videbitis , inquit . Cui rcfpondi : nelcio , Screniflime Rex , quorfum Sua Sanftitas fcribat haec , nifi ut communi confilio Potentatuum Chriftianorum bellum in Turcos decernatur . Sed fi decimas vellet habere , non vidc- tur Ma;eftati Veftrae neccflarium fore ? Tanta enim res , tanta belli nioles fine pecuniis , quac bellorum nervi funt , inchoari. vel abfolvi non poteil: : nec puto quod Majeftas Veftrabella, quaegcfllt, fine pecuniaabfolvere vel inchoarepotucrit. Sed pro Dco dignetur quod non faceret , non dicere . Fuithactc- nus Majeftas Veftra murus & antemurale Chriftiani nominis, cur tam propere vulr de Domino noltro & ejus confiliis maie fentire , qui nil , nifi communi Potcntatuum Chriftianorum_» confilio bellum indiccre parat : & quantum mihi pro ingenii tenuitate licet colligere , bclJum hoc , quod Sua Sanftitas indi- cere parat , auc claffe vel terreftri exercitu fiet . De alterutro modo Legati Chriftianorum Potentatuum , quos ad fe vocat Dominus nofter, apud Suam Sanditatem diilnitient : & fi claile agendum erit , etiam communi confilio decernetur quis claifis futiirus fit Praefcctus . Si terreftri cxercitu , gtiam m.itHre de- cer- A P P E N D I X . 485 cernetur per cujus provinciam & terras . Et quid fcit Maje- ftas Veftra ? Forte omnium erit conlilium , quod Majeftas Ve- ftra tam ratione militiae fuae , quam regnorum iitu inva- dendi Turcum , commodiirune bellum hoc conficiat . Sed ego puto, Sereniiiime Kex, quod terreftris exercitus fine clafle , aud clalfis ftne terreftri exercitu huic negocio non fit fatis , Ced utrumque requiratur . Nam fi terra agendum erit , clairis ell neceffaria ad hoftium incurfiones propulfandas : quas mari for- te facerent adverfus Chriftianos , ut illorum vires diverterent, & € converfo . Et cum in hoc fermone utrinque multa diceren- tur , reipondit Sua Majeftas : vere funt magna ifta , quae, ficut Dominus fandiirimus commemorat , fecit Sedes Apoftolica . Sed ego volo fcribere ad Suam Sanditatem , & videbit quod non funt inferiora illa , quae ego & majores mei fecimus . Quantum ad deliberandum de ifto bello , ego hoc negocium committam Oratoribus meis, qui funt in Curia apud Suam San- ftitatem . De pace & concordia inter me & alios , cum qui- bus ego haberem differentias , in quibus Sua Sanftitas pollice- tur concordiam facere , ego habco Sanditati Suae gratias : 8c credatis , Domine Legate , quod ego nunquam alicui damnum intuli vel injuriam , nifi cum fui provocatus , quia putavi quod tunc liceret mihi , ut injurias propulfarem & me defen- derem , & tunc male evenit illis , qui mihi injuriam fecerunt . Et poftquam Sua Sanftitas fcribit de differentiis componendis, fciatis , Domine Legate , quod nunc fum advifatus , quod Rex Poloniae & Rex Bohemiae nunc fecerunt unam confoedera- tionem inter fe contra ftatum & perfonara meam , & co ne fim folus , volo etiam confoederationem facere cum quibus polfum , ne ifti noceant mihi : & certenonmultum miraretur, quia eft pater , & filius . Sed quod exprefle nominaverunt con- tra perfonam & ftatum meum , hoc facit , ut ego cogitem de amicorum confoederatione , qui mihi auxilium ferant , (nec mora, inIiru(fiiones exhibuit) qui in iJIicito ftupore fuerant , de quibus , quod copias daret , eft pollicitus . Cui refpondi : Sere- niilime Rex , non poflum nifi dolere , quod aliqua emerganr, quae Veftram Majeftatem habeant turbare , hoc praefertiro-* tempore , quo Dominus nofter bellum hoc in hoftes Chriftiani nominis jufliffimis armis parat indicere . Puto non ab re eilc Suae Majeftati figniHcare , & fi quid interea videatur Majeftati .Vcftrae , quod opera mea ad pacem fieri point , illam polli- Ppp ij ceorj 4S4 A P P E N D I X. ceor & fpondeo Majcftati Veftrae . Nec a modefto vrdetirf diftare , quod Majcftas Veftra aaxiliares amicos fibi quaerat aflbciare, quibus illonim Regum vim & injuriam , fi iiiferre xUam vellent , propulfarc poflit , modo auxilia talia iint , & ab illis proficifcantur , quorum religionem, i\ non focietatem, noii alpcrnetur , aut vitare debcret Majcftas Veftra . Haec , Pater Bcatifllme, dc Turco loqucbar. Subdidit protinus Sua Majeftas, & nialigno rifu laetus : Domine I.egate , Rex Poloniae etiam iion curat vel afpernatur religionem auxiliorum fuorum : im- mifit in regnum meum Tartarorum & haereticorum copias ad praedam & populationem faciendam . Cur ego non Turco- rum petam auxilia ? Illorum focietatem petere me oportet , qui utiles ad propulfandam vim , quam parant ifti pater & filius, elfe poflunr . Beatiflime Pater , intueor hunc Dominum Regem anxium, & qui animo omnino concepifle videtur , quod Sanditas Veftra bellum hoc clafle fit indidura , camque ad conunodum & gloriam Venetorum fadura fit : quodque ainplius eft , fi Zizi- mus Turcus in clafle ponatur ; Vcnetos , quos futuros praefe- dos claflis putat , non in bellum contra Turcum proficifcentur, fed privata aliqua commoda & privatas eorum pafliones ulci- fci intendent . Quo fit , ut plurimum vcrear , nc fcandalum ali- quod Rex ipfc facere cogitet . dixerat enim mihi , quod Ora- torem Turci dudum a fe mitterc volebant : nec adhuc dimifit , & adhuc hic nioram ducit . Nec de focietate cmn Turco ineun- da clam cogitat , fed palam & in genus fe fafturum inter lo- quendum comminatus cft. Quare Sanditati Veftrae humiliter fiipplico, pro fiia divinaprudenti^ut confuevit, optime confu- lat & difponat . Agitur , ut audio , de fufficicndo hunc na- turalem Domini Regis filium , ut patri in rcgnum fuccedat : ea ramen ex levi ncfcio qua fama niihi auditur : habet tamen illuni in magno honore & ftatu , quem falutari & rcvcreri pro pri- mogenito cupit . Venit, ut audio, nunc Orator quidam Medio- lani , parvo tamen apparatu , ut fponfalia illaconcludat , vel hunc recipi a Baroiiibus in regni fucccflbrem vidcat . Ad Re- gcm Poloniae Dominum Zagrabicnfcm Oratorcm fuum prope- diem mittendum Dominus Rex dcfignavit : forte inter fe con- cordabunt : quod Dcus faciat pro fuaclemcntia. De Domino Colocenfi , expedo a Sanditate Veftra audire , quid illa me_> faccre velit . De Auconitaiiis rurfus cum Doaiiag Rcge fermo- ncni A P P E N D I X. 48^ nem intexul . Perftat in propofito , quod Domino Thomac Dragi rem delegaverit , ut omnia faciat , quae Sancftitas Ve- ftra fieri mandat ; modo Sanditas Veftra per unum breve An- conitanis errata,quoad hanc caufam, contemplationc Suae Ma- jeftatis indulgeat &: remittat : & nuncidempoliicetur fcribe- re & Sanditati Veftrae & Thomae Oratori . Receffit tandem Orator ifte Turci , Sc ut mihi auditur, etiam Dominus Rejc Oratorem fuum propcdiem mittetad Turcum. Puto,Pater Bea- tiflime , quod Majeftas Sua inter fpem & metum naviget & pedem uiium in duobus calceis habere velit , ad effeftum ut vi- deat quid Sanftitas Veftra de ifto Turco , quem in palatio obfervat , ftatuat 8i decernat : ut fi forte dandum illum in_. claflem Venetorum ftatuerit , illico cum Turco foedera jaciat. Nec valeo Majeftati Suae fuadere,quod non folius Dominii Ve- netorum exquirendum fit confilium , fed Majeftatis Suae prae- clpue , ac ceterorum ChrilHani nominis Potentatuum haben- da funt vota . Sit quaefo boni animi Majeftas Veftra , quia vi- debit , quod Dominus nofter nihil a modcfto alienum , nil de- nique , quod Sanclitatem Suam & Sedem Apoftolicam noii deceat , decernet . Ego dico vobis , Domine Legate', inquit , Dominus fanftiflimus de ifto Turco non poteft facere nifi quan- tum Rex Franciae mandat , & cum ifto pafto recepit eum & totum iftud negocium eft in manu de Balua , & ipfe totum gu- bernat , llcet Rex Franciae eflet bene contentus , quod veniret ad nunus meas . Dixi : SerenifTime Rex , non funt mlhi nota ifta partlcularia , ut illa dicit . Ego puto , quod Dominus no- fter liberum habeat de IIIo Turco arblrrlum . fed SuaSanditas cuplt Chriftianorum vota audlre , quo melius & confultius de bello indicendo deliberet . & meminifle dignetur Majeftas Veftra , quod Domlnus nofter plurimum adhortatur illam , ne tantani fidem praeftet delatorlbus , qul cupiunt femper fcan- dala incitare . Non credatis , Inquir, Domine Legate: ifta quae loquor non veniunt de illo , quem vos putatis : aliunde ego habeo & ex bono loco . Oftendit Sua Majeftas dudum binas literas Soldani in Arabico & Turco fermone fcriptas : & mo- defte a me pulfatus quid literae dicerent , velut obaudiensalio fermonem divertit . Venerunt ad me ex Bohemia certl Fratres Mlnores de obfervantia, qui centum fratrum Oratores fe di- cunt , & a me petierunt iftafibiconcedi , iuper quibus volui Sanditatem Veftram confulere, cum dudum noverim Sedl Apo- ftoli- 4S<5 A P P E N D I X. ftolicae fpcclaliter refervau . Subinde Agrienlis, Zagabrienhs, & Cenadienfis petieriint a ine confilium quid dc uxoribus , quarum mariti, aut de maritis , quorum uxores hollium Turcorum fervi forent , quoruni aliqui , & aliquae de fafto no- vas infuper ducunt uxores autmaritos, & inconcubinatu vi- vunt ; an illis eccleliaftica Sacramenta danda torent , fi nolint a concubinatu difcedere . Allegant , ut ifti Domini Epifcopi lefcrunt , gravc efle , quod ab ecclefiafticis Sacramentis liant alienij attento quod nulla eorum vel earum culpaapudhoftes maritus , vel uxor detineatur , & cum maritis uxores , auc uxoribus maritos redimere facultas non iit , & carnem conti- nere non valeant . Si Sacramenta denegentur , minantur fe ad Turcos migraturos , & ut novit Sanditas Veftra , facilisHun- garis & Sclavis ad Turcos eft tranfitio . Ad fanftitarem Ve- Itram hos tam graves cafus remittendos cenlui , quia fi non fit culpa , tamen eft caufa . Venerunt duo iiuncii Domini Maxi- niiliani , levi tamen apparatu , ut vix quinque aut fex fecuin liabeant . Pararunt mandatum Domini Maximiliani , in quo prohtetur fe a Caefarea Majeftate Patre fuo habere plenam po- tcftatem inducias prorogandi . Voluit Dominas Rex pro San- ititatis Veftrae revereutia , traftatui laepius difcuifo adeftem ; & ouia mandatum , quod primo exhibuerant, fatis leve fue- rat", res difficultatem habere videbatur , ufque adeo ut Domi- iius Rex remitrendos & excludendos nuncios , li aliud non habcrent mandatura , cenfuit . Sed ubi apud eos ardius infti- tum eft , plenius mandatum exhibuerunt ac fpoponderunt , Dominum fuum habiturum ratum quidquid lliper mandatum Dominus Rex concludi in treguis voluillet ; ficque ad fex men- fes induciae funt prorogatae : ac hodie , qua Sacramenti Cor- poris Chrifti celebritatem coJimus , inter litaniarum folem- nia Dominus Jaurienlis inducias publicavit , adjiciens , Domi- niim Regem in primis ob Sanctitatis Veftrae reverentiam , bc adhortationem,& Maximiliani complacentiam fecifle: quod- que amplius eft , Dominus Jaurienfis lerenilTimi Dominis Re- gis juftu omnium animos in fpem magnam erexit , ut fi pa- cem fieri contingat , vires regni &; arma omnia in bellum , quod Turcus indicit , ex nunc convertet . Et profecto, Beatifli- me Pater , Dominus Rex longe mitius fe habuit & mitiores , ut dicunt , Oldas , ideft pecuniarum tributa , impofuit oppi- dis Auftriacj quae rcftant bellooccupanda, quamaliascum Catho- APPENDIX. 487 Catholica Majeftate egerit ; quod totum & Sanftitati Veftrae, & Maximiliano tribuille proiitetur . Eft quoque in induciarum capitulis ilJud , ut Dominus Rex diem dicac & locum , quo Maximilianus ad fuperiorem afcendat Germaniam ad collo- quium cum Domino Rege de pace adurus : putant , qui refte lentiuntj pacem concJudi debere . amat enimDominusRcx Dominum Maximilianum , feque faciJe poJle cum illo compo- nere negocia haec , prontetur : quod de patre longe eft : dete- ftatur illius delidiam , inutiJitatem , & ingratitudinem , ac re- puerafcentis fenis mobile &varium ingenium. Habuiegoin publica concione nomine Sanditatis Veftrae Suae Majeftati in- gentifllmas gratias , quod ad inducias primo , mox ad pacem, quae ex mutuo colloquio fperabatur, animum incIinaiJet . Lau- davi infuper Suam Majeftatem , quod non minus reverenter , quam devote & monita & adhortationes Sanditatis Veftrae, ut CathoJicum decet Principem , audiret . Debet profefto San- ftitas Veltra Majcftati Suae plurimum , quae etli ad rem hanc a me , qui nuIJum ad rem hanc petendum mandatum habebam , pulfata non fuit i attamen pubJice Majeftas Sua profefla eft , fe ob Sanftitatis Veftrae reverentiam facere , ac omnem exerci- rum , quem ex SJelia & Lufacia ad belJum hoc nuperrime edu- xerat , alio convcrtit . Compofuit enim Varadinus , qui nu- perrime rediit , rem omnem , quae dudum fuerat cum Mar- chione illo Brandeburgenfi , & Ducibus illis de Saxonia & Bo- hemis omnibus , qui a Majeftate Sua defecerunt , non fine Do- mini Regis commodo , gloria , & honore , ut Varadinus dicit. Quare fupplico Sanditati Veftrae humiliter , ut ipfa quoque_j animum ad ea , quae Domino Regi ad gloriam funt & hono- rem , ut facere confuevit , & aliis fuis ad me literis profefla eft; inclinet , ac fuis literisMajeftatem Suam pro tam religiofo & pio defiderio in Sanditatem Veftram commendet & laudet . Hic jam nihil hoftile fufpicamur , & praeter arma , quae Ma- jeltas Sua in Carinthios , & Jiqui treguas violarunt , movit ; nihil auditur , nec pro illis Oratores ifti verba faciunt , iive quod jufta arma Rex moverit in eos , qui fide frada 'n\ caufa funt , quod bello & armis laceflantur , {i-vg quod non habeant in mandaris . Occupavit ;am Dominus Rex , nullo refiftente , certa oppida cum arcibus , & vidoriam profequitur , nec quif- quam fert opem , nifi quantum ope caftelli , aut muronim obfi- dionem pati poflUut . Subinde cum literas clandere inftituif- fem , 488 A P P E N D I X. fem , volui Doininum Regem alloqui , ut i\ quid forec ulte- rius , literis maiidare poHem : & de induftria repetito fermone dc ifto Turco , quem Sanflitas Veftra fervat , quod magnam_» fcilicet foret luiic bcllo , quod Sanftitas Vcftra parat , allatu- rus utilitatem . Domine Legate , inquit , de ifto Turco non eft opus ulterius cogitare - Orator Soldani , quieftRomae, fup- plicavit Domino fanftiflimo pro parte iftius Turci , qucm Sua Sanditas fervat , quod Sua Sanctitas fit contenta recipere a Soldano duccnta millia ducatorum , & quod eum det ad ma- nus Soldani , & Sua Sanditas fuit contenta . Sic milit unum hominem ad Rhodum fub praetextu , quod pro aliquibus fra- ti ibus religioliflimis Rhodienfium vadat ad Rhodum ; fed inde rnutatis veftibus ibit ad Soldanum pro compofitione iftius pe- cuniae , & aliarum rerum . Ego , inquit , bene credo , quod facict magnum bellum contra fratrcm fuum magnum Turcum : fed Dominus fandiflimus deberet cogitare , quod Soldanus & ilie Turcus anibo funt infideles ; etfi ifti fiant magni , erunt maximi inimici fidci noftrae ; etfi vincet ifte Turcus , qui nunc eft captus , credatis, Domine Legate , quod nos habebimus du- riorem inimicum , quam iftum magnum Turcum . Item Do- minus fandiflimus nunc unum alium hominem fuum mittit mu- tatis veftibus ad magnum Turcum , nefcio tamen (inquit) pro qiiacaufa. C)uantum autem deceat unum Papam ilta facere , Sua Sanditas , quae prudentiflima cft , poteft melius confide- rarc , & quid fint diduri alii Chriftiani principes , quando ifta audierint . Dixi , ferenifllme Rex , haec funt mihi oninia inco- gnita : nec poflem credere , quod Sua Sanftitas , quae per fuas lireras omnium Potentatuum exquirit Oratores , ut communi confilio rem decernat, quod tam propere voluiffet rem conclu- dere : & non videtur mihi verifimile , quod pro ducentis mil- libns hoc factum fit . nam meminifle poteft Majeftas Veftra , quod alias ego ad Dominum noftrum fcripfi , quod Soldanus offerebat fexcenta millia . Quare nunc pro ducentis millibus ? Tamen quando hoc foret , quod dicit Majeftas Veftra , forte ifta ducenta millia volet Sua Sanditas pro ifto bello , quod pa- rat contra Turcos . Domine Legate , inquit , fi non fcit hoc Paternitas Veftra, fcio ego , & forte quod plus funt: fed de du- centis millibus ego fum benc certus . £t non credatis ( inquit ) qiiod Sua Sanctitas velit pt-o ifto bello : fed vult pro bclio, quod imcndit facere contra Regem Neapolitanum , & jam Sua San- Ctkas A P P E N D I X. 48p 6titas eft deliberata in meiife Augufti proximo euin excommu- nicare , & certa alia facere contra eum . Ego, inquit , pro ho- nore meo non poflum eum relinquere , & credatis, Domine Le- gate , quod ifta res habet majorem caudam , quam credatis , & faciet tantum ignem , quod Sua Sanditas non poterit extin- guere cum voluerit. Serenillime Rex , haec (inquam) oranino lunt incognita , & niinc primum audio : immo quando difcefli, videbam Sanftitatem Suam fatis ad pacem inclinatam & mihi commiferat , quod cum Majeftate Veftra verba facerem , ut illa partes fuas interponeret , Sc Regem Neapolitanum adhor- taretur , quod capitula & conventa fervaret , cum nulium_j adhuc fcrvare voliiiilet . Et credat Ma;eftas Velfra , quod mi- rum eft illius Domini Regis ingenium , qui nimi^uam hdem fervat . Tamen ego nefcio quid ad hoc refpondeam , cum ni- hil haclenus audierim . Domine Legate , inquit , onmes nos amici fui hoc dicimus , quod Rex Neapolitanus nunquam fer- vat lidem . lamen Dominus fandiflimus ipfemet elt in culpa . A principio quando vos , Domine Legate , venifti , ego incepi fuper hac re laborare : & fcio , quod iiJud , qaod promililiet per manus meas , vellet nollet , ipfe fervaliet : immo Domi- nus Rex non libenter audiebat , quod ego me interponerem , quia forte non intendebat fervare quod promittebat . Sed Sua Sanditas iftam remcommifitLaurentio de Medicis : poftea Domino Ludovico : poftea Venetis : quando egoaudivi hoc, iiolui me impedire . Dominus fanftiflimus ilio anno effecit , quod Dominus Ludovicus erat jam confoederatus cum Sua San- ttitate , 6c deferuerat Regem Neapolitanum . Sed ego tautum feci , quod concordavi eos . Sed hoc forte Sua Sandtitas igno- rat . Praeterea ego audivi (inquit) quod ilti Veneti fecerunt querelam contra me ad Suam SanCtitatem , quod illum Domi- num de Camerino ego conduxi ad ftipendia mea , & quod in capitulis ego promili fibi , quod pecuniam , quam ifti Veneti debent illi Domino de Camerino, per vim folvere faciam . Ego, inquit , poifem per Deum jurare , quod non modo hoc non elt expreflum in capitulis , fed hoc nunquam fcivi , nec unquam de hoc fuit mihi fadum verbum . Eft verum , inquic , quod poft- quam ego vidi , quod Dominus nofter vadit ad iftas iuas paflio- nes , & non vult pacem habere cum Rege Neapolitano , non poflbm cum honore meo relinquere eum . Ego confideravi, in- quit j quod nielius eft , quod ego habeam gentes de Italia , & Q^ q cum 4po A P P E N D I X . cuin minore impenfa , quam mittere hinc : & propterea con- duxi eum Dominum de Camerino, qui vadat in auxilium ipfius Regis quando Cit opus . Sed ego confidero , inquit , quod intra paucos dies habebo novum , quod Marchio Mautua- nus erit ad ftipendia mea . Dixi : Serenilfime Rex, de rebus Ita- licis ego poHum liberius loqui , quia Italus fum . IUe Dominus de Camerino ell fubditus Romanae Eccleiiae , & non puto , quod audeat arma fumere , ubi fenferit Dominum noitrum haberc interelfe . Et quid putat Majcftas Veftra , quod ille fit ? praeter montes nihil habet . bene puto , quod in illis montibus aliquid pollet , quia habet , ut dicitur , pedites fagittarios bo- nos : fed extra eorum loca & montes , praeter iftos , qui di- cuntur Ciarratani , qui portant falfas indulgentias , nihil habet, nec aliquid valet . Sed credat Majeftas Veftra , quod adhuc dc illo dittura eft , Curva fra olas . Rifit & ulterius ad rcm non eft locuta . Audio quod ad odtavum Septembris Sua Majeftas ilicm dixerat , quo ad colloquium cum Domino Maximiliano de pace tractanda convenicnt : &: nefcio quo levi murmurcj mihi refertur , quod ifti nuncii Domini Maximiliani Domino Regi fpem dederint de filia Maximiliani , quae inGalliaeil , quam matrimonio cedet huic naturali filio Regis . Alii refc- runt de hlia Regis Neapolitani: &: hoc Dominae Reginae inven- tum eit, ut turbct nuptias iitius Sororis Ducis Mediolani. Prae- terea , ut audio, brevi Dominus Rex Gubcrnatoris Regni Hun- gariae titulum huic rilio iuo dabit , ac jurari in Regem , ut poft ejus obitum in regno fuccedat , eiliciet . Optimc ac fclicifnme valeat Sanftitas Veftra , cujus lacratifllmis precibus humillime me commendo . Ex Buda xxv. Junii mcccclxxxix. D N O T A . E Zizimo , cujus in hifie literis fit mentio , vide Theodcfium ZygomaUm apud Martinnm Crujium in Turcograecia fzg.^o. J-x A P P E N D I X. 491 L. Ex editione Hortana . Dile(^is filiis Communitati & Hominibus civitatis noftrae Ortanae . L E o P P. X Dlledi filii falutem & Apoftolicam benedidionem. Tndu- cimur fidei & devotionis finceritate , qiiam ad nos & lianc fanftam Apoftolicam Sedem geritis , ut ea quac veltns commodis pertinere nofcantur , vobis paterno affedu concedamus . Quocirca cum licut nobis exponi feciftis fel. rec. Julius Papa II. praedeceflbr nofter ex liniftra potius (ut credi- tur) informatione, quam alia jufta caufa motus, omnibus & fin- guiis fruiitibus , redditibus & proventibus ad iftam Commu- nitatem alias pertinentibus , qui in folutione falariorum officia- Jium iftius noltrae civitatis exponi folebant,vos & Communita- tem ipfam privarit , iilofque camerae Apoftolicae applicarit ; nos veftris in liac parte iupplicationibus inclinati, omnem ven- ditionem de illis ufque in praelentem diem quomodolibet fa- ftam iiarum ferie revocantes , vos & Communitateni ipfam ad onmimodam perceptionem & exaftionem diftorum fructuum & proventuum in priltinum ik eum ftatum , in quo ante didam privationem feu amotionem quomouolibet eratis , donec ta- men civitas ifta noftra in pace & unione manferit , itaquod quandocunque obcaufam hujufmodi conceflionis difcordiavel divifio inter vos oriretur,ex nunc,prout ex tunc,praefens gratia caflk & irrita fit ^ tenore praeientium de ipeciaiis dono gratiae reftituimus , reponimus , & reintegramus : ea infuper condi- tione adjeda , quod fi nos expeditioaein contra Turcos facere contigerit , tunc liceat nobis dittos introitus ad manus no- ilras reducere , & in ipfam expeditionem , donec illa duraverit, convertere ; mandantes omnibus ad quos Ipeftat , ne vos fuper diftis introitibus , exceptis cafibus praedidis , quomodolibet moleftent aut moleftari faciant vel permittant , non obftanri- bus praemiflis , ac conftitutionibus & ordinationibus Apofto- 0^1 q i) licis 49a A P P E N D I X . licis , necnon venditionlbus de illis factis, etiam per Brevre no- ftrum conrirmatis, cctcrilque contrariis quibufcuncjue . Datum Romae apiid fanctum Petrum fub annulo Pifcatorisj die xxi 1 1. Maii MDxiii. Pontiiicatus noltri anno primo . A. Colotius . L I. Ex editwne Hortana . DUe^is filiis Communitati civitatis noflrae OrTH ARU M , L E O P P. X Dllefti filii falutem & Apoftolicam Benedidionem . Nu- per exponi nobis feciltis , quod alias dilefti rijii praeii- dentes camerae noftrae Apoltolicac fupplicationibus liilci-iorum riliorumoratorumiftius noftrae civiiatis Orthanae inclinati , nolentes dc cetcro fubftantiam iltius veftrae Com- munitatis fuperfluis comeHationibus, diledi rilii Gubernatoris feu Locumtencntis provinciae noftrae patrimonii pro tempore cxilientis in vititatione dictae civitatis debitum difpergi & confumijcx deliberatione matura in difta camera praehabita,ne aliquid ultra quindecim ducatos: quos alias cx antiqua confue- tudine pro hujufmodi viritatione pro expenlis fcu viatico fuo Iblvere confueviitis^d folvendum pro di<^is expcniis feu viatico altringi dc cetero polletis ; eflet tamen in did:i Gubernatoris feu Locumtenentis facultate aut diftos quindecim ducatos in pecunia numerata loco impenfarum , feu cibum & potum & alia pro expenris neceflario ad fui eleftionem recipere pro viritatio- ne facicnda cum inhibitione Gubernatori & aliisofficialibus proviuciae praedidae tunc &pro temporc exiftentibus , fub ex- eommunicationis laiae lententiae & quingentorum ducatorum praefatae camerae applicandorum {x>enis , ne dida de caufa vos ultra quindecim ducatos praedictos, ricut antea folvere confue- vcratis, compellcrent , ftari:erunt & ordinavcrunt non obftantc, quod a Quibufdani annis cirra , fecui obferv.i:uia fuifla • Quare nobis A P P E N D I X . 4^j nobis humiliter fupplicari feciftisj ut ftatuto &ordinatiom praeiiUentium canierae hujufmodi pro firmiori fubliftentia ro- bur Apoftolicae firraitatis adjicere, aJiafqueinpraemiiris de be- iiignitate Apoftolica providere dignaremur. Nos hujufmodi •veftris in hac parte fupplicationibus inclinati , harum feric fta- tutum & ordinationem pracdidam , ac omnia & ftnguJa per di- dos praefidentes camerae circapraemifla , fada & gefta, ac fi de verbo ad verbum praefentibus infererentur pro expreffis habentes , confirmamus & approbamus , fupplentes omnes & iingulos tam juris quam facti defeftus , fi qui forfan in eis in- tervenerint . JVIandantes nihilominus moderno & pro tempore exiftenti Gubernatori feu Locumtenenti ac omnibus & iingu- lis aliis didae provinciae officialibus fub eifdem poenis,ne con- tra ftatutum & ordinationem praedida , aliqua via diredie vei indirefte venire praelumant : quinimmo omnia & fingula juxtt ftatutum & ordinationem praedidae camerae obfervent &: ab aliis inviolabiliter obfervari faciant , quibuscumque in contra- rium facientibus non obftantibus . JL)atum Romae apud fau- ftum Petrum fub anaulo Pifcatoris die prima Novembris mdxsc. Pontificatus noftri anno oftavo . L I I. JEa.' editione Hortana . Dile^is filiis Prioribus populi , & Communitati civitatis noftrae Hortanae . L E O P P. X DTlecai filii falutem & Apoftolicam benedidionem . No- bis nuper exponi feciftis , quod cum introitus ordina- rii iftius civitatis noftrae Hortanae ad onera & ex- penias ordinarias & extraordinarias , quas de necelfitate fubire cogimini , non fuflRciant ; quafdam dativas, ut ex forma Statu^ torum & confuetudinum veftrorum a Sede Apoftolica confir- matorum & hadenus inviolabiliter obfervatorum poteftis , vobis aietipfis & civibus comitativis veftris imponere pro one- nim 494 .A'P P E N D I X. riim & cxpcnfariim hujufmodi fupplemento confueviftis . Quia tamen illarum exaftio ut plurimum uut negligitur aut exaftor jiiajorem pro mercede & falario fuo fibi partem vendicat , eve- nit faepenumero quod dativae dativis , onera oneribus , ac im- penfae impenfis Cme aliqua ipfius Communitatis ab iminentibus jieceflitatibus relcvationc, congeminantur . Et dum fe Commu- nitas ex uno laqueo quaerit explicare , fe multiplicibus aftrin- git , in grave univerfitatis particulariumque perfonarum dam- num & praejudicium.Quare nobis humiliter fupplicari feciftis, ut fuper hujufmodi dativis per Communitatem impolitis fala- rium Poteltatis veftri cum onere , quod ipfe dativas ipfas pro llio falario fine aliqua exaftionis mercede exigere teneatur, de- putare atque alias defuper vobis opportune providere de be- nignitate Apoftolica dignaremur . Nos qui omnes , praefertim nobis & S. Komaiiae Ecclefiae immediate fiibjettos populos in vifccribus gcrimus charitatis , vos favore profequi gratiofo vo- lentes , veftrifque humifibus nobis porredis fiipplicationibus inclinati , au6toritate Apoftolica tenore praefentium falarium Poteftatis iltius civitatis Hortanae , nunc & pro tempore exi- ftentis fuper dativis femel vcl iteratis vicibus per Communita- tem iftam legitime imponendis & ordinandis , quae pro hujuf- modi falario lufficiant, nifi ex didis (utvocant) exigibilibus , in totum vel in partem , vcl etiam ex eifdem ordinariis introiti- bus falarium hujufmodi folvere volueritis , deputamus , decer- nentes , quod Poteftas vefter praefatus falarium luum ex hujuf- modi dativis , & quatenus vobis vifum fuerit , ex diftis per fe Tel luos officiales exigcre debeat & teneatur . Nec propter hu- julmodi exaftionem alienas mercedes exigat , aut exigere feu petere poflit , nili ab illis, fi qui forfan eUent , qui hujulniodi ex noftro decreto licentiores (quod non credimus) facti aut folve- re omnino recufarent , aut ter amicabilitcr requifiti negligen- tes ik remittentes ad folvendum forcnt : a quibus & uinimam per eos vel propter dativas feu didta hujuiniodi debita & ne cx indulgentia licentiam peccandi fumant , id quod aliasjuxta Statuta, retormationes, aut conluetudines veilras pracfatai pio cxactione fimilis fummae exadori debcretur,ipfe quoque I-ote- ftas in hujuimodi recufatione & negligentia exigcre poflit , volumus , Itatuimus , & ordinamus , non obiiantibus confti- tutionibus & ordinationibus Apollolicis , ftatutis, reformatio- nibus , elcaionibus , c.ipitulilque , & promiliionibus de aliter fol- A P P E N D I X. 4p^ folvendo falario per vos Poteftatibus haftcnus eledis , etiam_» per nos coniirniatis & deputatis, forfan fadis . Quas promiflio- nes & capitula,quo ad falarii aliterjquam(ut praefertur)folutio- nem facientem , irritamus & annullamus, ceterifque contrariis quibufcunque. Datum Romae apud fanftum Petrum fub annulo Pifcatoris die xxin.Martii MDxxr.Pontificatus noftri anno nono. L I I I. CLEMENTIS. VII BREVE VICARIO EPISCOPI HORTANI £.v ^rcbivo Vaticano , Diledlo filio Vicario venerabilis fratris epifcopi HoRTANi in fpiritualibus generali . Dllede fili falutem &c. Exponi nobis fecerunt per fuos Oratores diledi filii Communitas & homines noftrae civitatis Hortanae , quod ipfi ex praefentium tempo- rum calamitate una cum ceteris afflidi in confervanda etiam ad devotionem noftram & fanftae Sedis Apoltolicae dida civi- tate , tam multas expenfas facere , & onera fubire coadii fue- runt , ut nihil fere eis fit reliquum ad futura onera , tutelam- que didae civitatis neceftario fubeunda , nifi Ecclefiae & ho- Ipitalia didae civitatis , quae pariter cum rebus faecularibus defenduntur, pariter etiam difta participent . Quodque etiani ipfi Communitas & homines penuriarum aquae e^ modica_» fontis in difta civitate exiltentis capacitate ita patiuntur , ut tempore obfidionis magnum eis periculum immineat fe defe- du aquae dedendi . Verum ficut eadem expofitio fubjungebat, fi Ecclefiae & holjutalia praedifta aliqua in parte fuorum pro- ventuum ipfam Communitatem coadiuvarent, & quaedam £c- clefia tonti diclae civitatis contigua demoliretur , ejufque area ad ampliandum didtum fontem , capacioremque ad fufcipien- dam aquam reddendum , eifque Communitati & hominibus concederetur , ex his profefto alleviationi ipfius Communita- tis & feciiritati ac commoditati didae civitatis plurimuni_» confuleretur . Quare pro parte didorum Communitatis & ho- minum 49^ A P P E N D I X, ininum nobis fuk huniiliter fupplicatum , ut cis in praemiflls paterue annuere acprovidere dc benignitate Apoftolica digiia- remur . Nos igitur, qui diftas Communitateni & homines ob iidem eoruminconcuUam, quam nobis hoc calamitofo tempo- re prselHterunt , paterna ac debita benevolentia profequimur, meritis eorum indudi precibufquc inclinati , tibi per praefeii- tcs committimus & mandamus , ut Ecclefias & benericia eccle- fiaftica tam faecularia , quam regularia iu eadem civitate fita , obtinentes , hofpitalium.que dic^tae civitatis Redores noitro nomine horteris , mandefque & praecipias eifdem , etiam fub cenfuris •& poenis eccleiialticis , ut dilrante hac neceintate, & ad beneplacitum noftrum dumtaxat, dc fruftibus Ecclenarum, beneficlorum & holpitalium hujufmodi pro communi fua & aliorum defenfione & confervatione juxta tuas fiicuitates & moderatam impofitionem tuam , tam in expenfis faftis , quam fiendis pro didlo munimine, cantribuant . Et nihilominus fi ex demolitione didae Eccleliae,£bnti civitatis propinquae,fontem capacioreni reddi ac fecuritati & commoditati didtae civitatis per hoc confuli repereris , atque ad id vencrabilis fratris epi- icopi HoRTANi , vel tui confenfus acceiferit eidem Commu- nitati diftam Ecclefiam demoliendi & ex ejus area did:ura_» fontem ampliandi capacioremque faciendi , licentiam & facul- tatem audoritate noftra concedas , non obftantibus facrorum Conciliorum & aliis Apoltolicis conltitutionibus & ordina- tionibuSj didarumque Eccleliarum & Hofpitalium ilatutis isrc. Roboratis privilegiis quoque & Jiteris Apoftolicis eis concef- fis conlirmatis & innovatis , quibus ad eileftum praefentium dcrogamus, contrariis quibufcumque aut fi aliquibus &c, men- tionem . Volumus autem quod iu eventum demolitionis didae Ecclcfiae eadem Communitas fuis expenfis unum Altare liib eadem invocatione in Ecclefia cathedrali Hortana conftrui , & adillud millas in Ecclefia demolita celebrari lolitas cele- brari facere teneatur ; & ad hoc faciendum didam Communi- tatem, antequam Ecclefia demoliatur, obliges, quodque eidem Altari bona did:ae Ecclefiae demolitae li qua funt , applicatii_» cenfeantur : quodque pecunias ex ecclefiafticorum contribu- tione redigcndas in dictum, & non aliud opus vel ufum conver- ti , intenmque penes idoneam hde & facultatibus perlonam deponi cures; donec, ut praefertur, convertatur. Datum Orvie- ti o^f. uitmu Dectmbris mdxxvui. an.v. iJlof. INDEX 491 INDEX RERUM. AB epiftiilis per », non per 0 , antiquitus fcri- ptun}p.xg.i ^7. iSrftqq. Abimdii & Abundan- tii SS. corpora translata juffu Ottonis III. Imperatoris Si. Accipiter in tributum datus Ca- merae Apoilolicae 445. Acutianum . l^ide Farfa . AdamusHortenfisepifcopiis zjg. Adelphius maritus Probae Falco- niae 190. 197. Adeodatus fubdiaconus regiona- rius Gregotii III. 585. e//ii/.'!;j ad fepulcra 172. Adria Colonia Etruriae fecundae 20. ejus epifcopus Philippus i Turre 59. 115. i6y. Aedicula quid 114. Aediliras diverfa a Quatuorvl- ratu 40. Aegidius de Horta Comniendata- rius generalis ordinis S. Spiri- tus 299. Aequi Falilci 95. Agucchius Jo; Baptifta 1;. 102. .j2. 153. AjolTa V. Pyrrhus. Albericus I. Comes Tufculani confufus ciim Alberto feu Adal- b-erto Marchionc Tufciae 2S5. 2S7. fundit Saracenos ad Lirini 2Sd. Hungaros in Italiam vo- cat & Hortae occiditur Ibld. cjus uxor Marozia nubit Wi- doni Marchioni Tufciae 2S7. & poftea Hugoni Kegi Italiae 2SS. Albericus IL filium fuum Be- nedidum IX. incrufit in Pon- tificatuni 2S9. ejus nummus ;bid Albertis PauUus dc , Hortanus epifcopus 299. Albulae aquae 152. Aleandcr Hieroaymus 72. Aleottus Simon Hortanus Epi- fcopus 5 16. Alexander Natalis notatus 214. AUius Pamphilus medicus 166. Altinus Thaddaeus Hortanus epi* fcopus 3 15. yimbhus fepulcrorum 172. Ameria fita iu Umbria 89. quan- do condita 90. non fuit Colo- nia Auguib 91. capta a Rege Luitprando 278, inftaurata a Leone IV. 280. Amerina praedia feti Caftelluin Amerinam ell Bafianum S8. m Etruria S9. pi. Amerina via S2. tranfibatperme- diam Falarim S5. 89. Anaiiafius Cardinalis S. Marcelli eledus Hortae in pfeudoponti- ficem 281. nepos Arfenii Hor- tenfis epifcopi 2S2. alius ab Anallafio Bibiiothecario 283. Anianus emendatorBreviarii co- dicis Theodofiani 23 r. Annius Viterbienfis niigator 2. 7. 98. I02. 15 T. Annonania provincia eft Picenum 64. 65. cum Flaminia unicain conftituebat provinciam 66. Antillius Manlius Valens conful ordinarius 155. Antonius Hortenfis cpifcopus perit naufragus 504. Apotrji^bum quid fignificct in De- R r r cre- 498 I N D E X crcto Ge!2£i 217. Cicooico oppo£:um , & duplex zti. ejus £gn!£ci:io noc inciUcifta 1 Bci- to Rhenino, ncqu; a Melchio- li Cino , ce» Arena Cofinus de iiS. 15 7. Araienfis Tribus iSi. tS:. Aitemoa Cifiandreas lcripcor 20- tiqaus tjr. Arnns Etrcfcos filios Demaraci Corinchii 14J. Arfenics Horteniis epifcopns apo- crikirius &: Isgacos m Gallias nriir-'s 2 Nicolaol. ;Si. c\\is epijrola encyclica :Si. In Gil- liis fconoricce Libitus 1S5. ejus SC&a :S4- Afrceaus Neronis pincenu 16S. Alicrias Turcius Rufius conlul 215. zz6. etncQviacius cxiicit Sedulii carmeii pafchale 22S. 250. Angufiales . riie Seriri . Ai^oftiaus Aaconics ^j. Aifnftns militares Coloaias oc- dnzit 23. 29. 50. Et Color.ii- nun jurifdivtioaezi isuiunuic 54- Au2o«:us Hjiriiais 49. B BAberius Cerialis Acgvftalis Honic 5-. 1-4. Bacchiaus £cce95. Bcrgcrios Nicolans 28. Bcmardiaus S. Senenfis Horrae facras coacioaeshabet ^o:. Bcrrocliias feu VerTOcliitti Hor- tanus 299. 425. 42-'. BtrrTuri: idei!SaceIiicc5 4i6.4iS. Blancus Sebattianus 14^. Blandus Horceofis epiuopos cap- tiTos RaTennac 275* procjus rcttirinioQe S. Gregorins Ma- gBOs fcribic ad Roauoam P». triciam Exarc^na iUd. Blafiii iVfcanios Hoiteofis cfUco- pos J16. filera capca a rege Laitp.-2aJo IT.S. Boccarius Jo: defenftis 19-;. Boaarota P.iiilippiis 145. zjj. Bonjallas Scipio Horceads epi- fcopus 5c5. Bocljartas SatBnel tjow Bonincii VIII. litecae Baccolo Horrecfi epifcopo pro calbo Kie 2><5. 29-'. 412.41j.Icem Laurcncio Hortcnfi epiitopo Bcol.^tcii IX* diploma Horteafi cpifcopo 419. alia Honaois civibus 4:2. 42J. 4j9- aiia_i Piullo de Jirveaatio 424- 42f. alii Verrockio Doaiicello Hor- tino427. 42;p. 436. 4?"'. aliud I N D E X R E RV M , Baffanenfibus 458. aliud Jo- hanncUo & Andrcac Thoma- cellis 441. aliud Vicarcllo fi- lio Verrocliii 455. Bononia caput Etruriac fecundae :o. Borghinius Vincentius 14. Brhannki nomen quando a Cara- calla adfumptum 56. Erunus Henricus Hortanus epl- fcopus 304. Burchardus Jo: Hortanus epifco- pus 305. CAccia Matthaeus & Plinius Hortani 3 15. Caelius PauUus & Pomponius Cardinales & epifcopi Horta- ni 306. CajetanusBellus 298. Caniniachus ftatuarius rrp. Canfachius Jo: Vincentius Hor- tanus epifcopus 307. Canus Melchius notatus 220. Capenntes'foederati 63. Capua urbs princeps Etruriac ter- tiae 22. Caracalla quando prlmam Tri- buniciam poteftatem injit 53. quando Britannici nomen ad- fumpfit 56. numml cum arcu Septimii 53. 54. Carienfes nummi 416. 418. Cafaubonus Ifnacus notatus 220. Calkllana civitas olim Falifco- ' rum Colonia 77. 80. ejus epi- fcopatus Hortano unitus 300. Caflellorum provincla eft Aeml- lia 64. 65. Cato fcripfit de rebus Italicis 2. Cave GuUielmus notatus 195. 195. 213. 2 16, 2 17. Caflianus S. domo Alexandrinus 499 265. fadus Hortenfis epifco, pus 266. tranfit Augullodu- num 2^8. ubi fuccedit Simpli- cio zdp. ejus ada a variis lau- data 270. 271. Hortae fuccef- forem babm'tLeonem ^yi.ali» profaica 335. metrica 343. H, lius mcminit fan<51us Gcrmanus beatus Gregorius Turonenfis & Martyrologinm Romanum j p. ejus translatio &niiracula 361, Scrmo in ejus tumulatione ^70. Offcium 378. Milfa^S^. Vita 383. 3S4. Cecarellus Alphonfus impoftor 3. Cellarius Chrillophonis 160. Centones unde dicti 246. 247. Virgilianl . /-^idc Proba. Home- rlci 24S. 259. i5o. 261. edi- tiones 264. Centones erant panni ex lana 249. adhlbiti contra incendia 250. memorati a fcriptoribus Tadicis 251. 252. Centonarii 252. 253. cur junifii Dendrophoris , Tignarils yrc. 254.255. 256. Cerialis Auguilalls '74. 175.175. 177. Cetheus S. feu Peregrinus , Ami- ternenfis epifcopus 277. Chrefimus . t-^ide Onefimus . Clarus Julius Erucius conful ordi- narius2oi. Iteni Sex. Eruclus 202. Claudius II. Imperator an eccle- fiam perfequutus fit 8t>. Clemens XI. Pont. Max. 121. Clitumni templum 152, Cluverius Philippus notatus pr. Collegia Augullalium a Tlbeilo inftituta 37. Coloniac fibi fuos luagiftratus cll- gebant 35. earum "difcrimen-, 27. 28. Coloniae Auguftaecur ab hilloricis non recenfitae 2j. Rrr Ij 2». ^oo I N D E X R E R V M . 2S. 50. quot fuerint &quac- nam ^ i. 5 2. Colonia & munici- pium aliquando unica urbs 95. 94. Conbarifllus 168. Condulmerii Francifci Cardina- lis literac ad Hortanos 465". 469. Conradus Hortanus epifcopus 296. 409. Conradus Nicofienfis archiepi- fcopus S.R.E. Camararius 4;!). Conradi II. Imperatoris diploma Guidoni Farfcnfi Abbati 5S6. Confcripti . Viie Decuriones . Confervator Hcrcules didhis 1 1 1. Copia prof.jniilia 1S2. iS'?. Corredor Tufclae & Umbriae Narniae reiidcbat 72. Crcfctntiaiuis Caflellanen/is epi- fcopus Si. Cupcrus Gisbertus 12. 1 12. 145. 174. 1S7. Curator reipublicae 67. 6S. Curia in Coloniis crat Senatus 5?- Cyato a. 168. Cyrus poeta 262. D DAtus Caroliis 119. Daufquius Claudius rcje- dus 158. Dccius Antonius 50S. 5 1 o. DecrctumGclafii. ^/Jf Gelafias. Dccuriones in Coloniis Coitjcrijxi appcllati 70. Deinaratus Corinthius docuit Etrufcos litcrarum formas 1 j i. jn Italiam navigat 143. Dcndrophori 254. 255. 25^.257. 25S. Dcodafch-.s Bartholomaeus de , Potcfias Hortealls 2$^'. Deusdedit Cardinalis auiftorcol- lcftionis canonnm 27S. Dionyfius Halicarnaffcus non mc- minit Hortae Etrufcorum 14. Divinitatis notae tres apud Gcn- tiles T 15. Domicelli nobillores famuil 416. 41S. Domitiani infcrlptioncs crafae 44. 60. DD. ncmpe depofitus , in epita- phiis Chriflianorum iSS. Draco Corcyrsnfis explicatus 123. 124. 127. Dupinus Ludovlcus notatus 194. 22S. Dunmviratus aniiuus 55. rcfnue- batur ob fumptus in edendis fpc(ftaculis iblJ. Duiimviri in Coloniis 35. eoruni dignitas 34. quinqutnnales ob incrita in patriam elcdi 36. EPif^ulis , FiJe Ab epillulis . Eruciorum gens 202. £t particula in lapidibus gemi- nata 1 13. Etruriae urbes xn. potilTima^ ly. 16. 17. earuin reges Lucnma- nes diifli i6. Etruria triplcx" 19. 20. 2 1. Etrulcorum origo 132. an indi- genae 133. an pcrmixti cum_» Lydis 134. 136. 137. eorum 11- bri rituales & cpochae iliiJ. morcs & lingua propria 129. 130. 131. 132. eoruin lin^ua Roinani ufi 143. & rltibus 144. charatteres 12S. 141. 142. 143. Aflcs live uummi 13S. 139. 140. varia monuincnta 121. 137.- 145. 146. Evander liteus dujcit iu Latlum 131. Euda- / N D E X R E RV M . EuJocia Augufta au fcripferlt CeiKoncs Homericos 359.260. 261. Eudociae plurcs 262. Eugenius IV. unic Caftellanen- fem epifcopatum cumHortano 300. 455. Evocati Auguftorum 149. Exire de nemine quid /ignificct 171. 172. £.x vijo & ex viju foniiula vetus "5. FAbisniis Hlppolytus Hortenfis epifcopus 5 if. Fabrectus Kaphael 24. 57. Fabricius Jo: Albertus 2(5j. Falconia Proba Poetria . Vide^ Proba . Falconum & FalcOniorum gens aflerta 2co.aIiiaFaltoniis 201. Falco ordlnarliis conful ihld. FaltoniaProba AnicIa,F/V.'<' Proba. Falaris urbs aediricata cx Falifco- rum rulnis £0. S7. Falerii magnae Graeclae 74. Falifcorum Colonia male confufa cum Faleiis 75. 74. ejus varia nomlna 75. noii ell Gallcfium 75. Falerii ejus cives ibid. fult ubl eft clvitas Cafiellana 77.79. Falifcorum lingua propria 144. quando urbs dirura Si. S4. fuic juxca viamFlaminiam S2. me- moraca ab Ufuardo Sj. Falifci Aequi in Ecruria 95. Fallfci Chalcidenfes In Campanla 96. Falerla urbs in Piceno 75. Familiae a varils opidis nomeri_» mutuacac 12. Farfcnfc five Acucianum mona- fterium ^^6. jpo. Abbaces Hu- go, Guido, Berardus 2S9. 291. «4 Ipfos pertinuit ecclefia-» 501 S. Theodori Hortae a^i. Falli confularcs emendaci 156. Fclix Afper einendacorMartiant Capellae 25 i. Felix S. Caftrura Tcrracinenfo» 455- Feliina . Fi.k Bononla . Fefccnnium urbs unde Fefcenni;u verfus j6. ■ Ficoronlus Francifcus 159. Flaminlae viae duilus cranfibat juxta Coloniam Falifcoruni 84. Fluvii culci ut Del 151. 152. Foederati quinam dicerentur 6^. Formula condendorum decreto- rum In Coloniis 70. Franclfcanl alumni Hortam tranf- lati 295. Fr.incifchlnius Franclfcus Hor- cenfis epifcopus 30J. Fulvlae Plaucillae nomen ex in- fcripcionlbus erafum 44. 45. & ftqitenttbiii . Icem FulvIiPlau- tiani ejus pareiitis ibidcm . GAlIcIium noii eftopldum Fa- lifcorum 76. 79. Gclafius I. In decrero de libris reciplendis non coinprehendlt Canonem fcripcurarum 2 14, 224. Idem decrecuin niemora- tum ab Hormifda 2 1 5*a S.Iiido- ro Hlfpalenii Sc aLupoFerra- rienii 2 i6,e}Us codex Vacicanus ;>;J.Carbonarienfis Alii codices ejufdem decrsci 221. Quando condicum 225. 227. prodiic iii Concllio Romano 232, Idem collacum cum vul- gato J17. in eo memorantur Probae Ccntones 3 1 1. a variis edlrmn & laudatuin 312. EXa- aiaio 8c HotmifJ:e psrperani Wi- 50i INDEXRERTJM. tributum jij. Gelafiovindica- tum JJ2. ejus judicium dc a^ftis martyrum 335. Cetac nonien non fuit erafum ex arcu Septimii Severi 45. 46. Giambullarius Petrus Francifcus 129. Goldaftus Melchior notatus 219. Goropius Becanus explofus 98. Gozadinus AngelusHortenfis epi- fcopus J12. Grabius Erneftus 2ij. Gradus . l^iU Urfo . Gracilianus & Fclicifllma marty- res pafli Faleriis 85. 86. Grandius Jacobus 124. Gregorius Hortenfis epifcopus 290. Gregorius III, Pont. Max. rogat gat epifcopos Tiifciae Lango- bardorum , ut a Luitprando dc- prccentur urbes captas 27S. j8S. Gregorii IX. Llterae Guidoni Hortenfi cpifcopo 402. Guldo Hortenfis epifcopus 294. 402. Gulnlzo Comes Hortenfis 2S9. 595' H HArduinus Jo: notatus 74. 95. Hauftus aquae in fepulcris «75- Henricus Canonicus Tudertinus refpuit epifcopatum Hortanum 296. 410. Hercules cultus ab Etrufcis 119. 12 0. 125. 137. Somnialis 116. Confervator iii. Dcfcnfor 112. Magufanus ibid, Hortac cultus I 15. I 17. Htrmadion Arcarius 202. Hirodoti tcflinionium de Lydis in Uuibriam profedls i jj. Hefperidts cum Hercule iiS. 1 19. Hilprandus Luitprandi regis filius 3S5. Holflcnius Lucas notatus 172. BonuT pro munere 185. Horta five Orta urbs Tufciac fuburbicariac 5. ejus nominis variae urbes ibid. eademvarie appeilata 4. unde diifla 5. 2 Theflalls condita ibid. ejus ci- ves contra Aeneam praeliati 8. Hortinae clafles equltefnc , an naves ? ibid- Hortae cives varlo modo appellati 10. Hortenfia gens ab Horta fic dida 12. Hortenfes Latii alii abHorten- fibus Umbriae 11. cur ab uno PlinioHorta memorata 12. fuit una ex xii. Etrurlae urbibus 17. 18. 19. ejus vetuftas 22. 2 j. Colonla militaris ab Augullo dedudta 24. 25.52. In Trlbu Quirina 26. & in Arnienfi 40. i8i. 1S2. extra Falifcorum fi- nes 96. Hortae infcriptio erafa 60. Hortae Coloniaemaglftra- tus 35. CoIIegium Auguftalc 37.177.ejus vallis I0I.I02. In- fcriptiones 110. Hercules cul- tus 113. 117. Tiberlni patris ara 149. E;us cives malc cuin Ortonenfibus confufi 276. Pro- ba Falconia civis Hortae 190. monarterium S. Juvenalis ere- dum aBelifario Patricio 274. tjufJem urbis moenia inftaura- ta a Leone IV. 280. In ducatu Roniano 27S. Occupata a Ro- mano Exarcho Ravennate 274. a Rcgc Lultprando 27I'. donata Apoliolicae Sedi a Ludovico Pio Imperatore 279. Ibidcni clecflus In pfcuJopontihcem_j Anaftafjus jb'i. Ibidcni occifus I N D E X R E RV M , 5 05 Alberlcus I. Tufculani Comes 286. Hortae Comes Guinizo 2S9.595.EcclefiaS.Jacobi fpe- ftans ad Abbatem Saxivivi 292. 294. 403. Ecclefia S. Theodori fpeftans ad Abbatem Farfen- fcm 291. Ecclefia S. Laurentii 540. Hortana ccclefia donis ornata ab Innocentio III. 401. Hortanus Tribunus &r dativus 396. Hottae haereticlPatareni 402. Horta pignerata ab Urba- no VI. 298. Ejus coenobium_) Minorum converfum in arceni 299. Epifcopatus conjuiidtus cum Cailellanenfi joo. Urbis infigne Ibid. Ibi facras concio- nes habet S. Bernardinus Senen- fis 302. Horta paruit Regi La- disiao 456. 457. Hugo Farfenlis Abbas 395. JAcobus de Horta doflor Pari- fienfis & Prior generalis ordi- nis S. Augullini 29S. Janningus Conradns 271. 360. Janus innummis antiquis 123. Imperialis Cardinalis Jolephus Renatus 33. 85. Infeffura Stephanus 304. Innocentii III. Literac Poteftati Hortae igg. aliae Hortanis 400. muneribus ornat eccle- iiam Hortanam 401. Innocentii IV. proceffus judicia- iis inter Hortanumepifcopum & Saxivivi Abbatem 403. Innocentius VIII. Confirmat fta- tutaHortana 472. Ejus literae Angelo Hortano epifcopo 473. Infcriptiones decreto publicoera- fae 43. 44. 435. er /f- fcae 164. Ungarellus B. Hortanus 303. Volumnlus Tragoedias Tufcas confcribit 143. Voflius Gerardus Jo: notatus ijp. Urbanus VI. dosat Jo: Nardj Hortano bona Belli Cajetani 298. pigaerat Hortam Malate" ftae de Malateftis ib'!d. Urblnates Hortcnfes 1 1» Urfo Petrus dc, Hortanus 30 r. Urfo GradenfisPatriarcha 290. Uflerius Jacobus agnofcit Scduln praefetioiiem pfeudepigrapham 208. X X AnthusLydusHIftoricus ijr. ZAbarefchis Nlcolaus de, Hor- tanus epifcopus 298. Zacharias Hortcnfis epifcopus 2S5. Zachaiias Papa adit ad Regem_> Luitprandum 279. Zaratlnus Caftellinlus 10. 179. Zizimus Turca 490. Zonis five Zeuo Alexandrinuj INDEX 109 INDEX. CHRONICUS EPISCOPORUM . HORTENSIUM An7i.Chrifti 330 r. yo: Montanus pag.272 390 II. ^. Caffianiis 258 400 III. Leo 272 -JOZ IV. Manlnlanus ^13 590 V. Blandus ^75 649 VI. ^ulianus 277 143 VII. Mauriclus ibid. 751 VIII. Adamus 279 8x5 IX. ^tcphanus ibid S5o X. Arjenius 281 900 xr. Zacharias 28? 915 xrr. Petrus I. ibid. 9^3 XIII. Anonymur 289 100? XIV. Lamhertus ibid 1025 XV. ^o-.L 290 1037 XVI. Landuinus ibid. 1049 XVII. Gregorius ibid. II24 XVIII. Rodulphus 291 1179 XIX. Paullus I. 292 1200 XX. Paullus LI. 293 1222 XXI. Guido 294 IiJ9 XXII. Trajimundus ibid. 1245 XXIII. ^o: IL ibid. 12.54 XXIV. Petrus IL. de Poplcto 29? 1284 XXV. Conradus Vitcrbienfa 295 1290 XXVI. Bartolus ibid. 1298 XXVII. Laurentius de VeUitro 297 1554 XXVIII. Nicolaus de Zabarefchis 298 1552 XXIX. 'JoJIL ibid. Pc- 5IO ^itn.Chrljli i;66 •XXX. fe^r/a III. ibid. 1355 XXXI. ^o: IV. ibid. 1396 xxxir. Paullin III. dc Alhcrth 299 1396 XXXIII. Sandtcs 500 1396 XXXIV. Valentlnui ibid. I44i XXXV. Lucas Bononienfis 301 1450 XXXVI. Antonius Srdla 30r 145$ XXXVII. Nicolaus Palmerius ibid. 1467 XXXVIII Antonius ibid. M73 XXXIX. Pyrrhus Ajojfa 304 1491 XL. Angelus Pechinolius ibid. 1495 XLI. Henricus Brunus ibid. 1498 XLII. Georgius Maccafanus 30? 1505 XLIII. Ludovicus ibid. 1504 XLIV. '^o: V. Burcbardus ibid. 1505 XLV. Francifcus Francifchinius ibid. 152-5 XLVI. Paullus IV. Caefius 305 1530 XLVII. Lticas Sabellus ibid. I5J8 XLVIII. Pomponius Caefus ibid. 1544 XLIX. Scipio Bongallus ibid. I5<55 L. Nicolaus Perufcus 307 1581 LI. Andreas Longus ibid. 1590 LII. '[fo: Vincentius Canfachius ibid. 1607 LIII. Hippolytus Fabianus 3IZ i6zi LIV. Angelus Gozadinus ibid. 1570 LV. Thaddaeus Altinus 515 1(585 LVI, ^ofephus Sillanus de LeonciUis 315 1597 LVir. Simon Aleottus ibid. 1704 LVIII. Afcanius Blafii ibid. Prae- ^II Pnecipua menda , quae inconfulto auttore irrepferunt fic cornguntor . 'agina. Linea . £rror . Corre&io . X lO Coloulis Coloniis 5 8 nietliterranae mediterraneae 26 i5 Curienfibus Curenfibus 4J 15 MAIESTIQVE MAIESTATIQVE 48 22 Gaetae Getae 56 2 LICI LICIS 6} 10 iniilTer iniiflent Sz 22 Ojc^iJcXo/ Ok^ikXov 114 6 fande fandlac 118 20 Mithographos Mythographos 124 3 Dalecampius Dalechampius 129 13 lingue linguae 157 iS vulgandas vulganda 156 3 unum antevertlc unum epocham vulga- remantevertit 155 20 Politianum, qui ante Politianum ante 172 15 vetebantur vetabantur »74 17 Xlr XI. 176 10 pelequuta perfequuta 209 6 Thedofil Theodofii 216 22 Ferrarienfl anttqulores ) Ferrarienfi ) aaiiquie- 22g 2 conipediariis compendiariis 249 i5 relliterent refifterent 275 21 a ac 230 5 ccccxv. ccccxcv. 23 Z 5 Sedulii : ideoque Sedulii , quod poflea emendatius edidlt idem Afterius:ideo- que 254. ulr. Tytirum Tityrum 270 12 faepe , numero faepenumero 278 16 DCCXC. DCCXl. 281 '4 apocryfiarius apocrifiarius 292 =4 reparatur reparator 298 27 in Appendlce proferend: i$ in Archivo Vatrcano fervatis 305 I T MDXXXIV. MDXXXIX. 315 17 fepelliri fepeliri 3'7 5 310 216 341 6 filentim filentium 384 35 Martyrolojo Martyrologio R O M A E Excudebat Franciscus Gonzaga in via Lata M DCC VIII. PRAESIDVM P ERAflSSV. JUSTI.FONTANINI DE. ANTIQUITATIBUS H O R T A E COLONIAE ETRUSCORUM LIBER. TERTIUS C A P U T I, S y N o P s I s L Hu]tii Ltbritertil occafio. II. Ecckjiae variat civita- tis Hortanae , & multa SanBorum plgnora in iis ad- fervata enumerantur . III. Vetera monumenta nuper Hortae reperta brevi explUatlone illujlrata profe- runtur . O s T libros duos dc Hortanis Antiquitatibus , a me oliinj vulgatos , ubi ea , quae Colo- niae Auguftae nomcn pofte- rorum mcmoriae commenda- rcnt 5 pro virili digejnTi > non- nulla ad manus meas perve- nerunt , quorum fubfidio pridcm fcripta augcri contingit . Quarc ne quid- quam filentio practereatur , undc fparta, quam T t t or- x DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE ornandam fufcepi , illuftrari pollit , fingula , quac cxfpifcari licuit , fcorfuni difponcrc atque edcre_, •libct , acccdcntc praefcrtim novo atque infigni honoris &c gloriae faftigio , cidem Coloniae ex cive longc omnium clariflimo, inter purpurati ordinis Patrcs virtutis ergo nupcrrime adfcri- pto : quod in veftibulo operis tanto ante omi- nati fueramus . At ncquc illud filendum , nos ipfos menfe Novembri A. D. 17 14. Hortanam Hrbem ingreflos una cum illuftriflimis &c Unde- quaque focctatillimis viris Fabricio PignatcIIo Epi- fcopo Lupienli , Profpero Lambertino inter fa- crae aulae proccres maxime conipicuo , & Angclo' Gabriclio Marchione , longinquis itineribus , ad cxcolendum animum fufceptis, claro. Ifticvcro ab ornatillimo juvenc Innocentio Nuptio ^ cujus generola comitas Eminentillimum patruum egre- gie refert , liberaliter ex^cepti , urbem ipfam y civium niores &c rcligionem , templorum copiam: & venuftatem , amocnos collcs ik totius agrr cultum fumma alacritate luftravimus, unde lux iion modica nobis aftulfit ad ea , qux diclurL fumus, clarius explicanda. II. Ordiamur ab Ecckfia matre , epifcopicr proxima; T five , ut vulgo dicimus , Cathedrdi . Dc hujus primo antiftite Caffiano Johanncs Bol- landus in Adis Sandorum tom.ir. Februarii pa- gina 277. fc die V. Augufti aclufum pjromilit , Sq. »>^ n^ ^S^ , ixf r^^'*^, ^ r3T> i^jjjjjjUlix-" .1 . .. Ijll^i^Sis^---=fc:S:i;- ■-" '.C,i^ ■-■••_ ■^ "^. .'^ -«;_ ■■""■■■""■'^-''^^'^:^^»-- - t'- ■^...-^^^■^'^■■m: ,;-.^ "'» ■-■■ ' '^^^ jC-^iicnaj^. S.Ljliaria &raFff" ' "hl danim I ,j ^.Mon. CnppuccuwrtifJl ^.Mcd&ria. J.Zntifentii ,' M ■^?f^> r/ F- TraiecVMf Tikfrit MiiiUki L I B. III. C A P. I. 5 Sociis 5 ad magnum opus perficiendum Bollando fuffcctis , ubi ad mcnfem Auguftumpervenerint, hac in re non parum fortalTe proderunt quae nos in fuperiori libro II. de Sand:o Calliano pro- tulimus . Ecclefia Hortana duodeviginti iacerdo- tiis , quac CanomcatLts dicuntur , infignis eft. Horum fex nominantur de jure patronatus , quod civium pictatem egrcgic demonftrat . Prio- ris dignitas ceteris praeftat . Quotannis Kalen- dis Septcmbribus SanLlus Aegidius Abbas urbis patronus praecipua caeremonia colitur : quod ve- rc adnotatur in Majo BoIIandiano tomo vir. pa- glna 600, col.2. quanvis 6c Smctus Laurmtius , de quo fit mentio in Actis Sandi Cafftani , eo- dem loco habeatur. Hoc idem prodit ejus me- moria, in facris Oificiis olim recoli fohta. Ex- ftat infupcr antiquillima paroecia,Deo in hono- rem SanBi^ Laurentii dicata prope civitatcm.. Hortanam . Supra portam vcteris Ecclefiac ca- thcdralis Sanc^us Laurentius cum aliis urbis pa- tronis piclus conlpicicbatur , bc ctiamnum con- ^icitur in tabula , in epifcopium translata ex aede , olim in foro Hortac conftru^la . Reliqui coelites Hortenfium patroni , qui praeter Bea- tam Mariam Virginem in coelum aflumtam , tcrtio die dominico menfis Maij facro ritu 6c proceflu per univerfam civitatcm folcmnitcr honorantur, hi funt , quorum etiam facrac exu- T t c z viae 4 DE . A NTIQUITATIBUS . HORTAE viae in Ecclefia epifcopali adfervaatur . 1. SariL^us Quirinus martyr . 2. Sanctus Dionyfius martyr . 3. Sanc in arena jaccntem Bacchus cum Faunoruin comitatu folaturus invifit , poftquam (cilicct infi- dum Thefeum nivi fagisntcm , ululatibus fuis fruftra revocare tentalfct . Rcti practer Ovidium in epiftola Ariadnae, graphice defcribit Catul- lus Carm. lxt. quod eft Epithalamium The- tidis 6c Pelei , undc aliqua huc transferam , quac tabulam noftram miritice illuftrant v.50. Nanque fluentifono profpe&ans litore Diae Thefea cedentem celeri cum claffe tuetur Indomitos in corde gerens Ariadna furores ; Necdum etiamfefe quae vlfit , •vifere credtt , *Vtpotefallaci quae tumprimum excita fomno Defertam infola miferamfe cernit arena . Immemor at juvenls fugiens pellit "oada remis , Irrita T^entofae linquens promiffa procellae , ^uem procul ex alga moefis Minois ocellis y 5if- .8 DE . ANTIQTJITATIBUS . HORTAE Saxea ut efpgies hacchanth profphh Evoe • Profpkh , c> magnh curarum Jiu.luat undh , Non flavo retlnens fubtilem verthe mhram , Non conte&a kvl velatum peBm amiBu , Non tereti firophio la£fantes vindia papillas , Omnia quae toto delapfa e corporepafjtm , Ipfius ante pedes fluBus falis alludebant . infra vero Catullus Bacchi advciitii.Ti ad Ariadnam ita defcribit v.z5 1. ^tparte ex aliaflorens voUtabat 'Jacchus Cum thiafo fatyrorum, (^ Nyfigenis Silenis : Te quaerens , Ariadna , tuoque incenfus amore , ,^ui tum alacres pafjim lymphata mentefurehant, Evoe bucchantes , evoe capita infleBentes , Horumpars te&a quathbant cufpide thyrfos , Pars e diverfo raptabant membra juvenco , Parsfefe tortis ferpentibus incingebant . Pars obfcura cavis celebrabant Orgia cifis , Orgia , quaefrufra cupiunt audire profani ; Plangebant alii proceris tympana palmis , Aut tereti tenties tinnitus aere ciebant. In tabula Qoftra Bacchuy primo loco occurrit \ foliis vitigineis coronatus , ^ puero Ampclo innixus , de quo facpe fit mentio apud Nonnum in Dionyfiacis . Adell Cupido alatus , & vetulus ctiam alatus , fortaflc Aeolus , ab Ariadna in auxi- lium accitus . Bacchum nuptias cum Ariadna», cclcbraturum hacc omnia innuere quifpiam haud malc ominabitur : quae quidcm nuptiae ahbi quo- que, non fic tamen cxpreflae > conlpiciuntur apud V.C ^^JEoc fLLbJhmctjonibiLs tiLn^i^ < JVujic ir^ 'iM.RLuu-^LiLU ^u,Lun.u.a/i>wv.»m^.mj.u^^a-^-..^u '--^^^ ^.- i-^4sv\!av\^->^v^jj;;v- -'-^jJ^^ ,u- u,ulj.luu .. ^^^^.^.^-..^a^i -j.M.a,^j-i L. C~Eoc fubfbmctionibus turrij- cmnj:^anarice Ecclejtce cathedralis Hortance ^ " JSFiuic in uiUa N^uptiana- L I B. III. C A P. 1. 9 V- C. Bernardum Montefalconium in Antiqui- tate explicata to.i. Par.ir. pag.240. Ad laevam Orgia celebrantur . Adfunt Silcni , vel Fauni , longiufculis auribuS inftrudli , quorum unum , qui perfonam manu gerit , duo capita habere_, dixeris . Hujufmodi perfonae in Bacchi facris ferebantur , ut ad ftragcm Penthei alluderetur . Fabulam vide apud Ovidium lib.iii. Metamor- phofeon v.5 1 3. Adeft fencx facerdos tympanum manu geftaus , qui feminam pannis involutam myfteriis Bacchicis initiarc videtur. Ultcrius eft cifta myftica , e qua fcrpens egreditur . Item_, bacchantium larvae , S>c tigris , quanvis injuria tcmporum brachia , pedes , atque aha ex ipfo marmore abftulerit . Gryphos farcophagi capita cxhibent . Haec in aes incidenda curavimus ad archetypa, Hortae exftantia in viJla Nuptiana . Ceterum utriufque farcophagi eCcypum miftmus ad amiciflimum Montefalconium , qui rara eru- ditione , qua pollet ^ ea illuftrabit in fupplemento Antiquitatis explicatae , quod typis jam parat . Infcriptionem fcorfum repertam , cgregiis chara- fteribus ^ftbrmatam , praetermittere nequaquam dcbeo . Vuu D.M. lo DE . ANTIQyiTATIBUS . HORTAE D. M M . A U R E L I H I L A R I A N I AUGG .LIB H . O Hiinc Hilarianum libertate donavit M. Aure- lius Imp. a quo praenomcn acccpit j undc iplius M. Aurelii , &: L. Veri Jugujlorum libertus ap- pcUatur . Extremae literac compendiariae H. O. hic o(fa , nempe qiAiefcunt , e)^ veteri formuLi Gommode cxplicari poflunt ► c A P u T . 1 1. S Y N O P S I S. Ferdlnandi Nuptii Hortani ^, R.E.presb)'teri Cardi- nalii vitac breviarium . Unc res poftulat , ut Ferdi- nandi Cardinalis Nuptii , Hortanac urbis rplendidini- mi ornamenti , quae ci fuit natale folum , is: de qua , ut bonum civcm decct j bcnemereri fempcr ftuduit , hoc loco elogium brcve_^ pcrtcxam, in quo nihil necclBtudini , quaemihi cum eo intcrccirit arw^liffima , nihil gratiae da- bitur ■ L I B. III. C A P. II. ir bitur , quum ipfc jampridcm in vivis effc dcfie- rit . Notillima fcribam , quae a quamplurimis argui polTcnt , fi mcndacii & alTcntationis fpcciem praefcrrcnt : quod hominem Chriftianum , ne- dum hbcralem , &: in lucc hominum pofteritati fcribcntem , maicimc dcdccet . Dics dccimus mcnfis Scptcmbris anni rc- paratac falutis mdcxlv. natah's fuit Ferdinan- do. Practcr Dominicum, &Jo. Pctrum, fum- mum copiarum tribunum in Tufcia fuburbica- ria , quae Patrimonium Sandi Petri vulgo ap- pellatur , tres ahos fratrcs habuit , M. Aurelmm , Leopoldum , & EdA.trdum . Jacobus pater , vir honcftus & probus , magna haec nomina filiis fc impofuifle affirmabat, ut ad res praeclare agen- c ftrenuum jurifconfultum qua voce , qua fcripto fe prodcrct . Jam fama ejus undiquc pcrfonabat , oc Nuptio faufta quaequc rerum humanarum pe- riti ominabantur ( equibus primarios memorarc juverit , Palutium Alterium , Fridericum Ubal- dum Columnam , Sc Galcatium Marefcottum S. R. E. Cardinales) quum Innocentius XI. Pont. Max. A. D. i6S6. de magiftratu CommilTarii Camerac Apoftohcac in virum probum , atque oneri parem apte confcrendo cogitans y Ferdi- nandum , aetate &c proccrum gratia florentem , atque aulae fuffragio commcndatum , muncri adlegit , quum aUas faQLiifsimus Senex in. con- ferendis otficiis , maturius &c cautius dehberans plurimum cunCtarctur, ut digniores tantum ex- tollcrct . Tunc praeerat aerario SancT:i Petri Jofcphus Renatus Imperialis > Nuptii ftudiofif- fimus , poftea ex Comite facrarum largitionum purpuratis adfcriptus . Mox Innoccntius oftenfurus quanti noftrum faceret , ctiam Bafilicac Prin- cipis Apoftolorum facerdotio honcftayit , quod cano- L I B. III. C A P. II. ij canonicatum appellaat . Ubi pro morc contigit , eum fieri quaeilorem colicgii canonicorum , in id magnoperc incubuit , ut agrorum Bafilicae cultus promoveretLu-: quod itafadum, utfingu- lorum cenfus brevi nimium quantum audifiie- rint . QuLH-n ad capeilendam Rcmpublicam accef- siiret, ita iis, ad quos pcrtinerct, operam fuam probatam reddidit , ut demortui Innocentii XI. iliccefior Alexander Vlll. praeilantium virorum acerrimus judex , eum in officio permanere vo- luerit : cujus etiam confiliis brevi tempore_. , quo fedit , plurimum tribuit ; femper enim opti- ma dc fideliliima efie cognovit : quaequc Nu- ptium a re fua contra bonum Reipublicae au- genda , maxime alienum manifeilarent . Id fa- dlo 8i exemplo memoria digno confirmare_. perquam facile eflet . Hoc unum dixiffe fuffi- ciat : contra jus fasque nihil majorum gentium gratiae tribuit , nihil fibi dari in manum paffus eft praeter ea , quae fummorum Pontificurru leges palam permitterent . Alexandro vita fun- dio , diem obiit Ferdinandus Raggius , aerarii pontificii tribunus , cui purpuratorum Senatus Nuptium fuifecit donec novus Pontifcx in co- mitiis cligcndus de fucceilore ipfc cogitaret . Nuptii calla fides ftatim eluxit . Senatui enim_> auclor fuit , ut homo aere alieno &c pontificio demerfus , folvendoquc imparatus , depofitarii offi- 1 5 DE . ANTIQUIT ATJBUS . HORT AE officio amoveretur, licct in Senatu fratrem , funi- mo faftigio dignum , utque fercbatur , proximuin haberet . Petri Scdem , quinque menfes vacantcra , fummo omnium plauiu implcvit Innoccntius XII. infignium virorum , fiquis aliiis, profed:o aman- tilTimus , unique virtuti foras educendae , ornan- daeque mirifice excubans • Is Nuptium , ab fc initio pontificatus in priiVmo luo magiftratu federe julYum , interque domei^icos facrae aulae praclatos viros connumeratum, fc altius prove- clurum non levi indicio patcfecit : quippe qui cjus , quo plurimum in graviirimis deliberationi- bus utebatur , cximias ingenii atque animi do- tes perfpicue noffet , &c laudari pallira audirct . Hinc polt quadricnnium , ex fifci pontificii oc- cupationibiis avocat , 6c facrae Congregatio- nis Cardinalium interpretum Concilii Tridentini fcrinii magiftrum , atquc univcrfalis Inquifitionis» confiliarium pronunciat . Ferdinandus ei muneri admotus^^ut caullae, Patrum judicio proponen- dae , fummatim excudercntur , primus eliccit . Juris canonici ftudiofi rem , fibi pcrutilem.. > atque unis Cardinalibus calanio ante defcribi folitam , magno cum plaufu exceperunt ; quae ctiamnum pcrdurat j nunc potiilimum adniten- te viro undequaque abfoluto Profpero Lambcr- tino , Nuptii in co dignitatis loco fucceflfore i & cum L I B. III. C A P. II. 17- &: cumi primis olim amico > quem , mei quoque amantiffimum , honoris caufla nomino . Poft- modum Nuptius , alio quadriennio evoluto , ia Inquifitionis conventu adfefTori Sperello de Spcr reilis , Cardinali renunciato , fufficitur . Qualem quantumque virum hujuliTiodi officia requirant , nemo ignorat . Illi enira incumbunt res fum- mae , ad Sedis Apoftolicae tribunai perdu»flae ,' & , eo referente , Patrum fententia excutiendae . Quid novus adfeffor iftic egerit , multi norunt. Acla caulfarum , longo pulvere obfita , eo rede- git , ut brevi plurima, ad fuum quaeque fineni redada , abfolvcrentur . Ferdinandus ad omnia Romanae aulae mu- nera plane obeunda natus videbatur . In fingulis cnim , praecipuis nimirum , intcrque fe ma- xime diverfis , iilius virtutem Summi Pontificcs vifi funt quodammoxJo probare voluilTe . Cle- mcns XI. Innocentio fufi:ed:us Nuptium A. D. 1701. ex adfeflore inter XII. viros Camerae Apoflolicae fcripfit , aedilemque cerealem crea- vit , quem annonae praefedum dicunt . Sed an- tequam illo priori magiftratu moveretur, Pon- tifex , quae ejus erat clementia &c mira benigni- tas , Nuptii animum explorare voluit per Fa- bium Oiiverium , jfjiedatiflimum virum , nunc S.R.E. Cardinalcm , an fcilicet ad alterum mu- nus fubeundum li bentcr migraret , in quo Pon- X X X tifex i8 DE . ANTIQUITATIBUS . HORTAE tifex cjus opera indigerct . Si co ntra votum id cflfet , libcre hoc diceret', atquc iii officio fuo permaiicrct . Hoc placcre Suaimo Pontilici , quod ipfi placeret . Laurentius Cafonus , in tota terra citra Pharum pro S. R. E. Apocrilarius , Sc dcin Cardinahs, is erat, qui inNuptii locum transferri dcbcbat : neque munus aliud , ci par , fuppctebat. Hoc cognito vir fapiens, egregium modcftiae fpecimen in Summum Pontihccm , dc grati animi in C.ifonum edidit , quem fui beneficum initio fortunarum fuarum apud In- nocentium XI. expcrtus fuerat . Nulla cnini-. cunftatione interpofita , Oliverio , qui fibi non tunc , fcd poft ieriam de re ipfa cogitationernj rcfponfum dari rogaverat , ingentibus gratiis de pontiHcia in fc voluntate aclis , ftatim refpon- dit, fc libentiirimc obfecuturum . Ad haec Cle- mcnsFcrdinandum a fecretis elfe jullic Co.igre- gfitionis , ubi res pcrtraclantur , quac aquas , in tcrris^San<^i Pctri exundantcs, refpiciunt. Dein- de in Signatura gratiac , inque acrarii primum confeflu , mox fubfidii pro popu!is , Ecclciiae Romanae imperio fubjc>.'iis , ab co fuifragiuai^ ferri dcbere conftituit . Pracfjcturam rci frumentariae ingrcilus , nihil antiquius habuit , quam ut publicae alimo- niac pro virili confulcrct. Hanc ut fuo ^ futu- ris tcmporibus provideQtiiHme ampHricandam_» cura. i L I B. III. C A P. II. 19 curaret , au egregiamque Diircrtationem Italice cdidit, in qua fubafto judicio , fclcftique cruditionc , argumcnto maxime accommodata , Pontifici mo- dum proponit , quo Romanus ager , ob acris inclementiam quodammodo infamis , derertuf- que , facile coli poilit . Haec interim quum Lau- rentius Corfinus , tunc aerarii S.R.E. Quaellor, dc jam Cardinalis , julTu Pontilicis Ferrariam ad res magnimomenti exftricandasproperaret, Nu- ptius iterum quinque menfes quacliuram fufti- nuit : qua fundus , Congrcgationis rcbus epi- fcoporum &: fub certa rcgula Deo famulantium praepofitae, renunciatus eft fcriaii magiftcr, Ni- colao Grimaldo in ampIiHlmum ordinem coo- ptato . Mox Archicpifcopus Nicacnus , intcrque antiftites folio pontihcio adhftentes ledus . Nec- dum tamen fijtis minifteriorum . Nam Pontifex in conciliis , ubi de facris Ecclcfiae ritibus , de- que difciplina regularium dtcernirur , ab co fcn- tentiam ferri polfe voluit , annoque 1 7 1 2. in_. facro Poenitentiariae Apoftolicae tribunali corre- dorcm declaravit . Tot haec munera , & tarn varia , quae Fer- dinandus , huc atque illuc jaClatus , egregii_> fcmper , plenillima adprobatione , dc , quod ca- put rei eft , lotis manibus atque integra fide_. X X X 2 ad- 20 DE.ANTIQUITATIBUS.HORTAE adininiftravit , altum viri animum , ingcnium- que ad omnia compofitum , luculcnte demon- Itrant j non tamen ad obliquas artes , per quas ad fplcndorem irrepere nunquam ftuduit , aut in_^ qucnquam tragulam injecit . Neque illud filen- dum : homotot occupationibus circumfeptus, nul- lum fibi unquam fiDlatium extra urbem quaefi- vit , nunquam , ut fit , rufticatus . Si quando apud amicos vel paullumdivertit, ne alienaqua- dra vivcrct , femper cavit . Vir generofiis hoc fibi convcnire arbitrabatur . In lumma vir fuit omnium horarum . Semper fiji compos , fibi- que praefens , univcrforum ordinum homines ad fe confluentes , hilari vultu complcxus cft , adeo fe aequum praebcns , ut etiam ii , adver- fus quos fententiam ab co dici contingcrct , quafi orticiis dcvindi , ab ipfo difcederent . Inter frcqucntes Icdillimofque urbis viros , vcfpere_, in cjus acdibus faepcnumero cogi folitos , audi- vimus illum fcrmones varios cxcipientem , om- nibus diccndi materiam pari facundia , pariquc dodrina fuppcditantem 9 quafi nulli unquam_, muncri , praetcrquam Mufarum facris , addidum . Scd hominis ad ungucm faCti laboribus , meri- tifquc de Rcpublica praemium longius diiferri non pofle omnium vota palam clamabant . Qua- re Clemens Pontifcx die xvr. Decembris A.D. 1715« cum cum aliis proccribus facris dc fpc- (^atac 1* L I B. III. C A P. II. 21 datac virtutis in purpuratorum fenatum, com- muni bonorum omnium gratulatione & plaufu , cooptavit » fimulque Ecclefiae Urbevetanae prae- fecit : cui novo oneri humeros lubens flippo- fuit , diequs xxiii. Novembris anni iniequentis 1 7 1 5. confuetis officiis exeipiendis , rcddendif- que perfundus, poftquam ovibus fuis, annonae caritate atiidis , ut bonum paftorem decet, pro viribus fuppetias tuliflet , eifdemque proximum adventum fuurn paternis dc gravibus literis nun- ciaftet , ad epifcopatum ( fed heu quam breveJ tcmpus ! ) regendum fe contulit , ubi labori- bus fradus , oneri ceflit die xxx. Novembris A. D. 17 17. annos natus lxxii. menfes ir. dies XX. Demortuum Cardinalem Innoccntius fratris filius fepelicndum curavit in facello Beatac Ma- riae , Sandi Britii nuncupato , in cpifcopali Ec- clefia , cui vivus omnem , qua utebatur , fupel- lectilem facram donavcrat : patruique memoriae confulturus Innocentius , monumentum a mcJ his verbis infcriptum , ef exit • FERDINANDO. NUPTIO S. R. E» Presbytero . Cardinali TlTULI . SaNCTAE . PUDENTIANAS QJUEM iz DE. ANTIQUITATIBUS. HORTAE Q^U E M SUMMIS . ROMANAE . AULAE . MUNERIBUS F U N C T U M iNTEROyE .PURPURATOS . PATRES A Clemente. XI. PoNT. Max COOPTAT UM ECCLESIA. ET. ClVlTAS . UrBEVETANA V I X. D A T U M SIBI.EREPTUM.LUxERUNT OBIIT. PRID. KAL. DeCEMB. ANNO. SAL. MDCCXVII EPISCOPATVS . ANNO II. VIXIT . ANNOS . LXXII. MENSES II. D I E S XX. InNOCENTIVS . NVPTIVS . FRATRIS . FILIVS PATRVO.OPTIMO ET. DE. SE . MERITISSIMO M . P 'J'.'''4 Fu L I B. H I. C A P. 1 1. 25 Fuit ia Nuptio facies arnpla $c- cgregia , quac- caput aequaret , majcllaiisplenuiii . Habitus oris decpfus &c gravis . Dignum imperio judicailes . Statura. corporis magnay vet certe lupr^ mcdio- critatem , adrpeduque venerabilis . Religiofus fuit quammaxime , i>: aequi iervantiirimus ; mitis tamen dc placidus , non rigore extra orbi- tam currens . Quod ad inorcs attinet , rem vcr- bo abfolvam : 6c diclis 5c fa^flis fuit inculpatus . Multorum annorum teftes id non fine quadam admiratione obfcrvarunt . Emincbat in eo co- mitas , adquamtamen influcbat aliquid gravita- tis : inque audicndis privatorum cauifis 6c in_> promifcuis falutationibus nihil illo urbanius at- que civilius . In dicendo fuit gratus> promptuf^ que . Dilertus, fed nunquam audienti molcftus j quippc qui alios loqui etiam permitteret , S>c li- beiiter audiret . Candidus , non fucatus vifus cft unquam : nec certe ullius allcntator in fententia dicenda , ut alienam gratiam aucuparetur . Ab eo enim abfuit bonis omnibus improbandum_, diilidium cordis 6c linguae . Oflicioius in primis 6c conftans amicorum cultor fuit: quorum votis 6j neceifitatibus vir magnanimus uitro accurre- bat , eorum rcbus &: commodis promovendis ut operam daret , fe rogari nunquam pailus . Siquidem probe novit , honeftis viris caro ad- modum vendi quae vcrecunda precu n folutio- ne f 4 DE . ANTIQyiTATIBUS . HORTAE ne concederentur . Liberalitas in illo effulfit , ut plane ccteras virtutes aequaret : quumque aliis bcnefacerct j ab fe nihil aut parum fieri prac- fefercbat . Sedis Apoftolicae auiftoritatis , maje- flatifque tuendai ;fludium nunquam cclavit : quumque homincs, qui cjufdem propugnatores clTe debcrent , tanquam nefarios praedoncs , in pontificiac dignitatis patrimonium cditis libris ruere contingeret, more majorum viros flrenuos optimis fcrjptis in impios conatus certare voluif^ fet. Ubi hoc fad:um,prae gaudio exfiliit. Qui litcraruni & probitatis laude confpicui habercn- tur, ab eoplurimi fadi . Hos ad unum omnes Ro- mae confiilere voluilfet , honoribus tamen auctos . Petrum Valerium Martorellum Auximatcm, pro- bitate , ingenio , 5c juris pontificii & Cacfarei fcicntia praeclarum j quo jamdudum in fludiis 5c confultationibus utcbatur , Fcrctranum cpi- fcopum fad;um acgre tulit , S>c nunquam pro- bavit . Leandri Cardinalis CoIIoreti , me prae- fcnte , obitum luxit , & jaduram S. R.E. repu- tavit . Henrici Norifii , Thomae Mariae Ferrarii , Jofephi Mariae Thomafii Cardinalium j Raphaelis ctiam Fabretti, & Philippi a Turrc, Adricnfis cpifcopi , eruditioncm , doClrinamque /ulpcxit , vicifTun ab iis magni fadus : quorum poil:rcmi duo de illo in fcriptis fuis honorifice memine- runt . De fc modefiifTimc fcnfit > nec unquam^ quod L I B. III. C A P. II. 25 quod fuae fortuiiae retardarencur , ne eum fa- miliarlbus quidem , auditus eft queri; amicis i qui hac de rc fermones mifcerent 5 dicere foii- tus, fe fua non ante, fcd retro re(picere ; q.uis nempe fuilTet , &: quis jam eflet , non quis fii- turus ) memoria repctens . Propterea nullius po- tcntiorum fe unquam iidei commifit , ut apud Summos Pontificcs commcndaretur, ipic tamen, nullis etiam ftudiis laccffitus , alios commendans. Quaerct fortalTe aliquis , cur tantus vir tam fc- ro ad ampliilimam dignltatem adfcenderit ? Jo. Victorius Rofcius , aiio nomine Janus Nicius Erytliracus , vir dodtus &C probus , qui fibi 6^ Mufis intra fiparium cancns , aulam figaciter introfpcxit , aperuitque non folum m Eude- inia , fed fmguiatim in Pinacotliecis , in harum tertia agens dc Alexandro Glorierio , duabus de caullls pofle contingere arbitratur] j ut , qui fummam de fe cxpedationcm cOmmovent , ad illud amplitudinis culmen minime vcniant , ad quod fua eos mcrita vocant . I. communi vitio hominum , quibus alicna vircus fufpeda cft , &c formidolofa . II. Fortunae , ii ita loqui fas cft , iniquitate , quae virtuti praemia tribui nolit , ipfa cui vclit , pro arbitratu fuo largitura . Aii_. hae cauflfae Nuptium tot annos a facroScnatu repulcrint, dicere non audco . Hocdico^ Ponti- ficcm unam proferrc folitum , quod Nuptii , Yyy fin- i6 DE - ANTIQU IT ATIBUS . HORT AE fingularis viri , opera in multis cgeret , in qui- bu8 eo ad altiorem gradum evedlo amplius uti non poflct . Nullum cnim negocium in exar mcn vocatum , quin cjus ctiam confilium cxpe- tcretur , Ha:c de Ferdinando Nuptio S. R. F; Cardinali pro re nata dida fufficiant . F J N i s: AP APPENDIX A D LIBRUM . TERTIUM D E ANTIQUITATIBUS H O R T A E COLONIAE . ETRUSCORUM Ubi prce ccteris JULII. ROSCII. HORTINI N A R R A T I O De inflaurando Hortino Ponte vetuftifTimo Ex M. S. codice Faticario. k^ 29 AD XYSTUM V P O N T . M A X De Ponte fupra Tiberim , ejus liberalitate erigendo JULII • ROSCII . HORTINI EPIGRAMMA s JEcula turbatis terris felici.t XyPiis , Aufonio pacem rejiituitqite Jolo . Fri fuSlus mercabitur tc ad fcribendum cfle incitatum . Narrabo igitur ilmplicitcr fingula , non morc corum , qui ne dcfigna- tioncm quidem loci videre, led oculatus tcllis qua; ipic A"idi in comitatu cjus artis peritorum . Nonis Alaiis cidoxxcix. hora xr. Mattha:us Bar, tholinus Tifernas, Architedus Sanclitati tuxprobatus,. fcnatorio ponte inftaurato , 5c aqua cx agro Columnaj fumma cclcritate ad QuirinaJcm pcrducla , a;tate gravi ac paralyfi male afFe£lus , e porra Flaminia pcr poa- tcm Milvium prima die ad Burgum S. Lconardi mc- cum pervenit ; qui locus dirtat ab urbc pcr Trc;am_j l.ipides circitcr XXVI I. pcr Falcrios vcro , Civitaris Ca- flcIJana* populos , Lipidcs xxx. communi conceptione . Indc Apparitiouc S. Michaclis Archangeli h. xiv. Hor- tinam civitatcm fclicibus aufpiciis ingrefsi fumus : qui dics facer crat optatifsimo Patroni noftri anniverfario ob plurima acccpta divinitus bcneficia . A prandio fta- tim in Tibcrim dcfccndimus , qui vix unico fundce iclu diftabat . Lintribus non modo pontis immancs ruinas vidimus , verum etiam raanibus tradavimus . Eranc partcs quidem pontis cocmcnticix collapft fcnio , mi- nime tamen diminutx , ut fi quis cas potuiflct ircj unum coagmentare , nlhil nifi ncxum , atquc ftruclu- ram addidilfct . Vcrum , ut ordine capita rcrum at- tingamus , quibus pcrfuafi majorcs noftri , ponicm iii agro Hortino crigcndum ftatucrunt , ac tu , Xyfte_» Poiit. Max. de co reftitucndo cogitafti , priufqiiam dc percnnitalc, dc viis , dc ncccflariis adxdificandum , de utJIitatibus , qua: rcfcrantur , dc pra:fidio, de Hortina; civitatis inlignibus ^ in quibuspons cnitet , ac deniquc dc T I B E R I S I ^';i'^j'^^'"^'''^;^w Scala di valnu Romani 50 lOO ' ^OO 5 IM J I J J I J J 1 i oo 1 A P P E N D I X. 33 de commiuii aixhitedormn confenfu dicam , primiim ordiar ab ipfo alveo Tiberino , utarquc Iioc, quafi c re tuto argumento* I. Ex avko Tiherino* EA enimin parte Tiberis , ficumOcricuIanocompa- retur, quafiquidam rivulus videri debet . Etenim Nar poft lapidem unum Tiberim ingreditur ad portum, S, Lucidi nuncupatum , in ipfo agro Hortino . Vidimus quam ellet exigua aqua, qu^e altcram partem pontis irri- gabat , cum nudatis tantum pedibus adolcfcens , dum alii remis conarentur, lintrcm impcilcret. Dnm e portu a;grc folvimus , vix e mcdio alveo licebat evadcrc . Et ccrte eo loci Hortini ad pifcationem fixis palis , tranfverfifque afieribiis , juncifquc rcligatis , quam in partcm volunt, Tibcrim divcrtunt . Qup fit ut ionge melius fit , & mi- nori , ut videtur , fumtu , pontem in Hortino , it4- dcmque in arido a:dificare , quam fe ludibrio aquarum alibi exponere . Ncc vcro de Ciani dubitandum am- plius cll: ; nam quod vctcrcs Romani optarunt , con- fecuti fumus . Scribit Tacitus Annal. iib. i. cap. 79.. hunc plane in modum : aBum deinde in SencUu ab Ac runtio , & ^lujo , an ob modcrandas Ttberis exundationcs \>CYtcrxntur flmmua & .lacits , pcr quos angefcit . ^uditcequc ^nnnicipiorttm & coloniarum legationes , orantibns Floren- tinis , ne Clanis folito ahfco dcmotns in amnem ^rnum. transferretur , idque ipfis perniciem afferret . Hkc Tacitus. Licet vero in folo arenti putent fe quoque poflein_, Ocriculano exa:dificare ac camcrar-C , maxime vercor , ne plane in arido pons confiftat , nullo bcneficio iti- nerum pofieris rcliclo . Nam cum primum Nar Ti- beri immifcetur , aquarum ubertate ac rapacitate fua_j omnibus infenfus, incredibilc eft , ut fe diiFundat . Z z z Nulls 34* A P P E N D J X. Nulla: iis In locis , Eeatiflinic Patcr, ripa: ipc vcl paulluluni Tibcris cxcrcvcric , in proxinia loca lii- bjto irrumpat. Eft vero & illud proprium Tibcri , arc- nam ac limum tralicre , lcmpcrquc furari ; quod Pocta: plurlbus cxprcflcrunt .. Virgilius viii. .€ncid. V. 65. Stringcntctn iipas , & piugnia ctilta fccantcm Lbi vetus intcrprcs v radentem , itnminnentcm . I^im boc efiTiberini flurninis propriiwi adeo , Ht ab antiqius K^u- v.cn d:8us fit , qiiafi rip.is rinninans j & extdens . Infacris etiam fcrra dncbatiir ; undc ait nunc ; & pinguia ciilta. fecantem . In aliqua etiam 'Vrhis parte Tcrcntnrn dicitnr eo qucd ripas tcrat . OvJdius lib.- xiv. Mctamorph. lic ait V. 447. 'Vbi nnbiltis unda [ Cic cnim lcgcndum cfl: , non iimbra J. In ma)C cum fnl^ya prorumpit Tibris arena ^- Idcm libro primo Faftorum v. 42. I\adit arcncfi Tibndis unda latus . Sed ncmo mclius Faufto vatc lub tempora Lco- nis X. quo, ut fludia primum lircrarum rcvixcrunt, ita nunc te , Xyflc Ponr. florcnt , & frudus fuaviflS- mos coiligunt , Fortunata;, ( inquitXcnophon ) cx civi- tatcs , qua; cum Principcm fortita; iunt, quo pcccarc non modo inutilc ac pcrnlciollun, fcd ctiam pra;miis propoiitis rcctc faccre fruduoium fit . Ille igitur Fau- llus planc cxprcftit damna , qua; cx Tibcri campi ac- tipiunt , ]iis verbis ; Indc petit rapidi fatalia Tibridis arYa , Hinc fit , uc controvcriix unius Tibcris latrociuio innumera: exorf.'e fint ; ac auno proximo , ab Urbc nondum filcntibus judiicis pio Camcrx Apoftolica: Auditorc , qui cjus vices gcrcbat , co proficilci coaclus fit ad Narnicnfium atquc Hortinorum lites dc iniiila Tibcri adnara dirimcndas . ft quidcm fi in Ocricula- no cxftruati.r pons, rcgrcfluTibcris , loco dccHvi relido, cxca- A P P E N D 1 X:- 35 'excavatione montiuai addita , longc plii':es tragEii.T; lecuttiix lunt . Soict Tibcris modo huc , modo illuc vagari . Nunc cui detraxit , maxima ufura camporum rcftituit ; nunc quam partcm aquis irrigatam vidcmus, non multo antc viam publicam fuiflTc vix agnofcimus. ]n Hortino vero conftata mundi ipfius exortu, utrin- que collibtis imminentibus , nunquam alveum muta- tum , nec quidcm vcteri & avito pofle loco xiimovc' ri . Scd llct pons in Ocriculano ; quid fpcrandum , fi ante annos quinque , ubi nunc (iccitas tciT.v; minimc fir- ma: cxiftit ad cedificia fuftinenda , crat ipfc Tibcris al- veus pcrvctuftus ? Vcrendum, beatillunc Pater, nepon- tem terrce , non Tibcri imponas . Nam locus ubi pons dicitur erigendus in Ocriculano, a fluvio longe diftat. Via facienda manu , tcnranda fcrro , & c proprio al- vco , coquc maxime humili ad collcs ipfos aqua per- trahcnda . Verum fateamur, Tibcrim co adduci, quo vix credimus ; providendum diligenter cft , ne poltcri alium pontcm addcre cogantur . Cum prinium cnim Tibcris fefe cffuderitin ampliflimam illam arvorum pla- niciem , vcl ah-cum mutarit , rclidis paflim paludibiis, tum cx phiviis ccelo labcntibus , tum rivis ac torrcn- tibus imas partcs fuaptc natura pctentibus , qus erlt Ocriculani pontis utilitas ? Qiia: damna agricolis cou' fecutura , qui eam partem fertiiiflimam cxcolunt ? Dabitur igitur , ut mihi quidcmccrte videtur , progrcf- fus in pontibus in infinitum , quem horrenr philofo- phi,nec natura,ncc ars agnofcit. Viator ccrtefruftra- tus munificcntia; tua: fruciibus , dicct, ut illc,- bic ce- j)k icd'ficaye , fcd non potitit perficere ; vcl quod cflet ve- hcmcntcr dolcndum : hic adificavit^fed friifira ; admira- tufque in arcnti folo molem , operis commoda nuUa fcntict . Zzz j; 'II Ex 3iatorj l^qli nobile pncterire tnarmor . Idemlibrovi. Epigr. xxviii. meminic Glaucix libcrtl Mclioris , his vcrbis . Hoc fub marmore Claucias humatus yunHo Flaminix jacet fepnlcro . Hxc via , ut lcribit itrabo , pcr Tufciam & Uni- briam Ariminum ufquc a C. Flaminio , Arimino Bono- niam a M.Lcpido, flrata , t/Zraj;7;a ctiamdicta cll. f/-^- vv.nix juntfla c\zx.cUiida lcu Clodia , qua; Roma Lucam duccbat , ut legimus in Antonini Itinerario hunc in-i inodum Roma . Baccanas. Sutrium . Forum Caflii . VuUmios . CUifiuni . Ad flatuas . Arrctium . Ad fines . Florcntiam . Piftorium . Lucam . Erat A P P E N D I x: 39 EiMt prxterca via ^nnia , iit coiiftat ex infcripcionc, quje FaleriJs in Falifcis huYic plant irf niodumlegitur . H O N O R I » IMP. CAESARIS . DIVI . F AVGVSTI . PONT. MAXIM PATR. PATRIAE . ET MVNICIP MAGISTRI . AVGVSTALES C. EGNATIVS . M. L. GLYCO C. EGNATIVS . C. L.. MVSICVS C. IVLIVS CAESAR . LISOCHRYSVS. Q^FLORINIVS . Q^L. PRINCEPS VIAM AVGVSTAM . AB . VIA ANNIA . EXTRA . PORTAM . AD CERERIS . SILICES . STERNENDAM CVRARVNT . PECVNIA . SVA PRO . LVDIS In qua inlcriptione mentio etiam fit ■»/<« ^ugufice, quae non piocul a Flaminia in ^Anniarn incidebat in Fa- lifcis: quos populos , Xyfte Pontitex non modo rerum lacrarum , verum etiam veterum hiftoriarum peritiflime, llib una gubernatione paullo ante conclufifti . Ac Hortiiium cfle in f alilcis probat Hortina inlcriptio , qace fic habct . ...OR 40 A P P E N D I X; ^ ......... . OR DO . ET . POPVLVS COLONI AE . FALISCORVM . CV RANTE . TYRIO . SEPTIMI O. AZIZO . V. P. CVR. R.P. DEVO TI. NVMINI . MAIESTATI QVE . EIVS Uedco ad vias . Erat vla Caffia , a Cafllo , qui eara ftravit , dicT-a , tefte f efto Pompejo , dc qua Ciccro riiilippica xii.cap. 9. fic lcribit ; Trcs ria: fnnt ad Mu- tinani ; nem^pc a fupero mari Flaminia , ab infcro ^urelia', media , Caffia . Erat prsterea via Cimina , coUem Cin^i- num pctens . Unde illud Virgilii i^iieid. lib.vi i . v. 697. Et Cimini cmn monte laami , Incofqnt Capenos . Denique erat via uiinerina , quje cx via Flaminia , & Caffia dircedcns , quod ^meriam pcr Hortinum pon- rcm duceret , j£merina dicla cft . Dcmonftrant ab Hor- chiano Hortanum veilus via; ftratx filicibus . Has onincs vias , pra;ter Trajanas , Flaminite in Tufcia fuifte adjun- ftas liquet , omnefque adnumcrat Auximana infcriptio, quam fupcrius poUicitus , hic locus poftulat , ut ita , ut cxftat in marmore , dcfcribatur . C. OP- A P P E N D I X . 41 C. OPPIO . C. F. VEL -SABINO . IVLIO . NEPOTI M. VIBIO . SOLEMNI . SEVERO C O S ADLECTO . A . SACRATISSIMO . IMP HADRIANO . AVG INTER . TRIBVNICIOS . PR. PEREGR CANDIDATO . AVG LEGATO . PROV. BAETICAE . CVR. VIAR CLODIAE . ANNIAE . CASSIAE CIMINAE . TRIVM . TRAIANARVM ^T. AMERINAE . LEG . LEGION . XI GL . P. F. LEG . AVG . PR . PR PROVINCIAE. LVSITANIAE PRO. COS. PROV . BAETICAE PATRONO . COL LEONAS . LIB AD. CENSVS. PATRONI ET. IN. DEDIC . STATVAE COLONIS. CENAM.DEDIT Hsec de antiquls viis : Inter quas ^merinx ita men- tionem ficri credendum eft , ut ea multo ante fuerit , ia eademque , ut in Flaminia , pontem intelligamus ex- flitifle, ut Suetoniiun, licet pontls nulla fiat mcntlo, interpretemur . Quz enim via dici potefl: , qus flumi- num curili impediia , tabellarios citatis equis prcetercua- tcs impediret ? Nova vi3c,mutatis tanmm nominibus, totidem lunt. Si tamen ad antiqua nomina alludere_> VDlucrimus, viistribus diftinclis , hls milUaribus , vulgo tiitis > in Hortinum pontem manu ducimur . A a a « I. ria 4» A P P E N D I X. I. II. II r. ria CaJJia . yia ^gufid . ria Flaminia » Roma S'omm VII. Baccanas VI i. Ncperc VII. Horchianum vili. Hortinum vll. Nainiam vi. Roma Primam portamvli. Caftrum novum ix. Arinianuin vi i. CivitateinCaftellanamriii. dcriculum vii. Narniam vii. Roma Primam portamvii, Caftrum novum ix. Arinianum vji. Bureum S.Leonardi vlii. Hortanum viii. Narniam vi. XLII. XLV. XiV. Egredlcntibus vero , pontem Hortlnum , quad bi- vlum Hcrculls, occurric . Siniftrorrum quidem Amcriam, Tudcrtum , Pcrufiam , ac Patrimonium totum , ut vo- «ant , ftrat.s viis pcragramus : ad quam partem pcrtinct JUa via , qux nunc I erufia: maximis impcnfis fternitur. Hac Titcrnatcs , Eugubini , Urbinatcs , ceterique com- modiori via ac breviori , quam Spoletio , ducuntur . Dextrorfum pcr Tiberim , S. Libcratum Hortinorunx_> caftrum , Montorium , Stifbnem , ac Naris vallcm , Nar- niam iplam vei attingimus una via , vcl pcr medium ctiam alia pervadimus . Quod fi ex tribus viis propo- fitis , Flaminidi omnium longiflima utamur , qua: pluri- bus obliquitatibus dacit ad Burgum S. LcoJiardi, vix. iv. lapidcs communi conccptione , gcomctricum vix lextum attingit , non lecus ac cx Urbeadcapita fontisAqua; Coiumna: xui. lapidcs vulgo , geomctricc vcro xxii. numcrantur. Id ego oftendo cx ridis ccrtirque iiomi- nibus , qui uiramquc menfi fiio ex cannis xvm.&can- nispalm.x.hxc fpatia rcpcrerant.Vcteri Hortino pontcad Gallcfii iiidcm pontcm , qui locus l^ijjlica nuncupatur, fpatium dcducitur in fila 247. Hinc ad Buigum S. Lconardi fila 94. Deindc qui mifli limtjUt Narnicn(cm viam mctircntur, llc rctulcrunt ; ex vctcri Hortino pontc ulquc ad S. Li- bcrati fiia 190. canna: 3420. Holpitium Montorii fila 90. canna; 1620 . Stifo- A P P E N D I X, 43 Stifonem fila 60. 1080. Pontem Narnienfem fila 1 10. canns 19J0. A porta Romanaj nuncupata Narnix , ad Ocriculiiqs fil. 330. cannx 5940. Portum Gallefii fila 1 30. cannx 2 J40. Burgum S. Lconardi fila lao. canniC2i6o. I V. Ex necejfariis ad adificandum. Q\Jx vero ad xdificandum praicipuc requiruntur ,, illa llint : marmor, tophus, latercs , coementa, calx, *^ pulvis puteolanus , ligna : locus etiam , ipfis fa- bris non incommodus . IUa priora in ipfb opcre funt vel nullo , vel ccrte viliflimo pretio . Pulvis puteolanus in Mifciano, marmor ad radices clivi S. Marice Gratia- rum , latcres ad fonicm pineum, calx in Tufciano , ligna in proxima filva. Quid verodicam de alvci angufliis , & aqua; tenuitate , ut trimeftri pene cenfcant aliqui , modoflrenuc xdificctur, attolli poffe opus ab aquis ipfis? Quxomnia an minores fint liabitura expcnfis, quam ia Ocrlculano , ipfi artifices judicent. Ibi enim pr Fulgineo manat , cxiguis navigiis majorcs noftri in Tibc^ rlm Hortinum , atquc hinc Romamufque plurima perdu- xiflc feruntur , tcftc ipfo Strabone . Inquo non erit a_» propofico alienum , fi afferantur verba PliniiSccundi , ==4«m Apollinari villx fu.e amoenitatcm defcribit , quae non procul ab Apennino ad Tifernumfita erat , lu fi tam longe commoda fcnfit Roma temporibus illis , hcec vi- ciniora,ex Hortino ponte , navigationc adautfta , toto ani- mo corapleclatur : cunSa , inquit Pliniuslib. v. cpift. vi. perenmbus rrvis nutriuntur. Sed ubi aqux plurimum , falus nulU, qnia deyexa terra quidqnid liquoiis accepit , nec abjorbuit , ef- fundit in Tiberim . Medios illc agros fecat ; na-p tm patiens , omnes frugCs devehit in Vrbem bieme dHmtaxat,& vere . JEjiate fummittitur , immenfique fluminis nomcn arcnti alveo deferit ; autumno refumit . Hjec Phnius . IV. E* 4um duxerat arcutn . Jpfa vero clvitas , rublimi topho innixa , antiquitatc_> fuanobilis, imaainct : 3c dum oculisprofpcdupulchcr- rimo , ac natur^e fpcdlaculo admirando voluptatem ex- hibec.roborc fuofefctuctur maxime . Conlpicitur anace- no agmiae libcris , & ad portum onuft.c cymb$ partim adveacantiuai , partim abcuncium , uc fi illi pons adda- tiu: , quaii prcciofi gemma anulo adjunda , incredibile fic quancae S. R. E. jucundicati ac commodo futura fit . Hxc , iirbc R.oma fxpiuscapta ac vaftata , maximoto- tius Icalixdoiore , Narnia etiampenicus direpta , noii-j modo antiquioribus , fcd proximis annis fola fe defendit ab hoftium oblidione . Hxc incer munitiffimas urbes in Statu Ecclefiaftico habctur, & cum Vrbe veteri utcer- tat pr.^fidio , ita anciquiLatc nulli ccdit . De hac illud Vitgilij , ut fcribit Volatcrranus , intelllgitur , itneid. lib. VII. v. 71 5. Oui Tibcrirn , Fabarimqiie bibunt , quos frigida mifit J^iirfia , & Hortinte clajfes , populique Latini . Piic NicoUus ille Ppntifcx , Piccnus , nifi fallpr, cul, Pater Eeatilfimc, muniiiccntiflimum fcpulcrum in Ex- quiliis , antcquam Pontifcx crearcris , patrio folo gra- tus , poluifti , confticit , ac litcras Apoftolicas dcdic ia iplb coenobio S. Francilci famllice tu?e . Hic itidcivL-. S. Francifci cilicium iategrum cxftat , & ejufdcm nomine in dics cxornantur , & amplificantur a:dcs : ut , qui locus ollm faccr Veftx , ac Vulcano fuerat , vcro Dco refti- tuatur . Sed , iic revertar ad prxfidium poncis , unde_> fucram digrefllis , in Hortini arce U^bcncus Etruri£ Mar- chio circa annum dcccc.& xvi i .ledcm tutifllmam fibi ele- git , qui Joannis X. Poncificis odio Hungaros in ItaliantL-. invexcrat. Huc venit Zacharias primus Pont. Max. ut lcgimus apud Damarum Eiblio hccarium , cui obviam faClus cft Liutprandus Rex Langobardorum Narnias ; quo fcmpore ilamia ip!a , ^Mcna , Volimartum , Sc Hor- ttnum S. R. E. reftituitiir . Intcr quas prbes , vcl quod pri- ma fclic dcdcrat civnas Hontn.i , vtl ob infigne ijliquod bcnc- 48 A P P E N D I X . bcncficium Romanx Ecclcfia; tributum ab illis populls , eo lcEculo Pontifex claves Hortina: univcrfitati dono dcdit, co diclo, munus fideutatis S. R. E. quas in infigni- bus lUis propterca prxfcrt. Quod donum tantum cft , quantum explicare oratione nunquam poflfcm, & quo BuUa urbs , nulla regio gloriatur . y iL Ex injignihus Hortm<£ civitatis . SUb clavibus Pontcm In ilfdein Infignlbus pr.vfcrt Hortina Univcrfitas. Quod fi Pontiticcm a T>onre_> licet deducerc , quod is , divinltus fibi data poteftatc , quafi quodam 'Ponte non manufaclo , feddivino, hu- jus maris pcriculis cmerfos ad portum fcliciflime pcr- ducat, ubi perpctiio svo beaii fruuntur , a.*quum erit, Pntcr Bcatiffimc , Hortinx crjitati avitx dignitatis fu>K infignia rcftitucre . Addetur in infignibus utNHFACTORi OPTi.MO . Addctur nomen tuum , quo unicobcncficlum hoc , pcr multos annos defideratum , confccuti fucri- mus . Ac fi Roma ea in partc, qux , rulnis obruta , dc- fcrta crat , tc audorc , exculta , Incoli coepit , hoc ctiam Hortina urbs confequctur , ut Biirgnm , quo pons clauditur ac dcfcnditur , novis xdificlis , ac vctcribus , qux adhuc cxftant, fub tuo nominc rcftituat ac-nuncupct pubiic.c commoditati & mcrito . Nam vctcrcs Poctxjcos, qui bcncficii memoriam poftcrls rcliqulfltnt, Inyentas aut qui tfitam excolnere per artes , Quique fui memores alios fecere merendo , cetcris fupcrlorcs coclo invcxcrunt . Erit igitur Pons a-. Pontlfice Maximo In Hortlno attollendus , cujus cxftant infignla vcftigla , mlllc commoda fabrorum , maimorls, lignorum , calcis , omniumque ncccft"ariorum , pr.rfidii, commcatus , mcrcium . Et vcro hxc gloria tibi unl mc- rito, Xyfte Pont. rclicla eH, guam milU actas Jabcfa- ilare A P P E N D I X. 49 darc poflit . Nam a xxx. circkcr annis fempcr de Hor- tino pontc , opere marmoreo exornando Pontifices con- filiuai ccperunt . Vcrum , ut de Obclifco Vaticano il- luftriori loco ponendo , de ficcandis Pontinis paludibus, aliilqueplurimis prceclarc quidem cogitarunt ; nunquam tamen ea vcl attingcre quidcm conati lunt , aut impenfis tcrriti , aut morteprxvxnti , vcl aliis negociis occupati. V I I I. Ex commmi confmfu artificum* VEnit ad viiendum pontcm fub Paulo IV. Boccatlus Florcntinus . In Hortino is ftatuit . Venerunt pluri- mi llib Pio IV. Idem ftatucrunt in Hortino : quo tcmpo- rc cum de Centumcellis & Hortmo ponte proponcrctur, nifi cclcritate arcis ad impctum piratarum ftangendum rctardatum fuiflet negocium , ponrem in Hortino habc- remus . Teftis efte poteft Hieronymus MeIchIor,Camer3B ApoftoHc.t Clericus , & Epifcopus Maceratcnfis , qui nonnifi in Hortino pontem fieri pofle , Ixpius fummis Pontificibus retiilit ac confirmavit pro commodis , quac cx eoagcr Piccnus erat relaturus . Sub PioV. Jacobus Porta infignis in hac artc idcm fcnfit . Sub Grcgorio XIII. divcrfis temporibus codem confluxeruntAfcaniusFinitius Urbinas , Mafcharinus , ac Gulielmi duo : qui omnes in .eandcm fcntentiam pedibus vcncrunt , in Hortino folum Jeviori expcnfa, tutiori ac firmiori in loco, necnoii_. viatoribus undique Romam confluentibus commodiori , pontcm efle coeloattollcndum; ut interim prstercantur itinera pccorum neceflaria , ac bina quotannis , quorum caufa, utfertur, eorundemdomini ficpius aureorum x. millia exponere voluerunt ad pontis Hortini cxa:difica- tioncra . Nec vcro ut ha;c pauca non prjetcreamus , de- tcrrerc viatorem debct , quod pauUulum divertit , fi di- vertere is putandus eft, qui commodiori via, & in-» Bbbb Pice- 50 A P P E N D I X. Piccnum univcrfum brevlori pcrducitur. Non circunp- cunda Narnienfis rupcs tam difficilis , Icd plana via^» tercnda propc Ga]lcfii.uu , inde Hortmtm , ad cujus pon- tcm via Amcrina lane brevior , ac commodior non nio- do Pcrufiam , lcd in Piccnum deducitur : altcra Narnia vix tcrtium lapidcmaddit . Qi^ia: omnia co validiora vi- dcri dcbcnt , ac firmiora argumenta , quod in Ocricula- no , ut cjus artis pcriti conrirmanc , non modo quindus, j autdccimus arcus ; fcd vix quinquagefimus latis futurus crcditur ad cocrccndum Tiberis jmpctum cum «f'W;'«. 'Tjv fit eo loci pontcm xdificare . Qu£ attcntius contcm- platus, non latis mirari poflum , cllc tantum hominum concurAim 5c conrcnr.im pro Ocriculano. i^cd ut in_> philolbphia f.cpc contingit , ut fi quis novam aliquatn. opinioncm invcxcrit, ftatim ut inaudita cxplodatur , fi- cet vcra , & ingcniis lUbtilioribus probata , ut dc orbiunv ccclcftium , aut limplicium corporum forma , demotu, de primi:i initiis rcrum , aut naturalium corporuii; affe- ftionibus ; fic ^Cini in tritam Ocriculanam incidcntcs ho- mincs , vuigo tracli , quam antc pedcs habcnt , viam tan- tum fpcclant , minus togitantcs de alia , quam ncc quid cftlbmniarunt ; licct illa oninia commoda fccum , ut dixi , aftcrat . bcd vcritas a multisquidcmoppiignatur ; le tamcn ipia tuciur . Audicndi lunt artis pcriti , & qui- dcm finguli , quorum id crit judicium, nos rcditus por- tuspcrdcrc, non privatum , utilli, led commr.nc bo- num quxrcrc , &, longc levioribus cxpenfis pofleponteni crigerc. Hortini populi omni gratia ac fa vorc deftituti, quibus illi abundant , in tc uno folum fummo Pontificc, & pcritilTimo itincrum , & viarum , 3c commodorum TJrbis , fpes fiias omncs collocarunt . 1 u, Xyllc Pontifcx , . CAU omnia fupcradi , & qua; fupcriorcs Pontificcs vix animo attigcrunt , fc ipfa prxflitifti hoc quadricnnio fc-clcritate , »^ omnium admirationcincrcdbiii hanc co- rGni<.icm tot pra:clarc rcbus tuis gcliis addc . Moc unum ut abfolvas in primis omncs expofcunt , prccanturque . Extinxirti furcntom cxfalum vim , aquamadCapitolium quaii A P P E N D I X. 51 quafi niumphantem cvexifti , mare ipfum domuifti ad- mirabiliclarfe.Reftat tibi Albula liibdenda , ut qui ,qua(i alter Mofes , aquas arentibus montibus rcddidifti , popU' lum Chriftianum licco pede nou pcr marc Rubrum , ied per Tiberim Hortino ponte in univerfam Italiam dedu- cas . Ignofces, Pater Beatiffime, fi tantum aufus fum , ut ad pcdes Sanclitatis tUE h ROSCII- HORTINI EPIGRAMMATA. XII I 71. l ^ V D E M X Y S T I V P O N T. M A X I. De Ponte in agro Hortino impo- nendo Tiberi. HZJfiC nivio pontem Cajur de marmorejlraxity Dum fera belligeroi cogit in arma viroi . Romana hunc pedibus fueta calcare phalanges , t^idas patrio abfraxit liminff Martis honos . Hinc fape in Latium , parto rediere triumpho , Duxere ^ vin£ios terga retorta duces . Hac quoque , Xyjle , tuis addatur gloria faBis , Occlufam Tiberi ponte dediQe viam» II. M APPENDIX: 53 I I. Ad Fratrem Felicem Verettum , Cardinalem^ MontaltuJii^ nuncupatum ^ qui nunc eft Xyjlus V. Rofcius anno cididlxxv. dum_» Clericus in Romano (emi- nario facrse Theologise operam navaret. Ons akus , dumifque rlgens , fed lace refulgens Stat tlbi inaccejfo vertice , magne Pater . M / Felix '.fentes cedent , collefque fupini Imperio cedent coUa fuperba tuo . Nam Ttideo qua facla tibi , venientibus annis , ,^£ fpondent votis fidera clara tuis , t^uod fi vera cano , pof te mea Mufa per auras tivokt , ^ fan&os excubet ante pedes . III. Dc 54 A P P E N D I X. I I I. I>e Obelifco Vaticano menfe Fe- bruariicioioLxxxvi.priufquam loco moveretur , aut aliquis dc tanto opere gratularetur , una cumlibro de operibusMifericor- dias 5 Xyfto V. carmen ofFertur. JE Gyptl duris moles excifa cavernis Miranda in Latium per mare vecfa ratc. ^ue yfacra defaribus^ fummo fletit amula cwlo Ad Vaticani plena theatra jugi \ T^unc Tieteri dimota loco pro limine tmtpU /iurea vidiricem tollit ad aflra crueem. Btrita fuperfiitio vetus efi , Regumque profana Nomina jub Chrifi relUgione jacent . *Dni , Xyfle , tihi hoc debet pukherrima Roma , Per quem fandia nov$ fulget honore fides. IV. AUud A P P E N D I X. 55 IV. Aliud . HAnc Xy/lus mokm tenehrofa in parte latentem Ad Vatkani limina faera locat . Magnum opus , (^ faeclis ullis non hadienus aufum^ Et cui det plaujus amula poferitas . 2^on tamen hoc tantum mirahere , quam quod in aUo Vertice fiKa vides clara trophcea Crucis . V, Ad Xyftuin V. Pont. Max. In Thefaurum fanitatis tuendse Gaftoris Durantis. H As tibi , Xjfe Pattr , quanvis -majora merenti, E:>i agro Cafor paupere fodit opes . H\s virides anni fenihus frmantur , ^ artus : His datur in longo tempore longa quies . Viz>e diuy paforque , gregis tutare falutem'. Ea ie uno pendst Frafule , tuta falus y Vt poflquam fri rekgent tua faBa nepotes ^ hicant , te nullo iemporc polfe mori . VI. De 56 A P P E N D I X. VI. Dc ejtifdcm liheralitate ac muniji' ccntia in rcdcmptionc captivoriim . QVos fera harharies , Chrijloque imMicay catenis , Vin^os tam longe dijlinet a patria \ Hos redimit Xyjii pietas : quafque hojiis ahegit^ /idtuta errantes fepta reducit cifes . Hinc comitum deleBa manus rate caerula "oerrit ^ Sohit , (^ infido libcra colla jugo . Sumtne Deus , l£ti Aufoniarn , patriofque penates Dum refetuut , proefcns carbafa pande rati . VII. Ifi fontcm Fcliccm in dorfo Quiri- nalis confiruBmn . Alta ^uirinali qu£ femita vcrtice longo Ducitur , (^ Thermas obfiupefa&a T/idet , Miratur fo^ites fuhlimi afjurgere faxo , Et quot fclices Appiai edit aquas , Sciiicet , ut laticcs haurit de marmore duro^ Divinum El>r£us tollit ad ajira ducem ; Sic hona pofteritas magnum canet £->nula , Xyfium Vhcre dJTc^as amne rigaffe vias . VIII. Aliud "^ A P P E N D I X. 57 VIII. Aliud. XTjle Pater , per quem veteres in/Iaurat honora Roma , quibtti jacultfemifepulta locis , Exfurgit decus antiquum ypatet ampla viarum Semita , o^ aquatis collihui alta fecat ^am neque Flamini^ cedunt juga celfa .^uirini 3 2\lec Vaticanis vallibus Exquiliiie . Sumitefelices felicia dona ^uirites : Einibm e longis lympha beata ventt - I X. Alhid de Urbe refiitnta . Tfe Patcr , cujus lcctatur fidere Roma , Et monte excelfo tolllt ad afra caput ; Uum latiis per te pietas v'iw/ , Et quafelici fernttur arte , -oiam . Tu Xyjli munus purun frvare meiftento , Munijicum ut longo temperc duret opus Cccc XLM 58 A P P E N D I X: XI. Ad Xyjhmi V.Pont. Alax. dinn ca- pita aqiLce Fclicis invifcret per agriim Tiijculamnn . XTfie Patsr^ ctii Rorfja potens , cui ftippVtcat Orbls, Et quantum immenfo clauditur Oceano j ZJepcfta dum u.de gra-oi , fecedis ad tin.hr as , Et peragras fan^o Tufcula rttrapede . ^jft dat jura loco generofa cfirpe Sabellus , Hcfpitio quam te vellet babcre fuo ! Vellet (> antiqu£ pcpulus telluris alu^nnas DilcBo fuperis Principis orefrui . Vox tamen una fonat populi ypopulumque regentis : Stepius kuc fattfum ferque rcferque pedem . XII. De nova Romana Urhefuh ^jjlo V. Pont. Alax. URhem , quam ni^eo reparari marmore cernis , Difingui (^ longisper jiga celfa viis j Auolibtts eduBis fubUmi a(Jmgere Olympo , Defenfam invidfa , confpicuamque Cruce ; Ef opus hoc Xyfti , qtto Principe Roma refurgit , Clara prius terris , nunc fuper afira nitcns . SAN- A P P E N D I X. 59 SANCTI CASSIANI EPISCOPI HORTENSIS ACTA BREVIA Ex ALS^ codice memhraneo in 4.° dc Vitis Santtonim . CAflianus Epilcopus ex noblir genere in Alexan- dria urbe natus , a Sanclo Zenone ejufdem ur- bis tpilcopo divinis Jiteris eruditus , Dominum ab in- fantia coluit . Omnia proximo diftribuens , In Ortenll urbe Eccledam in honorem Saniti Laureutij , ficut ab eodeui in vilu dodus fuerat , conrtruxit . Vcrum Jo- vianus Imperator Dominum timens( qui fucceffcrat Juliano ApoftatiE ) elegit eum , conclamante populo , in Ortenfi urbe Lpilcopum .Sed cum eam aliquan- dia in omni lanifhitate rexiffet , vale dicens omnibus , omnia derdiquit, & cum paucis clericis peregrinatio- nem arripuit , intranlque mare , propitiante Domino, ufque ad Maffiliamnavigavit , unde , feviente ha;reti- corum & paganorum perfecucionc , Auguftodunum pervcnit, &a Sando Simplicio Epifcopo cxccptus , ad ipfius Simplicii petitioneni,cumco pertriennium manfit, Quarto anno Sandus Smiplicius migravit ad Dominum, & omnis Clerus & populus Caflianum elegerunt Epi- fcopum : qui tcclefiam per XX. annos ftrenueguber- navit , & ficmlsrans ad Dominum , multis miraculls corufcavit . Hic eft Caflianus , de quo diclum eft in Vita Sancli Germani . C c c c 2 ALE- / 60 A P P E N D I X: ALEXANDRI. IV. P O N T. M A X. E P I S T O L A Ad Firgines facrns ordinis SxnBi Damiam ci^vitatis Rorta;i Gidius S. Abbas , pa- SS^ tronus Hortas . 3. AJbericus Marchio Hortae. 47. Alexaadri IV. liter» ad Mo- niales S. Damiani Hortae . 6. & 60. Alexander VIII. Pont. ly. Amerina via . 36. 37. Atnpelus in monumentis Hor- tanis . 7. Anniavia. 39. Ariadna in monumentis Hor- tanis. 7. 8. Augufta via . 39.42. Aurelius Hilarianus Augufto- rura libertus . 10. Auximana Infcriptio . 41. c Cafinus Francifcus Maria Car- dinalis . 6. Cafonus Laurentius Cardina- lis . iS. Cadia via . 39. Caffianus Hortenfis Epifcor pus. 3. Cimina via. 41. Claudia via. jS. Clemens XI. Pontifex. 13 17. iS. 20. Colloretus Leander Cardinalis. 24. Coroora plurium Saniftorum_J HortJe . 4. Corfinus Laurentius Cardina- lis . 19. B D Bacchus in monumentis Hor- Damiani S. parthenon Hcr- tanis . 6. 7. ts . tf,& 5o. BarthoIinusMatthseus, Archi- teausXyfti V. 32. Belifarius adificat coeno- bium HortsE. 44. Bollandns lo. fpondet fe adlu- rum de Sando CalTuno. 2. E EccIefiK civitatis Hortanjc. 4,5, Endymion ia monuoientis Hjr-? tanis . 7. 6i: Fabrettus Raphael . 54, Ferrarius Thomas Maria Car- dinalis . 24. Flaminia via . 38. Flavii Domitills S. reliquii Hortae .4, 5. Francifcus S.Hortz prodigium patrat . 5. Ejus cilicium . ibidetn . G GabrieliusAnge]usMarchio.5<^ Glorierius Alexander. 25. Gozadinus Angelus, Epircopus Hortx , celebrat tres Syno- dos , 4. Grimaldus Nicolaus Cardina- lis . 19. Gryphi in monumentis Hor- tanis . 9. Gryphonia Anna Maria in ma- rem.converfa. 5. H Horta civitas . 2. j. Ejus Ec- clefia , & facerdotia . ibid. antiquitates eruts . 6. j.\ pons defcriptus.j^. jj. Lambertinus Profper . 2. 16. LanciHus lo. Maria . 12. 15. Laurentius S.patronus Hortae- 3* M Martorellus Petrus Valerius Feretranus Epifcopus . 24. Melchior Hiercnymus Epifco- pus Maceratenfis . 49. Montefalconius Bemardus . 9. N Norifius Henricus Cardinalis. 24. Nuptius Ferdinandus Cardina- lis. 2. Ejus vita defcribitur . 10. II. Nuptius Innocentius . 2. ir. o Ocrea civltas . 45. Ocriculi . jj. 35. j5. Oliverius Fabius Cardinalis. 17. Orgia in monumeatis Horta- nis. p. Iraperialis lofephus Renatus Cardmalis . 14. Tnnocentius XI. Pont. 14. Inaocentlus XII. Ponc. i5. PIjTnateiius Fabr/dus. 2^ Portajicobus ,architedus.49. Poas Hortas. 32.3J. Ro. R "Rofcius Jo. Vidlorlus. a^. Rofcius Julius. 6. De Ponte Hortano reparando fcri- bit. 31. Sandi tutelares; -civitatis Hortans . 3. 4. T 'Thomafiiis lofephusMariaCar- dinalis. 24. Tiberis alveus . 33. Turre Philippus a , praful A- drienfis . 24. V Vefla & Vulcanus Dij Horta- ni . 47. Vix Hortam ducentes . jS. X -Xyftus V. Ponc. laudatus. ji. Errores , ^i// irrepferunt in Antiquitates Hortams Mb.J. IJ. ^^ JlJ.Jic emendA Lib.I. & II. Tagina. Linea . 54» 57- 69. 8p. 20S. 2l5. 4. a fine . /e^e CCIV. 5. anno altero ab eo >^uo arcus ia foro« ,2. DCCCCLXIII. 5. ORDO funt 2. rfjzwe ,t2icero 2. Profe(So 6. Theodofii d. a ^/e,Ferrarienfi ) ««/^/^«/ow Gclananutri 317. Tamm . Lineai ai7 6. afine , num. LI. 337. 3. compendiariis ayj» 15. Coeleftino 344. 7. «Va:**** 349. 17. refifterent 27^ 8. ^ y?ne , ac 37». 15. DCCXL. 280. a finc , rfe/f in Jltf. y. u^/fo««j Argentenfij 34»' 5. jtlentium 45S. 23. XIIII. 50*. 7. a^«e , Etrufcis fomnialis 50P. po^ 900. <7(/£/f. 904. XIL Step ^ mut-a numivos fubfvquentes Lib.III. 3J. 4. iAlveo, D I SCORS O DI MON SIGNORE FERDINANDO NUZZI Cherico della Camera Apoftolica, prefetto deirAnnona, e dipoi CARDINALE di SANTA CHIESA Intorno alla coltivazione e popolazione della Campagna di Ronta, IMPRESSIONE SECONDA. 6-, ALLA SANTITA' m NOSTKO SIGNORE P A P A CLEMENTE XI Beatijfimo Padre. Oiche piacque alla SANTITA' VOSTRA di raccomandare al mio poco talento la prefettura deHAn. nona , carica importantiflima , e iftituita per ben comune di Roma , e de'popoli a lei fbggetti , io fin_» dallora che ricevetti quefto con- trafegno onorifico e infigne del- la fuaclemenza, niuna cofa mag- giormente mi pofi neiranimo , quanto lo ftudio di cor- rifpondere alle brame della S. V. la quale invigilando continuamente al bene univerfale , non ceffa d'incui- care con amorofiflime iftanze quclle cofe , chc concer- nono il pubblico giovamento . Laonde a tal finc nel bcl principio del fuo gloriofiflimo Pontificato iftitui la Congregazione , chiamata del Sollievo , compofta di Cardinali , Prelati , e Cavalieri , pieni di fenno , e di tut- ta quella iperienz^ > f be puo defiderarfi , per cercare i D d d d 2 mo- CrS DlSCORSO DELLA COLTIVAZIONE , modi di porre in opcra fopra ogni altra cofa^ Teroico di- fegno, chehaVOSTRA BEATITUDINE, di reftituirc lacoltura in quella parte delLazio, che ora chiamiamo C.mpagfia di Roma : la quale imprcfa , con^eche tentata da altri Sommi Pontefici , non fi e pero mai efeguita , o fia per la brevita dcl loro vivere ( il qual dubbio , perche ftialontano dallaS. V. Iddio benedetto Tlia efaltata neU' cta fua niighore , e piii florida ) o fia , perclic i fuoi Pae- deccffori applicarono i loro penficri alla fola frumenta- zione , quando poteano e doveano introdurvi ogni fpccie di coltivazione , di cui fono capaci i tcrreni dclla nodva. Campagna , econ effa ancora h popolazione , con la quale fi farebberaaggiormcnte promoffa e accrcfciu- ta. la fteffa /rumentazione . Pero avendo io Inngamente pcnfato fopra quefta materia, etutto qucllo , che puo agcvolarla , o renderla meno ditficile ad efegujrfi , e avcndoci fattc fopra alcune offervazioni , ho deliberato di ftenderle in quefti fogli per fottoporle al grandilfimo in- tendimcnto della S. V^acciocchc giudichi EUa dcl loro valore , e dcLibcri , fe fia opcra da intraprcndcrfi con ^nimo franco la fofpirata rinovazionc deirunivcrfale col' tura per quefta noftradefolata Campagna di Roma . 2. A fine pcro di efporre con piii ordine fotto gli oc- chidella S. V.lemic riflcffioni, flimo bcnefermarmi al- quanto fopra lo ftato antico della Campagna del Lazio , perchc le cofe paflate fcrvano, come di ammacftramcnto-, € di lumc in qucllcr che fi divifa farc perravvenire : dalla qual cofa rifultera , fe io non crro , un altro vantag- gio , mentrc fpcro , chc quindi fi abbia alevare daIl.o mente del volgo una opinione altrettanto falfa , quanto priva di ragioiii , e di fondamenti , cioe ,^chQ la fuddetta Cam" Della Campagna di Roma. 69 Campagtta fia incapacc di maggiore , o miglior coltura a cagionc deiraria grave , e inclemente : la qual finiftr.u credenza i\ c tanto radicata nelle menti degliuomini, anche nonvolgari, econ pregiudicio di queflo paefe fii e fparfa ancora nelle provincic lontane , che pare oggimai non poter effcrci luogo a manifeftare il contrario , mentre non {\ confidcra da quefti tali , che, introdottafi VAgricol- tura , s'incroduce per confcguenzail miglioramento dell' aria , la gravezza della quale unicamcnte s'ingenera , e fi mantiene per cagione delle tcrre inofpite ,. e non arate , nemoffe, comc ne feceampiateftimonianza lafantame- moria di Pio V. allorche nella fua Coftituzione II. confer- mando le ordinanze fatte da Clemente VII. fuo Prede'- cefforc per promovcrc la coltura della Campagna , difTe: £f, quod no7i minus ejl , aer nojirts alma Urbis ex ajjidua, agrorum cultura cb" nemorum extirpatio7ie ,. palujiriumqu^ locorum exJkcatio7ie JaBus ejl tutior , clemetitior , '&Ja- lubrior . 3. Che tuttoquefto fiavero, chiaramente rifulta dal folo confiderare , che non fu gia la noftra Campagna fti- mata cosi infclice ncTecoIi addietro dai popoli foreftieri, che in varie occafioni cercarono di occuparla , come fe- cero gli Aborigeni , i Felajgi , gli Arcadi , i Siculi , gli Aurunci , i Rutuli , e i Trojani , Quanti popoH ricchi , c quante citta feliciilime fappiamo noi di certo , che fio» rirono anticamente nel Lazio , dove oggi pare , che fie- no terre infami , epeftifere? Plinio il quale accurata^ mente prefe a defcrivere quefti contorni, nomina ' Eovil'- la % Capitolo , Ca^no ^ Ernicoy iCeretani y i Corani , i Cu- tmmmmmi ——————— —1 1 1 ■ Ci) Plin. lib. 3, C4f . 4,. Kijl. nat. 70 DlSCORSO DELLA COLTIVAZIONE Cubulteriui , Cajlrimoniefi .^ Cingulani { diverfi da quei dcl Piceno ) ifabiefi, Foropopiliefi, Frufinati , Feren" tinati , Freginati , Frabaterni , Fricolefi , Forappj , Fc' rentani jGabini , Interannati , Succafini , Ilionefi ^ Lavinjt Orbatii , Nomentani , Prenejlini , Frivernati , J ' & Saturnia terra , ubi Dii Gultus agro- rum progeniem fuam docuerunt ; onde finfero , che fotto Sacurno Re del Lazio fiorifle il fecolo d'oro per la fehcita c per rabbondanza di tutto.E gli e da notarfijche in quefto tempo la miglior parte del popolo di Roma abitava nella Campagna , divifo in XXXI. Tribii, chiamate percio Kujli- che , le quali diventarono il carattere onorevole della cit- tadinanza piu fcelta adifferenza Jic qui in opidojederent , quam qui rura colerenty dejidiojiores putabant . Itaque annum ita divijerunt , ut nonis modo dicbus urbanas res ujurparent , reliquis feptem ut rura colerent : quod dum fervaverunt inflitutum , utrumque funt confequuti y ut &" cultura agros faecundif- Jimos haberent .y &" ipji valetudine Jirmiores ejfent . Fra quefte Tribii la piii infelicc per la fterilita de' campi , fii la Pupinia , pofta dila dal Tevere ncl Lazio , al parcre diLivio, ^ eadognimodo, fecondo che riferifce Vale- rioMadimo, ^ ilU etiamdivites , qui ab aratro accerfe- hantur , ut Confules Jierent ^ voluptatis caujajlerile atqus £jluoJijfimutn Pupitiia Jolum verjabant . Tanto e loiitano dal vero , che la Cxmpagna di Roma , e il Lazio fofte allo- ra riputato infalubre , e che non foffero abitati , e arati E e e e anco- C I ) De re ruflica in prxfat. ( ^ ) Lib. 2. de re pccuaria in 'Pr.-cf.it. Plin.iib.i3.cap.^. Hij1.nat!^ra!. (^) Lib. 26. cap,$, Ct- lumdU de reruftic.lib.i.fap.^. (j^) Lib.^.cap.j^. 74 DlSCORSO DELLA COLTIVAZIONE ancora i campi fertili c gradi , fc pcr infino gli ar/i , e gli fterili avcano gcnte , che gli coJcivava : il che feguiva anche nc'tempi di Cicerone,come egU affcrma ncirOrazio- ne fopra la leggc Agraria : ' ^uod folum tam exik & macrum ejt , quod aratro perflringi non pofjit , aut quod tjl tam afperum faxetum , in quo agrkolarum cultus non elaboret ? 7. Comprovano qucfta univerfale coltivazione del La- zio le famofe leggi Agrarie , lc quali furono , come il ca- none economico c politico della Campagna non mcno , che della Repubblica , mentreconquelle fi confcrvav.i_» Tuguaglianza de'cittadini, e fi ricompenfivaao i meriti de'foldati vetcrani , affegnandofi loro una porzionc di terreno nelle Colonie , che moltc nc furono dedotte nel Lazio , rifcritc da Frontino nel Iibretto dclle Colonie; effcndo preifo gli Antichi la mcdcfima cofa Coloniam deducere , C^ urbis cujufpiam agros affignare , vel divi- dere , come affcrma il Goefio ' nelle Antichita Agrarie . Da cio avvcnncjchc uomini nobiIiiIinii,e fegnalitilfimifra' Romani fi rccarono a gran prcgio il trattare dclmodo di coltivare le raedefime Campagne . Tali furono Marco Ca- tone , Afarco Terenzio Varrone , Palladio Rutilio Tauro Emiliano , Lucio Giunio Moderato Columella , eavanti di tutti qucfti C^jo Licinio Stolone , che eflfendo Tribuno della Plcbe dctto la legge , dal fuo nome chiamata /-/- cinia y chc niuncittadino Romano potcfte poffcdcrc piu di 5 00. jugcri , e che nclle Colonie non fi aftcgnaflc a cia- fcheduna perfona meno di fcttc jugcri. ^ Tan- (i) De le7e ^prar. contra I^ullum orat.i 6. (z) Cap,6.pag. ^^ (5 ) yarr. de re rnflic, lib. i . cap.z. Goef, rei Jtvrar. leg. var. pag.. 348. &■ .y£nticiuit.,Agrar.cap.6.p.ig.^o. Della Campagna di Ro-Ma, 7 5 S.Tanto inqiiei buonitempi era lo ftudio dell' Agri- coltura, che bilbgnava moderarlo conleleggi Agrarie, perche tutti aveffero una giufta porzione di campi . E qui giovera di avvertire , che il jugero confifteva in quel- la mifura di tcrreno , che pub ararfi in un giorno da ua pajo di buoi ; Ja quale , al parere di un graud'Antiquario de'noftri giorni ' , confifteva in paffi quadrati 1152. Quefta regola fu preibritta nella prima divifione de'beni> fatta tra h Plebe , c i Cittadini , elfcndofi conofciuto con r efpcrienza quanto fi trafcurava TAgricoltura da coloro , chc poffedeano molti terrenii e quanto meno fi rendeano fruttiferi , mentre mifius reddit laxus ager non refie cultus , quamangujius eximie , conforme ragio- na Columella - lodando Curio Dentato , perche ricuso la dignita Confolare , e gli onori trionfali , offertigli dal Senato, e 50. jugeri efibitigh" dalpopolo pcr lavittoria riportata, contentandofi egJi foJamente di fette jugeri prcfcritti dalla legge Licmia : Ja quaJe quantunque ca- gionafte qualche fconcerto negli animi de'Patrizj , pure nulladimeno per moJto tempo Ri religiofamente olfervata infino a tanto , chc crefciuta in Joro di nuovo la cupidigia di poffedere maggior quantita di poderi , fu a cio pofto frenocon la rinovazione della ftefta legge Licinia , ed inoltrecon Ja pubbJicazione deJfaltra di cinque jugcri, fatta da Sempronio Gracco Tribuno della Plebe , e poi da Giulio Cefare , da'quali ebbe il nomc di Sempronia , e di Giulia Agraria . ^ 9. Diverfe altre Jeggi fimili a quefte furono pubblicate B e e e 2 in (l) Fabrett.infcript. antiqu.cap. ^.nim.^g^. (2) Dcrcmflic. cap.j. (j)Goef.iil/ifiiprapa^. 3^9. Hotnian. .AntiqiuB^pm.Hh.i'. pag.23}. 76" DlSCORSO DELLA COLTIVAZIONE in varj tempi da^Confoli , c da'Tribuiii . Di uiia di duc foli jugeri fa menzione Giovcnale . ^ 'Tandem pro multis vix jugera bina daba^jtur : Vuleeribus tnerces hiCC fangui^iis atque laborum ; Nullis vi/a unquam meritis minor . Di poi fcguc a dirc Nunc modus hic agri nojirononfuffich horto : Indefere fcelerum caufa . Ne giai Co«/c// , e i Tribunieva.no foli a porre ogni lor cura pofTibile ndV Agricoltora , ma v' invigilavano anco i Cenfori con pcnc pccuniarie , come riferilce Agcl- lio : - Si quis agrum fuum paffus fuerat fardefcere , eun- demque indiligenter curabai , ac neque araverat , jieque purgaverat y/ive quis arboremfuam ^ e dcliziofe ville , che mai folfcro altrovc , comc furono quellc di Mefelloj c di Lucullo^ mcn- tovate da Varrone ; ' il Pontino di Marco Emilio Filemone prefToilForo Appio, ^» e il Tufatlano/nnato dove oggi e il Monaftcro di Grotta Ferrata , ? luoghi tanto celebrati da Ciceronc ; il qual dice ancora , come fii incontrato in_» Velubri, Citti delLazio, da gran numero di cittadini : e altrovc fa pur mcnzione della Villa Al/ienfe ^- chc cre- defi ^immmm^m^mmmwmitmmmammm^mm mmmmmt^tmmtmmm wmmmmmmmwmmmmmi»mmmi^m (i) Sasyr. i^. circj, nicd. (2) 7^of(,xA:tic.lib.^ cap. 12. (j) De re rujlic. lib. i. cap. ij. (4) Lib. 7. tpifi. f.imil. ii. ^ '}• Cs} Doni infrapa?, 109, Kirchcr.partc ^.cuf.i, (6') lib.g.Lpifi.6, Della campagna di Roma . 77 defi efTerc ftata dove oggi e Palo ; come altresi di quella di CajoValgio Ippiano nQWAgvo Fregellano neVoUci ' oltre a tante altre , riferite dal P. Kirchcro ncl fuo trat- tato delLazio. 1 1 .Plinio il giovane ancora in piu luoghi delle fue lettc- re loda le delizie del fuo Laureniifjo^defcnvendolo lungi da Roma 17. miglia , e vicino al marc , forfe dove oggi e la Torre di S. Lorenzo . E la fola fua teftimonianza baftereb- be per prova , chc la Ca-rnpagna di Roma foife allora tutta coltivata , e adorna di ville deliziofe iino alla fpiaesia nei mare : ^ lutui ortiant ( dice cgli ) varietate gratijjima nunc contmtia , nunc tntermijfa tecla vUlarum , qu ceitfir.lib. 1 1. (2) L. T^ltquis Cod, de rujiic, .td uUa obf.detio . (3) L. Si duo %.TiiteU jf.de excuf. Ttitor. (4) L. I\tm diirjm ^utb.milhm credentcmi/fpricol, (5) ,Autb, ^^griciiltvres Coi, qnxres pign, '&■ oblig,pol]^ (6) L, PignorutN oilava Cod,eod,tit. Della campagna di Roma. 8i iterreni altrui , lafciati incolti , e derelitti : e akri Im» peradori (fra'quali fingolarmenteGiuftuiiano jconcedet- tero in beneficio dclVAgricoltura divcrfi alcri privilegj, contenuti nelle leggi georgiche, compilate da Coftantino Armenopolo , - e nclle Coftituzioni, divife in varj Titoli delle leggi CiviJi . > 15. Nclla ftefla maniera Clemente Vll.confermando le Coftituzionidi Sifto IV. e di Giulio II. deputo cerci giu- dici con facolta di aflegnare , fenza confenfo de'padroni , a chi avefle voluto coltivarle , latcrzaparte dellQ tenute non coltivate, derogando anco a gli aifitti, fitti ad longum tempusj e ordinando, che tali Agricoltori non potefTero effer moleftati per rapprclagliecamerali , ne chiamati in giudicio . 4E febbene quefta Coftituzione fii acre- mente impugnata daBatiila Cafali , inligne Lctterato di que'tempi -, ^ tuttavia , quanto riufciffe utile al Pubblico, pare, che ne faceffe ampia teftimonianza ia fanta memoria di Pio V. nella Coftituzione , "^ coJlaquale confermd gii antichi Statuti delJ'AgricoJtura , airaccrefcimento deJIa_, quale confommozelo eamore invigiJavano iConfoJi di quel tempo non meno di queJlo , che fa parimente a giorni noftri quefto favio e nobilillimo magiftrato : Nojlra, Civitas ( dice il Santo Pontefice ) quce retroaBis tempori- bus mari itive6io cb^ undique perquijito frumento indige- bat , nojlris felicijjimis temporibus non folum frumento abundat j fed etiam , qttodplus efl , 'vicinis & exteris ter- Ffff ra. ( I ) L. Otii L/f^ros Cod. de omni Agro deftrto &c. lib, 1 1. (2) ^ptid Joi Leunclavium in TraSf.Juris Grxco-I^jmani p^tgi' na 157. & apud Simoneni Schardium Tra£i. "jar. fol. 167. Cj^ Trompt. Juris Harmenop. (4) Clem. Vll.Conflit. 5. %.6.Eiill. nov. (5) Inl,_^;^rariam Ckm.VII. (6) Conflit. i6,Bnll,nov. 8l DlSCORSO DELLA COLTIVAZIONE r^ 1 marique jam agri Romafji frumeiUum fuhmimjlrdri foteji , prout fapifjime fubminifiratum fuit , d^ quod non minut efl , aer noflr£ alma Urbis ex afjidua agrorum cultura d^ nemorum extirpatione , palufiriumque loco- rum exficc atione , faBus esi tutior,clemeKtior, ^ falubrior. \6. II niedeiiino PontefTce dopo aver con altra fua Bol. la confcrnuti c ampliati tutti i/'/-/'v/7f^j,prccedentenicn- te conceduti agli Agricoltori , comunico loro il mede- fimo pri-vilegio , che dalle leggi civili vien conceduto alle doci : ' ed eflendofi di li a qualche tempo rattiepidito, il fervore degli AgricoJtori , Clemcnte VIILdeploran- do i mali , chc n'erano feguiti , confermo le altrc ante- cedenti Coftit^zioni deTuoi PredecefTori : ' : Cum( difs' egli ) uberrimum &' neceffarium Agriculturi/Zu.i9.§.8. (ji) Conjlitut jzJh Prosnu Della campagna di Roma. 83 loro larghc imprcftanze , ' le quali al prcfcnte pcr fom- ma beneficcnza della S. V. fi fanno co' denari della Ca- mera , fenza veruno , ne pure minimo, JnterefTe . 17. lo non Iio dubbio veruno , che tali Fri^vilegj , e /«- dulti nonpofTanograndemcnte fervire afarci confcguire quel tantOjchc fi defidera: epero fara fcmpreottima, e favia la rifoluzione di confermargli, e accrefcergli ; ma qucfta fola ftrada , come gia pcr molto tcmpo battuta c praticata , non e poflibile , che conduca a veruno accre- fcimento della coltura , il qualc fuperi gran fatto lo ftato , in cui ella fi ritrova al prefente . i8. L'aItro rimedio col mezzo dclle Tratte , certamente anch^effo non puoeffere , fe non giovevole : manonfara pero tale , quale fi ricerchcrebbe al noftro bifogno , men- tre nella parte del Lazio , che confina col mare , non h Iperabile , che fi poffa avere quelfcfito de'grani , chela gente non apieno informata forfe troppo facilmente fi perfuade j impcrciocchc de'noftri frumcnti mai a noftr giorni non ne fono ftati mandati fuori d'ltalia , falvo qua- lora laFrancia ne ha avuta penuria, e fi etrovata in gucr- ra viva con tutte le altre nazioni, ficcome fii neiran- no 1 694. Che fe vogliamo fare lc noftre rifleffioni fopra ritalia , il bifogno de'grani in effa ordinariamente fi ridu- ce allc fole Citta , eRivicre dalla Liguria , ovepero nc concorre ancora dalle Maremme della Tofcana , dalla Si- ciha , dalla Puglia , e dal refto del Regno di Napoli , co- me pure bene fpcffo dalla Francia , e dalla Barberia i fic- che la fperanza , che i Genovcfi vengano a ricercare i no- ftrifrumenti, eaffaimal ficura edincerta; ondeabbia- Ffff 2 rao (i) ConJiitHt.jo.alias 48.$.! 1. 84 DiSCORSO DELLA COLTiVAZJOXE ino veduro , che in tempo di pace gli affitcuarj dello Stato di CaftrojMon oftante la liberta dcgrimbarchi, quafi dalor foli goduta , particolarmente nel Pontificato della fanta memoriad'Innocenzo Al.fi erano ridotti ingravi anguftie, cflendoloro convenuto per mancanza di richiefte , tenc- re per tempo confidcrabile i grani non venduti , o pure vendergli a prezzoalfai vile di fcudi cinque , e fci ilrub- bio , c alle voltc anco a meno . 19. Ma perchc alcuno potrcbbe opporre la qualita dc' noftri graiii fuperiore in perfezione a tutti gli altri , ii avverta, chefebbcne per quefta ragione fc ne fpaccera qualche porzione per ufo della Citta di Genova ( il che peio per alcuni anni ne meno e fcguito ) ad ogni modok Rivierc , dove fi avcrebbc a fare lo fpaccio maggiore , come ripienc digentc poverilfima ,applicheraniio fempre aprovvcderfi di quclli di minor prczzo , quantunque di qualita infcriore a i noftri , ipccialmente , feriufcira l/)ro df avergli per cambio diahremcrci, conforme altrovc fpeflb Ci pratica . II che pero non puofarfi di Lnoftii Agri- coltori , i quah pcr foddisfarc alle gravi e continue fpefc dcMavori dclla Cam^.jgfi.t , non iiritrovano in iftato di commutare i loro grani con altro , che col denaro eftet- tivo . A queftofiaggiunge, chc tra i grani noftrali , ei forefticri ci fara fempre unadifFerenzamoItonotabile in> torno al prezzo per cagione dclla fpefa , che fi riccrca af- fai maggiore nclla coltivazione della Carr.p.igna di Rom.i^ conic divcrfa dalle altre , pcr cft!cr vota dabitanti , e co- lotvi jiquali percioealando dalle provincie deirAbruzzo, deirUmbria, e della Marca, richieggonoper confeguen- za Ic mcrcedi piii rigorofe di qucllo , chc farebbero^ quaudo fbficro nativi , cpaefani ► Mi Della campagna di Roma . 8 5 20. Ma , come anche foffc vero cio , che dicc piu d'uno 5 che colle ficure fperanze delle Tratte i grani avelfero ad elitarfi alla Marina in copia ogni anno ^ c a prezzi vantaggiofi ( il chc pero ficcome ho detto, e molto dubbiofo , ed incerto , ) e che percio fi aveffe- ro ad animare lc perfone a feminare i terreni di qual- chc mighaja di rubbia di grano di piii per ciafchedun anno , io non crederei gia , che per quefto fi avelfe a confeguire il fine , che la S. V. Ci e prefiffo nella men- te , cioe di veder rifiorire , e riforgere di bel nuovo la nofl:ra Campagna ; imperciocche in tal forma non fi con- feguirebbe niente di piii , che una maggiore cokiva- zione de'campi , i quali , cio non oflante , rimarrebbo- no mifcri , fquallidi , fpopolatf , e infalubri , quali ap- punto fonoftati da piii fecoli , e ftanno tuttavia anoftri giorni , mentre la coltura fi continuera nella fleffi ma- niera, e coa gU flcffi difpendj : ecosiaffai poco follie_ vo ne ricevera Roma , c lo Stato,aI cuiimportantc fbl. lievo , e beneficio fta tanto applicata la SANTITA' VOSTRA . 2 1. L'eccezionc*, chc patifcc il difcorfo , fatto in quefiia maniera , vicne unicamente originata dalferror popolare, o fia piii toflo inavvertenza di coloro , che fi pcriuadono^ chc h Campagna di Roma non fia capace edatta a rice- vere altra coltura , che quella , chevicn fattacolla fe- menza de'grani , ladove e cofa chiariffima , che ranti po- poU , i quali in tempo dei Re , della Repubblica , e dellTmperio ftavano fparfi in tance Citta , Tribii , eVil^ le per tutto quanto ilLazio, e da Roma fino al marcjcava- vano da quefloterreno medefimo tutti i frutti della tcrra , neceffarj alla vita umana . Scriibonc , che fcrifsc as'rempi di $6 DrsCORSO DELLA COLTIVAZIONE di Tiberio , ce nc fd. chiara tcftimonianza dicciido : ' 7o- tum Latium felix efl , & omnium rerum ferax , exceptii paucis quibufdam locis maritimis , qua palufriafunt at- que morbofa , qualis eji Ardeatinus ager , & quod efl inter jintium , ^ Lavinium ufque ad Pometiam , ^Setini agri quadstm ■, &■ circa Tarracinam (^ Circejum . Ora diin- que pcrchc non fi procura di rcftituirc airAgro Romano , cal Lazio Tantica coltivazione , o almanco non fi tenia di cominciare qucfta imprcfa tanto utile e necefsaria , fecondando il genio nobililTimo deUa SANTITA VO- STRA ? UnodeTuoi piij favj e zelanti miniftri confide- lando ii gran confumo , che li fa in Roma di tanti caci , olj , vini , e altre grafce foreftiere , c chc niuno mai penfa aJ grave danno , che riceve il Principato per tanto danaro , che concinuamente fi lafcia andar via , piii volte e ftaco da mc udito efagerare j chc 11 popolo di Roma per fua gran difavvcntura ha i fuoi procoj a Parma , gli uliveti a Genova e in Calabria ; e le vigne in Corfica e inSiciJia: difordine fimile aquello, che nc'Romani de' tempi antichi fu acrcmentc riprefo , prima da Varrone , e poi da CoJumelJa : /gitur ( dice Varrone , ) * quod nunc intra murumferepatresfamilia correpferunt , reli^isfal- ce d^ aratro , C^ manus movere maluerunt in tbeatro inetis frumentum locamusy qui r.obis aduehat , qui faturi fiamus ex Africa , d^ Sar-r dinia , d^* navibus vindemiam condimus ex Infula Choa , Cb- Chia . E CoJumeJIa : J Itaque tnhoc Latio & Satur- fjia terra , ubi Dii cultus agrorum pirogeniem fuam docue- runt^ ^^mmmm w^m^mm m^am^ mmmmmm^mmm^mmmmmmm tmmmtmm mmii^m» mmmmm^ ( « ) Ceograph. Ub. 5. ( 2 ) Z)e % rufiic. lib. », cap, i, tit. de re pecuar. (3^ In Prxfat. lib. i , Della campagna di Roma. 87 runt^ ibi nunc adhaflam locamus , ut nobis ex tranfmari- nis provinclis aduehatur frumentum , nefame laboremus , ^ vindemias condimus ex infulis Cycladibus, ac regionibus Baticis , Gallicifque , (Vianto danaro , contra ogni rego- la di buon governo , fi vedeufcire ogni anno da Roma per li vini navigati e forcftieri a ufo non meno della Citta , che della Campagna , dove fuole fmaltirfi copia grande deVini Grcci dlfchia, e d'altri piiiignobili! A quefti forfenon fi potrebbe fupplire co'vini della medcfi- ma Campagna , dove fono colHne e fiti attilTimi a produr- ne inabbondanza , e d'ogni qualita ? Mai-ziale ' celebra il vino de'campi Nomentani . In Nomentanis , Ovidi , qmdnafcitur agris , Accepit quoties tempora longa merum $■ E altrove * Ncmentana meum tibi dat 'vindemia Bacchum » 2 2.PIinio parimente loda il medefimo vino: ^ e Marzialc pone quelh di Sezze nei Lazio a pai-agone del famofiirmio MaiHco - -* 'tu Setina quider» femper vel Mafjica ponis ,, Pamphile &c,. E altrove ne parla pure nello fteifo tenorc ,■ ^ 2 5.Marco Catone fa menzione de'vini cotti, che in-» quci tempi fi raceano per ufo dcUafamiglia rufticalc : ^ eum vinum coHumertt , facito , ut feri/etur famdi. i^. epigr. ttg. [j] Lih. i^, ca.p.fi.Hljl.m^urAL [4] L'b.^ epigram.79, L5] ^^b, ij. i^ig- iii. L6J •£>£ rc ruji.cap.i^, ca^.^^. C^ 104. 8 8 DlSCORSO DELLA COLTIVAZIDNE cert: pcr piantar viti^cokivar vigne , potarJe, vcndemmiar- ]c Te per tare e conlervare i vini : e pcrcio , al dire dell' ifteflb \'arrone , i Romani non meno adoravano Cerere perrabbondanzadclh mefle , cheBacco per quelladella vendemmia, ertratte Tuna e lalcra da i madefimi fondi : ' 'Tertio Cererem O" Liberum , quod horum frucius maxime necejfarii ad ijicium : ab his enim cibus &• potio 'venit e fundo . E \'irgilio dopo avere nel prirao della iu.i famofa Georijica iafcgnato C^d faciat Itttasfegetes , quo/idere terram J ertere , Af Forfe ilterreuo deWz Campagna nonalimenca gliulivi, c anticamente non vi erano uliveti ? Vegganli i fopradet- tiAutori, i quali in piuluoghiinfegnano il modo di farc il (eminario , la cokivazionc , c la raccoka dclle ulive, * e come debbano eflere coftrutte le celle vinarie , eolea- rie , lequaliaveano le fineftre infitioppofti, acciocche rdio riceveflfe aria calda , e il vino fredda . ^ : 5 .Nella Tavola di pietra,in cui fi contengono le dona- zio- (1) Derujiic.lib. i. cjp. (ji^ M.Cjtode n rujiic.cup. 10. 15. ji. 44.46.0^69. M.J'.irro cap. t^.Zi^.6o.& 61. "PalUd.tit.i^i. lio.^. C" :;:. 8. C> 10. lib. 1 j. C^ r/r.5. lib. 1 2. Columell. 5. r jp.JJ. &■ g. (3) M. Farro iib.primo cjp. ti.circafinem Pillad.lib.iait,iO. DelLA CAMPAGNA Dl ROMA . 8<> zioni , fatte da Papa Gregorio II. coine di fopra acccnnai , alla Baiilica di San Pietro pcr li lumi da arderc perpetua- mente avanti alla ConfeiHone de'Santi Apo/loli , ii veggo- no nominate molte Ma^e^ le qualicomprcndcano fotto di se piii podcri piantati di ulive , fino al numero di qua- rantotto , come apparifce dalla feguente copia , rifcrita diflefamente dal Doni . ' 26, Dominis SanBis ac Beatis Petro d^ Paulo Apojlo' lorum principibus Gregorius indignus Servus . ^uotiens &-€. StatUo enim &• a meis Succejforibus fervatidum Jine aliqua refragatione confiituo , ut loca 'uel pr^dia cum Olibetis , qu E forfc anticamcntc non no' produceano ? Hel famofo Calcndavio ruftico, fatto da'Ro- mani con tanto ftudio c dihgenza pcr la cokura de'loro tcrreni , fi vedc aifegnatoil tcmpo opportuno alla femen- za delle canapi e deUini , e per la loro raccolta . *■ Var- ronc c Palladio danno i precetci e le rcgolc pcr ifce- glicrc i tcrreni , atti a produrgli in al)bondanza . ^ Cho- dircm noi de'lavori di lana e di fcta ? Vi c forfc terra ,, o pacfe nella noftra Italia, o fuori , dovc fi pofHi avcre piii copia degli uni , e dcgli altri ?. 29.Varrone ncl tratcato de re pecuaria dice '^ -.^i habet prtediurrtt hahere utranque debet difciplinam , (j:)^ /4gricul- tura ^ pecvris pafcendi ■y'^ 'uillaticte paflionis •.. E altrove. ^ Cette j inquit Fundafiius , nliud paflio , & aliud /igricul- tura. ( I ) Lib. lO. (3 ) KApud Gruteruni fag. 138. ( 5 ) M.V.irro dc re rufiii.Iib.l.cap.i^. (4) Lib.z.cap.primo ,■ (5) De rerujiic». lib.i.cap.i. Della campagna di Roma . 9 I iura ^fedaffinis : & ut dextera tibia alia , quam/inijlra ^ itaut Jit quodammodo co7ijun&a . Col lanificio fi foftenta-» va gran parte dcl popolo di Roma: ^ e il Lipfio , accura- tiiTinio ofTervatore delle cofc Romane , avverti : * Lanifi^ cium Romariis antiquis impenfa curx , docent nuptia , in quibus fponf£ colus praferebatur cum lana • Cingulum erat e lana : pofies velati lana : omnia videlicetfigna &• indicia matronis opene futuns : lanam enim domifedulo exerce- hant , telam texehant , conficiebant 'vefiem : cb" hac omnia matrona etiam primi ordinis : laudabile hercle , fi quod aliudRomx infiitutum * Indifegue ariferire le parole di Suetonio in Augufto . 3 ■ Vefie non temere alia , quam domefiica ufus eli , ah uxore ^forore <^ filia , neptihufque confefia . E altrove ■* filiam & neptes itainfiituit y ut d^ lanificio ajfuefaceret . Oira lc noftrelane fi mandano quafl tuttc fuori di Roma , e dello Staro -, acciocche con gravc noftra vergogna e danno ci ritornino lavorate : i\ che in altri Principati non viene in modo alcuno permefTo , co- me della Francia , e deiringhiJterra afferma Giovanni B otero . ^ 30. La femenza de'bombici , e i lavori di feta , benche al parere di molti non fieno ftati introdotti nella noftra Italia prima di Giuftiniano Imperadorc ; ^ nulladimeno checchc fia di quefto,dopo tanti fecoli quale maijanco tar- do e tenuc progrefib , hanno avuto in Roma , dove pcr- altro c la qualica del terreno e del clima , e il grandif- Gggg 2 fi- ( I ) Juft. Lipf. infra ( 2 ) Jtift Lipf. Ele&or. lib. i.cdp. 17. (3) Sueton. in ^iig.cap. 7^. (4) Idemcap. j^. (5) Dellal\ag, di Stat.lib.Z. cap.j. pagina 221. (6) Trocop. lib.^.de Bell. Perjic. Vlyfs. iAldroHand.de Infe£iis lib.i.pag.zi^. Tanara del Cittad. irL» FiU.pagina jsj. J>2 DlSCGRSO DELLA COLTIVAZIONE , fimo confumo , che fi h d'ogni gcncre di drappi , avrcbbc dovuto farsijchc non folo la Citta nc rcftaifc baftantc- mentc provifta , ma che ella ne provcdcffe le provincie e i regni ftranieri ancora . NcIIo Stato di Milano c altro- vc ilpadronecava un grandilfimo cmolumento dalla fo- la foglia dcmori, piantati pel piu nc'confini, c pcr le ftradc de'podcri : e il contadino e tenuto dare al padrone la mc- ta della feta, che fi trae da'vcrmi nudriti cou dcttc foglic , fupplcndo ciTo coiraltra mcta a tuttc le fpefc . Ti alafcio diannoverareparte pcr parte altrecofe, dcllc quah aa- ticamcnte cra fcconda e abbondanre qucfta noftra_» Campagjia , come pcr efcmpio il mellificio , tanto cclc- bratoda VirgiJio nel quarto della fua Georgica- , eftcndo non mcno il Calcndario ruftico , che i libri dc'noftri anti- chi Scrittori ripieni di rcgoJc c di licordi circa il tcmpo, e modo di farc , e acerefccrc gli ah^carj , di fiibbricarc il mcle , e di cftrarnc le ecre , ' le quali oggi in tanta copia qui li confumano, c tutte pcr lopiu vcngono di fuori dcllo ftj.to , c fino dalk Turchia . 3 f . Ma dira forfc taluno , clic non efTendo piii itempi de'Romani, non fi puofar qucllo, ch'e:fi faccvano . A cio io rifpondo, eflTer vero, chenon fono piii i tcmpi dc'Ro- mani , ma pero non C\ puo negare , chc non Jieno gli Ikftl clcmcnti , lc ftcftc ftagioni , e gli fteffi ccrrcni , chc erano ai loro tempi ; ondc fe non producono qucllccorc, chc produccano aaticamcnte , cio fi dce attribuire , non gi* ai tcmpi, maallclblc pcrfons , tanto diverfc da qnelle d<-'tempi antichi . Hominum /unt ijia , ?7o;; temporumj diJfe ad altro propofito Sencca. - Pofto dunquc pcr vcro , co- (i) l- urr.icrttu/tic. lib.j.c.7D.i6. ValUd. Ub.i.tit. ^j .iS.& 39. Cohimd.lib.^uap.i^l. ij. C" i6. (2) Scneca cpjjlola gy.iidL:iciL Della campagna di Roma. 93 come e vei-illiaio , che le iioftre Campagne fieno anche oggidi capaci dituttaranticaCo/^/v^ziow^, la qualc cer- tamcnte non confiftea nelli fola femenza de'grani , come fi e detto : e poito ancora , che Cu fpediente al ben pub- blico di Roma , che debba farfi ogni sforzo per introdurre queftauniveriale coltura, refteranno ora a moftrarfi , e a doverfi proporre alla S.V. i mezzi piii fiiciU , onde polfa venirfi a capo di uu tanto difegno » 3 2. lo, quantx) a me , lafciaado ad ingegni piii fublimi il proporre cofe niigliori ,ibno di penfiero, che non fi pofsa confeguire \\ noftro fine , fe non con introdurre i conta- dini a coltivare la Campagna : e fono ancora perfuafo , clie cio pofTa farfi acconciamente e convenientemente in due maniere . L'una fi e d'iavitar prima i padroni delle Tcnut^ piii vicinc a Roma con amorofe infinuazioni , e con promeila di qualche premio o franchigia:e cio riufcen- do inutilc,aftringergh poicon autoritapubblica a piantare in qualche parte di efse delle viti, degU uhvi,dc'mori e al- tri alberi da frutto , comc pure a feminarvi dclle canapi, e de'iini in certa quantita proporzionata alla qualita del tcr- reno , e alleforze de'pofsefsori , perche ricercando qucfta forte di coltivazione ralfiftenza de'coItivatori per tutto 1 anno ,niccefsariamente verrebbono ad iutrodurli i cor.ta- dini, e ad obbiigarfi a doverv jfi fermare in ogni tempo . ^j. II feconda modo farebbe individere, eripartire Gon la ftefsa autorita pubblica ( premelfi- pero prima grm- viti e le infinuazioni , comefopra) leTenute in piccio- leporzioni d'afsegnarfi a coltivare a i medefimi conta-^ dini con una certa e difcreta annua rifpofta, incomin- eiando , contorme fi c detto , da qucllc Tenutc , chc fono piiividne a Roma . Cio farebbe come una fpecie di rino- va- 5>4 DlSCORSO della colttvazione vazione dclle leggi Agrarie , riconofciute tanto utili , c ncccfsarie neTecoli Roinani : c coliaadar dc^^tcmpi da queftc colonie nc ritrarrebbono i paJront de'campi mag- gior frutto di qucllo , che ne ritraggano oggidi , mcntre fi lavorcrcbbc ogni palmo di terra tanto fertile , chc non fer- tile, ladove al prefentc e piii quel tcrrcno , che rcfta in- culto , di qucllo , che fi ara j non cfsendo ne tutti i terre- iii atti a riccvcre la femenza del grano, ne tutti i padroni follcciti , e abili a procurar la coltura in tutte ic parti delle loro vafte campagne . Pcrcio fii avvertimento di Co- lumella : ' Imbecilliorem agrum , quam agricolam ejfe de- here j quotiiam , cum fit eollu&andum cum eo , /t fundus pnevaleat , allidi dominum . Nec dubium , quin mmus red- dat laxus ager jion reBe cultus , quam a^igufius, eximie . ^ Riufcircbbe altresi qucfto fccondomodo di maggior bc- neficioa'povcri contadini , perche ripartcndofi ioroi tcr- reni, c fapendo eiHdicoltivarc illoro proprio campo , fi applichcrcbbcro alla coltura di qucUo con piu animo , e con piii induftria infieme con tutta lalorofamigiia , come appunto praticavano i Romani , i quali , acciocche i co- \om alacrius colerent , aflegnavano loro terreni non tam ut tenerent , qua77i ut pojfiderent . ' 34. lo , come riverentemcnte mi protcftai nel bel prin- cipio di qucfto miorozzo Difcorfo , non intendoaltro, che di proporrc airalto intcndimcnto dellaS.V. quefte mie rifleflloni, c percio non entrero a portar qui le ragio- ni, e i fondamenti, per ii quali poflano eflcre riputate giu- Jte , legali , e di facile riufcita ncila pratica , riferbandofi cio (l) Llb. prrmo c:ip.j. (2) Diii} lib. l.cap.j. (3) Coef. i/ftitiquit. ^ijrar. cap.z. pagina 12. Della campagna di Roma. 5)5 cio alle efame, che (e ne dovra fare nella Congrega- zione deputata , quando cosi veiigx comandato dalla.. $► V. baftandomi ora di folo accennare , che appartic- ne alla fuprema provvidenza del Principe , e de'fuoi Magiflrati ' Jiatuere & penfare quo ordine , cb" qua cultura debeant uti fuhditi fui , c che pro bono publico Reipublic£ non folo poffono sforzarfi i fudditi a colti- vare i loro beni , * ma anche a vendergli , e alienarli ? in tutto, e in parte^^^come per una caufa tanto meno iirgente di queila , cioe dcl femplicc ornato , decretodo- veife farfi per le cafe e vigne di Roma lafanta memoria di Grcgorio XIII. ^ 35. Rcfta ora, che fi dia qualcherifpofta ad alcune difficolta principali, e molto comuni, che per avventura (i potrcbbono fare ia contrario . La prima fi e dcl nou trovarfi cont.idini , che vengano ad abitare queftc noftre Campagne , c cio per 1'intemperie deifaria , nociva non meno a i corpi umani , chc a i frutti della terra . Cohimel- la afcrive qucfta fuppofta intemperie ad aJtra cagione, diccndo : * Nec pofi B.ec reor intemperantia coeli nobis ifla , fed noflro potius accidere 'uitio , qui rem ruflicam peffimo cuique fer^vorum , veluti carnifici , nox£ dedimus , quam majorum nojirorum optimus quifque optin^e tratlaverit . Ma perche colfandarfi cokivando , e popohmdo la Cam^ pa. ^HlMMH. 11 \%m» «MMMkM* feMmMM* EPMMnaMV I^JMMMOT •MMMKWtf *■ ■ 1 1 .» ■ «•' ' '" (1) ^■vcndnn. di: excqii.r,hmd.f.irte prima cap.^.num.f.^.Ideo auicm fequir. Coll.mt.in pra^Jt. rei f.um.cap.primo ■iinm.g, ^. Vndc I\e- ges . Gio.Botero della I\ag.di Stato lib.i.cap.i. (2) Clcm.Vn.Co7i- Jliitnt. 5,i>- Clemsnt. Viil. ConJii:itt. 72. Carol. Tapp. dcli'.Abond. in'Proem.&- remed.t.e ^. (5) L.Item (iverberatiimf.dc re "jcn- dic. L.Vcniidit%,Si conjictf.cumpr.-ed cnm concjrdan. (4) Tbcf. qn.tfl 6j..n;m.Ti.& tz. CiMrb.decif,S$.n:m,j.:\, (5) ConJiit.zZ' Enli-nov. {6) De re ruflicin rr.tfat.. 6^ DlSCORSO DELLA COLTIVAZOINE ^v?^;;.T , Taria della mcdc/ima andra fempre migJiorando , io Ibiio di parcrc , chc per quclla cagionc noii lara akri- mcntc abborrita da'contadini, ma chc faccndoliloro one- fte condizioni da vivere , vi concorreranno di buona vo- glia c m gran copia , ficcomc faceano anticanicnte, e conic ancora fanno oggidi in qucllc poche vignc , chc flanuo nc'calah dclla C<3!w/7.?^;7^ , cin tutte Taltre , che in tanto numcro ii veggono fuori dclle porte di Roma , bcnchc fituate in luoghi umidi c gravi, dovc la terra inanda fuori le medefimc cfilazioni dclla vicina C.xmpa- gnx^ e forfe pcggiori , comc a San Lazzero, e alla Valle dcirinfcrno fuori di porta Angclica j vicino alla porta di San Giovanni, per dovc pafia la Marrana \ alla Caifarclla , c ad Acquataccio fuori porta Latina , e di San Sebaftianoi in tutta la riviera di Acquacctofii fuori la porta dcl Po- polo ; a Grotta pcrfcttaj allctrc Fontane fuori di porta San PaoIo,e altrove.E molto piu vi concorreranno con le lorofamighe in quefi:! tempi, chc cacciati dallcloropa- tric in divcrfe parti d'ltalia ncUc prcfcnti gucrrc , bcncdi- rcbbono la clcmenza dclla S. V. che da Padrc vcramcntc comune avefTe appreftato loro opportuno ricctto . 01- tre a che, non trattandofi in qucfti principj di riempi- rc tutta la Campagjia. m un tempo mcdcfimo di conta- dini , ma di cominciare a provvedernc m poco nume- ro pcr alcunc poche Tenute , non dobbiamo arrcftarci dal metter mano airimprcfa per quefta fola diificolta, la qualc e molto \crifimile, chc non fiipcr incontrarfi nclla pratica . 36. La feconda difficolta puo farfi nclla grave fpefa , che fi riccrchcrcbbe pcr provvedere i nuovi coloni di tct, to e di abitazionc. Ma o qucfta farcbbc inreaka afsai lcg- DELLA CAMPAGNA DI RoMA. g-j leggiera, fecondorufo delle cafe rufticalij tanto commen-. dato da Giovenale , nel noftro Lazio : ' Vivite contenti cafulis d^ collibus ijlis , O pueri , Marfus dicebat &" Hernicus olim : ovvero quando fi confiderafse cio cforbitante, potrebbe la munificenza della S.V.far contribuire la Caniera Apoftoli- ca ad una parte della fpefa , o al pagamento delle pigioni per qualche tempo . I Romani afsegnavanoa i coloni in- fieme col terrenoanche lecafe; ut hinc certumjtt^ dice 11 Goefio , ' non modo in Urbe , opidoque , fed in vicis ter- ritorii ades fuijfe ajignatas colofiis . Ciccrone parlando di Antonio , dict : ^ Ille primum pollicetnr do?nos &'c. deinde ex omnibus portis deduBurum in agrum vicinum , e Virgilio ^ Connuhiis , armfque novis operata juventus Jura domofque dabam 37. Quando poiriufcifse nella pratica di reftituire la buona coltivazionc ai terreni della noftra Campagna^ colI'incominciare ad introdurvi la permanenza de'con- tadini e delle loro famiglie , farebbe molto facile , che con la benedizione di Dio , e con le grazie della S. V. nioltiplicafsero in breve tempo, ed appreftafsero un Jiota- bililfimo ajuto alla coltura de'campi fcminatorj , la quale fenza dubbio con Topcra de'contadini originarj fi fareb- be con ifpefa di gran lunga minore diquella, che fi fa oggidi col mczz6dc'foreftieri, i quali concorrono dallo vicine provincic, e dalle lontane ancora, conforme fie detto . Si potria permettere a quefti nuovi coloni d'in- H h h h vefti- (i) Satyr. 14. circa mcd. (2) \Antiquh. ^Agrar, cap, 2.pa£, 1 1 , (■j) ThilippicS. (4) o^/ieici.lilf.3. 5? 8 DlSCORSO DELLA COLTIVAZIONE veftire in dette cafe e tcrreni le doti di Santo Spi- rito , e altri fuflidj dotali , da dcftinarfi per lc loro mogli . In tal guifa minorandofi la fpefa della coltivazio- nc e dclla raccolta dc'grani, fi minorcrcbbc dagli Agricol- tori anchc il prezzo di effi , e in confegucnza le riO uvrebbe alla Marina Tefito piii facilc . 38. Ma perche aicun non ci fia , chc poco efaminando lc cofc , fi mctta a crcdere , che la cokivazione da me fin ora propofta, abbia per avventura a levare i bofchi necef- farj per lc Jegna , i prati , e i pafcoli pcr gli armcnti grofll c minuti, i quali nciravvicinarfi dcirinverno fogliono calare dalle vicine montagne pcr vcnire a godcrc de'no- ftripafcoli , donde poi fi hanno le carni pcr foftentamen- todi Roma , mi convienc in tcrzo luogo rigcttare aachc la fallacia di qucfto argomcnto , il che a mio crcdcre > non mi fara molto dilficilc , per cffer il piu dcbolc , e infulTiftente di tucti gli altri . A chi non e noto , che Ic citta , le quali hanno i territorj ben coltivati , e pieni di contadini , avendo necclfita di numcro maggiorc di bc- ftiami per meglio inantcnere la coltura , abboiidano pcr confcgucnza piii , chc le altre citta di carni nccefllirie , non foio per foitcDtamcnto de'loro cittadini , ma per provvcdimento ancora delleprovincie vicine , conforme laS.V. dee avcrnc la prova c Tcfempio aftai chiaro in qucUo , che accaJe ncllo Stato di Urbino ? 59. Oltre acio io fono diparcrc, chc accrcfccndofi la coltivazione nclla noftra Campagna , con Tintroduzio- ne dc'contadinipiuttofto , chc abbianoa diminuirfi ipa- fcoli , dcbbano maggiormcntc aumciitarfi , non folamente perchc i tcrreni arati , e coltivati foghono produrrc mag- gior quantitii d'erbcudli, chc non fauno iterrcni fodi , cin- DelLA CAMPAGNA DI RoMA. 5)5> e inculti ,ma aiicoraperche nella detta Campagjja vi refta copia grande di terrcno, per altro ottimo , il qualc oggidi e rcnduto totalmente infruttuofo anche airufo dcpafco- li , per eirer occupato da'pantani , da roveti , da macchie , e da bofchi foltillimi , ficcome e noto a ciafcheduno , che abbia veduta la Campagna. mcdcfima . Vi e parimente iiella piii parte delle Tenute gran quantita di ipallctte , e fpallettoni , dette cosi volgarmente , dove per non efTer mai a ricordanza d'uomini corfo Taratro , nc fegue , che il terreno, oppreflb dagli fterpi , e dalle macchie, non puo produrre Terba , e molto meno il beftiame puo entrarvi apafcerla. Laonde molto a propofito ofTervo ilDoni, che cokivandofi in miglior forma i noftri campi, non folo fi renderebbe rariade'medefimipiu falubre , ma fi accre- fcerebbero ancora i pafcoli per gli armenti : ' ^ua? cultu- rafpecies , dice egli , Jiin his Latii d^ Tufcice maritimis Jilvis ufurpatur , »on tantum ad acrem depurgandum falutariter cedet , fed etiam ad lucrum ex agro capiendum utiliter : partim enim arvorum modus augebitur , partim major graminis copia ad alenda pecora fuhnafcetur , Queflo al ccrto tanto maggior utilita apporterebbe , quanco egli e manifeflo, che ferbe de'terreni moi^fi ed arati fono delle altre piii a propofito per nutrire gliarmenti, con- forme attefla Columclla :- De genere pabuli jucundiffimas herbas ejfe , qu£ aratro profcifjis arvis nafcantur , deind^ qu£ pratis uitgine carentibus ; paluflres , Jilveflrefque minime idoneas haberi . Ancora ne'tempi antichi , ficcome ho dimoflrato , la noflra Campagna era tutta quanta abi- tata e coltivata : e pure , cio non oflante , non manca- H h h h 2 vano ■awH^M •mi^mamm* m^ammmm^^mmmaa^ 'mmamt^< mmt^amm mmmmmtm mamammm mmm^mmm (i) Vbifupra p^gyi^l* 0) De re rufltc.libij^ cap.;. ««w.275. lOO DlSCORSO DELLA COLTIVAZIONE vano i pafcoli agli armcnti , chc allora parimente cala- vano giii dalle montagne, fecondoche cc ne fa ampia tcftimonianza Plinio ilgiovane nellalctteraaltrovc cita- ta , in cui dcfcrivcndo il viaggio da Romaal fuo Laurcn- tino cosi dicc : ' Varia him inde facies -. nam modo uccur- rentibus/ilvis z>ia coarfiatur , modo latijjtmis pratis dtf- funditur &- patefcit , multi greges ovium , multa ihi equo- rum , boumque armenta , qu£ montihus hieme depulfa , herbis & tempore verno nitefcunt , 6 comc altri Icggono, pinguefcunt » 40. Conchiudcrofn fine quefto mio Difcorfo con un al- tra confidcrazione , cd e, che quando rmfciflc di mcttcrc in pratica raccennatadivifione, e affegnazione dc'tcrrc- ni , moltiifimi faranno quclli , oltrc a i povcri contadmi , che fi applicheranno a induflriarfi fopra la terra, e ad invcftirc i loro danari iii cainpi di mcdiocic valuta , con chc fi vcrra ad aprirc alpopolo di Roma qucftanuova, c dcfidcrabililfima fpccicd'invcftimento, giacchc pcr la mancanza di ogni altro languifce ogni uno con qucUo dc' foli luoghi di montc, chc e il piii tenuc , e il pio infelice di tutti gli altri invcftimcnti ; cqucllo, che e pcggio , fomcnta ncgli animi rozio,. e la pigrizia , rcndcndogli avvcrfi alla fatica , c airmduftria ■■,. nclla qualc , al parere di Sencca,^ dcc il Princjpeporreogni ftudiaper tencrgli continuamente applicati , tuns acuens mortaha corda ,, Nec torpere gravi pajjusfua regna veterno ,. diffe ancoraVirgilio 5 .In oltrc farcbbc moko vcrifimilc, che (t) Epi/i. ly.lib. z. Qi) DcBreviuteiut.tcap.u Cs) Georgic„ libprimo '■jcrf.ii6' Della Campagna di Roma. IOi cUc tali terreni fi avcflfero in breve tempo a vederc ridotci in tanti belliiHmi podcri , niente diflrimili a quelli , chc difegnava il vecchio Catone : ' Pr^edium cumparare cogi' tabis , in animo babeto , uti ne cupide emas , neve opera tua parcas 'uifere , &" ne faiis habeas femel circuire . ^uoties ibis , toties magis placebit , quod bonum erit &c. De omni- bus agris , optimoque loco /i emeris jugera agri centum : i;/- 7iea efl prima , fecundo hovtus irriguus , tertio faliclum , quarto oletum , quinto pratmn , fexto campus frumenta' rius , feptimo fil^va Ce&dua , o&avo arbuflum ,. nono glan- daria filva . 41. Di tali non racno fruttiferi , chc deliziofi po- dcri , edel graviffimo pregiudicio, che proviene al ben comune di tutti per la vaftita de'campi, e delle tenutc, difcorre ancora egregiamente Columella con parolo adattatilfime a i difordini de'noftri tcmpi : - Modus er- go , dice egli, quiin omnibus rebus , etiam parandis agris adhibebitur , ta?itum enim obtinefidum efi » quanto efl opus, ut emijfe •videamur , non quo oneraremur ipfi , atque_, aliis fruendum eriperemus more pr(£potentium , qui pof~ fident fines gentlum , quos ne circuire equis quidem 'va- lent , fed procuicandos pecudibus &■ vafiandos ac po- pulandos feris derelinquunt j neque enimfatis efl poffidere velle , ficolere nonpojfis . 42. Qacfto e quanto mi efovvenuto di efporre alla S. V. per uficiodclla miacarica: e,quali fificno lc mie umilifllme confiderazioni , fpcro , che dal graviflimo in- tendimento e fapere di VOSTRA BEATITUDINE abbia- no ad eftere accolte ,. come provenute da un puro zclo di fcr- (i_) De re mfiicacap.i^ (2) Cap.^.circafinem ► lOi DlSCORSO DELLA COLTIVAZIONE , fervire aireroiche braiTie,che ella ha di fcinpre promove- re c procurare il bcne univerfalc; con chc bacio aVO- STR A BEATITUDINE i fantiifmii piedi . Roma il d} primo Agojlo 1702. Della SANTITA'VOSTRA UmiliJ/tmo , e obhligr.tifflmo Suddito Ferdinando Nuzzi I L F I N E. *yidde,uia prio-'ihus Uhris 11. de ^ntiquitatihns HortAnis prxter j.int adnotata fnh initium pofl novam pi\i:f.itioitem , lih.n. pag. 5 1 1. O" lih.ni. pag.6'i, ■Pa^.iSjJiff.S. piFi habeo, hd:c addaniur. Gisbertiis Cuperus Epiftola vi. ad Zatliariam Goezium inter editas Wit^eniberga: A.D. 1716. pag. 59. de me honorificc loquutus , formulam pro/ita copia iii hoc lapi- ^^ '.^ Ciceronis epiftoia xii. Famil. lib. i v. explicat pro fua facul. tate , \'t\pro fuis opibut : quod non rejicio . Utrum nots V. ARN. pro V/V, ARN/V;;// , vel ARN«;y?, nempe Z;;<*« , fumi debeant , ipfe amblgit, meliorem tamen explicationem ab fe non reperiri , ingenue teftatus . Qujn eo modo , quem dixi , nota illa: explican- dx fint , ego non ambig.. . /^/Venim , idefl , maritu! , ibidem ex- primitur poft «.w^-f/w e^xprefTam . Tribns de more inter nomen & cognomen locatur . V. litera pro Vir , in antiquis lapidibus paflim occurrit: quod ignorare feajebat Cuperus . V.B. V.C. V.I. V.P. V.S. Fir Bonus, Vi: Clarus , l^ir Illunris , Fir PerfBiffimus , I^ir SpfBaMIis . Nihil ero impedit , quominuseadem litera V. Virurit fignificans , fola etlam elTe portit . Ceterum Tribus ARN. fape in faxis memoratur , prscipue apud Fabrettum . Pag. 29S. //;;.8. ante Hoc , jiclege . Ita quidem Ughellus . Ego tameti in Regeftis Beneaicfli XII. ex tabulario pontificio Avenionenfi to- mo VI, anno v. fol.i^r. ha;c didici : prontotio Nicolai Nerii Canonici Ortcini ad Epifcspatura ejufdeni Ecclejia per obitttm Laurentii , {y repulfionem poltttlationis ipfius Nicolai , apud Sedem /Ipojlolicam va- tantis , cuni aifpenfatione fuper defe^u atatis ^ ordinura . Datum y^venione Kal. Martii anno V. Hac incidunt in A, D. i^jS. qua: a dlcflis Ughellianis abhorrent . ■ //;;. i g. pofl ^nno , lege mccclxii. fag. ^12. lin.x. pofi Hippolytus ,fic lege . Fabranus , ex Emporio Sara- fif«ij, /EmilijB opido in paroecia Sarfinate . De eo confule Hierony- mum Fabrum in Commentariis facris de Ravenna vetere pag. 300, I //;;. y. po?{ Augufti , lege mdcxxi. Pag.^16. lin.^. ante exVicarlo, lege Foro-Livlenfis . — /;; fine hac adde . LIX. Bhfio demortuo A. D. 1718. die vi, Julij fucceflit Jo. Franci- fcus Tenderinus Carrarienfis , Francifci Maris: Cafini S. R. E. Car- dinalis a cognitionibus , die xi. menfis Decembris ejufdem anni ordinatus : qui peregregius antiftes magno populorum folatio & cultus divini incremento utramque Ecclefiain fibl commilTani regic . T 5923 x'« /